________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમાલોચક. સમાલોચક તે લેખકને પળવારમાં શરમી બનાવી દેશે. ધર્મમાં જે કંઈ ખોટાં ત દાખલ થતાં હોય તે સમાલોચક હશે તે તેને દૂર કરાવી શકશે. અને તેનું સત્ય નૂર કાયમ રાખી શકશે, તે સર્વ ક્યારે ? સમાચકે હોય ત્યારે જ.
ઉપર્યુક્ત સમાચકની લાઘા વાંચી કોઈ લેખકને સમાલોચક થઈ જવા હદય આકર્ષાશે. પણ તે હૃદયને તે તરફ ઝુકાવ્યા પહેલાં શાન્ત મને એટલું ચોક્કસ વિચારશે કે તમારામાં સમાલોચકની યોગ્યતા છે કે કેમ? કારણ તેના માટે ખાસ અમુક ગ્યતા પ્રાપ્ત કરવી જોઈએ. અને તે હવે આપણે તપાસીએ.
સમાલોચક મૂળતને બરાબર જાણનાર હોવો જોઇએ. જેના સામે ઉત્તર આપ હોય તેને આશય બરાબર સમજતે હોવો જોઈએ. તુલનાત્મક દષ્ટિ બરાબર હોવી જોઈએ, વિશાળ દષ્ટિ અને વિશાળ હૃદય હોવું જોઈએ. વર્તમાન અને ભૂતના બનાવથી બરાબર જાણકાર હોવો જોઈએ. ભવિષ્યનું ભાવિ જાણવાની ચોગ્યતા હેવી જોઈએ. પોતે કેટલો ચગ્ય, કેટલા જાણકાર અને કેટલે પ્રવાહીરવાળે છે તેની મન સાથે તુલના કરવી. આવી તુલના કર્યા વિના જે સમાલોચના માટે કુદી પડશો તે તેમાં ત. મારી હાંસીજ થવાની. તમારી કિંમતજ અંકાવાની. તમારા વિષે પહેલાં જે કંઈ ભાવ હશે, તે પણ નષ્ટ થવાને. આ સમાલોચના કરતાં પહેલાં બરાબર વિચાર કરજે,
અગ્ય સમાલોચક હોય તો દેશને, સમાજને અને ધર્મને કેટલું નુકશાન પહોંચાડે છે તે કલ્પવું પણ અશકય છે. દેશમાં જે ઉત્તમત્તમ, નિ:સ્વાર્થ વ્યક્તિ અનુપમ સેવા બજાવી રહેલ હોય તેની સમાલોચના એક અગ્ય સમાચકના હાથે થવા પામે છે તે આખા દેશને પારાવાર નુકશાન પહોંચાડે છે. જે સમાજમાં કોઈ માણસ સારા સુધારા દશવે તેના સામે પડી સમાજનું ભાવિ ભયંકર ચિત્રોથી આલેખે છે. તેમ સાહિત્યમાં જે તે હોય તો તે સાહિત્યની જે કે ખાસ વિશેષતાઓ દર્શાવે તેના સામે પડી નિર્મળ કરી નાંખે છે. આવા આવા અનેક દુર્ગમ માર્ગો ઉપસ્થિત કરે છે. આવા પ્રસંગે જેણે બારીક નિરિક્ષણ સાથે વિસ્તૃત સાહિત્યાકન કર્યું હશે તેની દષ્ટિ બહાર તે નહિ જ હોય.
- જૈન સમાજમાં અધુના વિશુદ્ધ, વિશાળ દ્રષ્ટિ અને અનેક પ્રકારના તત્તના સાહિત્યથી ભરેલા હૃદયવાળા સમાચકોની કેટલી જરૂરીઆત છે, તે સુજ્ઞ વાંચક કે લેખકથી ભાગ્યેજ અજાણ્યું હશે, અને હું તેનાં કેટલાંક દષ્ટાંત આપી ખાત્રી કરાવી આપીશકે હાલમાં કેવા સમાલોચકોની જરૂર છે.
આપણા સમાજમાં હમણાં હમણાંથી કેટલીક સંસ્થાઓ તરફથી અત્યુત્તમ સાહિત્ય પ્રકાશમાં આવેલ છે છતાં ઘણા વિદ્વાન માણસો તે જાણતા પણ નથી. મોટા સાહિત્યભેગી કહેવાતા પણ તેથી અજ્ઞાત રહેલા છે. આથી સમજાશે કે સાહિત્યાગીઓ સારા સાહિત્યથી બેનશિબ રહે છે અને પ્રકાશિત કરેલ સંસ્થા પ્રહાકે વિના પોતાના ઉમંગને નિરાશમાં રૂપાંતર કરે તે સમાલોચકો નહિં હોવાનું પરિ.
For Private And Personal Use Only
