________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આપણી ઉન્નતિને સરલ-સુગમ માર્ગ,
૧૪ એટલે મન વચન અને કાયાને નિગ્રહ અને સંયમ એટલે હિંસા, અસત્યાદિક પાપને નિગ્રહ. જેટલે અંશે સંયમનું અધિક સેવન યા પાલન કરાય તેટલે અંશે આપણું ઉન્નતિમાં આપણે અધિક આગળ વધી શકશું. ઈન્દ્રિયનિગ્રહ એટલે આપણી દરેક ઈન્દ્રિયેને અસત માગે પ્રવર્તતાં નિવારીને કબજે રાખવી. ઈન્દ્રિએને કબજે રાખતાં શિખવાથી આપણે કંઈક બીનજરૂરી વસ્તુઓ વગર ચલાવી શકીએ, એટલે ક્રોધ લોભ વશ નહીં થતાં સમતા અને સંતોષવડે આપણા જીવનનિર્વાહ સ્વલ્પ વસ્તુઓથી ચલાવી શકશું. એવી રીતે ટેવાઈ જવાથી આપણી રૂડી સમજ સાથે સંતોષવૃત્તિથી આપણે ઘણાએક પાપ-પ્રપંચાચરણથી સહેજે બચી શકશું અને ન્યાય નીતિ અને પ્રમાણિક વ્યવસાયથી કરેલી કમાઈવડે સુખે સ્વકુટુંબ નિર્વાહ ચલાવવા ઉપરાંત બીજા અલ્પ સવવાળા બંધુઓને તથા બહેનોને પણ તે વડે કંઈક ચોગ્ય આલંબન આપવા આપણે સમર્થ થઈ શકશું. ઇન્દ્રિયનિગ્રહવડે મન પણ સ્થિર થઈ શકશે, રાગ દ્વેષ અને કષાયથી દૂર રહેવાશે અને યથાપ્રાતમાં સંતેષ રાખી શકાશે, જેથી ક્ષમા–સમતા–મૃદુતા (નમ્રતા) અને સરલતાદિ ગુણે ખીલી શકશે. વળી ઈન્દ્રિય અને કષાયનિગ્રહ ચગે મન વચન અને કાચા અથવા વિચાર, વાણી અને આચારની શક્તિ સાચવી શકાશે. અસત-મલીન વિચાર, વાણું અને આચાર ખરી ખંતથી સુધારી લેવા તે સંયમ. મૈત્રી, મુદિતા, કરૂણા અને માધ્યચ્ય અથવા ઉપેક્ષાભાવથી વિચારાદિની શુદ્ધિ સહેજે થઈ શકશે. સર્વ કેઇનું હિતચિન્તવન કરવાને બદલે અહિત–અનિષ્ટ ચિન્તવન કરવું, દીનદુઃખીને યથાયોગ્ય સહાય કરવાને બદલે તેની ઉપેક્ષા કરવી, સુખી કે સગુણીને દેખી સંતુષ્ટ થવાને બદલે મનમાં ખેદ ધરે અને અત્યંત કઠોર કર્મ કરનારની ઉપેક્ષા કરવાને બદલે તેને અનુમોદન મળે એમ વર્તવું એ ખરેખર વિચાર, વાણી અને આચારની મલીનતા ઉપજાવનાર અને વધારનાર બને છે એમ સમજી ઉપરેત મૈત્રી, મુદિતાદિ ભાવનાને દ્રઢ આશ્રય કરી વિચારાદિની શુદ્ધિ કરવી ઘટે છે. એ રીતે આત્મનિગ્રહ કરવાથી હિંસાદિ પાપથી સહેજે નિવતી અહિંસાદિને લાભ લઈ શકાય છે. આત્મઉન્નતિ કરવા ઇચ્છનારે સર્વ પ્રકારની (કાયિક વાચિક અને માનસિક) હિંસાદિકથી દૂર રહેવું જોઈએ. સર્વ જીને આત્મ સમાન જ લેખી ગમે તે કાર્ય કરતાં તેમની રક્ષા કરવી જોઈએ. પ્રિય અને હિતરૂપ થાય એવું સત્ય ઉચ્ચરવું જોઈએ અને અપરાધીનું પણ અહિત નહીં ચિન્તવતાં તેનું કઈ રીતે હિત થઈ શકે તે કરૂણ દ્રષ્ટિથી તે કર્તવ્ય છે. ઉદાર દિલથી સ્વાર્થ ત્યાગરૂપ સંયમનું સંસેવન કરવાથી આપણે આપણું ઉન્નતિ સહેજે સાધી શકશું.
ઈતિશમ. લે મુનિ મહારાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ
For Private And Personal Use Only
