________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ચેગ્યતાને અનુસાર લઈને તેને ઉપયોગ કરીએ છીએ. આપણે ઉપયોગમાં લીધેલું આ મને દ્રવ્ય, આકાશમાં રહેલા સર્વવ્યાપી મને દ્રવ્ય સાથે નિરંતર સબંધમાં હોય છે, અને તેની સાથે અભેદ ભાવે રહેલું હોય છે. આપણી સકમ અવસ્થામાં જે કે આપણને પૃથક મન પ્રાપ્ત થએલું હોય છે, પરંતુ સર્વવ્યાપી મનોવ્યથી તેને ભેદ નહી જેવો છે. જેમ આપણે શરીગત વાયુ એ બહારના વાયુ હવ્ય સાથે સબંધ વાળો છે, અને તેમ છતાં પણ આપણા શરીરગત વાયુનું બંધારણું પ્રથકુ ગણી શકાય, તેવી જ રીતે બહારના વિશ્વમાં વ્યાપેલા મદ્રવ્યની આપણે અંતર્ગત માનસ-બંધારણ સાથે એકતા હોવા છતાં, આપણું વર્તમાન જીવ ભાવ વાળી અવસ્થામાં તે પ્રથક પણ ગણી શકાય તેમ છે છતાં અમને તે મને દ્રવ્ય ઔપાધિક ભાવે પ્રાપ્ત થયેલું છે. અને એ દ્રવ્ય, આમાના વિકાસકમની. ભૂમિકાના તારતમ્ય અનુસાર, આત્માને તેના માનસ વ્યાપારમાં નાધિક ફાયભૂત થાય છે.
મનોદ્રવ્ય તેની મૂળ રિથતિમાં આપણને ભાસ્યમાન અથવા જ્ઞાન પાર થઈ શકે તેમ નથી. તેમ તેની કલ્પના પણ આપણાથી અત્યારે થઈ શકે તેમ નથી. તેમાં
જ્યારે ક્ષેભ અથવા આંદોલન ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે તે “વૃત્તિ” અથવા “વિચાર” રૂપે આપણું સન્મુખ ઉપસ્થિત થાય છે, અને ત્યારે જ આપણે મનને સમજી શકીએ છીએ. અર્થાત જ્યારે મનનું પ્રવૃત સ્થિતિ માં પરિણમન થાય છે, એટલે કે તે કાર્યશીલ બને છે ત્યારે જ તેને આપણે તેની કાર્ય પરાયણ સ્થીતિમાં અનુભવી શકીએ છીએ. જ્યારે આત્માએ ગ્રહણ કરેલા મનો દ્રવ્યમાં એ પ્રાણ તત્વને સંબંધ થાય છે ત્યારે જ મનોદ્રવ્યનો કોઈ પ્રકારની સવિશેષ પ્રવૃતિ સ્વરૂપ આવિષ્કાર થત જેવામાં આવે છે,
આત્મા પોતાની સકમ અવસ્થામાં મનની સહાયતાવિના એક ક્ષણ પણ નિભાવી શકે તેમ નથી. જ્યાં સુધી કૈવલ્ય-પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી તેને સમસ્ત સન- વ્યવહાર–ઘણા અંશે મનમયજ હોય છે. આત્મા પોતાના સબંધે પણ જે જે વિચારણું કરે છે તે પણ આ મનની જ સહાયથી કરે છે. પ્રત્યેક વિચાર, પ્રત્યેક સંક૯પ, ચેક આવેગ, એ મનના જ આવિષ્કાર છે, આપણા શરીરમાં વસ્તુતઃ “આપણે” કે, એ શોધી કાઢવું એ અતિ વિકટ કાર્ય છે. કેમકે જે જે ભાગ ઉપર “આપણે” હાવા નું સમજી હાથ મુકીએ છીયે તે ફરીથી બારીકીથી તપાસતાં તે મનનું કાર્ય માલુમ પડે છે. આપણા સંબંધે જે ખરેખર તત્વ છે તે માત્ર “હું” છે. આ “હું” મનની સર્વ પ્રવૃતિઓ ઉપર પ્રકાશ નાખે છે. આ “હું” તેજ આપણે વાતવીક, ખરેખરૂ, સાચું અવિચળ, શાશ્વત પિતાપણાનું તત્વ છે. આ “હ”ના સંબંધમાં ઈિ પણ સાની,
For Private And Personal Use Only
