________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન દ્રષ્ટિએ મનેાવિજ્ઞાન, મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન.
૧૦૩
39
39
<<
""
મહાત્મા કે પ’ડીતે કાંઇ કહી શકે તેમ નથી. તેના સ ંબધે જો કાંઇ પ્રત્યય હોય તે તે માત્ર “ છે, ” અસ્તિ ” શિવાય એકે નથી, આ “ હું અથવા આત્માના પ્રશ્નનુ સમાધાન મન કોઇપણ કાળે કરી શકેજ નહી. કેમકે મનની પ્રવૃતિઓ ઉપર પ્રકાશ નાખનાર ઉપર મને સામે પ્રકા નાખી શકે નહી. જેમ વિશ્વ પેાતાના પ્રકાશથી સૂર્યને જોઇ શકે નહી કેમકે વિશ્વને પાતાને પ્રકાશ જ નથી-જે પ્રકાશ છે તે માત્ર સૂર્યના છે,-તેમ મન પેાતાના પ્રકાશથી આત્માના સ્વરૂપને પ્રકાશી શકે નહી. કેમકે મનને પેાતાના સ્વયં પ્રકાશ જ નથી. આપણે પોતે આપણા “ હું ” ને પુછીએ કે “તુ કાણુ છે ” તે તેના ઉત્તર કાંઇજ મળશે નહી. માત્ર એટલું જ વધારામાં નીકળશે કે “હું” * ” “ અસ્તિત્વમાન છું. એથી વિશેષ પૃચ્છા કરશો તે માત્ર મનના ધર્મોનુ' પરિસ્ફોટન થયા કરશે. મનવડે આત્મા અથવા હું ના ધર્માંની પરીક્ષા થઇ શકે નહી. પરીક્ષા અથવા પૃચ્છા માટે કાંઈ વિષય (object) હેવા આવશ્યક છે. અને જો આપણે આપણા “ હું ” ને એ વિષય (object) કરવા જઇએ તે પછી પરીક્ષા કરનાર, વિષય “જ્ઞાતા (subject) રૂપે કાને સ્થાપીશું ? કલ્પનાથી પશુ આપણે આપણા “ હું અથવા આત્માને અનુભવી શકવા અસમર્થ છીએ. કપનાથી આપણે આપણા શરીરને, આપણી માનસીક અવસ્થાઓને, વિચારેને, લાગણીએને, સ ંસ્કારાને, ભાવનાઓને, અને તે ઉપરાંત મનના વિવિધ કાર્યો ને જોઇ શકીએ, પરંતુ તે મધા ઉપરાંત જ્યારે આપણે પેાતાને જોવા જઇએ, ત્યારે ખરી રીતે આપણે આપણને પેાતાને જોતા હાતા નથી, પરંતુ આપણાપણાના પરિવેશ ધારણ કરનાર કે!ઇ મનની સ્થિતિ વિશેષને નેતા હાઈએ છીએ. આપણે આપણને જોઇએ તે પહેલા આપણે આપણામાંથી મહાર કુદી પડી આપણા ‘હું ’ને વિષય (obj?st) કરવા જોઇએ. પરંતુ તે તે અને તેમ નથી. આપણી વર્તમાન કામીક અવસ્થામાં આપણે વિષય અને વિષયી, જ્ઞાતા અને જ્ઞેય ઉભય એક સાથે હાઇ શકીએ નહી. જેમ એકજ પદાર્થ એટ એલ એકી વખતે હાઇ શકે નહી તેમ વિષય અને વિષયી
,,
એકી વખતે એક હાઇ શકે નહી.આપણામાં “હું” એક એવુ તત્વ છે કે જે મનની સર્વ પ્રકારની પ્રથક્કરણની શક્તિ, પરીક્ષાની સૂક્ષ્મના, અવલેાકનની બારી કતા અને મુદ્ધિબળના ગૈરવને આધિન થઇ પોતાનું રૂપ ખુલ્લુ કરતુ નથી, તમે તે તમારા પોતાના આગળ તમારૂ સ્વરૂપ જાણવા માટે ગમે તેટલા આગ્રહ અને માગણી કરી તાપણુ “હું છુ ” એ ઉપરાંત કાંઇ ઉત્તર મળશે નહી.
આ આત્મસ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવાને શું માગ છે એ એક નિરાળે! વિષય છે અને તે કેવા ક્રમથી પ્રાપ્ત કરી શકાય છે તે સંબંધે અત્રે વિષયાંતરના ભયથી, કાંઇ વિવેચન કરી શકાય તેમ નથી, અને માત્ર જે ઉલ્લેખ આત્મા સમયે કરેલેા છે તે માત્ર એટલાજ માટે છે કે મનેા દ્રવ્યના ઉપયાગ કરનાર એ “ હું ” છે, અને “ ! “હું
For Private And Personal Use Only
