________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જન દ્રષ્ટિએ શરીરસ્વરૂપ, ઉપરાંત કાન–શ્રેત ઈદ્રિય હોય છે તે પચેંદ્રિય કહેવાય છે. આ પાંચ ઈદ્રિવાળા જી
માં મનુષ્ય હોય છે, અને તિર્યંચ પણ હોય છે. ગાય, બળદ, ભેંશ, ઘોડા, હાથી ઈત્યાદિ, જેઓને પાંચ ઈદ્રિ હોય છે તેઓ તિર્યંચ પંચૅટ્રિની કેટીમાં આવે છે.
આપણે જીવ સમય સમય આહાર લે છે. આપણે જે આહાર કરીએ છીએ તે તે કવળાહારની ગણત્રીમાં આવે છે. આપણે ઉપવાસ કરીએ છીએ, તે તો કેવળ આહાર અનાજ વિગેરે ચાર પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કરીએ છીએ, તે પણ જીવ સમય સમય આહાર લે છે, તેની તે કિયા બંધ થતી નથી. મોક્ષ પ્રાપ્ત કરી જેઓએ જન્મ મરણને ફેરે ટાળી દીધું છે, સદા શાશ્વત સ્થાનમાં રહે છે, જેઓ અશરીરી છે તેમને આહાર કરવાનો હોતો નથી; તેઓજ અણુહારી કહેવાય છે. તે સિવાય જે જીવ એક ભવ છેડી બીજા ભવમાં જાય છે, તેમને વિગ્રહ ગતિ કરવી પડે છે, તો જેટલા સમય વિગ્રહ ગતિમાં જાય તેટલા સમય તે આહાર કરતો નથી. બાકી આહાર ગ્રહણ કરે છે.
આપણામાં છ જાતની પ્રતિ હોય છે. આ પ્રપ્તિ એ જીવની શક્તિ છે. (૧) જીવ આહાર લેઈને તેનો રસ કરે છે, તે આહાર લીધા પછી રસ, બલાદિ રૂપે તેને પરિણમાવે તેને આહાર પર્યાપ્તિ કહે છે. જીવ ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થતાની સાથેજ આ શક્તિ વડે આહાર ગ્રહણ કરે છે. (૨) તે આહારને રૂધિર માંસાદિક સાત ધાતુરૂપ શરીરપણે પરિણમાવે છે; એ જે શક્તિથી એ કાર્ય કરે છે, તે શરીર પર્યાપ્તિ એ નામથી ઓળખાય છે. (૩) ઇદ્રિય યોગ્ય પુદ્ગલો ગ્રહણ કરીને તે ઈદ્રિયપણે પરિણાવે છે, તેને ઈદ્રિય પ્રાપ્તિ કહે છે. (૪) ચોથી શ્વાસોશ્વાસ પ્રર્યાપ્તિ છે, કે જેના વડે જીવ શ્વાસોશ્વાસ એગ્ય વર્ગણ ગ્રહીને તે પુદ્ગલ શ્વાસોશ્વાસપણે પરિણુમાવી મુકે છે. આ ચાર શક્તિઓ જે આપણે ઉપર પાંચ સ્થાવર એકેદ્રિવાળા જીવ કહ્યા તેમનામાં પણ હોય છે. વન
સ્પતિમાં જીવ છે એ વાતની ખાત્રી હાલના જમાનાની શોધખોળથી પણ આપણને થઈ છે. ડાકટર બોઝે પિતે એ વાત પિતાની શોધના અને ખાત્રી કરી જણાવી છે, એટલું જ નહીં પણ જેવી રીતે આપણે શ્વાસે શ્વાસ લઈએ છીએ તેવી રીતે વનસ્પતિ પણ શ્વાસોશ્વાસ લે છે, એમ પણ તે જણાવે છે. જૈન શાસ્ત્રના પ્રણેતા પરમાત્મા તીર્થકર સર્વજ્ઞ હતા, તેમણે પિતાના જ્ઞાનથી વસ્તુના જે સ્વભાવ જેલા તે તેમણે બતાવેલા છે. જે વાત આપણે જાણી શકીએ નહીં તે વાત શ્રદ્ધાથી માનવી. તેમાં કેટલાક પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુની ઈચ્છાવાળા શ્રદ્ધાની વાતને ગ્રહણ કરતા નહીં, પણ ડાકટર બેઝ પ્રાગોથી એ વાત સિદ્ધ કરી બતાવે છે, એટલે પ્રત્યક્ષ પ્ર
For Private And Personal Use Only
