________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કમ મિમાંસા.
વિવેક વિનાની ઈચ્છા કેવું ફળ પ્રકટાવે છે તે આપણે ઉપરના એક બે દછાતથી જોયું. પરંતુ આથી હમારે એવું કહેવાનો મુદ્દલ આશય નથી કે આપણે સર્વથા પ્રયત્નહીન બની જવું. અથવા સઘળી પ્રવૃત્તિ સંકેલીને શૂન્ય બનવા ઉદ્યોગ કરો. આ યુગમાં ઘણા મનુષ્ય આપણા પ્રાચિન શાસ્ત્રોમાંથી આવે કલિ અર્થ ખેંચી કર્તવ્યભ્રષ્ટ બન્યા છે. અને બીજાને તેવા બનવા માટે બોધ આપે છે. તમે પ્રવૃતિને સંકેલવાની ભલામણ કરતા નથી, પરંતુ તેને વિસ્તારવાની અને અત્યારે છે તે કરતા અનેક ગુણ અધિક કરવાની ભલામણ કરીએ છીએ. પરંતુ એટલી શરત કરીએ છીએ કે તેની ગતિ મનુષ્યને અધમતા કે અર્ધગતિના માર્ગમાં લઈ જવાની હેવાને બદલે ઉગ્રતા અને ઈશત્વના ગુણે સંપાદન કરવાના માર્ગમાં હોવી જેઈએ. દ્રવ્ય, યશ વિગેરે મનુષ્યને પિતાની આંતરિક શક્તિને બહિર્ભાવ કરવાના પ્રબળ હેતુઓ અને નિમિત્તો છે. જેમ બાળક તેની માતાએ છેડે દુર હાથમાં પકડેલા રમકડાના પ્રલોભનથી ખેંચાઈને હીંડવાનો પ્રયત્ન કરે છે અને એ પ્રયત્ન દ્વારા પિતામાં ગુપ્ત રહેલી હીંડવાની શક્તિનો બહિર્ભાવ ( expression) કરે છે તેમ મનુષ્ય પણ દ્રવ્ય આદિના પ્રભાથી આકર્ષાઈ તે તરફ ગતિમાન બનવાને પ્રયત્ન આરંભે છે. અને તે દ્વારા પિતામાં ગુપ્ત રહેલી (latent) ગતિ શક્તિને બહાર આણે છે. એ ઉભય પ્રસંગમાં રમકડા અને દ્રવ્ય માત્ર આંતરીક શક્તિને બહાર લાવનારી લાલાજ છે. એને ઉદ્દેશ એ રમકડા કે દ્રવ્ય મેળવવાને હોવો ન જોઈએ, પરંતુ એની પ્રાપ્તિમાં જે પ્રયત્ન રહેલ છે તે પ્રયત્ન દ્વારા પોતાની આંતર શકિતને બહિર્ભાવ કરવામાંજ જીવનનું પરમ રહસ્ય છુપાએલું છે. જે કાંઈ ઈચ્છવા ગ્ય છે તે રમકડા કે ધન નથી પરંતુ રમકડા કે ધન એ ઉભયને મેળવતા પહેલા જે શ્રમ વેઠવો પડે છે અને તે દ્વારા પોતામાં જે કાંઈ ગુપ્ત રહેલું છે તેને બહિર્ભાવ ઈચ્છવા ગ્ય છે. આ વિવની પરમ મંગલ અને કલ્યાણકાર શક્તિઓએ દ્રવ્યાદિનું આકર્ષણ નર્યું હતું તે મનુખ્ય કઈ કાલે પ્રયત્ન અને શ્રમના માર્ગમાં વળત નહી. અને તેમન થાત તો તેની આંતર શકિતને કઈ પણ કાળે બાહ્ય પરિચય મળતા નહીં. મનુષ્ય ઈચ્છાઓના બળથી આગળ ધકેલાય છે, અને સદભાગ્યે એક ઇચ્છાના વિષયની પ્રાપ્તિ થતાં તેમાં સંતોષ માની બેસી રહેવાને બદલે આગળને આગળ બીજી ઈચ્છાઓ વડે પ્રેરાઈ ગતિ કરતોજ રહે છે. જે રમકડાની લાલચથી મેહવશ બનીને પકડવા તે દેડે છે તેની નજીક જઈ હાથમાં ગ્રહણ કરતાં તેમાં પૂર્વના જેવી મેહકતા કે સુંદરતા અનુભવાતી નથી અને તેથી તે કાંઈ બીજુ અધિક સુંદર અને આનંદપ્રદ શોધવા માટે આગળ પ્રયાણ કરે છે. આ પ્રમાણે આત્માની પ્રવૃતિમયતા કાયમ રહે છે. જે તે પ્રવૃતિનું
For Private And Personal Use Only
