Atmanand Prakash Pustak 013 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

તિલક-મંજરી.
૧૫૧ 'निःशेषवाङ्मयविदोऽपि जनागमोक्ताः श्रोतुं कथाः समुपजातकुतूहलस्य ।
तस्यावदातचरितस्य विनोदहेतो राज्ञः स्फुटाद्भतरसा रचिता कथेयम्॥"
અર્થાત્--“સર્વ શાસ્ત્રનો જ્ઞાતા હોવા છતાં પણ જેનશાસ્ત્રોમાં વર્ણવેલી કથાઓ સાંભળવા માટે ઉત્પન્ન થયેલા કુતૂહલવાળા અને નિર્મલ ચરિતવાળા તે (ભેજ ) રાજાના વિદ માટે સ્કુટ અને અભુત રસવાળી મેં આ કથા-તિલકમંજરી રચી છે.” ભે જરાજા સંસ્કૃત સાહિત્યને અત્યંત પ્રેમી હતો. તે સ્વયં સારે કવિ હતું. તેની સભામાં આર્યાવર્તના બધા ભાગોમાંથી કવિઓ અને વિદ્વાને આવતા અને પોતાનું પાંડિત્ય પ્રદર્શિત કરી રાજા અને સભાજનનું ચિત્ત આક"તા. રાજા પણ ગ્ય પુરૂષોની યેગ્યતાનો બહુ જ આદરસત્કાર કરતો. દાન અને સન્માન આપી વિદ્વાનોના મનનું રંજન કરતે. તેના આશ્રય હેઠળ સંખ્યાબંધ પંડિતો રહેતા અને સાહિત્યની સેવા કરી યશરાશિ મેળવતા. મહાકવિ ધનપાળ તેની પરિષ વિદ્વન્માન્ય પ્રમુખ અને રાજાને પ્રગાઢ મિત્ર હતું. બાલ્યાવસ્થાથી જ ભેજ અને ધનપાલ પરસ્પર પરમ સ્નેહીઓ હતા. કારણ કે મુંજરાજની પરિષને પ્રમુખ અને રાજમાન્ય વિદ્વાન ધનપાલજ પ્રમુખ હતો. ધનપાલના પાંડિત્ય ઉપર મુંજરાજ અતિ મુગ્ધ થઈ તેને “સરસ્વતી’ નું મહત્વ સૂચક વિરૂદ આપ્યું હતું. આવી રીતે ધનપાલ, ધારાનગરીના મુંજ અને ભેજ બન્ને પ્રખ્યાત નૃપતિઓને બહુ માન્ય હતો. ધનપાલ પ્રથમ વૈદિક ધર્માવલંબી હતો પરંતુ પાછળથી પિતાના બંધુ શેભનમુનિના સંસર્ગથી જૈનધર્મને સ્વીકાર કરી, મહેંદ્રસૂરિ પાસે જેન–ગાપત્ય દીક્ષા અંગીકાર કરી હતી. ધનપાલના ધર્મ પરિવર્તનથી રાજા ભોજને બહુજ વિસ્મય થયું. તે વારંવાર ધનપાલની સાથે જેનધર્મના વિષયમાં બહુ વિવાદ કરતો પરંતુ ધનપાલની દઢતા અને વિદ્વત્તા આગળ રાજા નિરૂત્તર થતો. વખતના વહેવા સાથે રાજાનો આગ્રહ મંદ થયો અને જૈન સાહિત્ય તરફ સરૂચિ ધરાવવા લાગ્યો. ધનપાલ પોતાના ગુરૂશ્રી મહેંદ્રસૂરિ પાસે સ્યાદ્રવાદ સિદ્ધાન્તને વિશેષ અભ્યાસ કરી જેનદર્શનનો પારદષ્ટા-તત્ત્વજ્ઞ થયે. ભેજરાજા સ્વયં વિદ્વાન અને તત્ત્વજ્ઞ હોવાથી સ્વ-ધર્મના–વૈદિક દર્શનના તોમાં તે બહુ નિષ્ણાત હતો, પરંતુ જેનધર્મના વિશેષ પરિચયના અભાવે સ્યાદવાદ સિદ્વાન્તના વિષયમાં, તે વિશેષ જાણકાર ન હતો. ધનપાલના સંસર્ગથી તેની ઈચ્છા જેન-દર્શનના સ્વરૂપને જાણવાની થઈ, અને તે ઈચ્છા પૂર્ણ કરવા માટે, કવીશ્વર આગળ વિચાર પ્રદર્શિત કર્યો. ધનપાલે જેન સિદ્ધાન્તાક્ત વિચારો અને સંસ્કારિને પ્રતિપાદન કરનારી તિલકમંજરી જેવી અદ્વિતીય અને અદ્દભૂત કથા રચી, રાજાની અને પ્રજાની તાત્કાલિક પ્રીતિ અને પૂજા સંપાદન કરી. તથા ભાવિ જૈન પ્રજા અને સંસ્કૃત સાહિત્યના રસિકોને અપૂર્વ પ્રેમભાવ પ્રાપ્ત કરી પિતાના નામ અને કામને અખંડ યશના ભાગી બનાવ્યા છે!