________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
रणं' इति बहु मन्यन्ते, मुक्तिमपि निरुत्सुकेन चेतसाभिवाञ्छन्ति, ते कथमसारसांसारिकसुखप्राप्त्यर्थमनेकानर्थहेतुमर्थ गृह्णन्ति । परार्थसम्पादनमपि धर्मोपदेशदान द्वारेण शास्त्रेषु तेषां समर्थितम् । नान्यथा । तदलं, अत्रनिर्वन्धने" ।
–“હે મહાભાગ! પિતાના મહિમાતિશયથી તૃણુ સમાન કરી દીધો છે, સમુદ્રને જેણે એવા એ હારા આશય-હૃદયને સર્વયોગ્ય જ છે. પરંતુ મુનિજન વિભવનું અસ્થાન છે. વિષયેના ઉપભેગમાં આસક્ત થયેલા જને જ ધનને ગ્રહણ કરે છે. સર્વ આરંભ-સાવધના ત્યાગી, સમસ્ત સંગથી વિરક્ત, નિર્જન અરણ્યનેજ ગ્રહ માનનારા અને ભિક્ષાવૃત્તિથી સંતુષ્ટ રહેનારા હારા જેવા–ભિક્ષુઓ તેધનાદિ વસ્તુઓ–થી શું કરશે? જેઓ, સર્વ પ્રાણીઓને સાધારણ એ આહાર પણ, શરીરના નિર્વાહ અર્થે જ ગ્રહણ કરે છે. શરીરને પણ ધર્મનું સાધન જાણીને જ ધારણ કરે છે. ધર્મને પણ મુક્તિનું કારણ માની બહુમાન આપે છે અને મુક્તિને પણ ઉત્સુક રહિત ચિત્ત વડે વાંચ્યું છે. તેઓ, અસાર એવા સાંસારિક સુખની પ્રાપ્તિ અર્થે, અનેક અનર્થના હેતુભૂત એવા અર્થ–ધનને શી રીતે ગ્રહણ કરે ? પપકાર પણ, ધર્મોપદેશ રૂપી દાનદ્વારા જ તેમના માટે શાસ્ત્રમાં સમર્થન કર્યું છે; બીજી રીતે નહિ. માટે એ વિષયમાં આગ્રહથી બસ.”
કેવા સુંદર સરલ અને સરસ વાકમાં કવિએ રાજાની ઉદાર પ્રાર્થનાની અને મુનિની વિશુદ્ધ વૃત્તિની આકૃતિ ખેંચી છે. વિશેષ શું ઉત્તરોત્તર આનંદદાયક એવા આવાને આવાં પ્રકરણથી તિલકમંજરીની મહત્તા અતિશય ઉચ્ચ થઈ ગઈ છે. - ભજન કરતી વખતે એકલા મિષ્ટાન્નથી જેમ મનુષ્યનું મન કંટાળી જાય છે અને તેનાથી વિરક્ત થઇ, વચમાં વચમાં તીખા કે ખાટા સ્વાદવાળી સ્વાદિષ્ટ વસ્તુ ખાવાની ઈચ્છા થાય છે તેમ કથાના રસાસ્વાદન સમયે પણ કેવળ ગદ્યથી વાચકની વૃત્તિમાં વિરક્તતા આવવા ન પામે, તે હેતુથી, કવીશ્વરે, ઉચિત પ્રસંગે મોગરાની માળામાં ગુલાબના પુષ્પોની માફક, મધુર, આલ્હાદક અને સુંદરવર્ણવિશિષ્ટ, નાના જાતિના પદ્ય સ્થાપન કરી, સુવર્ણમાં સુગંધ ભેળવ્યું છે.
કવિની પૂર્વે કાદંબરી આદિ કથાઓ વિદ્યમાન હતી અને તેમને આદર પણ વિદ્વાનેમાં અતિ હતો. પરંતુ તેમાંથી કેઈ કથા જ્યારે કેવળ લેષમય હતી, તે કઈ કેવળ ગદ્યમય, ત્યારે કઈ પદ્યપ્રાધાન્યજ. એ કથાઓ સર્વગુણસંપન્ન હોવા છતાં પણ તેમની એ એકાંતતા, ગુલાબના ફુલમાં કાંટાની માફક, સહદોના હદયમાં ખટકતી. તેમના વાચન વખતે રસિકોના મનમાં વહેતી રસની ધારાને વેગ
ખલાતે. તેમને એ દેષ, સાહિત્યકારે પોતાના નિબંધમાં સ્પષ્ટપણે પ્રકટ કરતા. ધનપાલથી પણ એ સંબંધમાં મન નહીં રહેવાયું. પોતાના પૂર્વના મહાકવિઓના ગુણે મુક્તકંઠે ગાવા છતાં પણ તેમની તે દુષિત કૃતિ માટે ટકોર કરી જ દીધી છે. તિલકમંજરીની પ્રસ્તાવનામાં કહે છે કે
For Private And Personal Use Only
