________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૮
આત્માનંદ પ્રા.
લખ્યો છે; પછીના બે લોકમાં, રૂદ્રકવિની ગૈલોક્યસુંદરી” ની તથા તેના પુત્ર કર્દ. મરાજની સૂકિતઓની પ્રશંસા છે. આવી રીતે, સ્વમત તથા પરમતમાં થઈ ગયેલા મહાકવિઓની ઉદાર વૃત્તિથી ભૂરિ ભૂરિ પ્રશંસા કરી ઉપસંહાર કરતાં કહે છે કે
"केचिद्वचसि वाच्येऽन्ये केऽप्यशून्ये कथारसे ।
केचिद्गणे प्रसादादौ धन्याः सर्वत्र केचन ।। ३७॥" આના પછીના ૪ કાવ્યોમાં, પરમાર, વૈરસિંહ, સીયક, સિંધુરાજ અને વાક્ષતિ રાજનું વર્ણન છે. ૪૩ થી ૪૯ માં કાવ્ય સુધી કવિના આશ્રયદાતા રાજા ભેજના પ્રતાપ અને પ્રભાવનું વર્ણન છે, પ૦ મા કાવ્યમાં પ્રસ્તુત કથાની ઉપત્તિનું કારણ દર્શાવ્યું છે. (એ લોક ઉપર ટાંકવામાં આવ્યેજ છે) ૫૧–પર માં કાવ્યમાં પોતાના પિતામહ અને પિતાની પ્રશંસા કરી સ્વવંશનું કીર્તન કર્યું છે. - “મધ્ય દેશમાં આવેલા સાંકાક્યનામાં પ્રદેશમાં દેવર્ષિીનામા દ્વિજ હતો કે જેનો પુત્ર સર્વ શાસ્ત્રમાં કુશળ સ્વયંભૂ જેવો સવદેવ નામા હારે પિતા છે.” આમ સંક્ષેપમાં પિતાનું પુરાતન વાસસ્થાન અને કુલ પ્રકાશિત કરી છેલ્લા કાવ્યમાં કવિ કહે છે કે –
" तज्जन्मा जनकाघ्रिपङ्कजरजःसेवाप्तविद्यालवो विपाश्रीधनपाल इत्यविशदामेतामवनात्कथाम् । " अक्षुण्णोऽपि विविक्तमुक्तिरचने या सर्व विद्याब्धिना
श्रीमुंजेन सरस्वतीति सदसि क्षोणोभृता व्याहृतः ॥" તાત્પર્ય એ છે કે, પિતાના પિતાના ચરણકમળની સેવાથી વિદ્યાલવને પ્રાપ્ત થયેલા અને સર્વવિદ્યાના સમુદ્રરૂપ એવા મુંજરાજાએ સભાની અંદર જેને “સરવતી’ એવા મહત્ત્વસૂચક ઉપનામથી બોલાવેલ મહે ધનપાલ વિપ્રે આ કથા રચી છે.” આવી રીતે લંબાણપૂર્વક કથાની પીઠિકા પૂર્ણ કરવામાં આવી છે અને પછી “મતિ
શ્વેતાનિત સંકુરો' ઇત્યાદિ રમણીય ગદ્ય દ્વારા પ્રભાવ પૂર્ણ કથાને પ્રારંભ કરવામાં આવે છે. તિલકમંજરીની ઉત્પત્તિ.
સંબંધમાં જેને ઈતિહાસ લેખકે જણાવે છે કે–ભોજરાજાએ કેટલાક દિવસ સુધી ધનપાલ કવિને પિતાની સભામાં અનુપસ્થિત જોઈ, એક દિવસે તેનું કારણ પુછતાં, કવિએ જણાવ્યું કે, હું આજકાલ એક તિલકમંજરી નામની કથા રચું છું. ( આ ઠેકાણે “સઘવાતા ” ના લેખકે “ ભરતરાજ કથા” નું તથા “રૂપરામા”િમાં “યુગાદિચરિત” નું નામ આપેલ છે.) તે કાર્યની
१ ' सो जंपइ भूवासव पारद्धा अस्थि भरहराय कहा । - ૨ “પતિ ગાવB-માધુના પુનાવિવરિતે વર્તે છે” ઉક્ત લેખકેએ આ નામાન્તરે શા કારણથી આપ્યાં હશે તે સમજાતું નથી !
For Private And Personal Use Only
