Atmanand Prakash Pustak 013 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

૧પ૦
શ્રી આત્માનંદપ્રકાશ.
–અખંડ એવા દંડકારણ્યનું સેવન કરનાર અને રંગ બેરંગી એવા સિંહથી ભય પામી મનુષ્ય જેમ પાછો હટી જાય છે, તેમ લાંબા લાંબા સમારોવાળા દંડકેયુક્ત અને બહુ અક્ષરવાળા ગદ્યથી પણ જન વિમુખ થાય છે! કવિશ્વરનો એ અનુભવાદગાર અનુભવી રસિકોને અક્ષરશ: સત્ય જણાય છે. એ જ કારણ છે કે અપરિમિત એવા કવિ-સમૂહમાંથી અતિ અલ્પ કવિઓ જ પોતાની પ્રતિભાને એ વિષમ જણાતા માગે ચલાવી ગદ્ય-કાવ્ય રૂપી સાહિત્યના ભવ્ય મડાલયને ભૂષિત કરવાનું કઠિન કાર્ય સ્વીકાર્યું છે. એ કવિઓના પ્રયત્નને પ્રતાપે જ સંકુચિત-વિસ્તારવાળું હોવા છતાં પણ અતિ સુંદર એવા એ રસમંદિરમાં પ્રવેશ કરી, અસંખ્ય રસ-પ્રેમીઓ, પરબ્રહ્મના આનંદ સહોદર એવા એ રસાસ્વાદમાં લીન થઈ કૃતકૃત્ય થાય છે.
વાચકે આગળ આજે આ પ્રસ્તુત લેખ પણ એ સુંદર–મંદિરના એક અતિ ભવ્ય ભવનનું સામાન્ય સ્વરૂપ જ્ઞાપન કરવા માટે, ઉપસ્થિત કરાય છે. આશ્ચર્ય એ છે કે એ ભવનની ભવ્ય અતિ આકર્ષક હોવા છતાં પણ બહુ જ વિરલ રસિકેએજ એને ઉપભેગ કર્યો હશે ! ઘણું ઘેડા સહૃદયે જ એની અંદર પ્રવેશ કરી, સિદ્ધસારસ્વત ધનપાલના મધુર વચનામૃતનું પાન કરી, અને કવીશ્વરે કપેલી ૨મ્ય સૃષ્ટિનું દર્શન કરી ચિત્તને ચમત્કાર કરનાર એવા પરમાનંદનો અનુભવ કર્યો હશે ! અવલોકન તો દૂર રહ્યું પરંતુ એનું નામ પણ, વિદ્વાનોના મહેટા ભાગે નહિ સાંભળ્યું હોય ! !
ઉપર કહેવામાં આવ્યું છે કે ગીર્વાણ વાણના કાવ્ય સાહિત્યને ગદ્ય વિભાગ ઘણું શેડાં કાવ્ય--રત્નથી જ અલંકૃત છે. સુબંધુ કવિની વાસવદત્તા, દંડીનું દશકુમાર ચરિત, ત્રિવિક્રમભટ્ટની નલકથા, બાણની કાદંબરી તથા હર્ષાખ્યાયિકા, ધનપાલની તિલકમંજરી અને કાયસ્થ કવિ સેલની ઉદયસુંદરી આદિ પુસ્તકથીજ ગીર્વાણવાણુના ગદ્યનું ગૌરવ છે. નામે લેખિત પુસ્તકોમાંથી તિલકમંજરી કથા વાચકને પરિચય થાય તે હેતુથી તેના સંબંધમાં કાંઈક નીચે લખવામાં આવે છે.
સુપ્રસિદ્ધ ધારાધીશ્વર વિદ્યાવિલાસી ભેજ નૃપતિની સભાના મુકુટ સમાન અને સિદ્ધસારસ્વત ઉપાધિ ધારણ કરનાર મહાકવિ ધનપાલે તિલકમંજરીની રચના કરી છે. પીઠિકામાં કવિ વદે છે કે –
૧ આ કથા અત્યાર સુધી પ્રકટ થયેલી જણાતી નથી. પાટણના જેન ભંડારમાં આની એક જીણું પ્રતિ વિદ્યમાન છે. બાણના હર્ષચરિતની માફક આ કથા આઠ ઉચ્છવાસમાં રચાયેલી છે. આના સંબંધમાં વિશેષ જાણવાની જિજ્ઞાસાવાળાએ પંચમ ગૂજરાતી સાહિત્ય પરિષટ્ટ વાસ્ત, ચિમનલાલ ડાહ્યાભાઈ દલાલે તૈયાર કરેલે “પાટણના ભંડારો અને ખાસ કરીને તેમાં રહેલું અપભ્રંશ તથા પ્રાચીન ગુજરાતી સાહિત્ય” નામને નિબંધ વાંચવો.