Aspect of Jainology Part 2 Pandita Bechardas Doshi

Author(s): M A Dhaky, Sagarmal Jain
Publisher: Parshwanath Vidyapith

Page 457

ॐ
श्री बुद्धिसागरसूरिकृतं
लिङ्गानुशासनम्
(स्वोपज्ञवृत्तिसनाथं पञ्चग्रन्थिव्याकरणाङ्गभूतं च )
नपुंसकलिङ्गमाह
सम्पादक: डॉ० नारायण म० कन्सारा
[ अथ लिङ्गानुशासनम् ]
सप्ताधिका विंशतिरत्र २७, पुंसि षट् च, स्त्रियां पञ्च तु वृत्तभेदः ।
[ अत्र नपुंसकलिङ्गे This semi-verse states that the author has treated the subject of Lingānuśāsana in 38 verses, of which 27 verses deal with Napusakalinga, 6 verses are devoted to Pumlinga, and the next 5 verses elaborate the Strilinga.]
नाम नपुंसकलिङ्गमि
लस्तुत्वतनत्तहलोररुयं द्वयच् । मंच गृहे र्जरतं च तमो द्वास्तालुरणार्धनपूर्हृदयं भम् ॥ १ ॥
नामेत्यादि । यद् व्युत्पत्तिमन्तरेणार्थप्रतीतिकरमनादिसमभिधानं तन्नाम । रूढिशब्द इत्यर्थः । तदधिकृतं वेदितव्यम् । नपुंसकलिङ्गं चा पुंल्लिङ्गात् स्यात् । ल-स्तु-त्व-त-न-तशब्दान्तं नप् । जलम् मस्तु । तत्त्वम् । क्षतम् । विपिनम् । वृत्तम् । त किम् ? अन्यायुक्तार्थे । तुन्तः । कुन्तः । हस्तः । मुहूर्तः । धम्मिल्लः । हलोररुयम् । हलः परे ररुयान्तम् । पात्रम् । शुक्रं रेतः । देवता तु भार्गवः शुक्रः । अश्रु । सस्यम् । द्वयच् । शिसिन्तं ( असिसुसन्तं ?) द्वयच् नप् । पयः । सर्पिः । इदं वयः पक्षी । रक्षः राक्षसः । तमः राहुः । रित्वात् आणि देवस्य पुंस्त्वं प्राप्तं बाधते । सन्तमेव रित् परं बाधते नान्यम् । तेनायं पारापतः पक्षी । असनं वृक्षः । पुत्रः । शत्रुः आर्यः । मं च । द्वयज् मन्नन्तम् । कर्म । द्वयचौ किम् ? स्थूलशिराः । ना । तरीमा कल्पः । गृहे जरतं च । गृहवति र्ज-र-तां तं च । प्रागुक्तं तं च । इतो रितोर्द्वयर्चादित्वात् तल्लिङ्गास्त्वार्षाः । र्ज । उटजम् । उटजः मुनिगृहम् । मन्दिरम् उदवसितम् । पुनस्तं तसंयुक्तार्थम् । निशान्तं च किम् ? भवनं वेश्म धिष्ण्यं हर्म्यम् । एतत् किम् ? आवसथः । वत्सादेर्नाम । तमः तिमिरं ध्वान्तम् । तथा द्वारं गोपुरम् । तालु काकुदम् । रणं मृधं युद्धम् । धनं स्वापतेयं वसु । पुरं पत्तनम् । हृदयं चित्तम् । भं नक्षत्रम् ॥ १ ॥
रं च तनोर्दलखामृतदुःखमांसहिमं मुखशमघ विड् भी । पुण्य बिलौषधवस्त्रजलास्रदारुधनुशिखराजिर पिच्छम् ॥ २॥
रं चेत्यादि । रं तं च प्रागुक्तम् । तं च । तनोः शरीरस्य नाम कडेवरं ( कलेवरम्) च । किं च वपुः क्षेत्रम् । रं किम् ? कायः दलादीनां नाम र्हलोदरान्तानां नाम । दलं पर्णं पलाशम् । खम् इन्द्रियं हृषीकम् अक्षम् । खं किम् ? अक्षश्चन्दकः । तथाऽथ खम् आकाशम् अम्बरं वियत् विहायः । अमृतं