Anusandhan 1997 00 SrNo 08

Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 116

[111]
६. वाणजु 'वेपारी'
वाणियोना मूळमां सं. वाणिजक छे. वाणोतरना मूळमां सं. वाणिजपुत्र छे. वणजारोना मूळमां सं. वाणिज्याकारक छे. वाणजु 'वेपारी वाणियो'ना मूळ तरीके बृगुको मां सं. वाणिज्जक (वाणिजक जोईए), प्रा. वाणिज्जअ आपेल छे, पण ते बराबर नथी. तेथी अंत्य उकारनो खुलासो आपी शकातो नथी. हकीकते प्राकृतमां वाणुंजुअ शब्द मळे छे. हेमचंद्रे 'देशीनाममाला 'मां ( ) ते वाणिजकना अर्थमां आप्यो छे. भोजकृत 'सरस्वतीकंठाभरण'मां ग्राम्य 'वाकोवाक्य' ना उदाहरण तरीके जे अपभ्रंश उद्धरण आपेल छे, तेमां वाणुंजुअ शब्द मळे छे.
(ए उद्धरणनो भ्रष्ट पाठ शुद्ध करवानो में प्रयास कर्यो छे. जुओ वी. एम. कुलकर्णी, Prakrit verses in Sanskrit Works On Poetics' भाग १, परिशिष्ट १, पृ. २२). तेना परथी नियमितपणे गु. वाणजु निष्पन्न थयो छे. प्रा. वाणुंजुअनुं मूळ स्पष्ट नथी.
सं. वाणिजक + युज्, प्रा. वाणिअअ + जुंज, पछी वाणिउंज बने. तेमां उअ (सं. उक) एवो कर्तृवाचक प्रत्यय लागतां वाणिउंजुअ थाय, वाणुंजुअ नहीं. ७. गूंगळावं, गूंगणुं
गूंगणुं (मोढा सहित) नाकमांथी बोलवानी टेववाळु, एवी रीते बोलतुं ।'
प्राकृत भाषामां 'उत्तराध्ययन सूत्र' उपरनी शान्त्याचार्यनी टीकामां गुंगुयंती एवो प्रयोग छे. एक प्राकृत कोशमां 'भयथी आकुळव्याकुळ' एवो अर्थ संदर्भने आधारे कर्यो छे. परंतु 'डरथी अस्पष्ट' नाकमांथी गणगणता' एवो अर्थ पण बंध बेसे छे. आम गुंग् क्रियापद 'गणगणता होय तेम नाकमांथी अस्पष्ट बोलवुं' एवो रवानुकारी अर्थ धरावे छे. तेना परथी कर्तावाचक नाम गूंगणं.
ए क्रियापदना मूळमां गूंग 'मूंगुं' ए विशेषण होय एम लागे छे. हिंदी गूंगा 'मूंगो'. फारसीमां पण गुंग 'मूंगो' एवा अर्थमां छे.
( गूंगो 'नाकनो बाझी गयेलो मेल' एनुं मूळ कदाच जुदुं होय). गुंग उपरथी विस्तारित गुंगल, जेम अंध-अंधल, पंगु-पंगुल, सं. मूक मूअ-मूअल, मूअल्ल. तेना परथी क्रियापद गूंगळावुं 'श्वास बंध थई जाय, संधाय एम अनुभववुं'.