Agam Satik Part 17 RaiPaseniya Jivabhigam Sutra Gujarati Anuwad

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 19

રાજપનીયઉપાંગસુત્ર - સટીકઅનુવાદ
વિશેષ એ કે - નાગ અને વન એ વૃક્ષવિશેષ છે, તેની લતા, આ લતા એક શાખાવાળી જાણવી. જે વૃક્ષ છે તે ઉર્ધ્વગત એક શાખા હોય છે, પણ દિશાવિદિશામાં પ્રસરેલ નહીં, બહુશાખાક લતા છે.
નિત્ય કુસુમિત, નિત્ય મુકુલિત, નિત્ય લવયિક, નિત્ય તબિક, નિત્ય ગુણ્ડિત, નિત્ય ગુભિત, નિત્ય ચમલિત, નિત્ય યુગલિક, નિત્ય વિનમિત, નિત્ય પ્રણમિત, સુવિભક્ત પ્રતિમંજરી વતંસક ધારી, એકા-દંત-ભ્રમર અને મધુકરીનો સમૂહ ઈત્યાદિથી ગુંજતો દેશ-ભાગ પ્રાસાદીય, દર્શનીય, અભિરૂપ અને પ્રતિરૂપ હતો.
સૂત્ર-3 અવાતીન બો. પ્રબળ, ખર, કઠોર વાયુ વડે તેના પત્રો ભૂમિ ઉપર પડતા નથી, તેથી અવાતીન પણાથી અવિરલપત્ર, તેથી અચ્છિદ્રપત્ર. તેનો હેતુ કહે છે – ‘ત્તિ' રહિત પત્ર. પ્તિ - ગરિકાદિ રૂપ. • x - અતીતિપત્રત્વથી અચ્છિદ્ધ બ.
જેમાંથી જરઠ પાંડુ પત્ર દૂર કરાયેલા છે. અર્થાત્ જે વૃક્ષાસ્થ જરઠ પાંડપત્ર, વાયુ વડે ઉડાડીને ભૂમિમાં પાડેલ છે, ભૂમિથી પણ પ્રાયઃ ઉડાડી-ઉડાડીને પ્રાયઃબીજે લઈ જવાયા છે. પ્રત્યJથી જે લીલા ભાસતા કે સ્નિગ્ધવથી દીપતા, દળસંચયથી જે થયેલ અંધકાર, તેના વડે ગંભીર-જેનો મધ્યભાગ લબ્ધ નથી તેથી દર્શનીય છે. તથા નિરંતર નવા-તરણ-પગ-પલ્લવ વડે યુક્ત છે, મનોજ્ઞ, શુદ્ધ, ચલનથી કંઈક કંપતા, કિશલયાવસ્થાને પામેલ, સુકુમાર, પલ્લવાંકુરથી શોભિત શ્રેષ્ઠ અંકુર યુકત અગ્ર શિખરવાળા - X - X • તયા -
સર્વકાળ - છ એ ઋતુમાં કુસુમિત - સંજાત પુષ્પો છે જેમાં તે. સર્વકાળ મુકલિત, નિત્ય પલવિત, નિત્ય સ્તબકિત-સ્તબક ભારવાળા, નિત્ય ગુભિત-સ્તબક ગુભ ગુચ્છ વિશેષ, નિત્ય ગુચ્છાવાળા, નિત્ય સમાન જાતીય જે યુગ્મ, તેનાથી સંજાત તે યમલિત. નિત્ય સજાતીય-વિજાતીયથી સંજાત તે યુગલિત, સર્વકાળ ફળના ભારથી કંઈક નમેલ, પ્રકથિી નમેલ તે પ્રણત, સર્વકાળ સુવિભક્ત, પ્રતિવિશિષ્ટ મંજરીરૂપ જે અવતંસક તેને ધારણ કરેલ. આ પ્રમાણે સર્વે પણ કમિતવાદિ ધર્મ એક વૃક્ષના કહ્યા.
ધે કેટલાંક વૃક્ષોના સકલકુસુમિતત્વાદિ ધર્મ પ્રતિપાદનાર્થે કહે છે - કેટલાંક કુસુમિતાદિ એક-એક ગુણયુક્ત, કેટલાંક સમસ્ત કુસુમિત આદિ ગુણયુકત. પોપટમોર-મદનશલાકા-કોકિલા સાવ સારસનામક પક્ષી ગણના મિથુન વડે જે અહીં-તહીં ગમન, જે ઉન્નત શબ્દક મધુર સ્વર અને નાદ જેમાં છે તે, તેથી જ સુરમ્ય, એકત્ર પિંડરૂપ, મદોન્મતપણે દપભાત ભ્રમર-મધુકરીને સમૂહ તથા અત્યંત આવીને આશ્રય કરેલ ઉન્મત ભ્રમર, કિંજલ્કના પાનમાં લંપટ, મધુર ગુમગુમ શદવિશેષ કરતા દેશભાવમાં રહેલ જે છે તે. - X - X - તથા -
અત્યંતભાગવર્તી પુષ્પ અને ફળ જેમાં છે તે. બહારથી પાંદડા વડે વ્યાપ્ત, તથા પત્ર અને પુષ્પ વડે અત્યંત આચ્છાદિત, રોગ વર્જિત, કંટક હિત અર્થાત્ તેની નજીક બબૂલાદિ વૃક્ષો ન હતા. તેના ફળો સ્વાદિષ્ટ હતા. સ્નિગ્ધ ફળો હતા. તેની નજીક વિવિધ પ્રકારના ગુચ્છ-વૃંતાકી આદિ, નવમાલિકાદિ ગુમના મંડપો શોભતા હતા. વિવિધ પ્રકારના મંડનરૂપ ધ્વજોથી વ્યાપ્ત તથા વાપી, પુષ્કરિણી, દીધિંકામાં સારી રીતે નિવેશિત રમ્ય જાગૃહકો હતા તથા એકત્ર અને દૂર સુધી જતી તેની સુગંધી, શુભસુરભિ ગંધાતરી મનોહર તે ઘણી મહાન હતી. જેવી ગંધપુદ્ગલથી ગંધ વિષયમાં ગંધઘાણી ઉત્પન્ન થાય છે, તેવી ગંધયુગલની સંહતિને નિરંતર છોડતા હતા. તથા શુભ-માર્ગ અને ધ્વજાની બહુલતા હતી. • •
: - અનેક ક્રિડારો અને સંગ્રામ રથો, ગાડા, યાન, યુગ્ય, શિબિકા, ચંદમાનિકા ઈત્યાદિથી પ્રાસાદીય, દર્શનીય આદિ. તે તિલક ઈત્યાદિ પાઠસિદ્ધ છે.
શ્રેષ્ઠ અશોકવૃક્ષ ઉપર ઘણાં આઠ-આઠ મંગલો છે, તે આ રીતે- સ્વસ્તિક શ્રીવત્સ, નંદાવર્ત કે નંદાવર્ત, વર્ધમાનક-શરાવસંપુટ, મદ્રાસન, કળશ, મત્સ્યયુગ્મ, દર્પણ. આ આઠે મંગલો રનમય, આકાશ-સ્ફટિકવતુ અતી સ્વચ્છ, ગ્લણપુદ્ગલ રૂંધનિપજ્ઞ - ગ્લણ તંતુથી નિષ્પન્ન વસ્ત્ર સમાન, લટ-મકૃણ, ઘંટિતપટ સમાન, ધૃષ્ટ-ખરશાણ પાષાણ પ્રતિમા સમાન, મૃણ-સુકુમાર શાણ પાષાણ પ્રતિમાવતું. તેથી જ સ્વાભાવિક જ રહિત, આવનાર મળના અભાવથી નિર્મળ, કલંક અથવા કાદવ રહિત, કવચ-આવરણ-ઉપઘાત હિત હોવાથી નિકંટક દીપ્તિ જેની છે તે, સ્વરૂપથી પ્રભાવાળા, બહાર નીકળતા કિરણજાલથી યુક્ત, તેથી જ ઉધોત સહિત અને પ્રાસાદીયદર્શનીયાદિ હતા.
તે શ્રેષ્ઠ અશોકવૃક્ષની ઉપર ઘણી કૃષ્ણ ચામર અને પ્રજાઓ હતી, એ પ્રમાણે નીલ, લોહિત, હારિદ્ર, શુક્લ ચામર અને પ્રજાઓ હતી. તે કેવી હતી? તે કહે છે - સ્ફટિકવતુ અતિ નિર્મળ, ગ્લષ્ણ પુદ્ગલ સ્કંધથી નિષg, રૂપાના વજમય દંડની ઉપર જે પટ્ટ તે રૂપ અને તેની મધ્યે વર્તતો વજરત્નમય દંડ જેમાં છે તે વજદંડ, તથા જલજ પુષ્પોની, પકોની સમાન નિર્મળ ગંધ જેમાં છે તે, તેથી જ અતિશય રમણીય. પ્રાસાદીય-દર્શનીય-અભિરૂપ-પ્રતિરૂપ શબ્દ પૂર્વવત્ છે.
શ્રેષ્ઠ અશોકવૃક્ષ ઉપર ઘણાં છત્રાતિછત્ર - એક અતિશય યુક્ત છત્રની ઉપર અધોભાગથી બે કે ત્રણ સંખ્યાવાળા છો તે. તથા ઘણી પતાકાતિપતાકા હતી. તે જ છત્રાતિછત્રાદિમાં ઘંટાયુગલ, ચામરયુગલ હતા. તે - તે પ્રદેશમાં ઉત્પલહસ્તક - ઉત્પલ નામે જલકુસુમ સંઘાત વિશેષ. એ પ્રમાણે પદાહસ્તક, કુમુદહસ્ત, નલિનહસ્તકાદિ સમજવા. તેમાં ઉત્પલ-ગર્દભક, પદ્મ-સૂર્યવિકાશી પંકજ, મુકુદ-કૈરવ, નલિન-કંઈક રક્ત પદા, સુભગ-પાવિશેષ, સૌગંધિક-કલ્હાર, પુંડરીક-શ્વેતાંબુજ, તે જ અતિ વિશાળ મહાપુંડરીક, શતપત્ર-સહસપત્ર-પા વિશેષ. • x -
શ્રેષ્ઠ અશોકવૃક્ષની નીચે એક મોટો પૃથ્વીશિલાપક કહ્યો છે. કેવો ? જે થડ, તે કંઈક સમ્યકૃતયા તેની નીકટ હતો. વિષ્કમ અને આયામથી શોભનપ્રમાણ યુક્ત હતો. તે કૃણ હતો, આ કૃષ્ણત્વને નિરૂપતા કહે છે – અંજનક, મેઘ, નીલોત્પલ, બલદેવના વસ્ત્ર સમાન વર્ણ કાળો હતો. ધૂળ-મેઘાદિ હિત આકાશ,