________________
ઉપાંગ સાહિત્ય આ સાહિત્યમાં બાર ગ્રંથો છે. (૧) ઓપપાતિકસૂત્ર ઉપપાત એટલે જન્મ. દેવ કે નરકલાકમાંજન્મ અથવા સિધ્ધગમન અને તેના અધિકારવાળો આ ગ્રંથ છે. જનો, તાપસી, શ્રમણો, પરિવ્રાજકો આદિનાં સ્વરૂપો તેમાં દર્શાવ્યાં છે. અંબડ પરિવ્રાજકનો અધિકાર આવે છે. શ્રમણો, આજાવિકો, નિસ્કવો,આદિ બતાવી કેવલી સમુદ્રધાત અને સિધ્ધ સ્વરૂપનું નિરૂપણ કર્યુ છે.
(૨) રાક્ટર્નીયા-રાયપરોણીય ગ્રંથમાં પ્રથમ સૂર્યાભદેવ ભગવાન મહાવીરને વાંદવા જાય છે. ત્યારબાદ પાશ્રર્વનાથના ગણધર શ્રી કેશીનો શ્રાવસ્તી નગરીમાં પ્રદેશ રાજા સાથેનો સંવાદ છે. સાહિત્યિક દૃષ્ટિયે આ રસપ્રદ ગ્રંથ છે, એમ વિન્ટરનિન્જ કહે છે. આના પર મલયગિરની ટીકા છે.
(૩) જીવાભિગમ-જેમાં જીવનું અતિશય-જ્ઞાન છે તેનું નામ જીવાભિગમ, આ ગ્રંથમાં જીવ, અજીવ, જંબુદ્વિપનું ક્ષેત્ર, પર્વત વગેરેનું વિસ્તૃત વર્ણન છે. આ ગ્રંથની ગણના ઉત્કાલિક શ્રુત સાહિત્યમાં કરવામાં આવી છે. ભગવાન મહાવીર અને ગૌતમ ગણધરની વચ્ચેના જીવ-અજીવના પ્રભેદોના પ્રષ્ન-ઉત્તરોનું વર્ણન છે. મલયગિરની ટીકા છે. આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિ અને દેવસૂરિએ આના પર લધુવૃત્તિઓ લખી છે. નવા પ્રકરણમાં વહેંચાયેલો છે.
(૪) પ્રજ્ઞાપના - આના કર્તા વાચકવંશીય આર્યશ્યામાચાર્ય છે. ૩૬ પદોમાં વિભક્ત છે. અંગસાહિત્યમાં જે સ્થાન ભગવતીસૂત્રનું છે તેવું સ્થાન પ્રજ્ઞાપના ગ્રંથને ઉપાંગ સાહિત્યમાં
