________________
નથી લખાઈ, પરંતુ તે સ્વતંત્ર છે. ચોર્યાશી આગમોનો તેમાં ઉલ્લેખ છે. ચતુર્દશ પૂર્વધર ભદ્રબાહુએ આ નિર્યુક્તિ ૬૪ ગાથાઓમાં લખી છે.
(૧૦) ગોવિંદનિર્યુક્તિઃ -આ સ્વતંત્ર નિર્યુક્તિ છે. તેનુબીજું નામ દર્શનપ્રભાવક શાસ્ત્ર છે.
(૧૧)આરાધનાનિર્યુક્તિ - મૂલાચારમાં મરણવિભક્તિ આદિ સૂત્રો સાથે આરાધનાનિર્યુક્તિનો ઉલ્લેખ ક્યું છે. હાલ તે ઉપલબ્ધ નથી.
ભાષ્યસાહિત્ય ભાષ્યસાહિત્ય પણ નિર્યુક્તિની જેમજ સંક્ષિપ્ત શૈલીમાં પ્રાકૃત ગાથાઓમાં લખાયેલું સાહિત્ય છે. ભાષ્યોની ભાષા નિર્યુક્તિની જેમજ અર્ધમાગધી છે. અનેક જગ્યાએ માગધી અને શીરસેનીનો પ્રયોગ થયેલો છે. તેમાં મુખ્ય આર્યાવૃંદ છે. ભાષ્યોનો સમય સામાન્ય રીતે ઈ. સ. ની ૪થી ૫મી શતાબ્દી મનાય છે. ભાષ્યસાહિત્યમાં નિશીથભાષ્ય, વ્યવહારભાષ્ય, અને બૃહત્કલ્પ અને દશવૈકાલિક પરના ભાષ્ય અને નિર્યુક્તિની ગાથાઓનું પરસ્પર મિશ્રણ થઈ ગયું છે. તેથી તેનો સ્વતંત્ર અભ્યાસ કરવો કઠિન છે. આ સાહિત્યમાં અનેક પ્રાચીન અનુશ્રુતિઓ, લૌકિક કથાઓ, પરંપરાગત નિગ્રંથોના પ્રાચીન આચાર-વિચારની વિધિઓનું પ્રતિપાદન છે. નિશીથ, વ્યવહાર, કલ્પ, પંચકલ્પ, જાતકલ્પ, ઉત્તરાધ્યયન, આવશ્યક, દશવૈકાલિક, પિંડનિર્યુક્તિ, ઓધનિર્યુક્તિ, આગમેતર ગ્રંથોમાં, ચૈત્યવંદન, દેવવંદનાદિ અને નવતત્વ પ્રકરણ પર ભાષ્ય લખાયેલું છે.
