________________
સ્થાન-૧૦
૩૭૫ પ્રતીત્યસત્ય-જેમ અનામિકા અંગુલીનું દીર્ઘપણું કનિષ્ઠાની અપેક્ષાએ છે અને લઘુપણું મધ્યમાની અપેક્ષાએ છે. વ્યવહાર ત્ય- પર્વતમાં તૃણ બળે છે, તો પણ પર્વત બળે છે એમ કહેવું. ભાવસત્ય-બગલામાં પ્રધાન શ્વેતવર્ણ છે તેથી બગલાને સફેદ કહેવો યોગસત્ય-દંડહાથમાં હોવાથી દંડી કહેવું, ઔપમ્પ સત્ય-‘આ કન્યા ચંદ્રમુખી છે એમ કહેવું.
[૯૪૦-૯૪૧મૃષાવાદ દશ પ્રકારના ક્રોધજન્ય, માનજન્ય, માયાજન્ય, લોભજન્ય, પ્રમજન્ય, દ્રષજન્ય, હાસ્યજન્ય, ભયજન્ય, આખ્યાયિકાજનય, ઉપઘાતજન્ય
[૯૪૨] સત્યમૃષા (મિશ્રવચન) દશ પ્રકારના છે, જેમકે– ઉત્પન્નમિશ્ર-સાચી સંખ્યાની ખબર ન હોવા પર “આ નગરમાં દશ બાળકો ઉત્પન્ન થયા છે એમ કહેવું. વિગતમિશ્ર-જન્મની સમાન મરણના સંબંધમાં પૂર્વોકત કહેવું. ઉત્પન્ન-વિગત મિશ્ર -સાચી સંખ્યા પ્રાપ્ત ન હોવા પર પણ “આ ગામમાં દશ બાળક જન્મે છે અને દશ વૃદ્ધ મરે છે આ પ્રમાણે કહેવું. જીવમિશ્રક- જીવિત અને મૃત જીવોના સમૂહને જોઈને “જીવ સમૂહ છે એમ કહેવું.” અજીવમિશ્રક-જીવિત અને મૃત જીવોના સમૂહને જોઈને “આ અજીવ સમૂહ છે એમ કહેવું. જીવાજીવમિશ્રક-જીવિત અને મૃત જીવોના સમૂહને જોઈને આટલા જીવિત છે અને આટલા મરેલા છે, એમ મિશ્રવચન કહેવું. અનંત મિશ્રક-પત્રાદિ સહિત કંદ મૂલને અનંતકાય’ કહેવું. પત્યેકમિશ્રક-મોંગરી સહિત મૂળાને પ્રત્યેક વનસ્પતિ કહેલી. અદ્ધામિશ્રક-સૂર્યોદય ન હોવા પણ “સૂર્યોદય થઈ ગયો’ એમ કહેવું. અદ્ધાદ્વામિશ્રક-એક પ્રહર દિવસ થયો હોય તો પણ બપોર થયો એમ કહેવું.
[૯૪૩ દષ્ટિવાદના દશ નામ છે, જેમકે દષ્ટિવાદ, હેતવાદ, ભૂતવાદ, તત્વવાદ, સમ્યગ્વાદ, ધર્મવાદ, ભાષાવિષય, પૂર્વગત, અનુયોગગત, સર્વપ્રાણ-ભૂત જીવ- સત્ત્વસુખવાદ.
[૯૪૪-૯૪૫]શસ્ત્ર દશ પ્રકારના છે. જેમકે અગ્નિ, વિષ, લવણ, સ્નેહ, ક્ષાર, આખ્ત, આ છ દ્રવ્ય શસ્ત્ર છે. દુષ્પયુકત મન, દુષ્યયુક્ત વચન, દુષ્પયુક્ત કાય, અવિરત ભાવ. આ ચાર ભાવ શસ્ત્ર છે.
[૯૪૬-૯૪૭] (વાદ સંબંધી) દોષો દશ છે. જેમકે– તજ્જાતદોષ- પ્રતિવાદીના જાતિ-કુલને દુષિત કરવું. મતિભંગદોષ- વિસ્મરણ, પ્રશાસ્તૃદોષ-સભાપતિ અથવા સભ્યો નિષ્પક્ષ ન રહે. પરિહરણ દોષ- પ્રતિવાદીએ આપેલ દોષનું નિરાકરણ ન કરી શકયું. લક્ષણદોષ-(લક્ષણ સદોષ હોય) જેમ જીવનું લક્ષણ ઉપયોગ છે તેનું વિપરીત કથન કરવું તે. કારણદોષ-સાધ્યની સાથે સાધનનો વ્યભિચાર. હેતુદોષ- સદોષ હેતુ દેવો. સંક્રમણદોષ- પ્રસ્તુતમાં અપ્રસ્તુતનું કથન. નિગ્રહદોષ-પ્રતિજ્ઞાાનિ આદિ. વસ્તુદોષ- પક્ષસંબંધી કથન
[૯૪૮-૯૪૯]વિશેષ દોષ દશ પ્રકારના છે, જેમકે વસ્તુ-પક્ષના પ્રત્યક્ષ નિરાકૃત આદિ દોષ, તજ્જાતદોષ- પ્રતિવાદીના જાતિ કુલ આદિના દોષો કહેવા, દોષમતિભંગાદિ પૂર્વોકત આઠ દોષોની અધિકતા, એકાWદોષ-સમાનાર્થક શબ્દ કહેવા, કારણદોષ-કારણને વિશેષ મહત્ત્વ દેવું, પ્રત્યુત્પન્નદોષ-વર્તમાનમાં ઉત્પન્ન દોષ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
