________________
૨૦.
આત્માનુશાસન ભાવાર્થ – આશા, તૃષ્ણારૂપ ખાડો દરેક પ્રાણીમાં સ્થિત છે. તે ખાડો એટલો મોટો છે કે તેમાં આખું વિશ્વ જાણે એક નાના અણુ સમાન જણાય છે. તો તે આખા વિશ્વની સંપત્તિ બધા જીવોમાં વહેંચવામાં આવે તો પણ કોને ભાગે કેટલી સંપત્તિ આવે? અર્થાત્ તે પરિમિત સંપત્તિ અનંત જીવોની અપરિમિત અનંત તૃષ્ણાને શાંત કરવા કેમ સમર્થ થઈ શકે? તેથી વિષયોની ઈચ્છા કરવી જ વ્યર્થ છે. સંતોષ એ જ પરમ સુખ છે.
आयुःश्रीवपुरादिकं यदि भवेत्पुण्यं पुरोपार्जितं स्यात् सर्वं न भवेन्न तच्च नितरामायासितेऽप्यात्मनि । इत्यार्याः सुविचार्य कार्यकुशलाः कार्येऽत्र मन्दोद्यमा द्रागागामिभवार्थमेव सततं प्रीत्या यतन्ते तराम् ॥ પૂર્વે કર્યું જો પુછ્યું તો તન આયુ ધન આદિ મળે, નહિ પુજ્ય વિણ એ એક પણ, ક્લેશિત અતિ યત્ન ભલે; એવું વિચારી સુજ્ઞ આર્યો મન્દ ઉદ્યમી ભવ સુખે, પરભવ સુખાર્થે શીઘ પ્રેમ, સતત ઉદ્યમ ના ચૂકે. ભાવાર્થ – જો પૂર્વે પુણ્ય કર્યું હોય તો આયુષ્ય, લક્ષ્મી તથા શરીર આદિ વસ્તુઓ ઇચ્છાનુસાર મળી શકે છે; પરંતુ જો તે પુણ્ય ન હોય તો પોતાને ગમે તેટલો ક્લેશિત કરવા છતાં પણ એમાંનું કાંઈ મળે નહીં. માટે યોગ્યાયોગ્યનો વિચાર કરનાર ઉત્તમ પુરુષો સારી રીતે વિચારીને આ લોક સંબંધી કાર્યોના વિષયમાં વિશેષ પ્રયત્ન કરતા નથી, પરંતુ અનંત કાળનાં ભવિષ્યનાં પરિભ્રમણનાં દુઃખો કેમ ટળે એ લક્ષે આગામી ભવને સુધારવા નિરંતર પ્રીતિપૂર્વક શીઘ પ્રવર્તે છે.
શ્લોક-૩૮ कः स्वादो विषयेष्वसौ कटुविषप्रख्येष्वलं दुःखिना
