________________
૫૪
આત્માનુશાસન ભાવાર્થ – પ્રથમ તો હિતાહિતનો વિચાર કરે તેવી પ્રજ્ઞા, બુદ્ધિ મળવી દુર્લભ છે. વળી પરભવના હિતનો વિચાર જાગવો, એવી વિવેકબુદ્ધિ હોવી તે તેથી અધિક દુર્લભ છે. આવી વિવેકબુદ્ધિને પામીને પણ જીવ સ્વહિત આચરવામાં પ્રમાદ કરે છે તેને જ્ઞાનીઓ અત્યંત શોચનીય ગણે છે.
શ્લોક-૫ लोकाधिपाः क्षितिभुजो भुवि येन जाताः तस्मिन् विधौ सति हि सर्वजनप्रसिद्ध । शोच्यं तदेव यदमी स्पृहणीयवीर्यास्तेषां बुधाश्च बत किंकरतां प्रयान्ति ॥ રા જનપ્રસિદ્ધ જુઓ, નરેન્દ્રો પુણ્યથી લક્ષ્મી લહે;
તો પણ ધનાર્થે, વીર બુધ હા શો નૃપ સેવા ચહે. ભાવાર્થ – પૃથ્વીપતિ રાજાઓ જે લોકના અધિપતિ થયા તે સૌ વિધિ, એટલે પુણ્યથી થયા છે; આ વાત સર્વ જનોમાં પ્રસિદ્ધ છે. છતાં એ ખેદની વાત છે કે વિશિષ્ટ પરાક્રમી મનુષ્યો અથવા વિદ્વાનો પણ લક્ષ્મીની ઇચ્છાથી તે રાજાઓની સેવા કરે છે, પણ પુણ્ય કે જે વડે તેઓ રાજલક્ષ્મીને પામ્યા છે એનું ઉપાર્જન કરવા ઉદ્યત થતા નથી.
શ્લોક-૯૬ यस्मिन्नस्ति स भूभृतो धृतमहावंशाः प्रदेशः परः प्रज्ञापारमिता धृतोन्नतिधनाः मूर्ना धियन्ते श्रियै । भूयास्तस्य भुजङ्गदुर्गमतमो मार्गों निराशस्ततो व्यक्तं वक्तुमयुक्तमार्यमहतां सर्वार्थसाक्षात्कृतः ॥ તે ધર્મ ઉત્તમ જેથી ઉત્તમ વંશમાં નૃપપદ વરે, પ્રજ્ઞા અમિત ત્યાં ધનોનતિ, જન ધનાકાંક્ષી શિર ધરે; વિષયીજનોને માર્ગ દુર્લભ, અસ્ત આશ સમસ્ત એ,
