________________
વીર હમ્મીરદેવ
ઓગસ્ટ ૧૯૬૯ ]
વીરા ધરાશાયી થવા લાગ્યા; તાપે। અને બંદૂકાની ગર્જનાથી દશે દિશા ધ્રૂજવા લાગી!
મહારાજ હમ્મીરદેવની એ સમયની પ્રસન્નતા, ઉત્સાહ અને વીરતા પૂરબહારમાં ખીલી નીકળ્યાં હતાં. મીર મંગાલે પણ એક એવું ખાણુ તાકીને છેડ્યુ કે શાહના છત્રના દંડ તૂટી પડયો ! મહારાજ હમ્મીરદેવ અસીમ વીરતા દર્શાવી રહ્યા હતા. દંડ તૂટી પડતાં જ શત્રુસેનામાં સ્તબ્ધતા છવાઈ ગઈ ! બદશાહના ચહેરા ફ્રિક્કો પડી ગયા અને હિંમત પણ ખૂટી ગઈ. તેણે વિચાયુ`' કે માત્ર એક સ્ત્રીના કહેવાથી મેં આ હમ્મીર જેવા વીર સાથે કર્યાં યુદ્ધ
યુ...!
પાદશાહના કેટલાયે ઘેાડા, હાથી અને વીર ચાદ્દા ભરાઈ ગયા. આ તરફ હમ્મીરદેવની સેના દીવાલને આથે રહીને લડી રહી હતી એટલે તેમને વધારે નુકસાન થયું નહિ; અને એ મુઠ્ઠીભર વીરાએ વીરતાનેા જે સામાન્ય પરિચય આપ્યા, તે જોઈ તે બાદશાહ ઉપરાંત તેની સેના પણ ચકિત થઈ ગઈ !
છેવટે બાદશાહી સેનાના પગ પાછા પડ્યા; સૈનિકા આમતેમ જંગલમાં નાસી છૂટવા અને સુલતાન પાતે પણ બચેલા લશ્કર સાથે નાસી છૂટ્યો. પરંતુ પછી કાઈ કારણસર નારાજ થયેલા હમ્મીરદેવના ભાઈ રણમલ ચૌહાણુ લાગ મળતાં બાદશાહને જઈ મળ્યો. અને ગઢના ભેદ બતાવી દીધા ! જયચંદ ફૂટતાં ભારતવષઁની અને વિભીષણ ફૂટતાં લંકાની જેવી દશા થઈ હતી, તેવી જ રથ ભારની દશા ધરને માણસ ફૂટવાથી થઈ. શાહે વળી પાછા રથ ભારગઢ તરફ પહેોંચી જઈ તે મારચા માંડ્યા અને રણમલના બતાવેલા સ્થાનેે સુરંગ લગાવવા માંડી! આ સમાચાર હમ્મીરદેવને પહેાંચ્યા; પરંતુ સ્વધર્માં પાલન આગળ તેમને પ્રાણની પણ પરવા નહેાતી.
( ૧૯
યાદ્દા યુદ્ધન સાજ સજી તૈયાર થયા હતા. માતાએ હમ્મીરદેવને આશીર્વાદ આપ્યા. તેમની માતા બીજી માતાઓ જેવી નહાતી કે જે પેાતાનાં બાળકાને ઉંદર અને ધૃતરાંબિલાડાંથી ડરાવ્યા કરીને તેને હંમેશને માટે ટીકણ બનાવી દે ! તે તેા આદ વીરમાતા હતી. આ સમયમાં તે એને ઉપમા પણ કાની અપાય ! હમ્મીરની માતા તે। હમ્મીરની માતા હતી. તેણે પુત્ર કહ્યું કે
તીરાં ઉપર તીર સહિ,સેલાં ઉપર સેલ; ખગ્ગા ઉપર ખગ સહિ, રણ સનમુખ સુત ખેલ. સન્મુખ છા મે' સહે, ઘાવાં ઉપર ઘાવ; પલક ના અપે સપૂત નર્, ચઢે ચૌગુનાં થાવ તિલતિલ તન ટિકટિ પરે, તેમાં સુખ મુવન્ન; દીધી તાહિ શ્વસીસ મે', નારી ગીત ગુવન્ન; જો જુએ તા અતિ ભલા, જો છતે તા રાજ; ધ્રુતિ પુકારી । સમ, મંગલ ગાવા આજ
આ બાજુ માતા સાથે આ પ્રસંગ ચાલતા હતા, એવામાં જ કેટલાયે મણ દારૂ ભરીને સુર ંગ ફાડવામાં આવી, જેથી એ મજબૂત કિલ્લાની કેટલીક દીવાલ તૂટી પડી અને શાહની સેનામાં આનંદ છવાયા મૈં સૌ ઉલ્લાસમાં આવી ગયા ! હમ્મીરદેવ પણ હવે ઘેાડા ઉપર સવાઃ થઈ પેાતાના બહાદુર વીરા સાથે દીવાલ તરફ ચાલી નીકળ્યા. જતી વખતે માતાએ કહ્યું કે, બેટા ! ચિંતા કરીશ નહિ. ઈશ્વરની ધ્યાથી તું રણમાં વિજય મેળવીને પાછા આવજે; અને જો તું રણક્ષેત્રમાં જ વીરગતિ પામીશ, તેા હું પણુ ઐતિહાસિક જૌહર કરી બતાવીશ, પણુ શત્રુના હાથ કાઈ તે નહિ અડવા દઉં.' યુદ્ધપ્રસંગનાં વિવિધ વાજા વાગવા લાગ્યાં અને એવું ભયંકર યુદ્ધ જામ્યું કે જાણે ભીષ્માનનું ભયંકર યુદ્ધ થઈ રહ્યુ. હાય !
જે કાયર હતા તે તે યુદ્ધ થવા પહેલાં જ નાસી છૂટયા હતા અને માત્ર જે સાચા વીર હતા તે જ શત્રુઓની સામા જઈ ઊભા હતા. આ લડાઈ બરાબર સ ત દિવસ અને સાત રાત સુધી ચાલી. લેહીની નદીઓ વહેવા લાગી. છેવટે હમ્મીરદેવ પાતાના પ્રાણી હથેળીમાં લગ્ને સુલતાન ઉપર અન્યાય એ અતરમાં વ્યાપી રહેલા સડાના
મહારાજે ગંગાજળથી સ્નાન કરીને છૂટથી દાનપુણ્ય કર્યાં. પછી પૂજ્ય માતાના મહેલે જઈ તેમનાં ચરણામાં પ્રણામ કર્યાં. આ બાજુ સેનાને પણ તૈયાર થવાની આજ્ઞા આપી હતી એટલે સૌ
બહાર દેખાતા બધા જીલમ અને પરિણામ રૂપ છે.
