________________
પુણ્યક્ષેત્ર કાશી
કાશી ભગવાન શંકરના નિત્યવ સી માટે પસંદ કરેલી રાજધાની છે. કાશી ‘ અવિમુક, ’ ‘ વારાણસી’ અને ‘મહાસ્મશાન’ એ નામેાથી ગુ જાણીતું છે. પરમ તેજ ત્યાં પ્રકાશતું હાવાને લીધે અથવા પમધામે જવાના માર્ગ ત્યાંથી પ્રકાશિત થતા હૈાવાને લીધે તે ‘કાશી' કહેવાય છે. (હાસ્–પ્રકાશવું. ) પાપમુક્ત હાવાને લીધે કે ભગવાનથી કદાપિ ન ત્યજાવાને લીધે તે ‘અવિમુક્તક' કડવાય છે.
સ્થા
જેમ શરીરમાં કેટલાક અવય। ખીજા કરતાં વધુ શુદ્ધ છે તેમ પૃથ્વી પરનાં કેટલાંક ખીજા કરતાં વધુ પવિત્ર છે. કેટલાંક સ્થાનાની પવિત્રતા તેમના સ્થળને આભારી છૅ, જ્યારે કેટલાંક તેમનાં ચમકતાં નીરને લીધે અને વળી કેટલાંક સાધુ–મહાત્માઓના વાસને લીધે પવિઞ બન્યાં હોય છે.
દ્ર
આ પવિત્ર ધામ ‘વરણા ' તે ‘ અસી' એ ખે નદીઓની વચમાં આવેલું હોવાથી વારાણસી ’ કહેવાય છે. આ સ્થળ ભગવાનને અતિ આનંદ આપતું હાવાને લીધે ‘ આનંદકાન ' તરીકે પણ જાણીતું છે. · મહાસ્મશાન' તરીકે ખેાળખાતા આ સ્થળે, મૃતદેહ જેમ અ ંતિમ વિલય પામે છે, તેમ પાંચ મહાભૂત પણ અહીં ચિરવાસ કરે છે. જાબાલેપનિષદમાં વર્ણવ્યું છે કે એ આપ્યાની વચ્ચે નાકના અગ્રભાગે ‘ અવિમુક્ત’રૂપી (તારક) બ્રહ્મનું ધ્યાન કરવું. તેમાં વારાણસી શબ્દને અ ‘વારણુ’– અયેાગ્યતાનિરાધક અને ‘નાશી’-પાપનાશક એવા કરેલા છે.
· અવિમુક્તક’–વિશ્વનાથના મંદિરના શિખરના મધ્ય ભાગથી ખસેા ધનુષની ઊંચાઈ એ વર્તુલાકારે રહેલા પ્રદેશ હાવાનું અને અહીંની યાત્રાથી મુક્તિ અવશ્ય મળે છે એવું પુરાણામાં વણ ન છે.
અનાદિ કાળથી કાશી પુણ્યનગરી ગણાય છે. અહીં ડગલે ડગલે પવિત્ર સ્થળેા છે તેમ જ એવું કાઈ સ્થળ નથી કે જ્યાં શિવલિંગ
હાય. અહીં
.
માતા ગંગા થાડીક ઉત્તર તરફ વળે છે, જેને લીધે આ સ્થળની પવિત્રતામાં વધારા થાય છે.
સ્કંદપુરાણુના કાશીખંડમાં પંદર હજાર શ્લેાકેામાં કાશીની કીર્તિગાથા વર્ણવેલી છે. તે ઉપરાંત બીજા
શ્રી અનન્તવિજય
પુરાણા, બ્રાહ્મણપ્રથા, ઉપનિષદે અને રામાયણમહાભારતમાં વારંવાર તેનુ વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. પ્રાચીનતા, પરંપરા અને વિદ્યાના ક્ષેત્રરૂપે તે ભારતવષઁનું હૃદય છે. કાળ જાણે અહીં થંભી ગયા છે. માનવજાતિના ઇતિહાસમાં વધુમાં વધુ સમય વિદ્યાપીઠાના ધામરૂપે જીવંત રહેલી આ નગરી છે. વિદ્યાના ક્ષેત્રે સાંપડેલા વિજયને અહીં જ પૂર્ણતા મળે છે. પર પરાપ્રાપ્ત વિદ્યાઓ અને સ ંસ્કૃત શિક્ષણની આખતમાં આાજે પણ કાશીએ એની ખ્યાતિને સાચવી રાખી છે.
કાશીમાં મુખ્ય દેવતા ભગવાન વિશ્વનાય છે. ભગવાન કાશીવિશ્વેશ્વરનું પ્રાચીનતમ જ્યેાતિલિંગ રામાયણ, મહાભારત અને પુરાણકાલીન સંસ્કૃતિના આર્ભ સમયમાં પણ મેાજૂદ હાવાનું મનાય છે. પ્રસિદ્ધ ખાર જ્યેાતિલિ ગામમાંનુ તે એક છે. એક પછી એક આવતા આક્રમણકારાએ વિશ્વનાથના માઁદિરના ધ્વસ કર્યાં હતા અને દરેક વખતે ઘણું કરીને તે જ સ્થળે હિંદુઓએ એને તરત પુનઃપ્રતિષ્ઠિત કર્યુ હતું. ખીજા અનેક મદિરાની જેમ દરેક વખતે તે ધર્માંધતાના ઝનૂનનું ભાગ બન્યું હતું. એના ઇતિહાસમાં તે અનેક વખત બન્યું અને તૂટયું . છેવટે સિકંદર લાદીએ ૧૪૯૪ માં કાશી જીત્યું ત્યારે તેને પૂછ્યું ધ્વંસ કર્યાં અને તેના પુનરુદ્ધાર તે જ કે ખીજે થળે કરવાની મનાઈ કરી.
તે પછી સિત્તેર વર્ષાં સુધી કાશી જીવનમરણના ખેલ ખેલી રહ્યું હતું. હિંદુ સામતા અને પ ંડિતેએ મંદિરના પુનરુદ્ધાર સામેના રાજકીય પ્રતિબંધને દૂર કરવા અથાગ પ્રયત્ન કર્યા, જે નિષ્ફળ ગયા હતા.
આ સિત્તર વરસ સુધી કાશી પેાતાના પ્રધાન દેવતાના મંદિર વગર રહી. અપૂર્વ દુષ્કાળ અને મહારાગાથી જનતાની દશા મેડાલ અને દયાજનક બની. દુકાળના સમયે મુસ્લિમેાયે વિદ્વાન અને શાણા નારાયણ ભટ્ટ પ ંડિતની પાસે દૈવી મદદ માટે ગયા હાવાનું કહેવાય છે. નારાયણ ભટ્ટ વિદ્રાન જ નહિ, પણ ભારે તપસ્વી હતા. તેમણે તે વખતના મુસલમાન રાજાને જણાવ્યું કે: ‘દુષ્કાળ અને મહામારીઓનું કારણ ભગવાન વિશ્વનાથના મંદિરના પુનરુદ્ધારના
