________________
૩૨ ]
આશીર્વાદ
[ઓગસ્ટ ૧૯૬૯ હું વિચાર કરે તે પહેલાં જ એ ટોણો મારીને ગયે. આટલાં આટલાં વર્ષો ગરીબાઈમાં વિતાવ્યાં બેલી ઊઠી, “તે તમે શું લાવી આપવાના હતા. એ છતાંય હું એ નિશ્ચયને વળગી રહ્યો હતો. આજે એ તો હું આજે પિયર ગઈ તી તે ત્યાંથી કપડાં ને બીજી નિશ્ચય મામૂલી બાબત પર તૂટી ગયો. આ સ્ત્રીએ જ ઘણીયે વસ્તુઓ લાવી છું. તમને તો કહી કહીને થાકી મને મારા નિશ્ચયમાંથી ડગાવ્યો. હું મનમાં સળગી પણ પથ્થર પર પાણી !” એ કંઈક ગર્વ ને પિયરના રહ્યો. મારી હૈયાસગડીમાં ઘી હોમાયું. અભિમાનથી સંભળાવી રહી. હું જાણે એની નજરમાં “જમૈ ને, આવડા તે શા વિચારમાં પડી ગયા હીન-તુચ્છ ભાસતો હતો.
છે. એટલું તે થઈ પણ શું ગયું છે?” મને શાળાને એક પ્રસંગ યાદ આવી ગયો.
કહેવાનું તો મને થયું કે, “તારું કપાળ !” , હું એથી કે પાંચમી અંગ્રેજી ભણતો હતે. પણ હું જવાબ ન આપી શક્યો. સળગતી આંખોએ શિક્ષકોના વિદ્યાર્થીઓ પ્રત્યેના ગેરવર્તન માટે હડતાળ એની સામે જોઈ રહ્યો. હોઠ કંપી ઊઠ્યા. આખું પડી હતી. એમાં મેં મુખ્ય ભાગ લીધો હતો.
શરીર ધ્રુજી રહ્યું. હાથમાં રહેલો પહેલે જ કેળિયો . શિક્ષકોએ હડતાળ તોડવા ધાકધમકીઓ ઘણી
પાછો થાળીમાં પડી ગયો. હું તરત જ ઊઠી ગયે. આપી. પણ અમોએ મચક ન આપી. અમારા નિશ્ચયને
મનમાં આંધી ઊપડી હતી મેં મારો નિશ્ચય એને અમે વળગી રહ્યા.
ઘણી વખત કહી સંભળાવ્યો હતો. પણ એ નિશ્ચયની છેવટે પ્રિન્સિપાલ સાહેબે મને સમાધાન કરવાને
એને કેડીની કિંમત નહોતી. જરાય અચકાયા વગર બહાને બોલાવ્યો. ત્યાં જતાં જ સાહેબ તાડૂક્યા;
એણે મારા નિશ્ચય પર કસાઈની તીક્ષ્ણ છૂરી ચલાવી “અન્ત, તને ચેતવણી આપું છું કે હું તાળ નહિ
દીધી. એક ઘા ને બે કટકા-ભૂ, બે કટકા શું, અટકે તો તને બરતરફ કરવામાં આવશે; અને તારા
અસંખ્ય. એની નજર સામે હું તુછ ભાસતા હતા.
જાણે સિંહ આગળ મચ્છર ! તે જ વખતે મનને બાપુને તારી ગેરવર્તણૂક બાબત ચિઠ્ઠી લ નીશ.”
આ વિચાર ફરી વળ્યો. “એ કરતાં આવી પત્ની જ ન - મને મારું સ્વમાન ઘવાતું લાગ્યું. પિતાની
હોય તો...” ભૂલ કબૂલ કરી, ઘટતું કરવાને બદલે ઊલટ ધમકાવતા
હું એના એ જ કપડે ચાલી નીકળ્યો.” હતા. મેં એમને ચોખું સંભળાવી દીધું. “સાહેબ, અમારી માગણીઓ સંતોષવાની ખાતરી આપતા હે
ધબાક કરતી ડાયરી નીચે પડી ગઈ. કુસુમની તે જ હડતાળ પાછી ખેંચાશે. તે વગર નહિ.” અને આંખમાંથી અશ્રુની ધારા વહેવા લાગી. તે હીબકાં મેં પાછું જવા માંડયું. મને રોષ ચડ્યો હતો. પર હીબકાં ખાવા લાગી. બાને રડતી જોઈ પ્રસન્ન સ્વમાનને ખાતર પણ મેં એ ગણકાર્યું નહિ. પણ રડવા લાગ્યા.
“અનન્ત !” સાહેબે બૂમ પાડી. હજુ માફી “ભાભી! ભાભી ! શાંત રહો. થવા કાળ થઈ માગી લે અને દિલગીરીની માગણી કરતે પત્ર લખી ગયું. ને રડે શું વળવાનું ? ભૂલ્યા ત્યાંથી પાછું ગણવાનું.” આપે તે બચી જવાશે. હજુયે સમય છે.”
થોડીવારે કુસુમ શાંત થઈ. રડમસ ચહેરે એ “સાહેબ, એ તો હડહડતો અન્યાય છે. અન્યાયને
બોલી; “પ્રલાદ, મારા ગુમાનમાં હું એમને હરાવવા તાબે હરગિજ નહિ થાઉં, નાકલીટી નહિ તાણું. રહેમ
નીકળી હતી, પણ હું જ હાર પામી. મેં એમને માટે હાથ નહિ લંબાવું.” અને હું ચાલી નીકળ્યો.
બહુ જ દુભાવ્યા. એ બધું ભારે લીધે જ થયું છે. સાથે સાથે મેં નિશ્ચય કરી લીધો કે લવિષ્યમાં પણ
તેઓ તો ધીરજ ને શાંતતાની મૂર્તિ હતા. વ્યર્થ મેં કોઈ પાસે હાથ ન લંબાવવો.”
બકવાદ જ કર્યા કર્યો. મારા હાથે જ પગમાં કુહાડો એ પ્રતિજ્ઞા મેં અત્યાર લગી પામી છે.
માર્યો છે. ભાઈ, હવે સહન થતું નથી. કંઈક રસ્તો અને આજે.....?
- કાઢ. તારા પ્રયત્ન કર. મારો પશ્ચાત્તાપ જણાવ. હરી આજે મારો એ નાનપણનો નિશ્ચય ડગમગી એવું નહીં થાય તેની ખાતરી આપે. પણ કાંઈક કર.
