Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ "aho zrutajJAna" graMtha jIrNodhdhAra kramAMka - 05 zrI yuktiprakAza sUtra : dravya sahAyaka: adhyAtmayogI AcArya deva zrImad vijayakalApUrNasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. A. zrI kalAprabhasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAvartidhdhAdhvIjI zrI mayurakaLAzrIjI ma.sA.nI preraNAthI zA. vimaLAbena saremala jhaveracaMdajI beDAvALaArAdhanA bhavananI bahenonI jJAnakhAtAnI upajamAMthI : saMyojaka : vikrama saMvata 2065 zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005. (mo.) 9426585904 (o) 22132543 (rahe.) 27505720 I. sa. 2009
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ arha zrImahAvIra graMthamAlA 10 dazama puSpaM meM paNDitavarya padmasAgara gaNiviracitam zrIyukti prakAzasUtraM zrI mahAvIra graMthamAlAke mAnada maMtrI S. K. Kotecha mudrakaH-kAlIdAsa sitArAma paMDita samartha ilekTrika presa dhulAyA, pazcimakhAnadeza sarvedhikAraH svAdhinAH vIrasaMvat 2462 vikramAda 1992 mUlyaM rUpyadvayam 2
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAEBAR __* jaina samAjameM apUrva krAnti OM zrImahAvIra jainagraMthamAlAkepustakeM prakAzita hogaye. paDhiye-avazya paDhiye aura manana kariye.. jJAta hoki zrImahAvIragraMthamAlAke mukhyatayA do vibhAga karaneme Aye haiM. jisake prathama vibhAgameM Ajataka aprakAzita adhyAtmagraMthokA aura sUtragraMthoMkA prakAzana dUsare vibhAgameM zrIgaNadhara mahArAja pUrvadhara aura pUrvAcAryoke anUbhUta siddha haimakalpa, auSadhikalpa, maMtrakalpa, Adi graMthoMkA prakAzana karavAnA sunizcita kiyA hai. svAdhyAya premI koIbhI mahAnubhAva agara isagraMthamAlAkagrAhaka bananA cAheto niyamita phIsake pAMca rupaye bharakara grAhaka zreNI meM apanA nAma likhavA sakate hai. abhItaka isagraMthamAlAke anakarIba pacAsa mahAnubhAva sthAyIrUpase grAhaka ho cuke hai. isagraMthakI isa sUcanAke atirikta aura koI jAhira sUcanA dene meM nahIM AyegI. kyoMki isameM guptavidyA honeke kAraNa isakA jitanA sadupayoga honA cAhiye saMbhavahaki sarva sAdhAraNa janatAkedvArA usase kahIM adhika isakA durUpayoga ho isIliye hamane isa graMthakI abhI adhikapratiyA~ na chapavAkara thoDIsI pratiyA~ chapavAI hai| bAda ina pratiyoMke khapajAnese yadi grAhakoMkI adhika saMkhyAmeM mA~ge AIto dusarIdaphemeM hama adhika saMkhyAmeM pratiyA~ chapavA sakeMge. svAdhyAya premI sajjana graMthamAlAkI grAhaka zreNI meM zIghrAtizIghra apanA nAma likhavAkara yaza aura puNyake bhAgI baneMge kyA mai aisI ummIda karasakatAhUM? nivedaka maMtrI:-S. K. Kotecha. Dhulia.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktiprakAzaH - yuktiprakAzaH praNamya vyaktabhaktyA zrI-vardhamAnakramAmbujam // AtmArtha tanyate yukti-prakAzo jainamaNDanam // 1 // mU. bhA.-pragaTa bhaktithI zrI vardhamAnaprabhunA caraNakamalane namIne potAmATe jainone maMDanabhUtaevo yuktiprakAza vistAruMchu. praNAmya shriimhaaviirN| namrAkhaNDalamaNDalam ||kurve yuktiprakAzasya / khopajJAM vRttimAdarAt // 1 // TI.-praNatyeti, zrIvardhamAnaH zrImahAvIranAmA'syAmavasarpiNyA antimajina stasya krambujaM pAdapapraNatya natvA yuktiprakAzanAmA grantho mayA tanyata iti taavdnvyH| tatra vyaktabhattyeti karaNapadaM vIrapraNAma vizeSaNaM, tathA ca vyaktabhattayanvitapraNAmasya balavanmaMgalabhUtatvena prtyuuhvyuuhopshmnaarthmaadaavupnyaasH| nanu bahUnAM yuktiprakA zakazAstrANAM vidyamAnatvena kiM yuktiprakAzavistarakaraNAdareNetyata Aha AtmArtha svArtha pUrvAbhyastAnyeva zAstrANya tatkaraNA dareNa. vizeSAt smAritAni saMti, svasaMskArobodhalakSaNaM svArtha sAdhayeyurityarthaH / nanvetacchAstra adhyayanAMgIkArAbhyAM ke'dhikAriNa ityAha-kiM bhUto yuktiprakAzaH jainamaNDanaM jinazAsanAnuyAyiyuktinAmevAtra pratipAditatvena jainAnAmevAdhyayanAMgIkArAbhyAmadhikAritvAt maNDanamiva maNDanaM, yadyapyetadadhyayanamAtre zAkyAdayo'dhikAriNo bhavatyeva tathApyatra taducchedakayuktInAM vidyamAnatvenA'nadhikAriNa eva zAkyAdaya ityarthAdApannaM / nanu zrImar3iyoM yuktiprakAzavistaraH kriyate sa kiM pUrva vidyate naveti,
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti AraTI. bhA. praNaraNakamala (paTalA bhaktiye karIne etano) vinonA vidyama cet pUrva vidyate, tadA sataH punaH karaNena piSTapezaNaM saMpannaM, cenna vidyate tadA'sataH karaNAyoga ityubhayathApyatra nirarthakaiva zrImatAM pravRtti riti cenna, astyeva syAdvAdaratnAkarAdizAstreSu yuktiprakAzavistAra stathApyanayA gatyA tatra nAstIti sArthakaiva pravRti ratreti tathAvidhazAstrasthA atIvagahanagaMbhIrA yuktayo lAlityena mukaratayA cAtra vistAryata ityarthaH // iti prathamavRttArthaH // 1 // TI. bhA.-namela che iMdono samUha jemane evA zrImahAvIraprabhune namIne yuktiprakAzanI svopajJa vRtti AdarapUrvaka huM karUMchu // 1 // TI. bhA.-praNAma karIne eTale zrIvardhamAnaprabhu (eTale) zrImahAvIranAmanA A avasarpiNImA (thayelA ) je || chellAjina, temanA caraNakamala (eTale) pago rUpI kamalane praNamIne (eTale) namIne yuktiprakAzanAmano graMtha huM vistAra chu, evo ahIM anvaya che. tyAM pragaTabhaktiye karIne e karaNapada vIraprabhunA praNAmarUpI padanuM vizeSa rUpa che valI pragaTabhaktirUpa praNAmane utkRSTa maMgalapaNuM hovAthI (teno) vinonA samUhane zAMtakaravA mATe AdimAM upAnyAsa karyo che. ahI zaMkA karecheke ghaNAM yuktiyoneprakAza karanArAM zAstro vidyamAna che, topachI zAmATe yuktiprakAzano vistAra karavAno Adara karavo joiye! evI zaMkA mATe kaheche ke AtmArthe (eTale) potAmATe (arthAt) pUrve bhaNelA ja zAstro AkaravAnA AdarathI vizeSa prakAre smaraNavAlA thAyache; potAnA saMskArane praphullita karavArUpa svArtha sadhAya evo artha che. (valI) zaMkA kareche ke AzAstramA abhyAsa ane aMgIkArane apekSIne koNa adhikArioche! te kahe che yuktiprakAza kevoche! jainamaMDana (eTale) jina zAsanane anusaranArI yuktionuMja
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH S SHA aMhI pratipAdanahovAthI jainoneja (temAM ) abhyAsa ane aMgIkAranaM adhikArIpaNuM che. ( eTale ) te maNDananI peThe maMDanabhUta che. jo ke AnA abhyAsa mATe bauddha Adiko ( paNa ) adhikArI thAya che ja, to paNa AmAM temanA | khaMDananI yuktio hovAthI tezAkyaAdiko adhikAravinAnA ja che. ema bhAvArthathI siddha (ahIM) dhayuM zaMkAkare cheke | Apa je A yuktiprakAzano vistAra karocho te zuM pUrve vidyamAnache, ke nathI, ema jo (te ) ( kahIzato) pUrve che. tyAre to chatAne pharIne karavAthI to piSTapeSanajevuM dhayuM. (ane) jo nathI, (ema kahezo) to achatuM karAyaja nahI ema bannerIteM paNa ahIM ApanI pravRtti vRthAja che ema jo kahIye to yukta nathI cheja ( joke ) syAdvAdaratnAkara | Adika zAstromAM yuktiprakAzano vistAra to paNa A rItIthI temAM nathI mATe AmAM je pravRtti karavIte sArthaka ja che. (eTaleke) tevAM zAstromA rahelI atyaMta kaThIna ane gaMbhIra evI yuktione lAlityapaNAthI sugamarIte ahIM vistArAyache, evo artha che, evIrIte pehelA kAvyano artha jANavo. // 1 // aaauddha vastukSaNika mate te / tatsAdhakaM mAnamadastathaiva // tathA ca tena hyasatA kathaM tat / prameva dhUmena hutAzanasya // 2 // . bhA. he bauddha tArA matamAM jo vastu kSaNika che, to tene sAghanAruM A pramANa ( paNa ) tevuMja ( eTale kSaNika hovu joiye ) ane evIrIte te achatA ( pramANathI ) dhuMvADAvaDe karIne agnInIpeThe te kSaNika paNAno prabhA kema ( utpanna thaizake ! ) // 2 // ********BY
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ yA ceti, tathA ca evaM satita ityarthAd yodhyaM, pramAtsyAt tadApakSa dharmatva TI.-atha prathamaM bauddhaM nirAkaroti, ceda bauddhaH he bauddha tava mate ced yadi vastu ghaTapaTalakudazakaTAdikaM yukti kSaNika kSaNena ekena samayena vinazvaramastItyadhyAhAryAnvayaH, tarhi tatsAdhakaM vastu kSaNikatva sAdhakaM ada prakAzaH idaM mAnamapi tathaiva kSaNikameva syAt, ayaM bhAvaH-yadi sakalamapi vastu kSaNikamityevAMgIkRtaM tvayA, tadA kSaNikatvasAdhakaM pramANamidameva vAcyaM, arthakriyAkAritvAt kSaNikaM vastviti, idamapi sakalavastvaMtaH pAtitvena kSaNikamevetyarthaH, nanu kSaNikatvasAdhakaM pramANaM cet kSaNikaM tadA kaH prakRte doSa ityata Aha tathA ceti, tathA ca evaM sati kSaNikatvAdekasamayAnaMtaraM asatA vinaSTena tena kSaNikatva sAdhaka pramANena kathaM tatpamA kSaNikatvapramA janyata ityarthAd bodhyaM, pramAtvatrAnumitirUpaiva gRhyate, tathA cAyamarthaH-kSaNikatvaM | tAvatsAdhyaM arthakriyAkAritvAditi hetuH, hetustu yadi san syAt tadApakSa dharmatvasAmAnAdhikaraNyena sAdhyAnumiti janayati, etasya heto vinaSTatvena pakSadharmatvA'bhAvAt kathaM sAdhyAnumitijanakatvaM, na kathamapItyarthaH / atra dRSTAMtabhAmukhena dAyaM darzayati, iva yathA dhUmena hetu bhUtena hutAzanasya vaheranumiti rjanyate vinaSTatvena pakSadharmatvasAmAnAdhikaraNyAt, na tathAnena hetunA kSaNikatvAt khasAdhyAnumitirjanayituM zakyetyartha iti vRttaarthH||2|| TI. bhA.-have prathama bauddhanuM khaMDana kareche. he bauddha ! tArA matamAM jo lAkaDI padArtha ghaDo, vastra, tathAgADAM Adika padArtha kSaNika (eTale) kSaNamA (arthAta) eka samayamAMja nAzavAlA che, evIrIte adhyAhAravAlo anvaya che. tyAre tenesAdhanAru (eTale) padArthanAkSaNikapaNAnesAdhanAeM AdaH (eTale) A pramANa paNa tevUja
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktiprakAzaH (eTale ) kSaNikaja thAya. evo bhAvArtha cha ke, jyAre sarva paNa padArtha kSaNika che, emaja te svIkAryu, tyAre kSaNika paNAne sAdhanAUM pramANa eja che, (ema) kahevU (eTaleke). artha kriyA karanAra hovAthI kSaNika padArtha che, ema (kahevU.) A paNa (pramANa ) sarva padArthonI aMdara AvIjavAdI kSaNikajache, evo bhAvArtha che. zaMkA kareche ke, kSaNikapaNAne sAdhanAUM pramANa jo kSaNika thAya, to A cAlatI bAbatamAM zuM doSa che! te mATe kaheche ke, tathA ca iti, tathA ca (eTale ) ema hote chate kSaNika hovAdhI akasamayabAda achatA (eTale) naSTa thayelA (evA) te kSaNikapaNuM sAdhanArAM pramANe karIne kevIrIte teno pramA ( eTale) kSaNikapaNAno pramA utpanna izake ! ema bhAvArthathI jANavU. prabhA to ahIM anumAnarUpaja grahaNakarAya che (ane) tema karavAthI A bhAvArtha che kSaNika paNuM ahIM sAdhavAnuM che. arthakriyA karanAra hovAthI, evo hetu che. (have) hetu to jyAre chato hoya, tyAre pakSadharma paNAnAsamAnAdhikaraNapaNAyeM karIne sAdhyanA anumAnane utpanna kareche. (ane) hetune to vinazvarapaNuM hovAthI pakSa dharmapaNAnA AbhAvathI kevI rIte sAdhyanA anumAnane utpanna karavApaNuM thAya! koipaNa rIte na thAya, evo bhAvArtha che. ahIM dRSTAMtadvArAyeM (tesaMbaMdhi) dRDhatA dekhADe che. iva (eTale) jema heturUpa evA dhuMbADAvaDe karIne hutAzana, (eTale ) agni, anumAna utpannathAya che, (kemake) te naSTa na thavAthI [tene] pakSadharmanuM samAnAdhikaraNapaNuM che. evIrIte A hetu kSaNika hovAthI [ tenAvaDekarIne ] potAnAsAdhyatuM anumAna utpanna karIzakAtuM evo artha che. evIrIte kAvyano artha [jANavo.] // 2 //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti tatsantati naiva padArthasatanteH / saMgrAhikAyakSaNa eva naSTA // prakAzaH nAzagrahI no yugapadbhavetAM / viruddhabhAvA diva bAlavRddhe // 3 // mU. bhA.-tepramANanI saMtatine padArthanIsaMtatine grahaNakaranArI nadhIja. kimaketeto] prathamakSaNeja naSThathayelIche. [ mATe] bAlapaNuM [ ane] vRddhapaNAnI peThe viruddha bhAva hovAthI nAzaanegrahaNa ekIhAre hotAM nathI. // 3 // TI.-atha kSaNAnaMtaraM vinazyatA pramANena vasaMtatirjanyate, tayA vinazyadavasthArthajanitasaMtateH kSaNikatvaM sAdhyata iti cennaitadapi suMdara mityAha-taditi tatsaMtatiH pramANa saMtatiH padArthasaMtateH kSaNikatvarUpasAdhyagrahapuraskAreNa na saMgrAhikA samyag grAhikA bhavati kuta iti vizeSaNadvAreNa hetu mAha-sA pramANasaMtatiH kiM viziSTA naSTA, kva AdyakSaNa eva prathamakSaNa eca, utpattyanaMtaraM yaH prathamaH kSaNastasminneva kSaNikatvAt kSayaM gatetyarthaH, bhAvArtha stvayaM-vinazyatA pramANena vasaMtatirjanyate, sApi vinazyatI saMtatyaMtaramiyaM kila bauddhAnAM paripATiH tathA ca khanAzavyagratvAt pramANasaMtatirapi tathAvasthApanArthasaMtateH kathaM grAhikA syAt, naivetyarthaH / jAnanu yugapatmamANasaMtate zo'pyastu padArtha saMtatigraho'pyastu ko doSa ityata Aha, nAzazca grahazca nAzagraho, khasya nAzaH parasya grahaH, etau dvau yugapat samakAlaM no bhavetAM, tathAhi-pramANa saMtati hi binazyatI vA padArthasaMtatigrAhikA vinaSTA vA, nAdyo vinazyatyAstasyAH svanAzavyagratvena parakRtyakaraNA'samarthatvAt,
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH ALLAL*********** vinAzakAlA dadhikakAlA lAbhAcca, na, dvitIya stasyA nAzasyA'bhAvarUpatvAt, abhAvasya pratiyogikRtyA' karaNAt / yadya bhAvo'pi pratiyogikRtyaM karoti tadA ghaTAbhAvasyApi jalAharaNakriyAkaraNaprasaktyA ghaTavyati| riktA api ardhA jalAharaNaM kuryuriti vyavahArocchedastasmAdvinaSTA pramANasaMtatirna padArthasaMtatigrAhiketi, kuta | ityata Aha, viruddha bhAvA dviruddhatvAdityarthaH / athAtra dRSTAMtaH - iva yathA vRddhabAlate noyugapadbhavetAM, dvaMdvAMte zrUyamANaM padaM ubhayatrApi saMbaMdhyata iti nyAyA vRddhatAbAlate sAmAnAdhikaraNyenAyamarthaH - ekasminneva puruSe yugapad vRddhatAbAlate na saMbhavata ityarthaH // itivRttArthaH // 3 // TI. bhA. - have kSaNapachI nAza pAmatA evA pramANavaDe karIne potAnI saMtati utpanna thAya che. ( ane) teNeM karIne nAzapAmatI avasthAvAlA padArthathI utpanna thayelI saMtatithI kSaNikapaNuM sadhAyache emajo ( kahIzato ) te paNa yukta nathI te kahe che. tad eTale tenI saMtati (arthAt ) pramANanI saMtati padArthanI saMtatine kSaNikapaNA rUpa sAdhyane grahaNakaravApUrvaka saMgrahikA ( eTale ) samyak prakAreM grahaNakaranArI thatI nathI. zAmATe ? toke, vizeSaNadvArA hetu kaheche- te pramANasaMtati kevI che ? toke nAzapAmelIche kyAre ? toke prathama kSaNe ja. (eTale) AdyakSaNeja. (arthAt ) utpattipachI je prathama kSaNa teja kSaNe kSaNika hovAthI kSaya thaIche evo artha che. bhAvArtha to Ache. - nAzapAmatA pramANeMkarIne potAnI saMtati utpanna thAya che; te paNa nAza pAmatI thakI bIjI saMtatine | ( utpanna kareche ) AmakAranI kharevara bauddhonI paripATI che| ane evIrIte potAnA nAzamAM vyagrahovAthI pramANasaMtati S
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH nAzagrahaNa paNa tevI avasthAne prApta dhayelA evA padArthanI saMtatine kema grahaNakaranArI dhAya ? najadhAya evo artha che. zaMkA kareche ke ekIhAre pramANanI saMtatino nAza paNa bhale thAya (ane) padArthanI saMtatinuM grahaNa paNa thAo ( temAM ) zuM doSache ? temATe kache-nAza ane grahaNa potAno nAza paratuM banne ekIvakhate (eTale) samakAle na saMbhave; tekahe che. - pramANanIsaMtati kharevara nAzapAmatI athavA padArthanI saMtatine grahaNa karanArI thAya. ! ke nAza dhayelI (thAya ?) (temAM ) prathama pakSato yukta nathI. ( kemake) nAza pAmatI evI teNIne potAnA nAza mAMja vyagrapaNuM hovAthI paranuM kAryakaravAmAM asamartha paNuM che. ( kemake) naSTa thavAnA kAlathI vadhAre vakhata tene malI zakato nathI. bIjopakSapaNa yukta nathI; (kemake) teNInA nAzane abhAvarUpa paNuMche. (ane) abhAvache te pratiyogI kAryakarI zakato nathI; (valI) jo abhAva paNa pratiyoginuM kArya kare, to ghaDAnA abhAvane paNa jala bharavAnI kriyA karavAno prasaMga AvavAthI ghaDA zivAyanA padArthopaNa jala bharavAnuM kArya karata; ema (svIkAravAthI to) vyavahArano nAza thAya che. mATe naSTa thayelI pramANanI saMtati padArthanI saMtatine grahaNa karanArI nathI. zAmAde ? te kaheche. viruddha bhAvadhI (eTale) viruddhapaNAthI evo artha che. | have ahIM dRSTAMta kaheche. iva ( eTale ) jema vRddhapaNuM ane bAlapaNuM ekIhAre hotuM nathI. dvaMdvasamAsane cheDe saMbhalAtuM pada bannepadomAM saMbaMdha gharAveche, evA nyAyadhI vRddhapaNuM (ane) bAlapaNuM, samAnAdhikaraNapaNAyeM karIne evo artha | cheke ekaja puruSamAM ekIhAre vRddhapaNuM ane bAlapaNuM nathI saMbhavatuM evo artha che. evI rIte kAvyano artha che. // 3 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktiprakAzaH prAmANya murvadatAM'parokSA-numAnayo reva niSiddha metat // zadveSu bauddha tvayakA tathA cA-prAmaNyamAptaM takayorna dRSTaM // 4 // mU. bhA. he bauddha ! pratyakSa ane anumAnanA pramANa paNAne uMce prakAre bolatA evA teM zavomAM tene niSedhyuM che. ane evI rIte teUne prApta thayela apramANapaNuM (teM) joyuM nahI // 4 // TI.-prAmANyaM iti, he bauddha aparokSAnumAna (eTale) pratyakSAnumAnayo reva prAmANyaM vadatA pramANesta ityuktaM, tathA ca zadveSu tvayA etaditi prAmANyaM niSiddhaM, tataH kimityata Aha-tathA ceti, evaM sati takayo stayo stava prAmANyenAbhimatayoH pratyakSAnumAnayo raprAmANyamAptaM prAptaM sadapi bhavatA na dRSTaM nadadRze iti zahArtha: bhAvArtha stu tvayAhi dhAvata bhoDiMbhAH nadItIre guDazakaTaM viparyasta mityAdivacanavat saMvAdakatvA'bhAvAt sarveSAM zadvAnAmaprAmANya mityevaM vaktavyaM, tacca pratyakSA'numAnayorapi samAnaM, kvacid bhramarUpe pratyakSAdau saMvAdaka|tvA'darzanAt kvaciddhatvAbhAsAdAvanumAne'pi saMvAdakatvA darzanAttayoH samagrayorapi aprAmANyaprasakta stasmA ttayoriva zahanAmapi prAmANyAMgIkAra kurvityrthH|| iti vRttaarthH||4|| TI. bhA.-prAmANyaM iti he bauddha ! aparokSaanumAnane ja (eTale) pratyakSa ane anumAna pramANaneja pramANapaNuM kahetAM thakAM (eTale) (te banne) pramANo cha ema (teM) kayuM evI rIte ane zahomAM te te eTale
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH pramANapaNuM niSedhyu, tethI zu? te kaheche evIrIte eTale ema hotecha te takayoH teune eTale ( arthAt ) te pramANarUpeM mAnelAM evAM pratyakSa ane anumAnane apramANapaNuM malyaM (eTale) prApta thayuM chatuM paNa teM na joDe (eTale) na dIrcha, evo |zadvAche, bhAvArtha to ne kharekhara doTo he bAlako nadIkinAre golanugADaM vikharAyuMche, ityAdi vacananIpeThe |saMvAdakapaNAnA abhAvadhI sarve zahone apramANapaNuM evIrIte kahevaM joiye. ane te pratyakSa ane anumAnabannene paNa tulyache. kyAMka bhramarUpaecA pratyakSa AdikamAM saMvAdakapaNuM nahI dekhAvAthI (tathA) kyAMka hetvAbhAsAdi| kamAM anumAnamA paNa saMvAdakapaNuM na dekhAvAthI tenu samagrane paNa apramANapaNAno prasaMga thAyache. mAThe teonI | peThe zadbono paNa pramANapaNAno aMgIkAra tuM kara ? evo artha che. // evIrIte kAvyano artha (jANavo.) // 4 // nAMtarbhavatyeva kilAnumAnAzAdvaMpramANaM viparItarUpApratyakSavattasya yato vibhinnaa|smgrsaamgr thapi suprtiitaa||5|| mU. bhA.-zAha pramANano kharekhara anumAnamA samAveza thato ja nathI (kemake) te tethI viparIta svarUpavAluM che. kemake pratyakSa pramANanI peThe tenI saghalI sAmagrI paNa bhinnatAvAlI prasiddhache. // 5 // | TI.-manu zAI pramANaM pRthag nocyate kiMtvanumAnAMtaHpAtI tyucyata iti cennaitadapi suMdaramityata AhanAMtarbha0 zAhaM pramANamanumAne na aMtarbhavati, yathA pratyakSamanumAne nAMtarbhavati tathedamapi, kuto'syA'numAnAs naMtara ve pratyakSa sAmya mityato vizeSaNadvArA hetumAha-kiMvidhaM zAI pramANaM viparItarUpaM, anumAnAdvipa,
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktiprakAzaH kaoya, taccAyukta pratyakSatvaprasaMgANAMtaratvaM na ra rItarUpaM yasya taditi pratyakSasAmyaM, kuto'sya pratyakSasyeva nAnumAnarUpatva mityata Aha-yataHkAraNAttasya zAhapramANasya samagrasAmagranthapi anumAnAdvibhinnAstIti zadvArtho, bhAvAstvayaM-tvayAhi zAI pramANaM kiMsaMbaddha marthaM gamayedasaMbaddhaM vA, na tAvadasaMbaddhaM gavAderapi azvAdi pratItiprasaMgAt, saMbaddhaM cettadA talliMgameva tajjanitaM ca jJAna manumAna meveti vaktavyaM, taccAyuktaM pratyakSasyApyeva manumAnasvaprasaMgAt / tadapi hi svaviSaye saMbaI sattasya gamakaM, anyathA sarvasya pramAtuH sarvArthapratyakSatvaprasaMgAt / atha viSaya saMbaddhatvAvizeSepi pratyakSA'numAnayoH sAmagrIbhedAt pramANAMtaratvaM tarhi zadvasyApi kimevaM pramANAMtaratvaM na syAt, zAbdaM hi zabdasAmagrItaH prabhavatIti, taduktaM prameyakamalamArtaDe-"zabdAdudeti yada jJAna-ma pratyakSepi vastuni // zAbdaM taditi manyate / prmaannaaNtrvaadinH||1|| tasmAt pratyakSAnumAnayo riva zabdasyApi pramANAMtaratva maMgIkartavya meva, atha zabdasAma| grathA bahusaMmatatvaM darzayati, kiMvidhA sAmagrI supratItA atizayena pratItetyarthaH // 5 // TI. bhA.-zaMkA karecheke zAha pramANa bhinna nathI kahevAtuM, paraMtu anumAnanI aMdara rahenArUM kahevAyace. te paNa yukta nathI ema jo kahIzato te mATe kaheche-zAbda pramANa anumAnamA samAvezavAlaMthatuM nathI jema pratyakSa pramANa anumAna pramANamAM samAvezavAlaM thatuM tema A paNa (jANavU ) zAmATe tenuM anumAnanI aMdara samAveza na thavAmAM pratyakSanu tulyapaNuM che? temATe vizeSaNa dvArAe hetu kaheche-kevUche ? zAbda pramANa? toke viparItarUpa vAluMche (eTale) tene pratpakSanI peThe anumAnarUpapaNuM kema te mATe kaheche-je kAraNathI te zAbda pramANanI saghalIsAmagrI paNa anumAna pramANathI bhinna che, evI rIte zabdArtha (jANavo) bhAvArtha to Ache.-tuM zAbda pramANane |
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH zuM saMbaMdhavAlA arthane ke asaMbaddhavAlA arthane prApta kareche ? asaMbaMdha vAlAne to nahI. ( kemake tethI to ) gAyaAdikane paNa ghoDA AdikanI pratItino prasaMgadhAya. saMbaddhane jo ( kahIza ) to tenu liMgaja tethI utpanna thayelaM jJAna anumAna jache, ema kahevuM. anete to ayukta che. (kemake) pratyakSane paNa evI rIte anumAna paNAno prasaMga thAya; (ane) te paNa kharekhara potAnA viSayamA saMbaddha thayuM thakuM tene jaNAvanAeM thAyaH nahItara sarva pramAtAno | sarva padArthoMnA pratyakSapaNAno prasaMga Ave. valI viSayanA saMbaMdha paNAno taphAvata na hote chate paNa pratyakSa ane anumAna pramANane sAmagrInA bhedadhI anyapramANapaNuM (johoya ) to zabdane paNa evIrIte anyapramApaNuM zAmAde na thAya ? kemake zAbdapramANa zabdanI sAmagrIthI utpanna thAya che, prameyakamalamArtaMDamAM temATe kacheke, | parokSa padArthamAM paNa zabdathI je jJAna utpanna dhAyache tene pramANAMtarvAdInu zAbda pramANa ema mAne che. // 1 // mATe pratyakSa ane anumAnanI peThe zabdanuM paNa pramANAMtara paNuM svIkArayuMja. have te zabdasAmagrInuM bahusammata | paNuM dekhADeche. kevI sAmagrIche ? toke supratItA ( eTale ) atyaMtarIte prasiddhache, evo artha che. // 5 // na saMnikarSo'pi bhavetpramANaM / pramAkRtau tadvyabhicAradarzanAt // aprApyakAryaM bakasaMnikarSo / ghaTAdinA'rthena kathaM bhavet punaH // 6 // mU. bhA. - ( he yoga ) saMnikarSa paNa pramANarUpa na thAya; (kemake) pramAne utpanna karavAmAM teno vyabhicAra dekhAyache. ( mATe) aprApyakArI je cakSu, teno saMnikarSa valI ghaDA Adika padArthavaDekarIne kema thAya ? // 6 // RETR 12
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAza TI.-atha sugatAmata mapAkRtya naiyAyikamatamapAkaroti, na saMni. cetprApya. dvidhApya na taija. agragakAvyagataM yogapadamadhyAhatyAtra vyAkhyeyaM, he yoga tvayA pramANatvena kAlpato'pi saMnikarSaH pramANaM na bhavet kuta iti hetumAha-pramAkRtI pramAjanane taditi tasya saMnikarSasya vyabhicAradarzanAt, bhAvArtha stvayaMpramAsAdhakatamaM pramANamiti pramANalakSaNaM tvayA'bhyupagataM, yadyasmin sati bhavatyevA'sati ca na tattasya sAdhakatamaM kvacit satyapi saMnikarSe pramAyA anutpAdAt, kvacid satyapi pramotpatte rityatrAnvaya vyatirekAbhyAM vyabhicAradarzanAt, tathAhi gaganasya vibhutvena sakalamUrtadravyasaMyogitvaM vibhutva miti vacanAd gaganacakSuSoM ghaMTacakSuSoriva saMnikarSaNa ghaTaviSayakamamAyA ajananAt, na ca tatrayogyatAyA abhAvAnna saMnikarSa statpramA janayatIti vAcyaM, yogyatAMgIkAre kimaMtargaDunA saMnikarSeNa, yogyatAhi pratibaMdhakA'bhAvaH, sa ca svAvaraNa|kSayopazamarUpaM bhAveMdriyameva, tathA cAmatkakSApaMjarapravezaH, vizeSaNajJAnA dvizeSyapramAyAM jAyamAnAyAM kvacida satyapi sanikarSe pramotpatte riti sthitametanna saMnnikarSaH pramANamiti, atha grAmonAsti kutaH sImeti nyAyAt ghaTAdyarthaiH saMnikarSa eva na saMbhavati, tasya pramANApramANatvavicArastu dUre'stviti darzayati, aprapApyeti aprApyakAri yadaMbakaM cakSu stasya ghaTAdinArthena saMnikarSaH kathaM bhavenna kathamapItyarthaH, yadi cakSuH prApyakAri syAt tadA'syArthaprAptyA saMnikarSaH saMbhavatIti bhAvArtha iti vRttArthaH // 6 // TI. bhA.-have bauddhamatane choDIne naiyAyikonA matanuM khaMDanakareche. AgalanA kAvyamA rahelA yogapadano adhyAhAra karIne ahIM vyAkhyA karavI he yoga ! te pramANapaNe kalpelo evo paNa saMnikarSa pramANarUpa na thAya
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH kema ? temATe hetu kaheche. pramAkRtau (eTale ) pramAneutpanna karavAmAM tad eTale te saMnikarSano vyabhicAra dekhAyache bhAvArtha to Ama che. - pramAne sAdhanAeM te pramANa ( kahevAya) evaM pramANanuM lakSaNa teM svIkArya che. jyAre A hotechate hoyajache; ane nahote chate nathI te tene sAdhanAeM ( kemake) kyAMka saMnikarSa hote chate paNa pramAnI utpatti nathI thatI, (ane) kyAMka na hote chate paNa pramAnI utpatti thAya che, evIrIte ahIM anvaya ane vyatirekeM | karIne vyabhicAra dekhAyache. tekaheche. AkAzane sarvavyApakapaNAye karIne, saghalArUpI padArthonuM saMyogipaNuM e sarvavyApakapaNuM che evAM vacanadhI AkAza ane netrane ghaDA anenecanI peThe saMnikarSe karIne ghaDA saMbaMdhipramAne utpanna karI zakatuM nthii| valI tyAM yogyapaNAnA abhAvadhI saMnikarSa tenApramAne nathI utpannakarato ema na kahevuM (kema ke ) yogyatAno svIkArakarate. chate kokaTavacce rahelAevA saMnikarSe karIne zuMche ! yogyatA eTale pratibaMdhakano abhAva ( jANavo ) ane te potAnA AvaraNavA kSayopazamarUpa bhAveMdriyache. ane evIrIte to amArAja matamAM pravezathai gayo. vizeSaNanA jJAnathI | vizeSyano pramA utpanna hote chate kyAMka saMnikarSa paNa nahote chate paNa pramANanI utpattithAyache bhATe nakkI dhayuMke te | saMnikarSa pramANarUpa nathI. valI gAma nathI, to sImA kyAMthI hoya ? e nyAyathI ghaTAdika padArtho vaDekarIne saMnikarSa ja nathI saMbhavato, (mATe ) tenA pramANaapramANapaNAno vicAra to dUreM raho, ema dekhADeche, aprApya | eTale prAptathayelA padArthane nahIM grahaNakaranAru je aMbaka (eTale ) netra tene ghaTAdika padArthoM karIne saMnikarSa kyAMthI thAya ? na koipaNa rIte thAya. evo artha che. jo cakSu prApyakAri hoya to tene padArthanI prAptivaDe karIne saMnikarSa 14 | saMbhave evo bhAvArthache evIrIte kAvyano artha che. // 6 // ARY
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktiprakAza cetprApyakAryaM bakamasti yogA-tyAsannamarthaM hi kathaM na pazyati // tathAvidhaM sakimu teSugatvA / gRhNAtivAyAMtyatha tetradeze // 7 // mU. bhA.-he yoga ! jo cakSu prApyakAri che, to atyaMtanajIkanA padArthane kharekhara kema nathI jotuM? (ane) tema hote chate zuM tenuprate jaine (te) gRhaNa kareche ? athavA to tenu te bhAgamAM Aveche ? // 7 // TI.-atha cakSuHprApyakAritvaM nirasthati, cetprApya. cedaMbakaM cakSuH prApyakAri he yogaasti tadAtyAsanna maMjanAdikamartha kathaM na gRhNAtItyarthaH / yadyat prApyakAriSTaM tada tyAsannArthagrAhakamapi, yathA zadvAdeH zrotrAdi, tathA ca taullekhaH-yadi cakSuH prApyakArisyAttadAtyAsannArthagrAhakamapi syAditi tarkopajIvitaprayogopi, yathA cakSurna prApyakAri atyAsannArthIgrAhakatvAt , yannaivaM, tannaivaM, yathA sparzanaM, atha tuSyatu durjana itinyAyA ttAvattavAMgIkRtaM cakSuHprApyakAritvamapyaMgIkriyate yadivikalpasahaMsyAt / tathAhi-tathAvidhaM prApyakAritvaM kimukathaM teSu artheSu gatvA gRhNAti, athavAte* atradeze cakSuHpradeze AyAMtIti vikalpadvayamiti vikalpadvayamiti vRttArthaH // 7 // | TI. bhA.-have cakSunuM prApyakAripaNuM dUra kareche, he yoga jo aMbaka (eTale ) cakSu prAptathayela padArthane grahaNa karanAruM che. to atyaMta najIka rahalAevA aMjanaAdika padArthane (te) kema nathI gRhaNakaratuM? evo ardhache. je je prApyakAri dekhAyeluche, te atyaMtanajIkanA padArthane grahaNakaranAraM paNa che. jema zadvaAdikane karNaAdikagrahaNa kareche valI tevo tarkano lekhacheke jo cakSu prApyakAri hoya to (te) atyaMta najIkanA padArthane grahaNa karanAraM paNa
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH **************ALKLA SHARE EYE hoya, (valI ) te tarkanelagato prayoga paNa che ke jema, cakSu prApyakArI nathI (kemake ) te atyaMta najadIka rahelA | je nathI ema te nathI tema. jema sparzedri, valI padArthane grahaNakaranAruM nathI. durjana bhale khuzIthAnu evA nyAyathI to teM svIkAreluM cakSunuM prApyakAripaNuM paNa svIkArIye, ( paraMtu ) jo vikalpanesahana karanAeM hoyato, te kahe che --tevIrItanuM prApyakAripazuM zuM te padArthomAM jahane grahaNakareche ? athavA te padArthoM te bhAgamAM ( eTale ) cakSupradezamAM Aveche ? evIrIte bevikalpo thayA; evIrIte kAvyano artha ( jANavo. ) // 7 // dvidhApyayuktaM hi gatasya tasya / vahnayAdikArtheSu kathaM na dAhaH // bhUbhUdharAdyarthasamAgame'pi / nAcchAdanaMsyAt kimu tasya cakSuSaH // 8 // mU. bhA. - (te) banne rIte paNa ayuktache. kemake agni Adika padArthoMmAM dAha kema nathI thato ? ( temaja ) | pRthvI tathA parvata Adika padArthoMno samAgama hote chate paNa te cakSune AcchAdana kema na thAya ? // 80 // TI. - atha vikalpadvayamadhyanyAtara vikalpAMgIkAreNA'dakSatAM yaugasya darzayati- dvidhApya0 dvidhApi ubhayathApi ayuktaM syAt na tu yuktimattvaM syAt, tatkathamiti tAvat prathamapakSe doSaM darzayati, yadi hi cakSusteSu gatvA gRhNAtitadAtasya cakSuSoovaha yAdikArtheSu gatasya dAhodahanaM kathaM na syAt, athArthA cakSuH pradeze samAyAMti iti dvitIya vikalpaM dUSayati, bhUH pRthvI bhUdharAH parvatAsteSAM cakSuH pradeze samAgame, bhUbhUdharAdyarthA yadi cakSuH pradeze | samAyAMti tadA kiMsyAdityata Aha-tasya cakSuSa AcchAdanaM AvaraNaM kimunasyAt / te hyAgatAzcakSu rAcchAdayaMti, | tathA ca lAbha micchato mUlakSati stavAyAti iti vRttArthaH // 8 // 16
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktiprakAzaH TI.bhA.-have te bevikalpomAMdhI eka vikalpane svIkArIne yogamatavAlAnuM adakSapaNuM dekhADeche. dvidhApi (eTale) | vannerIte paNa ayogya thAya; paraMtu yuktivAla na thAya; te kema? toke, pehelApakSamAM dUSaNa dekhADeche. jyAre cakSu teumA jaine grahaNa kareche, tyAre te cakSune agniAdikapadArthomAM javAthI dAha (eTale) dahana kema na thAya ? valI padArthoM (jo) cakSupadezamAM Aveche, evIrItanA bIjAvikalpane (have) dUSitakare che. bhUH (eTale) pRthvI | (tathA) bhUdharo (eTale) parvato, teunuM cakSupradezamA samAgamana hotechate (eTale) pRthvI tathA parvata Adika | padArtho jo cakSuprademAM Aveche, to zuM dhAya ? te have kaheche ke, te cakSune AcchAdana (eTale) AvaraNa kema na thAya ? kemake tenu Avatechate cakSune DhAMkIdeche. evIrIte lAbhane icchatA mUlanI hAni tane Akche. evIrIte kAvyano artha che. // 8 // na taijasatvAdatha tasya dAho / vahRyAdinA cediti naivametat // na taijasaM syAttamaso grahAyata-stejo na gRhNAti ca tatkSaNoti // 9 // mU. bhA.-valI (te cakSu ) taijasa hovAthI teno agniAdikeM karIne dAha (dhato) nathI, ema jo kahIza to te (yukta) nathI. (kemake) (cakSu ) tejasa nathI; (kemake)te aMdhakArane grahaNa karanAraM che kemake teja (kaMI) (aMdhakArane) gRhaNa karatuM nathI, (paraMtu )tene naSTa kreche.||9||
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAza TI.-athetyAdivacazcapeTAtADito yaugavAvadakaH kiMcit prativadati na taija. athetinanvarthe, nanuasya cakSuSa staijasatvAdvAhRyAdinA na dAhaH syAt, tejohi tejasigataM sadbarddhate na tu hIyate, iti cennaivamiti prativadaMtaM vAvadUkaM punarvacazcapeTAbhi stADayitvA maunaM kArayati, etat cakSustaijasaM na syAt, kuta iti hetumAha-tamaso'dhakArasya grahAda grAhakatvAdityarthaH tathA ca tollekhaH-yadi cakSustaijasaM syAt tadA tamogrAhakaM Alokavat, |prayogo'pi yathA-cakSurna taijasaM tamogrAhakatvAt, yannaivaM. yathA loka iti atrArthe hetumAha-yataH kAraNAttejastamo na gRhNAti pratyuta tamaHkSaNoti vinAzayati, atrApi taullekha:-yadi cakSustaijasaM syAttadA tamodhvaMsakaM syAt, vyatireka dRSTAMtena prayogo'pi tathaivetisthita metanna taijasaM cakSuriti pUrvoktavikalpA'sahatvena cakSurna prApyakArIti vRttArthaH // 9 // TI. bhA.-atha ityAdika vacanarUpIthapaDathI tADanA pAmelo te bakabakIyo yauga kaMiMka uttara Apache. atha e zabda nanu athaiche. zaMkAkareche ke A cakSune taijasapaNu hovAthI agniAdikathI dAha na thAya (kemake) teja to tejamAM gayuM thakuMvRddhipAmeche, paraMtu hInayatuM nathI. ema jo (kahIzato) (te yukta) nathI. evIrIte uttara ApatA evA te bakabakIyAne valI vacanarUpIthapaDothI mArIne mauna karAveche ke, A cakSu taijasa na hoya; zAmATe? teno hetu kaheche-(kemake) te tamasane (eTale) aMdhakArane (eTale) grahaNa karanArUMche, mATe, evo artha che. (valI)tebo tarkano lekha che ke jyAre cakSu taijasa hoya tyAre (te) aMdhakAranegrahaNa karanAraM na hoya. kemake je tejasa che, te aMdhakAra, grAhaka nathI. AjabAlAMnIpeThe. prayoga paNa tevoche. jemake-cakSu taijasa nathI; (kemake te)
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukti prakAza kacha. tamogrAha. je nathI ema te nathI tema, jema ajavAlaM. A mATe hetu kahecha.-je kAraNathI teja aMdhakArane nadhI grahaNa karatuM, paraMtu ulaTuM aMdhakArano nAza kareche. (eTale) (tene) dUrakareche. ahIM paNa (evo) tarkollekha che ke jyAre cakSu taijasa hoya, tyAre (te ) aMdhakArano nAza karanAraM hoya. ulaTAMdRSTAMte karIne prayoga paNa temaja che. mATe nakIthayuM ke A cakSu taijasa nathI. evIrIte pUrvekahelAvikalpane na sahana karavAthI cakSu prApyakArI nathI. evI rIte kAvyano artha jANavo. // 9 // bodhasya bodhaaNtrvedytaayaaN|yog tvayAno ddRshe'nvsthaa|sauvgrhvygrtyaa padArthA-grahazca zaMbho rsmyvittvN||106 mU. bhA.--jJAnanu anyajJAneM karIne vedyapaNuM svIkArate chate he yoga ! teM anavasthA na joi. (kemake) potAne grahaNa karavAmAM vyagrahovAthI ( tenAthI) padArthonu grahaNa thaizakatuM nathI. ane (tethI) Izvaranu asamagravitparyu (eTale asarvajJapaNuM thaayche.)||10|| TI.--bodhasya. he yoga tvayA bodhasya jJAnasya bodhAMtaravedyatAyAM jJAnAMtaravedyatAyAM svIkRtAyA mitya | dhyAhArya, jJAnaM jJAnAMtaravedya mityaMgIkRte tvayA'navasthA na dadRze, ghaTAdijJAnaM jJAnAMtaragrAhyaM cettadA jJAnAMtaraNa grAhyaM tadaMtareNeti, ca punardUSaNAbhyuccaye, jJAnasya jJAnAMtaravedyatAyAM ghaTAdiviSayakajJAnasya sauvagrahavyagratayA, svasaMbaMdhAgrahaH sauvagrahastAsman vyagratayA padArthAnAM jJeyAnAmagraha stathA ca lAbha micchato mUlakSati rAyAtA tathAhi-padArthagrahAya jJAnaM tvayA kalpitaM taccet svagrahe'pyasamarthaM tadA paragrAhakaM kathaM syAt, khagrahe vyagratvaM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH ca zahabuddhikarmaNAM trikSaNAvasthAyitvena prathamakSaNe svayamutpadyate, dvitIyakSaNe jJAnAMtaramutpannaM sat tad gRhNAti, tRtIyakSaNe tu gRhItaM sat tadvinazyati, tathA ca kutastena padArthagrahaH, punardUSaNAMtaramAha - zaMbhorIzvarasyA'samagravittva masarvaveditvaM syAttathAhi - IzvarajJAnasyApi jJAnatvena jJAnAMtaragrAhyatvameva vAcyaM tvayA tathA ca tad jJAnaM parokSaM | syAt, tathA ca tena svayaM svajJAna mapi na gRhItaM, tadA tena kathaM ghaTAdayo'rthA gRhyate, athezvarajJAnaM tathA nAstIti | cet tadA'smadAdInAmapi jJAnatve vizeSAbhAvAt tathA nAstItyarthastathA ca prayogaH jJAnaM na jJAnAMtaravedyaM, jJAnatvA |dIzvarajJAnavaditi vRttArthaH // 10 // TI. bhA. he yoga ! teM bodhane ( eTale ) jJAnane bodhAMtaravedyapaNuM ( eTale ) anyajJAnathI jANapaNuM svIkArate chate e padano adhyAhAra karavo. (eTale ) jJAna anya jJAnathI jaNAya tebuMche, ema svIkArate chate teM anavasthA na joI. ( eTale ) ghaDA AdikanuM jJAna (jo ) anya jJAnayI grahaNa karAya tenuM hoya to anya jJAnathI je grAhya che, te tethIanye karIne grAhyathavaM joiye. carA valI paNa dUSaNa dekhADavAmATe che. jJAnane anya jJAnathI jANavApaNuM svIkArate chate ghaDAAdikanA jJAnane potAnAgrahaNamAM vyagrapaNAthI, potAsaMbaMdhi je grahaNate sauvagraha ( kahevAya) tenIaMdara vvagrapaNAthI jANavAlAyaka padArthoMnuM grahaNa na thAya. evIrIte to lAbha icchatAM (ulaTI ) mUlanIhAni AvI te kaheche-padArthonAgrahaNamATe teM (je) jJAna kalpetuM che, te jo potAnAgrahaNamAM paNa asamarthache, to (te) para negrahaNa karanAruM kema thAya ? potAnAgrahaNamAM vyagrapaNaM (ema jANavu ke) zahabuddhi anekarmane traNakSaNo sudhi rahevApaNuM hovAthI, pehelAkSaNamAMto pote utpannathAyache; bIjAkSaNamAM anyajJAna utpanna KKERALA 20
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ RaithayuthakuMtene grahaNa kare. (ane) trIje kSaNe to grahaNa thayaM chataM te nAzapAmecha; ane evIrIte kyAMdhI se padArthodgrahaNa karIzake ? valI bIjudUSaNa kahehere ke, zaMbhuneM eTale ) IzvaranuM asamagravitpaNuM (eTale) prakAzaH asarvajJapaNuM thAya; te kaheche.-IzvaranAjJAnane paNa jJAnapaNAyeM karIne anyajJAnathIja grAhyapaNuM tAre keha joiye. ane teM e rIte to jJAna parokSa thAya; ane erIte tege pote potAnujJAna paNa va grahaNakayu, tyAre tenAthI ghaTaAdika padArthoM kema grahaNa karAya? valI IzvaratuM jJAna se nathI, ema jo (kahIzato) amArAAdikano paNa jJAnapaNAmAM vizeSapaNuM na hovAthI tema nathI, evo artha che. valI (tevo) prayogapaNache ke, jJAnachete jJAna hovAdhI IzvaranA jJAnanI peThe anyajJAnI jaNAyatevU nathI. evIrIte kAvyano artha (jANavo.) // 1 // sakartRkatve' vanibhUdharAdiSu / sAdhye'tra heturbata kAryabhAvaH // nyasta stvayA tatra kathaM na dRSTaH / zarIrajanyatvamupAdhireSaH // 11 // mU. bhA.-he yoga teM ahI pRthvItathAparvataAdikanevive kartAsahitapaNuM sAdhavAmA kAryabhAvarUpI je hetu sthApana karyo che, temAM zarIravAlAthIutpannathavArUpa A upAdhi (teM) kema na joyo ? // 11 // TI.-sakata0 cedeka0 cetasa. batetyAmaMtraNe he yoga tvayA'vaniH pRthvI bhUdharAH parvatA stadAdiSu artheSu sakartRkatve sAdhye kAryabhAvaH kAryatvahetuya'staH, tathAhiprayoga:-bhUbhUdharAdikaM sakartRkaM kAryatvAd ghaTavat, yazcAtra kartA sa zaMbhureveti, tatra tasminnanumAne zarIrIrijanyatvaM sAdhyavyApaka sAdhanAvyApakatvAd vyabhicAronnAyakatvAca
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ muktiprakAza: kathaM tvayA eSa upAdhina dRSTaH, atra eSa ityanena evaM dhvanyate, yadi vyabhicAronnAyaketaraH syAdupAdhi stadAsyA' kiMcitkaratvAdadarzanamapi syAt , ayamupAdhi stu vyabhicAronnAyakatvena vyAptivighaTako'pi kathaM na dRSTaH, yaduktaM tattvaciMtAmaNI-vyabhicAronnayanaM kurvannupAdhiryAti doSatA miti // tathA cAyamarthaH-yatkArya taccharIrijanyaM kAryatvAd ghaTavata / nanu yathA ghaTAdikAryasya kartA kulAla upalabhyate, tathA bhUdharAdikAryANAM kaHzarIrI kartA stIticecchRNu, svasvakarmasahakRtAH pArthivAdijIvAstatkAraste ca saMsAritvena zarIriNa eva / nanupRthvyAM jIvAH, saMtItyatra kiMpamANaM, iticedanumAnAdeva tadAsthA kuru, sakalApi pRthvI jIvaccharIraM chedyatvAttaruvat, manuSyazarIra satItyatra kiMpamANa, tAnirAsaH // 11 // mATe ( tethI) he TI. bhA.-bata ezabda AmaMtraNa mATeche (tethI) he yoga! te avani (eTale) pRthvI (tathA) bhUdharo (eTale) parvato ityAdika padArthomA kartAsahitapaNuM sAdhate chate kAryabhAva (eTale) kAryapaNArUpa hetu Apeloche te mATeno prayoga (nIcemujabache ) pRthvItathA parvata Adika kArya hovAthI ghaDAnI peThe kartAvAluM che (ane) je ahIM kartA chete zaMbhujache tyAM (eTale) te anumAnamAM zarIravAlAthI utpanna thavApaNuM sAdhyamAM vyApaka ane sAdhanamA avyApaka hovAthI (tathA ) vyabhicAravAlaM hovAthI te A upAdhi kema na joyo ? ahIM eSa ezahaeNkarIne ema sUcavAya cheke jo vyabhicAra jaNAvanAra zivAya bIjo hoya upAdhi to AnuM kaMiMpaNa karavA paNuM na hovAthI (tenu) adarzana paNa thAya (ane) A upAdhi to vyabhicArayukta hovAthI vyAptine bagADanAro hovA chatAM paNa teM) kemana joyo?tatvaciMtAmaNimAMkayuM che ke vyabhicArane pragaTa karatochato upAdhi prApta thAyache doSapaNAne evIrIta
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktiprakAzaH |e artha (thayoke) je kArya te che, zarIravAlAthI kAryahovAthI ghaDAnI peThe utpannathAyatevUche zaMkA kareche ke jema ghaDAAdika all kAryano kartA kuMbhAra malIAvecha, tema parvata AdikakAryAno kayo zarIravAlo kA che? ema jo(kahe) to sAMbhalI potapotAnAko sAthekarelA pRthvIkAya Adika jIyochate tenA kartAoche, ane teosaMsAndiovAthI zarIravAlAja che valI zaMkA kareche ke pRthvImA jIvA chetenATe ahIM zaM prmaannche| ema jo (kahIMzato) mAnathIja tenIAsthA tuMkarI saMghalI paNa pRthvI vRkSanIpeThe anemanuSyanAzarIranIpeThe chedAtI hovAthI jIvatA zarIravAlIche evIrIte izvaratuM jagatkartApaNA, khaMDanakayu // 11 // cedeka evAsti hrstdaasau| na jIvabhAvaM bhajateM'tarikSavat // athezvarazcet khavazaH kathaM na / karoti lokaM sukhinaM samagram // 12 // mU. bhA.-jo ekaja izvara che, to te AkAzanI peTe jIvabhAvane bhaje nahIM. valI Izvara jo potAne vaza che |to samasta lokane (te) kema sukhI karato nathI? // 12 // | TI.-atha hara eka evAstIti yadyogA vadati taniSedhAyAha-cedyadihara eka evAsti tadAsau zaMbhujIvabhAva na bhajate na prApnoti aMtarikSavad gaganavat yathA hi gaganaM eka tvAda jIvaH tathAyamapi, kathamiticecchRNu, ekatvaM sajIvatvaMca tAvanna kacidRSTaM, ekatvaM cAtra sajAtIyA'bhAvaH, saca gaganAdau vidyate, tasmAdyathA jIvatve sati ekatvaM gagane vidyate tathApi, tathAca prayogaH-Izvaro'nAtmA ekatvAd gaganavat, athezvarasya svavazatvaM nirAkaroti
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ svavazo'sti paranirapekSoDaza mahASTamarjitaM tAdRzAmatva nAsya vavazatvaM, loka kila yuktiprakAza athetyAnaMtaryArtha cedIzvaraH svavazosti paranirapekSo'sti ityarthaH, tadAtattatmANigaNo pArjita tatkamajanya sukhaduHkha pradAtA'sau katha maMgIkriyate, yena hi prAktanaM yAdRza madRSTamarjitaM tAdRzAdRSTAnusArI paramezvarastasya tajjanitaM sukhaM duHkhaM vA dadAtIti bhavanmatarahasyavedinaH / tathA ca prANigaNopArjitakarmatve nAsya vavazatvaM kuta iti, athezasya vavazatvaM yadisyAt tadA samagraM loka kathaM nAsau sukhinaM karoti, kathamiti ceckRNu, lokaM kila sRjannasau kAruNiko'kAruNiko vA, cedakAruNikastadA'sya devatvameva vyAhataM, mlecchavanniSTurahRdayatvAt tasyeti kAruNikazcettadA svavazatve sati kAruNikaH san kA na samagraM lokaM sukhinaM karoti, kAruNikatvavizi|Tasvavazatvavata stathA svabhAvatvAditi vRttArthaH // 12 // TI. bhA.-have Izvara ekaja che, ema je yaugo kaheche, tenAniSedhamATe kaheche-jo Izvara ekaja che, to te Izvara jIvabhAvane nathI bhajato (eTale) nathI prAptathato; aMtarikSanI peThe (eTale) AkAzanI peThe. jema AkAza ekahovAthI jIvarahitache tema A paNache. kema? ema jo (kahoto) sAMbhala ? ekapaNuM ane sajIvapaNuM ane nathI kyAyapaNa joelaM. ekapaNuM to ahIM sajAtIyanAabhAvarUpacha; ane te AkAzaAdikamA jema ajIvapaNuM hotechate ekapaNuM AkAzamAM che, tema ahIM paNa che. valI tevo prayogacheke-Izvara Ava ka hovAthI jIva vinAno che have IzvaratuM svavazapaNu dUrakareche. atha aiza AnaMtaryamATe che. jo Izvara potAnapIcha(eTale) paranI apekSA vinAno che, evo artha che, to te te prANionA samUhe upArjana karelA evAMtemanAM karmothI utpanna dhayelA sukhaduHkhonodenAra te kema svIkArAya ? jeNe pUrvalaM jevU karma upArjana karyuche; tevAM karmane anusAre Izvara tene tethI
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAza utpanna thayeluM sukha athavA duHsva Apache, ema tArA matanuM rahasya jANanArAnuM ( kaheche.) ane evIrIte prANionA samUhe upArjana karelA karmanA vazapaNAthI te Izvarane khavazapaNuM kyA rahyaM ? valI Izvarane jo khavazapaNuM hoya, to samasta lokane kema te sukhI na kare? (te) kema ? ema jo (kahIzato) sAMbhala ! lo karato evo A dayAlucha.? ke nirdayache? jo nirdaya che to mlecchanIpeThe tenA niSTurahRdayapaNAthI te STa thayu. jo dayAluche to potAnavazapaNuM hote chate dayAluthayo thako zAmATe lokane samasta sukhI sAthI ? (kemake) || dayAlupaNAvAlA evApotAnAvazapaNA vAlAno to tevo svabhAvahovo joie. evIrIte kAvyano artha the. // 12 // cet sarvagatvaM hi harasya manyase / 'vijJAnavijJAna vibhakta AtmA // mAnyastadIyo'tha samagragatve / jJAnasya tattvaM vijahAti tatpunaH // 13 // - mU. bhA.-jo IzvaranuM sarvavyApakapaNuM tuM mAna se to teno AtmA ajJAna ane jJAnathI vibhakta thayelo (tAre) |mAnavo paDaze. ane jJAnanA sarvavyApakapaNAmAM to te valI jJAnapaNuMja choDIdeche. // 13 // |.TI.-atha harasya vibhutvaM niSidhyate, cet harasya zaMbhozcettvaM sarvagatvaM vibhutvaM manyase tadA tadIya AtmA | IzvarAtmA avijJAnavijJAnavibhakto mAnyaH, bhAvArtha stvayaM-yadizvaro vyApaka stadA tadgataM jJAnaM vyApaka mavyApakaM vA, cedavyApakaM tarhisiddhAMta bAdhaH, cedavyApakaM tadaikasminnIzvarAtmakakhaMDe jJAnaM, aparasminAtmakhaMDe | jJAnaM, tathA cAvijJAnavijJAnAbhyAM vibhakta AtmA tadIya iti / athezvarasya vyApakatvena tadgataM jJAnamapi
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUktiprakAza vyApakameva brUmaH, asmatsiddhAMtaM vayameva vidro na bhavaMta iti cettahi IzvarajJAna majJAnameva syAt / tathA ca prayogaH-IzvarajJAna majJAnaM vyApakatvAt, yadevaM tadevaM yathA gaganamitIvarasya sarvagatvanirAsa iti vRttArthaH // 12 // | TI. bhA.-have IzvaranA sarvavyApakapaNAnuM khaMDana kareche. haratuM (eTale) IzvaranuM jo tuM sarvapaNuM (eTale) sarvavyApakapaNuM mAneche, to teno AtmA (eTale) Izvarano AtmA ajJAna ane jJAnathI vibhakta thayelo mAnavo paDaze. (teno) bhAvArtha to ApramANeche. jyAre Izvara vyApaka che, tyAre temAM rahelaM jJAna vyApakache! ke avyApakache! jo vyApakache to siddhAMtane bAdha AveLe; jo avyApaka, to ekaevA IzvaranA AtmAnA dezamA jJAna che, (ane) vIjA AtmapradezamA ajJAna che ane evIrIte to ajJAna ane jJAnekarIne veMcAyelo evo teno AtmA Thareche. have IzvaranA vyApakapaNAthI temA rahelaM jJAna paNa vyApakaja (amo) kahIyelIye. amAro siddhAMta amoja jANIe, tamo na (jANo) ema jo (kahIza) to IzvaratuM jJAna ajJAnaja thAya; valI tevo prayoga paNa che| Izvaranu jJAna vyApaka hovAthI ajJAnarUpache je ema che te tema che.jema AkAza; evIrIte IzvaranA arvivyApakapaNAnuM | khaMDana karyu. evIrIte kAvyano artha che. // 1 // cicchaktisaMkrAntivazena buddhi-rjaDApi sAMkhyasya tavA'ja. AbhAsate yanna ca yuktametat / cicchakti rApnoti na saMkramaM yataH mU. bhA. he sAMkhya tane jaDa evI paNa buddhi cetanazaktinAsaMkramaNanA vazathI je ajaDaja bhAseche te yukta nadhI. kaimake citzakti saMkramaNane prAptathatI nathI. // 14 //
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti TI.-atha sAMkhyamataM nirAkaroti-cicchAkta. aho puruSa sAMkhya tava mate jaDApi buddhi vicchaktisaMkrAnti vazenA'jaDai vA bhAsate, ayamartha:-buddhirjaDatvena na khaparaprakAzikA'sti, yadA caitasyAM cicchateH saMkramaH syA prakAzaH bhattadA prakAzikApi syAt , ityajaDaiva tavAbhAsate, na caitayuktaM, kuta ityAha-yataH kAraNA- yaktiH saMkrama nAmoti, katha miti cecchRNu, saMkramaNastAvanmUrtadharma zcicchaktaramUrtadharmatvAt saMkramo nota arthH||14|| | TI. bhA.-have sAMkhyanAmatanuM khaMDanakare ke. aho puruSa sAMkhya ! tArA matamA jaDa Na buddhi cit zaktinAsaMkramaNanAvazeMkarIne jaDatAvinAnIja jaNAya che. evo bhAvArthacheke-buddhi jaDapaNAyeM karIne khaparanoprakAza | karanArI che nahI. jyAre temAM citzaktinuM saMkramaNa thAya, tyAre (te) prakAzavAlI paNa thAya; mA jaDatAvinAnIja tane bhAse che. ( paraMtu) te yukta nathI. zAmATe! te kaheche-je kAraNathI ( eTale kAraNake) citzakti saMkramaNa nathI pAmatI. kema ? ema jo (kahIzato) sAMbhAla ? saMkramaNa to rUpIdharmavAluMche, (ane) citzaktine to arUpidharmapaNuM hovAthI saMkramaNa thaizakatuM nadhI, evo kAvyano artha che. // 14 // tasyA atho saMbhavane'pi buddhi-jaDatvato na kriyate sacetanA // sacetanasyApi narasya saMkramAt / yadarpaNo naiva bhavet sacetanaH // 15 // mU. bhA.-valI te citzaktisaMkrAMtino saMbhavahote chate paNa jaDapaNAthI buddhi sacetana karAtI nathI. kemke| caitanyavAlAevA paNa puruSanA maMkramaNadhI darpaNa (kaMI) cetanayukta thatuMja nathI. // 15 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ .TI.-tasyA0 atha tuSyatu durjana iti nyAyAttava saMtoSAyaiva mucyate atho athAnaMtaraM tasyAzcicyaktisaMkrAMteH kathaMcit saMbhavane'pi saMbhavepi jaDA satI buddhiH sacetanAnaiva kriyo, kuta ityAha-yatkAraNAt sacetanasyApi narasya darpaNe saMkramAt darpaNaH sacetano na syAt, darpaNasya sacetanA'cetanasaMkramAvasare tulyatvAditi vRttArthaH // 15 // | TI. bhA. have durjana (bhale ) khuzIthAo evA nyAyadhI tane saMtuSTakaravAmATe ema kahIye chIye. atho (eTale) hote te citazaktinA saMkramaNano kohakarIte saMbhavana ( eTale) saMbhava hote chate paNa jaDapaNe rahelI buddhi sacetana nayIja karAtI; zAmATe ? te kaheche-je kAraNa mATe sacetanaevA paNa puruSano darpaNamA saMkramathavAthI darpaNa (ka) sacetana nathI thato; (kemake) darpaNane sacetana ane acetananAsaMkramaNa va vate tulyapaNuM che; evo kAvyano arthache. // 15 ___ yadistaH prakRtereva / baMdhamokSau tadA dhRvaM // vaMdhyAjasyeva jIvasyA-'vastutvaM na bhavet kathaM // 16 // ma.TI.-jo prakRtineja baMdhaane mokSa che, tokharekhara vAMjaNInA putranI peThe jIvane avastupaNuM ke na saMbhave // 16 // TI.-yadistaH bho sAMkhya yadi prakRteraMva baMdhamokSaustaH tadA dhruvaM nizcitaM vaM . nAva nizitaM ravaMdhyAsatasyeva |jIvanasyAtmano'vastutvaM kathaM na bhavedapitu bhavedityarthaH, kathamiti cenkRNu, yathAhi baMdha yAkAritvA5mAvAta avastutvaM tathA jIvasyArthakriyAkAritvA'bhAvAdavastutvaM, tathAhi jIvasyArthakriyA -mokSazca, tIca| tatya tavamate na sta iti vaMdhyAsutasadRza AtmA syAditi vRttArthaH // 16 // . TI. bhA.~ he sAMkhya ! jo prakRtineja baMdha ane mokSa hoya, todha (eTale ) kharekhara vaMdhyAjanI peThe (eTale)
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAza vaMdhyAputranI peThe jIvane (eTale) AtmAne avastupaNuM kemana thAya? parantu thAya, evo artha che. kema? ema jo (kahIzato) sAMbhala ? jema vAMjhaNInAputrane arthakriyAkAripaNAnA abhAvadhI avastupaNuMche, tema jIvane arthakriyA kAripaNAnA abhAvadhI avastupaNuM che. valI jIvanI arthakriyA baMdha ane mokSa che. ane te. rA matamA nathI; evIrIte vaMdhyAputrasarakho AtmA hoya, evo kAvyano artha che. // 16 // na stazcedAtmano baMdha-mokSau tarhi kathaM tvayA // bhogIti manyate baddhaM / prakRtyA bhogyamAna yat // 17 // | mU.TI.-jo AtmAne baMdhaanemokSa nathI, to jo tuM (te AtmAne) bhogI ema kema mAneche ? kemake bhogyakarma prakRtieja bAMdheluM che. // 17 // TI.-nastazce0 cedvaMdhamokSau Atmano na sta starhi AtmA bhAgiti tvayA kathaM manyate, bhogo hi zubhADa zubhakarmabaMdhajanitaH sa cAsya nAstIti na bhogitvavyapadezo yuktaH, tathA ca prakRtereva tvayA bhogitvaM vAcyaM, kuta ityAha, yatkAraNAt bhogyaM karma prakRtyeva baddhaM nAnyeneti vRttArthaH // 17 // TI. bhA.-jo baMdha ane mokSa AtmAne nathI, to AtmA bhogI che ema tuM kema mAneche? bhoga to zubhaazubha karmonA baMdhathI utpanna dhayeloche. ane te nathI, tene nathI, mATe bhogipaNAno vyapadeza yukta ane evIrIte, prakRtineja tAre bhogipaNuM kahe; zAmATe ? te kaheche. je kAraNadhI bhogya karma prakRtieja bAMdhyuche, anye nahI, ema kAvyano artha che. // 17 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH SHESHANSENSESY svayaM ca vihitaM kRtyaM / svayaM bhoktavyameva bhoH // dRzyate hyatra loke'pi / tadbhoga staskarAdiSu // 18 // mU. TI. - he sAMkhya pote kareluM kArya poteja bhogavavAkuMja che, kemake AlokamAM paNa teno bhoga cora AdikomA dekhAyache // 18 // TI. - atha maMtriNe vAnyena kRtaM rAjJe vAnyena bhujyamAnamapi dRzyata iti maMtristhAnIyaprakRtyA baddhaM AtmanA bhujyamAna mastItyata Aha svayaMca0 bho sAMkhya svayaM vihitaM kRtyaM svayameva bhoktavyaM nA'pareNa hi yataH kAraNA | loke'pi tadbhogaH khayaM kRtabhogaH svasyaiva, taskarAdiSu dRzyate, yenaiva hi taskareNa cauryaM kRtaM tasyaiva taskarasya zUlAropaNAdi kriyamANamasti nA parasyeti maMtridRSTAMta stvatrA'satya eveti, nahi sarvamapi maMtriNA kRtaM rAjA bhunakti, ya ca kiMcidbhunakti tattu tena maMtriNA karaNabhUtena nirmitatvAt, tathA cAsmanmatameva susthaM, karaNabhUtaiH karmabhiH kRtaM jIvo bhunaktIti vRttArthaH // 18 // TI. bhA. - have maMtrie athavA anye kareluM rAjAe athavA anye bhogavAtuM paNa dekha joerahelI prakRtie bAMdhelu AtmAthI bhogavAya che, te mATe kahe che. he sAMkhya ! pote ka vAnuM che, anye ( bhogavavAnuM ) nathI. kAraNake dunIyAmAM paNa tenobhoga (eTale) poteka cora AdikomA dekhAyache. kemake je cora corI karIche teja corane zUlIe caDAvavA Adika karAya che; bIjAne nayI (karAtuM ) evIrIte maMtrinuM dRSTAMta to ahIM asatyaja che; kemake saghala maMtrie karele rAjA kaha bhogavato vIrIte maMtrinI ja bhogavapotAneja ooooo 30
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH nathI. tathA je kaMiMbhogaveche te tote karaNabhUta evA maMtrie karalaM cha; ane erIte to amAro mataja AvIgayo (kemake) karaNabhUtaevAM karmoyeM karelu jIva bhogaveche, evo kAvyano artha che. // 18 // ekAMtanityaM gaganAdivastu / svabhAvabhedAt kimu kAryakAri svabhAvabhedastu na tatra cedbhaved / bhavettadA tajanitArthasaMkara mU. bhA.-AkAza Adika padArtha ekAMtanitya thayothako khabhAva bhedathI kAryakaranAra kema ya? (valI) jo te padArthamA svabhAvabheda na hoya to tethI utpanna dhayelA padArthono saMkara thAya. // 19 // TI.-atha sAMkhyamataM nirasya vaizeSikamataM nirAkaroti / ekAMta. aho vaizeSika gaganAdi gaganakAladi| gAtmAdikaM vastu ekAMtanityaM sat svabhAvabhedAda bhinnasvabhAvakatvAt kAryakAri kimu kathaM bhavati, na kathamapIti | bhAvArthastvayaM-yadi gaganAdi vastu nityaM tadA kathaM svabhAvabhedaH saMbhavati, apacyutA'nutpannasthiraikasvabhAvaM hi nityaM, gaganAdikaM hi yenaiva svabhAvena tavamate prathamaM zadvAdikaM janayati, na tenaiva svabhAvena dvitIyaM zadvAdikaM janayati, eva mAtmAdinA sukhaduHkhAdijanane'pyavaseyaM, na hi yenaiva svabhAvenAtmA sukhaM janayati tenaiva khabhAvena duHkhamapIti, tathA ca svabhAvabhedAt khabhAvavato'pi bheda iti / nanu svabhAvabhedo mAstu, ekasvabhAvenaiva gaganAdi | vastu kAryakAri bhaviSyatItyAzaMkyAha-cedyadi tatra gaganAdivastuni kAryajananAvasare svabhAvabhedo na bhavettadA taditi gaganAdinA krameNa janitArthAnAM saMkaraH syAt, katha miti cecchRNu, yenaiva svabhAvena prathama zabdaM janayati
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktiprakAzaH gaganaM tenaiva svabhAvena dvitIyatRtIyacaturthazadvAn janayati, samavAyikAraNasvabhAva bhedAt tadutthakAryasyApyabheda ekasvabhAvajanyatvAt na hyekasvabhAvena mRdA janite ekasminneva ghaTe bheda upalabhyate, dvitIyaghaTe tu svabhAvabhedena mRdA janitatvAllabhyate'pi bhedaH / evaM cAtmApi ekasvabhAvatvAt yenaiva svabhAvena sukhaM janayati tenaiva svabhAvena duHkhamapi tathA caikasvabhAvavattvAt sukhaduHkha sAMkaryaM syAt tathAca mahatI bhavato hAni lokavyavahAralopAt, ekaM kAlAdiSvapi neyamiti, tasmAnna tadgaganAdi ekAMtanityaM syAditi vRttArthaH // 19 // TI. bhA. - have sAMkhyanAmatanuM khaMDanakarIne vaizeSikonA matanuM khaMDana kareche. aho ! vaizeSika ! AkAza Adika ( eTale) AkAza, kAla, dizA tathA AtmA Adika padArtha ekAMtanitya bhayothako svabhAva bhedathI (eTale) bhinnakha bhAvavAlo hovAthI kArya karanAro kimu ( eTale ) kema thAya ? nahI koI paNa (ratithAya) evaM che, bhAvArtha to | ApramANeche. jyAre AkAza padArtha Adika padArtha nitya che, tyAre kema svabhAvabheda saMbhave ? nahI pracyutathayatuM nahI utpanna dhayelaM phakta sthira svabhAvavAluM nitya che. (valI ) AkAza Adika je svabhAveM karIne tAra matamAM prathama | zahU Adikane utpanna kareche, teja svabhAveM karIne bIjA zahnAdikane utpannakaratuM nathI, AtmAAdikeM kareche, teja | karIne sukhaduHkhaAdika utpanna karavAmAM paNa jANavuM kemake je svabhAveM karIne AtmA | svabhAveM karIne duHkhane paNa (kaIutpanna ) valI svabhAvanAbhedathI svabhAvavAlAno paNa zaMkA karecheke, svabhAvano bheda na thAo ? ekasvabhAveM karIneja AkAzaAdika padArtha kAryakaranAro | AzaMkA karIne kahe che. jo te AkAzA Adika vastumAM kArya utpanna karatI belAe svabhAvabheda na thAya, ( jANavuM ) thaze, evI to te eTale. 32
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH AkAzaAdikanA krameMkarIne utpannathayelA padArthoMno saMkara thAya; zAmATe ? ema jo ( kahIzato ) sAMbhala ? je | svabhAveMkarIne prathama zahUne AkAza utpanna kareche, teja svabhAveMkarIne bIjAtrIjA tathA cothA zahUne utpanna kareche; | samavAyikAraNarUpa svabhAvanA bhedathI, tethI utpannathayelAM kAryano paNa abheda che; (kemake ) te ekasvabhAvathIja utpannathAyatebuMche. kAraNake ekasvabhAvavAlI mATIthI utpanna dhayelA ekaja ghaDAmAM (kaMI) bheda dekhA to nathI. (ane) bIjAghaDAmAM to svabhAvabhedeM karIne mATIthI thayela hovAthI bheda paNa maleche. evIrIte AtmApaNa | ekasvabhAvavAlo hovAthI je svabhAvathI sukhane utpanna kareche, teja svabhAvathI duHkhanepaNa ( utpannakareche ) ane ena to ekasvabhAvapaNAthI sukhaduHkhanuM mizraNa thaIjAya; ane tethI to lokavyavahAranA vinAzadhI evIrI kAla AdikamAM paNa jANavuM. mATe te AkAzaAdika ekAMtanitya na hoya zake evIrIte kAvyano artha ( jANavo.) // 19 // na sarvathA'nityatayA pradIpA dikasya nAzaH paramANunAzAt // taddIpatejaHparamANavo'mI / AsAdayaMtyeva tamo'NubhAvam // 20 // mU. TI. - paramANunA nAzathI sarvathA prakAre anityapaNAyeM karIne dIpaka Adikano nAza (thato ) nathI. ( kemake) A te dIpakanA tejanA paramANunu aMdhakAranAparamANunA bhAvane pAme cheja // 20 // TI. - athArthasya sarvathA'nityatAM nirAkaroti, na sarva0 he vaizeSika pradIpAdikasyArthasya sarvathA'nityatayA nAzo na syAt, kuta ityAha- paramANunAzAt, yadi pradIpasya sarvathA'nityatayA sarvathA nAzo'gIkriyate tadA 33
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktiprakAzaH tadAraMbhakaparamANUnAmapi nAzaH syAt, etaca tavApyaniSTa, nanu pUrva dRzyamANapradIpA'darzane koheturityata Aha| taditi, sa cAsau dIpazca taddIpa stasmin ye tejaHsaMbaMdhiparamANavaH, amI iti ubhaya sammatAH tamorUpatayA | pariNatA dRzyaMte, na pUrvadRzyamANapradIpo dRzyata iti tadadarzane'yameva heturiti vRttArthaH // 20 // TI. bhA.-have padArthanuM sarvathA prakAre anityapaguM dUrakarache. he vaizeSika! dIpaka Adika padArthano sarvathA prakAre anityapaNAyeM karIne nAza na thAya; zAmATe? te kahecheke paramANunA nAzathI, jo dIpakano sarvathAprakAre anityapaNAyeM karIne tamAma nAza svikAravAmAM Ave to tenoAraMbhakaranArAparamANuono paNa nAza thAya; tebAbata |jo ane tane paNa sammata nathI; zaMkA kareche ke, pUrve dekhAto dIpaka na dekhAvAmAM zuM hetu che! temATe kaheche ke tad eTale teje AdIpaka te taddIpa ( kahevAya ) temAM je tejasaMbaMdhiparamANunu amI eTale ( ApaNa ) bannene sammata thayelAche (tathA) aMdhakArarUpeM pariNamelA dekhAyache, (paraMtu) pUrvadekhAto dIpaka dekhAto nadhI. evIrIte tena dekhAvAmAM Aja hetuche, evIrIte kAvyano artha (jANavo.) // 20 // dravyaM tamo yad ghaTavat svataMtra-tayA pratIteratha rUpavattvAt // nA'bhAvarUpaM pratiyogino'pi / tathA svarUpaM kila kena vAyaM // 21 // mU. bhA.-aMdhakAra dravyarUpache; kemake (te) ghaDAnIpeThe svataMtrapaNAyeM karIne (tenI) pratIti thAyache, tathA| (te) rUpavAluM che. (temate) abhAvarUpa (paNa) nathI. (kemake) pratiyoginuM paNa tecaM svarUpa kharekhara konAthI vArIzakAya? // 21 // -tayA pratItara kena vAyaM // pAyache, tathA 34
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti TI.-nanu tamaso'bhAvarUpatvena kathaM paramANujanyatva mityata Aha-dravyaMta. he vaizeSika tamo dravyaM kuta ityAha-svataMtratayA pratIteH, yat svAtaMtreNa paranirapekSatayA pratIyate tad dravyaM ghaTaiveti, atheti dvitIyahetvarthe rUpavattvAttadravyaM ghaTavaditi, athA'bhAvarUpatve doSamAha tamonA'bhAvarUpaM, kuta ityAha-pratiyogIti, tamaso' bhAvarUpatve pratiyogI tAvadAloko vakSyate bhavatA, AsmAbhistu vakSyate tamaeva pratiyogi, tasyA'bhAvastu Aloka iti, tathA ca bhavatA procyamAnapratiyogino'pi tathA svarUpaM kena vArya, na kenApItyarthaH, iti tamaso dravyatvAtparamANujanyatva miti vRttArthaH // 21 // TI. bhA.-zaMkA karecheke aMdhakAraneto abhAvarUpapaNuMche, to pachI (tene) paramANuthI utpannathaSApaNuM kema vA(saMbhave?) temATe kahecheke he vaizeSika! aMdhakAra dravya kemache? te mATe kahecheke (tenI) svataMtrapaNe pratIti thavAthI (te temache.) te svataMtrapaNe (eTale) paranI apekSAvinA pratItathAyache, te ghaDAnIpeThe dravyacha; atha ezaha bIjAhetumATeche. rUpavAnhobAthI je ghaDAnIpeThe dravya che. have (tenA) abhAvarUpapaNAmAM dUSaNa kaheche. aMdhakAra abhAvarUpa nathI; zAmATe? te kaheche-pratiyogI eTale aMdhakAranA abhAvarUpaNAmAM pratiyogI to tuM ajavAlAMno kaheche. ( ane) amo to aMdhakAraneja pratiyogI kahIye choe. (ane) teno abhAva to ajavAluMcha; ane evIrIte tArAdhI kahevAtA pratiyoginuM paNa tevU kharUpa konAthI vArIzakAya tevUche ? koithI paNa (vArIzakAya tema) nathI. evo artha che. mATe aMdhakArane dravyaparNa hovAthI paramANuthI utpanna thavApaNuMche. evo kAvyano arthche.|| 21 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ guktiprakAzA kANAda zabda stava cennabhoguNo-'nAtIMdriyaH syAt parimANavatkatham // guNo'pi cettarhi tadAzrayeca / dravye'gRhIte kimu gRhyate'sau // 22 // ma. TI.-hekANAda! tArA ( matamA) zaha jo akAzaguNavAloche, to gaganaparimANanIpeThe (te) atIMdriya kema na hoya? jokadAca guNa paNa (hoya) to tenAAzrayabhUtaevA dravyane grahaNakaryAvinA te kema grahaNa karAya? // 22 // TI.-atha zahasya guNatvaM niSedhayati-kANAda.he kANAda tava mate cennabhoguNaH zahosti tadA'tIMdriya iMdriyA'grAhyaH kathaM na syAt parimANavat, adhikArAdganaparimANamica, yathA gaganaparimANaM tadguNatve nAtIdriya ||tathA zabdo bhavediti, tasmAnna gaganaguNaH zaGkaH, nanu zadvasya gaganaguNatvaM mAstu tathApi kasyacidvyAMtarasya guNo'yaM bhaviSyatIti vaizeSikakadAzAM nirAkaroti / cet zadvo guNa stahi tadAzraye dravye'gRhIte'sau kathaM gRhyate, tasmAnnAyaM guNo'pIti vRttaarthH|| 22 // TI. bhA.-have zahanuM guNapaNuM niSedheche. he kANAda ! tArA matamAM jo AkAzaguNavAlo zabda che, to atiMdriya ( eTale) iMdriyathI na grahaNakarAya tevo kema na hoya ? (konIpeThe? toke) parimANanIpeThe (eTale) (ahIM) adhikArathI AkAzanA parimANanI peThe. jema AkAzaparimANa tenAguNapaNAyeM karIne atIMdriyache, tema zaha (paNa ) hoya, mATe zava AkAzaguNavAlo nathI. zaMkA karecheke zahane AkAzapaNuM ( bhale) na ho, to paNa koika, 36 anyadravyano guNa te haze; evIrItanI (bIcArAte ) vaizeSikanI kadAzAne (paNa) tiraskArecheke, jo zaddha guNa che
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktiprakAzaH to tenA AzrayabhUtaevA dravyane grahaNa kayAvinA te kema grahaNa karAya! mATe te guNa paNa evo kAvyano artha cha // 22 // dravyaM hi zabdo gatiyuktabhAvAda / vyAghAtakatvAcca guNAnvitatvAt // artha kriyA kAritayA ca kiMcA-'nudbhUta ruupaadigunnaanvito'sau||23|| mU. bhA.--gativAlApaNuM hovAthI vyAghAtakaranAra hovAthI tathA guNayakta hovAthI ane artha kriyAne karavA|paNAthI te zabda kharevara dravya che. valI te zabda nathI utpanna thayela rUpaAdiguNo jenA evo che. // 23 // TI.-atha zabdasya guNatvaM nirasya svamatasiddhaM dravyatvaM darzayati, dravyaM hi zabdo dravyaM kuta ityAha-gatiyukta | bhAvAdgatimattvAdityarthaH, gatirhi dravya eva dRSTA na punaguNAdiSu, dravyatve hetumAha-vyAghAtkatvAt yadyAghAtakA tavyamevaM dRSTaM yathA kukhyAdi, guNAdInAM vyAghAtakatvA'saMbhavAt dRzyate ca tIvazabdai maMdazabdAnAM vyAghAtakaraNamiti, punadravyatve hetvaMtaramAha-guNAnvitatyAt , guNAH saMkhyAdayastairanvitatvAta , eko dvau trayo vA zabdA mayA zrutA ityavAdhitapratIte jarjAyamAnatvAt , atha punastasya dravyatve hetumAha-arthakriyAkAritayA, yadarthakriyayAkAri tadvyaM yathA ghaTa iti, nanu nIlarUpasya guNatve 'pi nayanatejo vRddhijanakatve nArthakriyAkAritvAyabhicAra iti ce nanahi nIlaM rUpaM nayanatejaHpravarddhakaM, kiMtu tadAzrayadravyameva, tathAhi-nIlarUpAzraye dravye gRhIte tadgRhItuM zakyate tayozca sarvathA bhedA'bhAvena yugapadgrahAt, nIlarUpaviziSTaM dravyaM gRhItaM sannayanatejaHpravarddhaka miti sthitametat // nanu zadazced ghaTavat dravyaM tarhi tasminniva tatra kathaM rUpAdiguNA nopalabhyaMta ityAzaMkyAha-kiM ceti AkAzaguNa
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH nirAkaraNArtha, asau zavo'nubhUtarUpAdiguNAnvito bhavati, atra hi rUpAdiguNAstu satyeva, paramanubhUtA iti no dRzyaMte, vAyAvica, nanu kastAvadvAyA vanubhUtaguNa iti ceckRNu, rUpAdireva, nanu vAyau rUpameva nAsti, anubhUtatvaM tatra tasya kuta iti cenna, sparzena vAyo rUpasya sAdhitatvAta, tathAhi prayogaH-vAyU rUpavAn sparzavattvAt , yastathA sa tatheti, vAyuvata zaho'pyanubhUtarUpavAniti vRttArthaH // 23 // | TI. bhA.-have (te) zahana guNapaNuM niSedhIne potAnA matamA siddhathayelaM dravyapaNuM dekhADeche. zaha dravyarUpa cha; zAmATe ? te kaheche- gatiyukta bhAvathI (eTale) (lezaha) gativAloche tethI, evo artha che. (valI) gati to dravyamAMja dekhAyelIche; paraMtu guNaAdikomA nathI. dravyapaNAmATe hetu kaheche ke te vyAghAta karanAroche. je vyAghAta karanAruM che, te dravyaja dekhAyuM che; jema bhItaAdika (ane) guNaAdikone to vyAghAtakapaNAno nathI. saMbhava dekhAyache balI tIvrazadobaDeM karIne maMdazahornu vyAghAtakaravApaj. mATe balI dravyapaNAmATe bIjo hetu kahecha ke-(te zaha) guNovAlo che. guNo (eTale) saMkhyAAdika je guNo tenu baDekarIne se yukta che. eka, betraNa athavA zaho meM sAMbhalyA; evIrItanI bAdhAvinAnI pratIti utpanna thAyache. have valI tenA dravyapaNAmATe hetu kahecheke-(te zahane) arthakriyAnuM karavApaNuM paNache (mATepaNa te dravya che) je arthakriyA karanAraM che, te dravya che. jema ghaDo. zaMkara kareche ke nIlarUpane guNapaNAmAM paNa AMkhanA tejanI vRddhine utpanna karavApaNAdhI arthakriyA kAripaNAthI vyabhicAra ( Aveche) ema jo (kahIzato) (te yukta) nathI. kemake nIla rUpa kaI AMkhanA tejane vadhAranA nathI. paraMtu tenA AzrayavAlaM dravya ja ( vadhAranAru.) te kaheche- nIlarUpanA Azraya
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti vAlu dravya grahaNa karate chate te grahaNa karI zakAyache ane teUnA sarvathA prakAre bhedanA abhAveM karIne ekIhAre grahaNa karavAthI nIlarUpavAluM dravya grahaNa karAyuM chatuM AMkhonA tejane vadhAranAru che evIrIte te siddha yayuM zaMkAkarecheke zabda jo ghaDAnI peThe dravya che, to temAM jematema tenI aMdara kema rUpaAdika guNo nadhI prAptathatA? evI AzaMkA karIne kahecheke-valI eTale AkAzaguNane dUrakaravAmATe A zada nathI utpannathayela rUpa Adika guNo jemAM evo che tenIaMdara joke rUpaAdika guNo to cheja, paraMtu pragaTathayA nathI, mATe vAyumA jema tema dekhAtA nadhI. zaMkA kareche ke bhalA vAyumAM na utpannathayelo evoguNa kayo che ? ema jo ( kahIzato) sAMbhala ? rUpa AdikajaguNo (temAMche) | ( valI) zaMkA karacheke vAyumAM rUpa ja nathI; (to pachI) temAM tenuM anubhUtapaNuM ( valI ) kyAthI (Avyu?) | ema jo (kahIzato te) (yukta) nathI. (kemake ) sparza karIne vAyuna rUpa sAdhI zakAyace. valI tevo prayoga che ke sparzavAlo hovAthI vAyu rUpavAloche. je temache ta emache. mATe vAyunIpeThe zabda paNa nahI pragaTaevAM rUpavAloche. evIrIte kAvyano artha che.||23|| | nabhaHpradezazreNiSvA-divyodayavazAdizAM // pUrvAdiko vyavahAro / vyomno bhinnA na diktataH // 24 // - mU. bhA. - AkAzanApradezonI zreNiomA sUryodayanA vazathI dizAono pUrvaAdikavAlo vyavahAra che; mATe dizA AkAzathI bhinna nthii.||24||
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH TI. - atha vaizeSikamatasiddhadigAkAzayo bheMdaM nirAkaroti, nabhaH pra0 he vaizeSika tvayA, yataH pUrvAdidazapratyayA jAyaMte sA dik gaganAd bhineti nigadyate tacAnupapannaM, dazapratyayAnAM gaganAdeva jAyamAnatvA diti darzayati nabhaHpradezazreNiSu AkAzapradezazreNiSu Adityasya bhAno rudayavazAt pUrvAdiko vyavahAro vyavahRti jayate, ayamarthaH yeSu nabhaH pradeSu sUrya udeti te nabhaH pradezAH pUrvadiktvavyavahArajanakA sta eva nabhaH pradezAH pUrvadigityucyate, zeSAsu navasvapyanayaiva rItyA yojyaM, tataH kAraNAd vyomno dik na bhinnA, vyomapradezAnA meva dittavAditi vRttArthaH // 24 // TI. bhA. - have vaizeSikamateM siddhakarelo dizA ane AkAzano bheda dUra kareche. he vaizeSika! teM, jethI pUrvaAdika dazapratItinu (jemAM ) thAyache, te dizAne AkAzathI bhinna ema (je) kahI che, te ayogyache. (kemake) (te) daze pratItinu AkAzathIja utpanna dhAyache. te dekhADeche nabhaH pradezanI zreNiomAM (eTale ) AkAzanA bhAgonI paMktiomAM AdityanA ( eTale ) sUryanA udayane lIghe pUrvaAdika vyavahAra ( eTale ) lokamAnya saMjJA thAya che, (teno ) e bhAvArtha che ke je AkAza pradezomAM sUrya ugeche te AkAzanA pradezo pUrvadizAsaMbaMdhi vyavahAra utpanna karanArAche (ane ) teja AkAzapradezo pUrvadizA ema kahevAya che. (valI ) bAkInI navamAM paNa Aja rIteM yojalevu. te kAraNathI AkAzadhI dizA jUdI nathI ( kemake ) AkAzanA pradezone ja dizApapuMche evIrIteM kAvyano artha che. // 24 // *********. 40
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH **** osusu AtmA mahAparimANA-dhikaraNaM na saMbhavI // asAdhAraNasAmAnya-vattve'nekatvataH sati // 25 // mU. bhA. - asAdhAraNa sAmAnyayuktapaNuM hote chate anekapaNAthI AtmA mahAparimANanA adhikaraNarUpa saMbhavato nathI. // 25 // TI. - abhrAtmanaH paramatasiddhaM mahAparimANAdhikaraNatvaM niSedhayati, AtmAma0 he vaizeSika AtmA mahAparimANAdhikaraNaM na saMbhavI, yathA gaganaM mahAparimANAdhikaraNaM saMbhavati na tathAtmA saMbhavati, kuta ityAha-asAdhAraNasAmanyavattve satyanekatvataH anekatvAdityarthaH, anekatvA dityukte sattAdisAmAnyeSu vyabhicAraH, ata ukta-sAyAnyatve sati, tathA cAkAzakAlAdiSu vyabhicAraH, natvA kAzAdinA manekatvaM, kuta steSA mekatvA diti cenna ghaTAdyupAdhibhedAtteSA manekatva miti teSu vyabhicAra stannirAsAyA'sAdhAraNasAmAnyavattve satIti teSu asAdhAraNasAmAnya mAkAzatvakAlatvAdikaM na saMbhavati, taca bhavatApi sAmAnyatvena nAMgIkRta miti, dRSTAMtazcAtra ghaTaeva, ghaTehyetAdRza hetusAdhyayoH pravartamAnAt eva manekayuktaya Atmano vibhutvaniSedhikAH saMti, tAzvAtIvagraMthagaurava bhayA nocyata iti vRttArthaH // 25 // " TI. bhA. - have AtmAnuM paramateM siddha kareluM mahAparimANanuM adhikArapaNuM niSedheche. he vaizeSika ! AtmA mahAparimANanA adhikaraNavAlo nathI saMbhavato jema AkAza mahAparimANanA adhikaraNavAluM saMbhaveche tema | AtmA saMbhavato nathI. zAmATe ? te kahe che. asAdhAraNasAmAnyayuktapaNuM hote chate anekatvataH ( eTale ) anekapaNAthI evo artha che. anekapaNAthI ema kahete chate sattAAdika sAmAnyomAM vyabhicAra ( Aveche. ) AdhI 41
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktiprakAzaH kahyucheke sAmAnyapaNuM hote chate; valI AkAza tathA kAlaAdikomA vyabhicAra (AveLe) (valI) AkAza Adikone anekapa' nathI. zAmATe toka teono ekapaNuM che, ema jo (kahIzato te) yukta nathI. (kemake) ghaDAAdikanIupAdhinA bhedadhI teone anekapaNuMche; evIrIte teomAM vyabhicAra ( AveLe) tenedUrakaravAmATe asAdhAraNa sAmAnyayuktapaNuM hote chate ema kathu; teomAM asAdhAraNa sAmAnyavAlaM AkAzapaNA tathAkAlapaNAAdika na saMbhave, ane teto te paNa sAmAnyapaNe nathI svIkArya dRSTAMtarUpe to ahIM ghaDAne ja (jANavo.) kemake ghaDAmAM tevAhetu ane sAdhyanuM hIvApaNuM che. evIrIte anakayuktinu AtmAnA sarvavyApIpaNAne niSedhanArI che; teone atyaMta graMthagauravanA bhayathI nathI kahevAmAM AvatI evA kAvyano artha che. // 25 // nAstyAtmana zvettava sakriyatvaM / dezAMtare ceha bhavAMtare vA // gatiH kathaM tarhi bhavettathA ca / vAyorivA smAnna vibhutvamasya // 26 // mU, bhA. jo tArA matamA AtmAne sakriyapaNuM nathI (to) ahI dezAMtaramAM athavA bhavAMtaramA gati kyAMcI tyAre thAya ? ane evIrIte tethI te AtmAne vAyunIpeThe sarvavyApakapaNuM hotuM nathI. TI.-nAstyA. he vaizeSika tava mate cedyadi AtmanaH sakriyatvaM nAsti tarhi dezAMtare vA bhavAMtare vAtmanaH kathaM gatirbhavati, yadyAtmanaH sakriyatvaM neSyate tarhi tasya paralokagatirvA na syAt, tathA ca tava nAstikA dapyAdhikyaM, nAstikena hi tasya paralokagati na svIkriyate, dezAMtaragati sdhyakSasiddhA svIkriyate eva, tvaM
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAza tutAmapi niSedhayasItyarthaH, tasmAdAtmanaH sakriyatvAditi hetorasyAtmano vibhUtvaM vAyoriva na syAt, tathA ca prayogaH-AtmA na vibhuH, sakriyatvAdvAyuvaditi vRttArthaH // 26 // TI. bhA.-he vaizeSika! tArA matamAM jo AtmAne sakriyapaNaM nathI to dezAMtaramAM athavA bhavAMtaramA || AtmAnI kema gati thAyache? jo AtmAnuM sakriyapaNuM na svIkArAyeM to tenI paralokamAMgati na thAya. ane evIrIte tane nAstikathI paNa adhipaNuM (prAptathayaM ) nAstike to tenI paralokanIgati nathI svIkArI, paraMtu pratyakSa siddha evI dezAMtaranI gati to (teNopaNa) svIkArIja che. ( ane ) tuM to tenepaNa niSedheche, evo artha che. mATe AtmAne sakriyapaNuM che evA hetuthI A AtmAnuM sarvavyApakapaNuM vAyunIpeThe na saMbhave. valI tevo prayogacheke AtmA sakriya hovAthI sarva vyApaka nathI. vAyunIpeThe evo kAvyano artha che. // 26 // jIve'tra madhyaM parimANamastya-'vibhutvataH kuMbha ivAvadAtam // paryAyanAzA datha piMDabhAvA-nAnityatA nApi ca nityatAsmin // 27 // mU. bhA.-A AtmAmAM avyApakapaNAthI ghaDAnI peThe spaSTarIte madhya parimANa che. valI paryAyanA nAzathI| te AtmAmAM nityapaNuM paNa nathI. ane piMDa bhAvadhI anityapaNuM (paNa ) nathI // 27 // TI.-atha vibhutve siddhe sati madhyamaparimANAdhikaraNatvamAtmano darzayati-jIve'tra. atra jIve'smi nAtmani, asminnityukte kevalisamudghAtAvasthApannAtmanirAsaH, madhyaM vibhutvANutvavikalaM parimANamastIti
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAza sAdhyavatyakSanirdezaH, kutaityAha-avibhutvataH kuMbha iva ghaTaiva, yathA kuMbhe ghaTe vibhutvA'bhAvAnmadhya parimANa mastIti bhAvaH, avadAtaM spaSTaM yathA syAttathA; nanu tasminnAtmani kiM nityatocyate nutA'nityatetyAzaMkyAhaparyAya0 paryANAmAtmasaMbaMdhinAM devanArakatiryaktvAdInAM nAzAd dhvaMsAnanityatA, piMDabhAvAt dravyataH sattvena dhvaMsApratiyogitvA nAnityatApi, tasmAdAtmani nityatAnityatA cAtrA'bhyupagaMtavyA, tathA ca na kazciddoSaH | iti vRttaarthH|| 27 // TI. bhA.-have sarvavyApakapaNuM siddha hote chate AtmAnuM madhyama parimANana adhikaraNapaNuM dekhADeche. A jIvamAM (eTale ) A AtmAmAM asmin ema kahete chate kevali samudghAtanI avasthAne prApta thayelA evA AtmAnA |nirAsa kaoN. madhyama (eTale ) vyApakapaNA tathA paramANupaNA vinAnaM parimANache, evIrIte sAdhyanIpeThe pakSano nirdeza (jANavo.) zAmATe? te kaheche. avyApakapaNAthI kaMpanI peThe (eTale) ghaDAnI peThe. jema kuMbhamA (eTale) ghaDAmA vyApakapaNAnA abhAvadhI madhyama parimANa che, evo bhAvArtha che. avadAtaM (eTale) spaSTarIte jema thAya tema zaMkA karecheke te AtmAmAM zuM nityapaNuM kahevAyache ? ke anityapaNuM che ? ebI AzaMkA karIne kahecheke paryAyonA (eTale) AtmasaMbaMdhi devanArakI ane tiryacapaNA AdikonA nAzathI ( eTale) vidhvaMsathI nityapaNuM nathI. piMDabhAvathI dravyanA chatApaNAyeM karIne nAzanA atipratiyogIpaNAthI anityapaNuM paNa nathI. mATe AtmAmA | nityaanityapaNuM ahIM jANIlevU. ane tema (mAnavAthI) kaI paNa doSa nathI evIrIte kAvyano artha che. // 27 // 44
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ yukti prakAzaH iti sphuradvAcakadharmasAgara-kramAbja,gaH kavipadmasAgaraH // yuktiprakAzaM khaparopakAraM / kartuM cakArArhatazAsananasthaH // 28 // mU.TI.-evIrIte prakhyAti pAmelA zrIdharmasAgarajI upAdhyAyajInA caraNakamalamAM bhramarasamaNana vA (tathA) jinazAsanamA rahelA evA kavipadmasAgarajIe potAne aneparane upakAra karavAmATe yuktiprakAza ko che. evIrIte zrIyuktiprakAzanAmanuM zAstra paMDita zrIpadmasAgaragaNijIeracelaM samApta thayu lakSmIthAu thyu.||28|| TI.--atha graMthopasaMhArArtha mAha-iti sphu0 sukaramevedaM vRttamiti // iti zrIyuktiprakAzavivaraNaM bhaddAraka ghaTAkoTirIhIravijaya surIzvaravijayarAjye mahopAdhyAya zrIdharmasAgaragaNiziSya paM0 padmasAgaragaNi viracitaMtra saMpUrNa // graMthAgraMtha0 300 TI. bhA.-have graMthanI samAptimATe kaheche. A kAvya sehelaM jache evIrIte zrIyuktiprakAzana vivaraNa bhaTTAra konAsamUhonI zreNimAM mukuTasamAnaevA zrIhIravijayajIsUrIzvaranA vijayayukta rAjyamA mahopAdhyAya zrIdharmasAgara gaNijInAziSya paMDita padmasAgaragaNijIeraceluM saMpUrNa thayuM. graMthAgraMtha. 300 // // iti zrIyuktiprakAzasUtraM paM0padmasAgaragaNiviracitaM samAptaM // zrIrastu //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 NEL jana AIMER 556 da ahaM nayukti prakAza sUtraM saMpUrNa