Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvadharma upAsanA P * saMtabAla OM ma mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira amadAvAda.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - - - - - - - - - . . . - 1 1 - ka saMtasurabhi :6: * * * * * * | sarvadharma upAsanA | * * * * -- --- -- -- - - dharma amAro ekamAtra e, sarvadharma sevA karavI. saMtabAla * * mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira haThIbhAInI vADI, dilhI daravAjA bahAra, amadAvAda-380004
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prakAzaka : manu paMDita maMtrI, mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira, haThIbhAInI vADI, zAhIbAga roDa, amadAvAda-380004 prathama AvRtti : 1968 : bIjI AvRtti 1999 kiMmata : cha rUpiyA mudraka : artha komyuTara, 27, aDavANI mArkeTa, dilhI daravAjA bahAra, amadAvAda-380004 sarvadharma prArthanA prArthanA... Aje jyAre have duniyAnI mAnavajAta hRdayathI eka thavA mathI rahI che tyAre binasAMpradAyika bhAvanI prArthanAnuM sAdhana dareka dharmanA mATe anivArya jarUrI che. -saMtabAla badhI prArthanAono Adarza eka ja che ke ApaNe hRdayamAM Izvarane vasAvIe. -gAMdhIjI 2 * sarvadharma upAsanA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukraNIya A nAnakaDI copaDI eka puruSArthI, vizALa daSTivALA jaina sAdhue, pote sthApelA "sarva-dharma upAsanA maMdiranI preraNA tarIke lakhelI che. huM mAnuM chuM ke gujarAtanA badhA ja saMskArI vAcako Ane vAMcaze. paNa jaina vAcako ja Ane vizeSarUpe AvakAraze. kema ke AmAM navI DhabanI badhI dalIlo vAparIne jaina dharmanuM sarvoparipaNuM siddha karavAno prayatna karyo che, ane jaina lokone ATalo saMtoSa ApyA pachI, emane navI preraNA mATe taiyAra karyA che ke AjanA yuganA mAnavIoe potapotAnA vADAmAMthI bahAra nIkaLe ja chUTako. A nAnI copaDImAM duniyAnA badhA dharmono achaDato khyAla Apyo che ane e badhAM vize Adara ane AtmIyatA keLavavAno upadeza Apyo che. mane lAge che ke vAcakone badhA dharmonI mAhitI AmAM ApI che enA karatAM vadhAre hovI joIe. chatAM jeTalI che teTalI upayogI che ja. ApaNe bhUlavuM na joIe ke hiMdu saMskRtimAM ucharelA sAmAnya lokone badhA dharmo vize sAmAnya Adara hoya ja che. IslAmI ke IsAI loko taraphathI hiMduone je raMjADa jUnA kALamAM sahana karavo paDyo tethI hiMduonA dila sahaje khATAMe thayAM hatA. aMgreja rAjyakartAoe e dharmanA loko pratye sarvadharma upAsanA - 3
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pakSapAta batAvyA tathI dhamAM vacce vaimanasya UbhuM thatuM gayuM ane rAjadvArI vRttivALA loko abhimAnamUlaka saMkucita saMgaThana karavA lAgyA. A je doSa samAjamAM Avyo che te maTADavAnuM sAhitya have jarUrI . sarvadharma samabhAvanI vAta hiMdu saMskRtinA pAyAmAM che ja. hiMduone A vAta rohaje gaLe Utare che, bIjA lokone - samajAvavA mATe ApaNe zuM karI zakIe e eka moTo savAla che. ene mATe judI ja jAtanuM sAhitya taiyAra karavuM paDaze. mUrtipUjA vize ApaNe taTastha rahIe e ja Aje uttama rasto che. IzvaranI bhakti mATe mUrtinI jarUra nathI. ApaNe tyAM paNa e jAtanA vacano che. chatAM romana ketholika, bauddha ane hiMduo mUrtipUjAthI TevAyelA che. prAcInakALamAM mUrtipUjA sAthe ghaNAM aniSTo samAjamAM pesI gayAM hatAM. tethI IslAma jevA dharmoe ane paMthoe mUrtipUjAno virodha karyo. Aje e jUnA doSo rahyA nathI tethI mUrtipUjA vize ApaNe taTastha rahIe to basa che. (1) dhyAna mATe mUrti rAkhavI ane (ra) navaDAvavA, pIvaDAvavA ane khavaDAvavAno AnaMda meLavavA mATe mUrtipUjA karavI e nokhI vastu che. eTale ApaNe to A viSayamAM taTastha rahIe to sAruM. | muni saMtabAlajI saMtaparaMparAne varelA che. ThIka ThIka rUDhivAdI che. eTale emano upadarA jaina samAjane svAbhAvika rIte gamavAno ja, te jayAre sudhArA sUcave che tyAre samAje emanI vAta prasannatAthI vadhAvI levI joIe. teo rAjanItimAM paNa praveza kare che, emAM to rAjadvArI lokonI ja salAha mAnya 8 * sarvadharma upAsanA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ thavAnI chatAM emanI eTalI vAta to sAcI che ke dharmapuruSoe rAjanItinA kSetramAM taTastha rahyuM have pAlave nahi, muni saMtabAlajInI badhI pravRtti sabuddhi prerita che. eTale ene vize manamAM AdaranI bhAvanA rahe che. A copaDI vAMcI jainadhaniko jo bhinnadharmI lokone apanAvavAnuM zarU kare, te te dharmanA garIbone Arthika madada karavA lAge to samajI zakAya ke munijInI vAta have asarakAraka thavA lAgI che kharI. rAjaghATa kAkA kAlelakara navI dilhI, tA. 9-1-'6 8 prakAzIyA chellAM cha varSathI navA varSa nimitte munizrInA sAhityamAMthI AmajanatAne upayogI sAhitya pasaMda karI saMta surabhi' nAme pragaTa karatA AvyA chIe. Aja sudhImAM evI pAMca pustikA pragaTa thaI cUkI che. A nAnI pustikA temanA samagra ciMtananuM jANe ke eka nabhabiMdu che; tejasvI tAralA samAna che. emanI prArthanAnI pahelI paMkti-dharma amArA sarvadharma sevA karavI.nuM jANe ke A saraLa vivecana che. eno upayoga karIe. vijayA dazamI, manu paMDita-maMtrI tA. 19-10-1999 mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira sarvadharma upAsanA 0 5
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAsaMgika OM maiyA jema khetaramAM "bI" nAkhavA pahelAM khetarane sArI peThe kheDavuM paDe che ane bI" UgyA pachI paNa AsapAsanA jhaDapathI UgatA ghAsane nIMdavuM paDe che, tema vyaktigata ane samAjagata jIvanamAM paNa kheDavAnI ane nIMdavAnI ema baMne kriyAo vivekapUrvaka karavI ja paDe che. tema na karavAmAM Ave to mabalakha pAkano lAbha varSA, khAtara ane mahenata traNeya hoya toye na maLI zake. mAnava zarIra uttama khetara che. jemAMthI mokSamArgane mabalakha pAka UtarI zake che. mAtra enA manamAM vizva vizALa daSTinuM khAtara maLavuM joIe. cAritryalakSI saMskArono mAphakadAra varasAda maLavo joIe. ane sAthosAtha emAM saMta, sevakasaMsthA ane janasaMsthAonI mahenata paNa bhaLavI joIe. ATaluM thayA pachI paNa jo kheDANa ane nIMdAmaNa yogya na hoya to mabalakhapAka (mokSa)nA laNI na zakAya. AjanI duniyAne e baMne kriyAonI anivArya jarUrata che. jo e be kriyAo nahi thAya to dharmanA anugamo athavA saMpradAyo ke jemanA dvArA kheDANa ane nIMdAmaNanI kriyAomAM mahA madada maLavAnI che, te nahi maLe. eTaluM ja nahi balake dharmasaMpradAyo pote paNa duniyAnAM vicAraka paribaLonI napharatane pAtra banI jaze. AthI eka bAju dharmasaMpradAyone paraspara sAMkaLavA paDaze ane temAM 60 sarvadharma upAsanA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ peThelI sAMpradAyika saMkIrNatAone sApha karavI paDaze. A kaMI ekAeka sApha nahi thAya. vAstavika dharmanA vaijJAnika prayogo paNa karavA joIze. gAMdhIjIe vyaktigata jIvanamAM jAte ane sAmudAyika jIvanamAM saMsthA vATe je satya-ahiMsAnA prayogo karyA che te vAstavika dharmanA athavA satya-ahiMsAnA ja vaijJAnika prayogo hatA. temaNe jainaparibhASAmAM kahIe to "bhAvasaMyama'nI bhUmikA jagatane pUrI pADI che. have temanA saMdarbhamAM zrImad rAjacaMdra kahe che tema dravya saMyama ane bhAva saMyama ema baMne bhUmikAo gAMdhIjInuM anusaMdhAna laIne AgaLa dhapAvavI joIze. Ama sadbhAgye bhAlanaLakAMThA prayoga' sarvadharma upAsanA maMdira dvArA kheDANa ane zuddhi prayogo dvArA sAmudAyika ahiMsAnA prayogo dvArA nIMdAmaNanA saphaLa namUnAo vizva cogAnamAM chatA karyA che. jijJAsu vAcako A nAnakaDI pustikA dvArA te vAta samajIne A mahAna prayogamAM potAno sakriya sAtha purAvaze evI apekSA che. mAnavajagatane bhAratanA mAdhyame-ane bhAratamAM A bAbatamAM mokhare rahelA gujarAtamAM nA bhAlanaLakAMThA prayoganA mAdhyame eka noMdhapAtra vizvalAbhanuM nimitta banAvavAmAM yatkiMcit phALo Apyo che, ema kahyA vinA rahI zakAtuM nathI. rANapura saMtabAla' tA. 31-12-'67 sarvadharma upAsanA - 7
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmaciMtana (munizrInI sAMja-savAranI prArthanAmAM jenuM roja ciMtana karavAmAM Ave che tevI be prArthanAo'AtmaciMtana' ane 'guNa smaraNa' ahIM ApI che.) dharma amAro ekamAtra e sarvadharma-sevA karavI, dhyeya amAruM che vatsalatA, vizvamahIM ene bharavI; sakala jagatanI banI janetA vatsalatA sahumAM reDuM, e ja bhAvanAnA anuyAyI banavAnuM sahune teDuM. nAta-jAtanA bheda amone leza nathI kAMI AbhaDatA, deza-vezanA ziSTAcAro vikAsa mATe nahIM naDatA; nirbhaya banIne jAna-mAlanI, paravA kadIye nava karIe, ama mAlikInI vastuno mUDha svArtha paNa paraharIe. brahmacaryanI jyota jagAvI satya prabhune maMdirIe jagasevAne AMca na Ave e vyavasAyo AcarIe; sadguNa stuti karIe sahunI niMdAthI nyArA rahIe, vyasano tyajIe sadguNa sajIe TApaTIpa khoTI tajIe. khAvuM pIvuM haravuM pharavuM sUvuM jAgavuM ne vavuM, sarva kriyAo karatAM pahelAM, pApavikArothI DaravuM; chatAM thAya gaphalata je kaMI te kSamA mAgI haLavA thaIe, sarva kSetramAM rahIe to paNa AtmabhAna nahi vismarIe. 8 7 sarvadharma upAsanA
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvadharma upAsanA dharma zabdathI jyAre duniyAno vicAraka varga napharata kare che, tyAre sarvadharma upAsanAnA gANAM kema gavAya che ? e prazna UThe. jo gAMdhIjIne ApaNe vizvavaMdya mAnatA hoIe to e praznano uttara tarata maLI rahe che. gAMdhIjIe rAjakAraNamAM gaMdApANIne dharmatattva dvArA ja nirmaLa banAvyuM. hA, ahIM saddagata ravIndranAtha ThAkuranA nIcenI matalabanA zabdo vicAravA ghaTe che. bhAratanA gurudeva gaNAtA te mahApuruSe kahyuM che : dharma, vijJAna ane sAhitya karatAM pAchaLa paDI gayo che." Ano artha e ke dharmanA vaijJAnika prayogo thavA joIe ane dhArmika sAhityamAMthI zuSkatA dUra thavI joIe. tevI ja rIte vijJAna ane sAhitya baMnee paNa dharmanI sUga kADhI nAkhavI joIe. rAjAraNanI pakka Aje vaLI vijJAna, sAhitya ane dharma upara paNa rAjakAraNe pakaDa jamAvI che. arvAcIna yuganA prakhara vaijJAnika zrI AInsTAIna jevAoe amerikA sAthe je karAra karelo "laDAImAM vijJAnano prayoga nahi karIe." te karArane rAjakAraNIya kahevAtA lokanetAe chaDecoka toDyo. japAnanAM nAgAsAkI ane hIrozimA tArAja thayAM. A joIne nirUpAya banelo aNuboMba pheMkavA gayelo eka vaijJAnika Akhare magaja gumAvI beTho. evuM ja sAhityakAronuM che. duniyAmAM Aje je 1. A mATe tAjetaramAM yajJa prakAzana vaDodarA taraphathI pragaTa thayela pustikA "motanA vAvetara' juo. sarvadharma upAsanA - 9
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya pratiSThA pAmI zake che, te rAjakAraNa ane mUDIvAdanuM oziyALuM nathI ? ane bhArata pAkistAnanA bhAgalA paDAvanAra ane bhAgalA paDAvyA pachI eka dharmane mAnanAra mAnavo, bIjA dharmane mAnanAra mAnavo tarapha napharata dharAvatA keTalI hade thayA ? e vicAra zuM karavA jevo nathI ? bhAratamAM pAkistAnamAMthI AvelI lAkho mANasonI hAramALA duniyA daSTie dharma nAmane nIce pADanArI nathI ? ane tethI ja ApaNe evA dharmanI AzA rAkhIe ke je dharma koIthI napharata na kare eTaluM ja nahi balake mAnavamAtra uparAMta nAnA moTA jIvamAtrane dilathI cAhe. AvA dharmamAM vijJAna, sAhitya ane rAjakAraNa ogaLavAmAM potAnuM gaurava mAnaze. dharma eTale zuM ? A rIte vicAratAM dharma e saMpradAya nathI. dharma e karmakAMDo ke tIrthayAtrAo nathI. dharma e to vyaktigata, samAjagata ane samaSTigata jIvana sAthe azakya parihAra dharAvatI mahAmUDI che. mAnavI khorAka vagara ghaNo samaya jIvI zake, pANI vinA amuka samaya jIvI zake, are havA ane prakAza vinA paNa kalpanA karatAM mAnavuM paDe ke kadAca jarUra jIvI zake, paraMtu dharma vinA mAnavI eka kSaNa paNa nahi jIvI zake. AthI ja kahevAyuM che : "dharmukha dInA: pazupa: samAnA' dharma vinA mAnava jAnavara to zuM, tethIya badatara banI zake che. AvA dharmanuM mULa lakSaNa e che ke "satya nahi to dharma ja zAno ?' eTale ke satya e ja dharma che. satya e ja AtmA ane satya e ja paramAtmA hovAthI dharmano mukhya saMbaMdha AtmA 10 * sarvadharma upAsanA
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramAtmA sAthe saMkaLAyelo che. AtmA-paramAtmA sAthe khanIja, pANI, vAyu, agni, vanaspatithI mAMDI TheTha mAnava sudhI joIe to nAnAmoTA jIvamAtra AtmA paramAtmA sAthe joDAyelA che. ethI mAnavuM paDe che ke vizvanAM prANImAtra dharma sAthe sIdhI ke ADakatarI rIte joDAyelAM che. mAnavanI vizeSatA Ama chatAM mAnava jeTaluM dharmAcaraNa karI zake che, teTaluM jagatano bIjo koIpaNa dehadhArI dharmAcaraNa karI zakato nathI. gAMdhIjIe AthI ja kAlIghATanA pazuvadha para TIkA karatAM e matalabanuM kahyuM : "mAnava, jagatanAM bIjAM sarva prANIono vAlI hoI, mAnavanI pharaja ghaNI moTI che." kharekhara jo Ama ja hoya ane sAce ja Ama ja che to nIvo gIvarya nIvane nahi paNa "mAnava: sarvagIvAnAm ?' banavo joIe. bhAratanI jagata tulanA jagatanI tulanAmAM bhAratanI rASTrIya mahattA A ja dRSTie che. amerikAnI "sarva dharma pariSadanI vyAsapITha parathI yuvAna svAmI vivekAnaMde jayAre duniyAnA bhegA thayelA dharmapremI loko AgaLa "baheno ane bhAIo" rUpe saMbodhana karyuM ane AkhuM jagata e saMnyAsIne mugdhabhAve joI rahyuM. kAraNa ke bhAratano saMnyAsI hato. jeNe "vasudhaiva kuTuMm' ane 'Atmavat sarvapUteSu'nAM sUtro mAtra vAMcyAM, sAMbhaLyA ke pIdhAM ja nahotAM. rageragamAM pacAvI kADhyAM hatAM. maharSi dayAnaMda A ja RSimuni tyAgI saMta mahaMta sarvadharma upAsanA - 11
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktonI bhAratabhUmimAM pedA thaI zake ke jeNe brahmacaryanI pratibhAthI pIdhelA kAcane paNa pacAvavA zarIra dvArA bhagIratha prayAsa karyo. joke Akhare teo saMpUrNa saphaLa bhale na thayA, paNa kaika nAstikomAM AstikatA to jarUra bharI zakyA, mUDadAMrUpa banelA naranArIomAM vIratAnI cetanA phUMkI saune sajIvana karyA. svAmI rAmatIrtha jayAre himAlayanAM girizRMgo para ghUmatA ghUmatA AtmamastImAM caDhIne temane AhvAna kare che tyAre te uttuMga zikharo paNa dharAzAyI thavA mAMDe che. mAnava ToLAnuM to tyAM pUchavuM ja zuM ? A badhAno A yugano saphaLa paripAka e ja gAMdhIjInuM bhAratamAM pedA thavuM che. zrI araviMda, rAmakRSNa paramahaMsa, svAmI rAmatIrtha, svAmI vivekAnaMda, maharSi dayAnaMda, zrImad rAjacaMdra ane gAMdhIjI A yuge ane A saMkrAMtikALe A ja bhAratavarSamAM janmyA ane jagatane navI rozanI ApI. AthI ja zrI araviMda ane temaNe ekI avAje mukta kaMThe bhAkhI dIdhuM : "jagatano uddhAra bhArata mAraphate thaze." bhArata eTale koNa ? bhArata eTale duniyAnI sarva pUjAono hitaciMtaka deza. hamaNAM ja paryaTana karatAM vaDodarAthI AvelA sajjana bolyA : DaoN. rAmamanohara lohiyAnAM mukhya be svapnomAM eka e hatuM ke vizva sarakAra bane.' vizvasarakAra to Aje ke kAle banavAnI ja. mATe to saMyukta rASTrasaMgha banyo che. ane teNe eka parAkrama to duniyA sAme siddha karyuM ja che ke trIjuM vizvayuddha haju thavA 12 - sarvadharma upAsanA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIdhuM nathI, ane e parAkramamAM paMDita javAharalAlano bhArata pratinidhi tarIkeno phALo abhUtapUrva che ja. paNa Akhare rAjakAraNIya kSetranI maryAdA che ja. ane Aje bhArata rAjakAraNIya kSetranI maryAdAnA kuMDALAmAM rahI deza ane duniyAnA rAjakIya savAlo carce che, eTaluM ja nahi gAMdhIjIe adhUrI mUkelI Arthika, sAmAjika ane naitika AjhAdI apAvavAnuM kArya paNa potAne mAthe laIne phare che. pariNAme AkhI duniyAnI ciMtAno bojo veMDhAravA chatAM "nahi traNamAM nahi teramAM ane nahi chappananA meLamAM' jevI tenI trizaMku dazA che. bhArata dvArA jagata kalyANa thavAnuM hoya ane te thavA sarjAyeluM che to ApaNe bhAratanI potAnI asalI khAsiyata barAbara samajI levI joIe. bhAratanI asalI khAsiyata vyApaka dharma bhAvanAnI che. bhAratanuM duniyAnA koIpaNa dezanI haroLamAM AgaLa paDatuM tarI AvatuM sUtra paNa "dharma ja che. matalaba ke bhArata eka dharmapradhAna rASTra che. bhArate hajAro varSathI potAnI AgavI saMskRti akhaMDapaNe jALavI rAkhI che. te paNa AvI vyApaka dharmabhAvanAthI ja. duniyAnA dharmo ane bhArata duniyAbharamAM nAno ke moTo koIpaNa dharma evo nathI ke jene bhArate na apanAvyo hoya ! ane duniyAmAM koIpaNa dharma evo paNa nathI ke jeNe svasvIkRti kADhavAnuM sAcuM osaDa bhAratamAMthI na meLavyuM hoya ! thoDAM varSo pahelA ja bhAratanI AMtararASTrIya nagarI muMbaImAM eka jagata AkhAnuM khristI sarvadharma upAsanA - 13
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAsaMmelana maLI gayuM. jemAM te paMthanA romana ketholika mahAna dharmaguru zrI popasAheba padhArelA. temaNe kabUlyuM : "have ekalA khristI dharmanA abhyAsathI nahi cAle hiMdu dharmano abhyAsa paNa UMDANathI ane jijJAsAthI karavo paDaze.' hiMdu dharma eTale zuM ? arabastAnamAM rahetA hiMdustAnanA muslimane tyAMnA musalamAno "hiMdu' ja kahe che. e rIte jotAM hiMdudharma eTale mAtra hiMdamAM janmelA dharmo ja nahi paNa hiMda bhUmimAM vikaselo duniyAno koIpaNa dharma hiMdudharma ja gaNI zakAya. gAMdhIjI A daSTie sarvocca hiMdu hatA. temane koIe pUcheluM, tenA javAbamAM temaNe sApha kaheluM : "huM hiMdI kharo, paNa tenA pahelAM to huM hiMdu chuM." matalaba emane mana hiMda deza karatAMya hiMdu dharma moTo hato. AthI ja temanA "jayahiMda'mAM jayasarvadharma ja phalita thatuM hatuM. hiMdamAM pedA thayelA dharmo A dezamAM traNa mahAna dharmo pedA thayA : (1) vaidikadharma, (2) jainadharma ane (3) bauddhadharma. boddhadharme eziyAmAM pagalAM pADyA tyArathI ane dhIme dhIme bauddhadharmanuM AkhuMye svarUpa pharI gayuM. bAkI rahyA A dezamAM pedA thayelA ahIM mULabhUta be dharmo : (1) vaidika ane (2) jaina. A benA pramANamAM paNa UMDANa jALavavAmAM jainadharma mokhare rahyo eTale vaidikadharmanA UMDANanA kheDANamAM sauthI vadhu phALo jainadharmano nirvivAdapaNe che. Adya jagadaguru zaMkarAcArye chone bauddhadharma ane jainadharmano prabaLa virodha pokAryo paNa pote ja svayaM banI gayA 14 * sarvadharma upAsanA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ prachannabauddha ane phUdaDIvAda kahI anekAMtavAdanI ThekaDI uDADavA chatAM temanA ziSya rAmAnujAdi AcAryoe temanA ja kevalAdvaita siddhAMtanAM aneka pAsAM kALe kALe chatAM karI dIdhAM. dA.ta., viziSTa dvita, vaita, dvaitAdvaita, zuddhAdvaita vagere. huM to vizvagraMtha gItAmAM ja jainadharmano AtmA paDelo anubhavI rahyo chuM. gAMdhIjI kahe che : "mArA para traNa mahApuruSono prabhAva che : (1) zrImad rAjacaMdra, (2) kAunTa lIyo TolsToya ane (3) zrI raskina'. te zrImad rAjacaMdra jainadharmanA ja kherakhAM hatA. jenadharmano prabhAva bhArata dvArA AjanA jagatamAM gAMdhIjIe ahiMsAnA je sUkSma ane sAmudAyika prayogo karyA, temAM jainadharmano sauthI vadhu prabhAva hato. kAraNa ke je tapamAM mahAvIra mokhare gaNAya che. e ja tapanA gAMdhIjIe vyaktigata ane sAmudAyika prayogo karyA che. Ameya lokamAnya tilake vaidika dharmanA ahiMsA vikAsamAM jainadharmano phALo apratimapaNe kahyo ja che. sAthosAtha hamaNAM sarvadharmonA aitihAsika abhyAsI lakhanaunA zrI vizvabharanAtha pAMDe to jagatanA dezo A dRSTie pharIpharIne e paNa batAve che ke vizvanA khristI dharma upara paNa jaina dharmanI asara che." ane "vizvanA IslAmI dharma upara paNa jainadharmanI ghaNI moTI asara che ja, ane bauddhadharma upara to jainadharmanI ghaNI moTI asara hovI svAbhAvika ja che. kAraNa ke (1) vaidika dharmamAM AvelI vikRtio sAme khabhe khabhA meLavI bauddhoe ane jainoe lAMbA kALa lagI kArya karyA karyuM. sarvadharma upAsanA - 15
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) bauddhadharmamAM bhagavAna buddhane mukhya mahattva apAyuM che. jyAre jainadharmamAM TheTha RSabhanAthathI mahAvIra lagInI paraMparA cAlI AvI che. (3) aitihAsika dRSTie paNa A dezamAM jUnI paraMparAo mAtra vaidika ane jaina ja hatI. eTale vaidika vikRtio sAme jaino jUnA kALathI jhajhUmatA cAlyA AvelA hoI bauddhadharma para jainadharmano prabhAva vadhu paDe te svAbhAvika hatuM. Ama jyAre bhArata dvArA vizvamAM vyApaka dharmabhAvanAnuM mAdhyama laIne ApaNe AgaLa javuM haze tyAre jainadharmanAM anekAMtavAda tathA ahiMsAne mokhare rAkhavA vinA chUTako nahi thAya. kAkA kAlelakare jainadharmanI khUbI tenI saMkhyA na vadhAravAnI paraMparAne khAte khatavI che, kharekhara te yogya ja che. hemacaMdrAcAryanuM gujarAta cAvaDA, solaMkI vagere rAjyazAsanomAM jainonI bolabAlA hatI. maMtrI, daMDanAyaka, khajAnacI, nagarazeTha vagere aneka pado jaino saMbhALatA. A badhAmAM bAramI teramI vikrama zatAbdImAM bhAga bhajavI gayelA hemacaMdrAcAryane na visarI zakAya. vIsamI sadImAM je gAMdhIjInuM gujarAta gaNI zakAya. ane hemacaMdrAcAryanI vizeSatA e hatI ke temaNe jainadharmanI guNavattA vadhAravAmAM ja potAno puruSArtha karyo, saMkhyA vadhAravAmAM haragIjha nahi, tethI ja teo te kALe jainadharmane sarvadharmIya banAvI zakyA ane kalikAlasarvajJa biruda pAmI gayA. AjanI mukhya jarUriyAta AjanA yuganI sarvadazonI, sarvaprajAonI mukhya jarUriyAta (1) "yuddha nahi'nI che. (2) nAnAthI mAMDIne moTA sudhI saune 16 * sarvadharma upAsanA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ rojI, roTI, salAmatI ane zAMti ApavAnI che. saMkSepamAM (1) A baMnene kahIe to saMpatti ane sattAnI samAna vaheMcaNInI mukhya jarUriyAta che. e to ja bane ke jo mUDI ane rAjya gauNa bane tathA nIti ane satya mukhya bane. nIti ane satya mukhya to ja banI zake jo Ama janatAmAM nIti ane satya otaprota thaI jAya. nItimAna ane satyapremI jagatanI AmajanatA lokazAhInA vikAsamAM paNa prabhAvazALI bhAga bhajavI zake. e rIte vijJAna, rAjakAraNa ane sAhityanI tripuTI upara mAnavanuM svAmIpaNuM jAme tathA vijJAna, rAjakAraNa ane sAhitya dharmAdhIna paNa anAyAse banI rahe. sarvadharmasamAna kAryakrama mATe ja ApaNe badhA dharmono eka samAna kAryakrama jagatabharamAM Apavo joIe. bhArata vATe Apavo joIe. sabhAgye seMkaDo varSa bAda gujarAtanA gAMdhIjIe sAmudAyika rIte sarvadharma samanvayanI ane sarvadharmasamabhAvanI bhUmikA bhArata dvArA jagatamAM UbhI karI ApI che. satya, ahiMsA, tapa ane tyAgasaMyamanA kAryakramo AmajanatA AcarI zake tevA ApyA che. paNa muzkelI e AvI che ke je bhArate sarvadharma upAsanAvALA mAnavo dvArA ja jagatanA cogAnamAM bhAga bhajavavAno Avyo che, te bhArata pote rAjakAraNanA sAMkaDA vADAmAM phasAI paDyuM che. kAraNa ke gAMdhIjIe rASTrIya mahAsabhAne dharmano sparza karAvyo ane pariNAme rAjakAraNa zuddha banyuM, teTalo jarUra lAbha maLyo. paNa rAjakAraNamAM gayelA netAo emAM ja aTavAI paDyA. e Arthika, sarvadharma upAsanA * 17
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAjika ane naitika kSetronI saMsthAonAM vikAsamAM aMtarAyarUpa banI rahyuM. have ApaNe e bhUmikA lagI pahoMcI gayA ke bhAratanA mAdhyame duniyAnAM Arthika, sAmAjika, rAjakIya ane naitika kSetronI zuddhi ane puSTi thavAnI che te mAtra bhAratanI vyApaka dharmabhAvanA dvArA ane bhAratanA grAmalakSI loko dvArA. Ano artha evo ja thayo ke evA sarvadharma upAsanA maMdiranI jarUra che ke jenI sAthe vizvamAMnA mAnava-mAnavanAM haiyAnI saMdhi joDAyelI hoya ane Arthika, sAmAjika, rAjakIya ane naitika kSetromAM paDelA vividha dharmonA agraNIo te te kSetronAM kAma sAthe saMkaLAyA hoya ! sarvadharma upAsanA maMdira sarvadharma upAsanA'nI vAta letAM ja bIjo muddo athavA prazna e Ubho thAya che ke dharma eka che ke nokhA nokhA che. jo dharma sarvatra eka che, ema laIe to jema pANI eka che. pavana eka che.tema dharma paNa pratyeka, jAti, kuLa, samAja ane rASTramAM eka ja hoya. eTale "sarva' vizeSaNa "dharma sAthe lagADavAnI jarUra rahetI nathI. jema kavivara nAnAlAla kahe che : eka sAdhe saba sadhe, saba sAdhe saba jAya." 'ekane vaLagiyA eTalA ja UgaryA dANAo bIjA daLAyA re." eTale ke jo badhAne sAdhavA jaIzuM, to badhAya jaze ane eka dharmane sAdhIzuM, to ekanI sAcI vaphAdArIthI ApoApa badhA dharmo samAI jaze. 18 * sarvadharma upAsanA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvadharma ke svadharma ? AthI "sarvadharma' upAsanAnI vAta karavAne badale svadharma upAsanAnI vAta ja karavI joIe. gItA jevA vizvagraMthe ethI ja kahyuM che : ___ 'zreyAn svadharmo viguNaH paradharmAt svAnuSThitAt' / svadhane nidhanuM zreya, parama thAva' | eTale bIjA dharmo karatAM svadharmamAM maravuM bahetara, paNa paradharme jIvavuM nahi sAruM ! samAdhAna A praznano uttara jarA vadhu vicAratAM tarata jaDI rahe che. huM na bhUlato houM to kavivara nAnAlAle mata ane paMthanI jema "dharmo aneka che re' ema paNa kahyuM che. mAtra harivara ja eka kahyA che. A koI navI vAta nathI. svAmI vivekAnaMdajIne videzamAM koIe pUcheluM tyAre temaNe batAveluM : bhAratamAM dharmo aneka che, paNa e aneka dharmonuM dhyeya eka ja che." "eka saddhaviprA bahudhA vadanti' eTale ke nirapekSa satya eka ja che, paNa sApekSa satyo aneka hoya che. dA.ta., eka mANasane vaidya malIdo khAvAnuM kahe che, jyAre bIjA dardIne lAMghaNa karAve che. baMne kathanonI pAchaLa ArogyanuM dhyeya to eka ja che. tema potapotAnI yogyatA pramANe saMpradAyagata dharma judA judA hoya che, hovA paNa joIe paraMtu mULabhUta dharma ke satya to eka ja hoya che. mAtra kaye vakhate kayo svadharma ? te zodhavAnuM kAma muzkela bane, tyAM anubhavI gurujanone pUchavAthI saraLatA thAya. sarvadharma upAsanA - 19
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ AjanA yuge saraLatA paNa AjanA yuge vijJAne, sAhitye ane rAjakAraNe sArI evI saraLatA karI ApI che. dA.ta., raziyA ane amerikA vacce vAdo eTalA judA che ke jo baMne paraspara kaTTara virodhIvAdo dharAve che tema kahIe to cAle ane chatAM vaijJAniko paraspara ekabIjAnI zodhanI Apa-le karI zake teTalI hade teone icchAe ke anicchAe eka thavuM paDe che. evuM ja sAhityakSetranA loko ekabIjA dezonA sAhityo apanAvI zake che. saMyukta rASTrasaMghamAM paNa badhA dezo paraspara kaTTara rIte virodhI vicAro dharAvatA chatAM sAthe sabhyo tarIke rahI zake che. Arthika kSetramAM paNa ekamekane madadakartA banI zake che. Ama jo Arthika, roTIbeTI vyavahAra (sAmAjika) rAjakIya vagere bAbatomAM ekamekano sahakAra rahI zake che to dharmabhedonA jhaghaDA zA mATe joIe ? IslAmI kavi ikabAla kahe che, te vAta sAcI che ja. 'majahaba nahIM sIkhAtA, ApasameM baira rakhanA majahaba yahI sIkhAtA, ApasameM pyAra rakhanA.' sAco dharma kadI vaira karAvato nathI, te to pyAra karAve che. hA, mAnavanI prAthamika kakSAno kALa hato, tyAre nokhAM nokhAM sthAnonI ekAgratA barAbara jamAvavA mATe 'sAmAno dharma judo ApaNo dharma judo' evA bhedo bhale paDyA; paNa have mAnavajAta eTalI to AgaLa vadhI ja che ke te potAnA janmajAta dharma tarapha bahumAna dharAve che, tevuM ja bIjAnA janmajAta dharma tarapha paNa bahumAna dharAvI zake. jema eka gharamAM rahevA chatAM paNa 20 0 sarvadharma upAsanA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka jaNa lADu ane bIjo jaNa premapUrvaka thulI khAI bhego jamaNano lahAvo laI zake che, tema eka ja gharamAM ane samAjamAM rahevA chatAM be jaNa judA judA sAMpradAyika dharmono AnaMda kema na laI zake ? athavA ethI paNa AgaLa vadhIne badhA dharmo potAnA ja che evo viziSTa AnaMda kema na mANI zake ? jo nirapekSa satyanuM ekamAtra dhyeya sAme rAkhe to sApekSasatyonI vividhatAnuM sauMdarya vyavahAramAM barAbara tevo sAdhaka jhIlI zakaze. Aje vividhatAmAMthI ekatA khoLI, cAlavAno uttama moko che. Ane sAru vyaktigata ane sAmAjika jIvananI samatulA mATe huM cAra tabakkAo mUkuM chuM : (1) dharmalakSI nIti, (2) sakriya adhyAtmalakSI dharma, (3) vizvavAtsalyalakSI sakriya adhyAtma ane (4) kaSAyamuktilakSI vizvavAtsalya. AjanA jagatanA mukhya dharmo AjanA jagatanA moTA (eTale saMkhyAmAM moTA) dharmo mAtra cAra che : (1) bauddha dharma, (2) khristI dharma, (3) IslAma dharma ane (4) hiMdu dharma. duniyAnI mAnavajAtanA cAreya vargo A cAra dharmomAM samAI jAya che. dA.ta., AryajAti mukhyatve hiMdudharmamAM samAI jAya che. semeTika jAti mukhyatve IslAmadharmamAM samAveza pAme che. moMgola jAti mukhyatve khristI dharma pALatI hoya che. ane eziyAnA bhAratetara dezomAM mukhyatve bauddhadharma dekhAya che. tema ja nIgro jAtimAM IslAma ane khristI baMneya dharmo che. bIjA paNa be dharmo janasaMkhyAmAM nAnA hovA chatAM potapotAnI viziSTatA dharAvatA hovAthI te baMnene lIdhA vinA sarvadharma upAsanA - 21
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa chUTako nathI. temanA nAma che : (1) jarathostI dharma ane (2) jaina dharma. bhAratanI asIma mahattA ApaNe agAu joI gayA tema bhAratanI asIma mahattA ahIM paNa pratyakSa pramANarUpe prabaLa jaNAya che. IrAnamAM pedA thayelo jarathostI dharma irAnamAM nahivat cha thayo, paNa bhAratamAM to enuM gaurava asAdhAraNa rIte khIlI UThyuM. je hemacaMdrAcAryanA ane gAMdhIjInA gujarAte e dharmanA anuyAyIonuM svAgata karyuM, te saMkhyAmAM sadAya alpa rahyA hatA, toya guNavattAne kAraNe AkhAye bhAratamAM te dharmanA mULatattvano dezavyApI Adarabharyo svIkAra thayo. aNuboMba nahi banAvavAnA nirdhAra pAchaLa e tattva che." jarathostI dharme potAnA mAjadayastI dharmastutimAM spaSTa batAvyuM che : A dharma zastrone choDAvanAro che. sadgata dAdAbhAI navarojajIe je koMgresa (rASTrIya mahAsabhA)no pAyo nAkhelo temAM "zAMtimaya ane baMdhAraNIya rIte jhaghaDAo patAvavAnI vAta' tenA baMdhAraNamAM mukAI che. e enuM jIvaMta pramANa che. alabatta cIna ane pAkistAna jevAM paDozI rASTronA lazkarI dabANone kAraNe bhArata badhAM hathiyAro choDavavAnI ke ochAM karavAnI vizvamArgadarzaka pahela karI zakyuM nathI e sAcuM. vaLI have aNuboMba paNa bhArate banAvavo joIe evo avAja UThyo che. paraMtu AnuM kAraNa to ApaNe agAu joI gayA tema sattA dvArA samAja parivartananA jagavyApI pravAhamAM bhArata taNAyuM che ane dharmadhuraMdharo satya ahiMsAnA gAMdhI prayogonI 22 * sarvadharma upAsanA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ taiyAra bhUmikA chatAM parigraha, prANa ane pratiSThAne hoDamAM mUkI AgaLa vadhavA ane koMgresane sattA dvArA samAja-parivartananA avaLI krAMtinA mArgathI tene pAchI vALavA tatpara thaI zakyA nathI. te mukhya kAraNa che. eTale ja sarvadharma upAsanAnA kAryakramane mahattva ApavAnI vAta mokhare Ave che. jaina dharmano mULa siddhAMta A dRSTie jainadharmanA mULa siddhAMta ahiMsAnI jhINavaTane agrasthAna ApavA lalacAIe chIe. alabatta AjanA moTA bhAganAM jainomAM nathI gAMdhI prayogonI kada2, nathI tapanuM sAmudAyika anusaMdhAna gaurava ke nathI vizvavizALa dRSTikoNa. paNa jo ApaNe jainadharmano 'ahiMsA paramodharma'vALo Thosa vicAra ane teNe bhajavelI aitihAsika bhUmikAno saMdarbha laIne cAlIzuM to ema mAnyA vinA cAlatuM nathI. bhArate paNa eTale ke bhAratanA mukhya vaidikadharme paNa lokamAnya TiLaka jaNAve che tema jainadharmanA e mULa siddhAMtane mahattA ApI che. je vedadharma yajJayAgAdi nimittanI, pazuvadhavidhine kSamya gaNato e ja vedadharme 'ahiMsA paramodharma'nI vAta apanAvI lIdhI ane agAu kahyuM tema gItA jevA vizvagraMthamAM sAMkhyayogau pRzbAlA pravatti na paMDitAH' ema kahI anekAMtavAdane AtmasAta karI lIdho. e spaSTa batAve che ke hiMdudharme kamAla karI che. AvA niSThAvAna hiMdu vartamAna yugamAM gAMdhIjI sadbhAgye vedadharmanA bhaktipradhAna evA vaiSNava phirakAmAM janma pAmyA. ane jagatane batAvI ApyuM ke janmajAta dharmamAM rahIne paNa potAnA janmajAta dharmamAM pAchaLathI peThelI vikRtio dUra sarvadharma upAsanA 23
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAkhI zakAya che ane janmajAta dharma sivAyanA jagatanA badhA dharmomAMnuM mULa satya lakSyamAM rAkhI tathA vyavahAru sApekSa satyo potAnA tathA potAne anusaratA lokonA jIvanamAM dAkhala karAvI zakAya che. A ja sarvadharma-samabhAva ke sarvadharmasamanvaya ApaNane sarvadharma upAsanAnA sAmudAyika AcaraNa bhaNI prerI jAya che. zrI rAmakRSNa paramahaMse vyaktigata rIte evuM sakriya AcaraNa potAnA jIvanamAM AcareluM, tevuM ja AcaraNa have sAmudAyika rUpe lAvavAnI veLA pAkI che. eTale cAra tabakkAono vicAra sAmudAyika rIte kramazaH lAvI zakIzuM. dharmalakSInIti Ane sAru pahelI vAta dharmalakSInItinI levI joIze. Aje moTAbhAganA loko potapotAnA dezanI ke samAjanI nIti to apanAve che ja. dA.ta., laMkezAyaranI milo vAra-mApamAM nIti jarUra pALaze, paNa bIjA dezanA lokonA sthAnika dhaMdhAo toDavAnI dharmalakSI nItimAM devALuM phUMkaze. gAMdhIjIe bhAratane AjhAda karavAmAM svadezIvratane AgaLa e daSTie ja kareluM, jApAne yuddha vakhate kahevAya che ke prajAzIla karatAM rASTranItine vadhu mahattva ApeluM tethI patnI thaIne paNa videzI patinI jAsUsI karanAra jApAnI strIo pAkelI. dAkhalAo ApaNe eTalA mATe ja TAMkIe chIe ke dharmalakSI nIti hoya to koIpaNa prajAnuM zoSaNa ke dharmazIlabhaMgANuM koI deza karI zake nahi. bhAratamAM gAMdhIjInI rAhabarI taLe A bAbatamAM mokhare rahI zakyuM che. eno artha haragIjha nathI ke vyaktigata durbaLatAo A dezamAM ochI che. kadAca vyaktigata nabaLAIo duniyAnA yuropa, briTana, jApAna ke bIjA koIpaNa 24 sarvadharma upAsanA
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ deza karatAM vadhAre A dezamAM saMbhaLAya che. paraMtu hA, jo dharmajIvI netAgIrI maLe, to te nabaLAIo dUra thaI zake tema che. kAraNa ke rASTranA vizALa sAmudAyika phalaka para dharmalakSI nItinuM gaurava haju TakI rahyuM che. dharmalakSI nItinA traNa aMgo dharmalakSI nItimAM ApaNe mukhya traNa aMgo laIzuM. (1) duniyAmAM yuddha ane hathiyAra umero e mAnavajAtanA kaTTara zatruo che, eno sAmudAyika amala karavo ane karAvavo. (2) makAnonA bhADA upara ke vyAja para vizALa kuTuMbonI AjIvikAo calAvyA karavI, te barAbara nathI. mATe kramazaH e ghaTADavAno prayatna karavo ane karAvavo. (3) sAmudAyika prArthanA dvArA vyApaka IzvaraniSThA vadhAravI ane sAmAjika zIlano mahimA jAte Acaravo ane bIjAone AcarAvavo. Ane sAru ApaNe jarathostI dharma, IslAma dharma ane khristI dharmano UMDo abhyAsa ane teno uparyukta amala karavokarAvavo paDe tema hoI ApaNe tene lagatAM udAharaNo TUMkamAM te te dharmanAM ahIM tapAsI laIe. te pahelAM eka atyaMta agatyano prazna saMkSepamAM jaladI vicAravA jevo hoI, prathama eno javAba joI laIe. atyaMta agatyano prazna bhalA, saMpradAyanI rIte vikaselA ke saMzodhAyelA mukhya dharmo ApaNe laIe chIe ane e rIte moTA (saMkhyA daSTie) cAra ane nAnA be (jarathostI ane jaina) laIe chIe. to emAM bIjA jUnA ane yahudI jevA dharmane ke nIgro jAtinI sarvadharma upAsanA 0 25
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnyatAo ane rivAjo (kAraNa ke jayAM dharma saMpradAyanI rIte khIlyo ja nathI, to teone kema nathI letA ? dA.ta., cInano tAo' dharma, jApAnano "sinto' dharma ane bobiloniyana, esIriyA tathA ijiptanA prAcIna AcAro kAM nathI letA ? te ja rIte grIsanA dArzaniko dA.ta. sokreTIsa Adi tathA bhAratanA cArvAka vagere cha darzanone kema nathI letA ? darzano, vAdo, tattvacarcAono mAnavanA vyaktigata ane samAjagata temaja samaSTigata moTo phALo che. paNa jyAre ApaNe satya-ahiMsAnA vyaktigata ane samudAyagata prayogo eka saMsthAmAM nAkhavA mAgatA hoIe to cokkasapaNe vikaselA ane saMzodhAyelA mukhya sAMpradAyika dharmone levA paDaze Ama to eka eka sAMpradAyika dharmamAM paNa peTA bhedo aneka hoya che. te peTA bhedo nathI letA. yahudI dharmamAM vikAsa ane saMzodhana umerIe to yahudI dharmano samAveza khristI dharma ane IslAma dharmamAM thaI jato hoI tene nokhuM mahattva ApIe nahi to cAlI zake tema che. e ja rIte vedamAM rAma ane kRSNa be mukhya bhedo saMzodhAI vikasIne spaSTa paDelA hoI, te baMneya sAMpradAyika dharmone levA paDe che. hA, zaiva saMpradAya alaga nahi laIe to cAlI zakaze. kAraNa ke mULe ziva Aryetara deva hovA chatAM rAmamAM evA to vilIna thaI gayA che ke Thera Thera zivamaMdiro gAma bahAra hoya toye sAmudAyika vyApaka upAsanA to rAmamaMdiranI cAle che, chatAM mukhya upAsanA rAma, kRSNa ane saMto-bhaktonI ghera ghera cAle che. e vAta bilakula sAcI che ke sAMpradAyika dharmanuM nAma - 26 * sarvadharma upAsanA
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ lIdhA vinA vyaktigata jIvanamAM satya-ahiMsA vaNI levAya athavA moTA samUhamAM prayogo karavAnI jarUra UbhI thAya topaNa sAMpradAyika dharmanuM nAma lIdhA vinA karavAthI zuM na cAle ? vAta to sAcI che ke sAMpradAyika dharmomAMnI vikRtio ane khAsa karIne jhanUnoe evI napharata pedA karI che ke khuda dharmapradhAna hovA chatAM bhAratanA rAjyataMtre "sekyulara sTeTa' tarIke binasAMpradAyika rASTra tarIke potAne jagamazahUra karyuM che. paraMtu mAnavane kSaNa paNa je dharma vinA nathI cAlI zake, tema te dharma vagara mAnavajAtane cAlavAnuM ja nathI. eTale pAkistAna jevo bhArata prajAbhAga rAjyakSetre aLago paDyo te rAjakIya rIte bhale seMkaDo varSa sudhI calAvAya. paNa dhArmika rIte bhArata AgaLa dhapyA vinA kema rahI zake ? mATe kAzmIranI prajA tarapha bhAratanI prajA eka dila banI dharapata rAkhI beThI che. dhArmika mAnavonA saravALAthI samAjanI rageragamAM dhArmikatA AvI jatI nathI. ane saMskRti to samAjanI rageragamAM dhArmikatA vaNAya tyAre ja sthApita thAya che. A ja dRSTie samAja karatAM paNa samAja mUlyasthApananI kIMmata mahattvanI ane agatyanI che. dharmanA saMsthApaka je mahApuruSo thayA, teoe aMgata jIvanamAM ane evuM ja samAja jIvanamAM tANAvANAnI jema otaprota thanAruM saMskRti kArya karAvyuM che, tethI te daSTie ja sAMpradAyikadharmonuM mUlya agatyanuM ane mahattvanuM che. A najare cakAsavAthI bhAratamAM sAMpradAyikadharmonuM sthApana, vikAsa ane saMzodhana thayuM che tevuM kyAMya nathI thayuM, te cokhkhuM dekhAze. ethI ja A AkhA dezanI samagra prajA saMsthAkArya rIte ja sarvadharma upAsanA - 27
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaDAyelI hoI bhAratIya prajAnI rageragamAM-nasenasamAM dharma vaNAyo che. bhAratIya saMskRti A dRSTie ja bhAratIya saMskRti jagatanI badhI sabhyatAo tathA badhI saMskRtiothI viziSTatAyukta siddha thAya che. sAdo dAkhalo laIe to AkhuMye bhArata eTale vikasAyamAna lokazAhI rAjyakSetre ane dharmakSetre dharmalakSInItivALI prajA. tethI ahIM dayAnaMda sarasvatIne kAca vATIne pIvaDAvAyo ke gAMdhIjIne eka varge goLIe dIdhA, paNa AkhuM bhArata haMmezA AvI vyakti ke varganI napharata ja karatuM rahyuM che. ahIM samagra bhAratamAM nathI sAmyavAda phAve tema, nathI komavAda phAve tema, nathI saMsthAnavAda ke mUDIvAda phAve tema, athavA nathI to lazkaravAda ke vyaktigata saramukhatArI phAve tema. ahIM to vyApaka dharma bhAvanA ane vikasatI lokazAhI phAve tema che. paNa have samayasara jo lokalakSI lokazAhI ane dharmanI vyAsapITha bhAratIya rAjya saMsthA tathA bhAratIya prajA saMsthAne nahi maLe to bhArata ane jagatanI zAMti khovAvAnI bhIti upasthita thaI jaze. ethI ja gAMdhIjIe veLAsara bhAratane baMne rIte saMsthA dvArA ugArI lIdhuM hatuM. ane emAM baMgAlano eka prakAre, mahArASTrano bIje prakAre, yu. pI. ane bihArano trIje prakAre, to gujarAtano vaLI sAva nokhI rIte phALo che. AthI jainadharma gujarAta ane te paNa bhAratanA mAdhyame ane saMsthAo dvArA ja vizvazreya zAMtinI vAto karAya che. be ekaDAo maLavAthI kadI agiyAra na thAya. eka, be ke zUnya 28 * sarvadharma upAsanA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja be ekaDA maLavAthI to thAya. hA, be ekaDA paraspara ekamekamAM otaprota thAya to agiyAra thaI zake. mATe ApaNe jo agiyAra joItA hoya to sAMpradAyika dharmomAMthI saMkIrNa sAMpradAyikatA ane vikRtionA bhayothI alipta rahI jagatanA mukhya mukhya sAMpradAyika dharmonI upAsanA sAmudAyika Dhabe jhaTajhaTa karavI ja rahI. - have ApaNe dharmalakSInItinAM traNa aMgono vicAra prathama karIne, pachI bIjI agAu varNavelI traNa prakAronI vicAraNAmAM AgaLa vadhIe : dharmalakSInItinAM traNa aMgo mATe dharmalakSInItinAM traNa aMgo mATe bhAratanI vizvalakSI sarvadharma upAsanA samiti vATe ApaNe kramazaH traNa dharmone A rIte levA paDaze. jarathostI dharma pAMtrIsaso varSa pahelAM irAnamAM eka mahApuruSa pAkyA. temanuM pavitra nAma aSo jarathustra. temanA pitAjIe potAno dravyarUpI vAraso soMpavAnuM temane mATe vicAryuM. paraMtu temaNe to sAMpradAyika dharmanA pratIkarUpe ekamAtra kammarapaTo laI saMtoSa mAnyo. itihAsakAro kahe che ke, AryonI jema eka zAkhA bhAratamAM AvI, tema bIjI be zAkhAo paikI eka grIsamAM ane bIjI IrAnamAM gayelI. jhaMdAvasthA" eTale ke pArasI najarathostI) lokono dharmagraMtha che. tenI bhASA bhAratanA AryaprajAnA vedone bilakula maLatI che. prathama mAnavI svarga sudhInI kalpanAe devone yajJa karato. sarvadharma upAsanA 0 29
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarathostI loko AkAzanA sUrya, caMdra, tArA tathA dariyAne pUjatA AvyA che. agnine potAnA dharmasthaLe satata jalato rAkhatA AvyA che. pavitra vicAra, pavitra vANI ane pavitra vartana jALavavAnuM agni eka jIvatuM pratIka che. teo haMmezA udyogI, sakhAvatI ane zAMtipriya diladimAgathI dezamAM rahenArA ane vaphAdArIthI rahenArA loko che. AthI ja temanA mAjhadayasnIstavamAM zastra choDAvanArA dharmane sthAna vAjabI rIte apAyuM che. tema e loko vartatA AvyA hoya te dharmamAMthI sAra laI zakAya : jo duniyAne mAnavajAte paraspara dilathI dila meLavIne rahevuM hoya to yuddha nahi'nA karAra sauthI pahelAM paDozI paDozI deza vacce karavA joIe, sazastrIya yuddhathI koIpaNa dezanA jhaghaDAno ukela na zodhatAM taTastha dezanI lavAdI ke parasparanI vATAghATothI koIpaNa deza deza vaccenA moTA nAnA jhaghaDA ukelI levA joIe. jayAM lagI eka dezanA mAnavo bIjA dezanA mAnavo sAthe vizvAsapUrvaka paraspara jIvatA na thAya tyAM lagI badhuM adhUruM. IslAma dharma eka deze aMdaro aMdara paNa bhAIcArAnI lAgaNIthI vartavuM joIe. e bAbatamAM "gulAmo IzvaranA bhakta che. teone gulAmInA baMdhanathI mukta karavA jevuM bIjuM koI uttama pagaluM nathI. vyAja na lo. ImAnadArIthI varto. AvA zabdo AjanA mAnavasamAjane dharmalakSInItinA aMga tarIke khUba upayogI che. hajarata mahammada sAhebe potAnI jiMdagIne cheDe mAMdagIne bichAnethI jAherAta karI. 30 * sarvadharma upAsanA
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'koInuM mArA para kazuM leNuM hoya to mAgI lo.' eka mANase amuka dInAranuM leNuM mAgyuM te ApI dIdhuM. tyAM eka jaNa Avyo ane bolyo : 'mane Ape cAbUka mArelo. tenuM mAruM leNuM che.' pathArImAMthI beThA thaI payagaMbara sAhebe kahyuM : 'le A cAbUka, tuM mArIne tAruM leNuM laI le.' A samaye to te payagaMbaranA hajAro balake lAkho caraNa cuMbanArA anuyAyIo hatA. chatAM leNuM ApavuM eTale ApavuM ja. anuyAyIo coMkI UThe te svAbhAvika hatuM. adhUrAmAM pUruM pelo leNadAra bolyo : Ape mane cAbUka mArelo tyAre huM ughADe DIle (zarIre) hato, jyAre ApanA zarIra upara to paheraNa che. payagaMbara sAhebe kazI dalIla vagara paheraNa kADhI nAkhyuM. tarata saunA Azcarya vacce zarIra paranA payagaMbarI sUcaka kudaratI cina pAse jaI pelA leNadAre cAbUka mAravAne badale premapUrvaka cUmI laI lIdhI. ane comera AnaMda prasarI gayo. nItinI AvI khevanAno vAraso IslAmI samAjamAM ThIka jaLavAyo che. mArA gRhasthAzramI jIvananA chellAnI agAunA zeTha IslAmI hatA. temanA pitAjIne meM tyAM nokarI karatAM pahelAM joyelA. teonI zAkha evI hatI ke 'teo vyAja na levAno IslAmI AcAra chevaTa sudhI barAbara pALatA. koI dimAga pharelo IslAmI maLe toya gaLe hAtha lagAvI sAthe pheravatA.' have Aja nItine vyApaka ane dharmalakSI banAvavAnI che. sarvadharma upAsanA 0 31
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ khristI dharma khristI dharmanuM mahattvanuM aMga prArthanA tathA sevAmAM ziyaLanuM AvazyakatAnuM che. Ama to dareka dharmamAM prArthanAnuM mahattva che ja. paNa IzvaraniSThAnI sAmudAyika prArthanAnuM gaurava khristI dharmamAM vadhu jaLavAyuM che ane "Isu pote AjIvana brahmacArI rahI nAnAmoTAM saunI sevA bajAvatA rahyA. A baMne vAto dharmalakSInItinA trIjA aMgarUpe agatyanI che. garIbo ! AnaMda pAmo, devonuM rAjya tamAre mATe che. kadAca soyanA nAkAmAMthI so UMTo pasAra thaze, paNa dhanikone svarga nahi maLe. tuM tAro parasevo vALI roTalo khAje, tuM tArA paDozInI bhUla mATe mAphI mAgI pachI ja prArthanA sabhAmAM pravezaje. tArA DAbA gAla para koI tamAco mAre to jamaNo dharaje. tArI pAse koI paheraNa mAge to tuM paheraNa deje ja, sAthosAtha koTa paNa daI deje...' AvAM AvAM Isu upadezanAM vAkyomAM nItinAM aneka suMdara ane camakadAra pAsAMo maLe che. paNa ApaNe mAtra Isuno upadeza nahi, paNa emanA anuyAyIomAM je nItinAM pAsAM vikaselAM ane saMzodhAyelAM joIe chIe te rIte prArthanA ane sevA mATe avivAhitapaNuM e dharmalakSInIti mATe jarUrI gaNAya. prArthanAthI eka IzvaranA sarvazreSTha saMtAna tarIke mAnavo mAnavo vaccenI ekatAmAM moTI madada maLe che. samAjamAM jo nArImAtrane potAne ziyaLa mATenI nacitatA maLI jAya to narapUraka nArI aneka saguNonA lAbha samAjanA - 32 - sarvadharma upAsanA
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmakAnti-athavA ahiMsaka krAMtinA kAmomAM anAyAse maLa jAya. je khUba jarUrI che. jo vaTALavRttinuM tattva bAda thaI jAya to Aja paNa khrista sevaka-sevikAonI janasevA noMdhapAtra che. ane jo dharmalakSI nItinuM aMga-prArthanA ane ziyaLayukta sevA banI jAya to jagatamAM khristI dharmanA sAmudAyika AcaraNano jayajayakAra thaI jAya. Ama nIti-dharmalakSInIti mATe (1) zastra tyAga, (2) vyAja tyAga-imAnadArI ane (3) prArthanA ane ziyaLa yukta mAnava sevA. A rIte dharmanI sAmudAyika upAsanAmAM je mukhya nItinAM aMgo bhAratIya prajA mATe jarUrI che te A traNa dharmomAMthI maLI rahe che. muMbaInI chellI vizva khristI pariSadamAM mAnanIya zrI pope kaheluM te mujaba khristIo mATe ja nahi, IslAmIo tathA jara0ostIo mATe paNa vaidika dharmamAMthI zIkhavuM jarUrI che. ane vaidika dharme upalA traNe dharmomAMthI nItitattvo zIkhavA jarUrI che. sarvadharma upAsanA - 33
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakriya adhyAtmalakSI dharma mATe - rAmAyaNa ane mahAbhArata dharmanuM prathama lakSaNa che : "durgatimAM paDatAM aTakAvavuM te." e lakSaNo hiMda bahAranA upalA traNa dharmomAMthI levAyAM te ja rIte rAmAyaNamAMthI sneha sabhara kuTuMbajIvana levA jevuM che. zrIrAma ane zrIkRSNa zrIrAmane guru vaziSTha maLyA ane emAMthI yogavAziSTha graMtha lAdhyo. kaikayI mAtAe je be varadAna mAgyAM, te aMge yugapuruSa rAme sAnukULa valaNa lIdhuM to kuTuMbamAM je kaMI kaleza hato te zamI gayo. ane AnaMda AnaMda thaI gayo. dazaratha mahArAjAnuM rAma virahe Akasmika avasAna thayuM, toya rAme cauda varSanA vanavAsanuM vacana na toDa, te na ja toDyuM. eTaluM ja nahi paNa sItA para julma gujaratA rAvaNa sAme anyAya pratIkAra karanAra jaTAyu gIdhanuM zrAddha karyuM. AnuM nAma che sakriya adhyAtma. temaNe kiSkiyAnA rAjA vAlInI bhogAdhInatAne lIdhe thatI saMskRtikRtine nivArI, paNa rAjya to vAlInA nAnA bhAI sugrIvane ja sopyuM. e ja rIte laMkAnI saramukhatyArIne kApI, paraMtu vibhISaNane rAjya soMpI nyAyanItinuM gaurava sthApyuM. yugapuruSa rAme saMskRtipracAra kiSkindhA ane laMkAmAM karyo. kAraNa ke temane mana A potIkuM ane A pArakuM tevuM nahotuM. AnuM nAma sakriya adhyAtma. 'ayaM nijaH paro veti, gaNanA laghucetasAm / udAracaritAnAm tu, vasudhaiva kuTuMba' / / 34 * sarvadharma upAsanA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyAM prANI mAtra para sakriya AtmIyatA thaI tyAM sakriya adhyAtmamaya dharma banyo ja samajavo. karavAlA hatA tenA mAnavI thI jovAmAM che eka bAju duniyAne kuTuMbabhAvathI jovAmAM "sakriya adhyAtma to bIjI bAju dezanA mAnavomAM pachAta ane AgaLa evA be bhAgalA hatA te dUra karavAnI tema ja nArI avahelanAne dUra karavAnI vAtanuM "sakriya adhyAtma' che. yugapuruSa zrIkRSNa jAte gopAlana karyuM. gAyanAM dUdha ane mAkhaNa ghIne mahattva ApyuM. ema pachAta dhaMdhAnI ane pachAta lokonI pratiSThA karI. te ja rIte gopIone adhikAdhika gaurava ApyuM. pariNAme bhAgavata jevo uttama graMtha racAyo. A thaI "sakriya adhyAtmanI vAta. jema vaidika dharmamAM rAma ane kRSNa mukhya yuga puruSo thayA. pAchaLathI bhagavAna buddhaneya teNe svIkArI lIdhA. jainadharma ane vaidikadharma paNa parasparanuM svatva jALaLI otaprota thayA tema Aryetarono saMparka thatAM zivajIne paNa vaidika dharma svIkArI lIdhA. jo ke kSatriyoe savizeSe tethI nirAmiSAhArAdi ahiMsAnA Agrahane kAraNe vaiSNava ane zaiva vacce saMgharSa cAlyo. paNa aMte jaina dharmanAM anekAMtavAda ane sUkSma ahiMsAno vijaya thayo. te mATe mahimnastotramAM nRNAmeko gamyaH tvamasipayasA marNavAIva'nA zabdo javalaMta pramANa pUruM pADe che. vizva vAtsalyalakSI adhyAtma prAthamika dharmamAM "durgatimAM paDatAM aTakAvanAra' dharmanI ja vAta karI paNa mAdhyamika dharmamAM "A jagatamAM ane pUrvajanma tathA punarjanmamAM mAnavAmAM Ave che. ethI ja "yatokyudayaniHzreyasI sa dharma' evI vyAkhyA apAI che. sarvadharma upAsanA 0 35
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhautika AbAdInI sAthe AdhyAtmika AbAdIne sAMkaLavI joIe. te ja rIte vyakti vikAsa sAthe samAja vikAsa ane samaSTi vikAsa saMkaLAvAM joIe. ApaNe e paNa joI gayA ke mAnavasamAjano vyavasthita ane tANAvANA jevo pArasparika vikAsa maulika dharma saMpradAyothI thayo che ane thaI zake che. paNa havenA e maulika dharma saMpradAyo paraspara anubaMdhita haze. eTale ja ApaNe sarvadharma upAsanA maMdironI Thera Thera jarUriyAta svIkArIe chIe. AMtararASTrIya dharmo nItinI bAbatamAM ane vaidikadharmanI bAbatamAM ghaNI moTI madada pahoMcADe che. A dharma eka arthamAM varNAzrama dharma che. ane tenA nirUpaka zrI manu mahArAja che. paNa ATalethI patatuM nathI. haju AgaLa javAnuM che. jainadharma prayogapUrvaka ane kramazaH uccatAnA zikhare laI jAya che. paNa Akhare to saMpradAyagata dharmane kyAMka ne kyAMka maryAdA AvI jAya che. eTale chevaTe jainadharma saMpradAyothI paNa UMce UThavuM paDaze. AnaMdadhanajI mahArAje AthI ja kadAca saMpradAya choDelo ane chatAM dharmaprANa lokAzAhe ane temaNe janmagata saMpradAya choDavA chatAM saMpradAya saMbaMdha cAlu ja rAkhyA. AnaMdadhanajI mahArAja kahe che : jaina saMpradAyanA dharmone mAthAnI upamA jarUra ApI zakAya, paNa prANI vinAnuM mAthuM zaba ane bALavA yogya banI zake che, tema kaSAya mukti vinAnA jaina saMpradAyo paNa zabatulya bane che.' kuMdakuMdAcArye jema potAnA yuge krAMtikArI dharma vicAro ApyA tema zrImad rAjacaMdra jevA mahAtmA gAMdhInA mArgadarzaka mahApuruSe paNa krAMtikArI dharma vicAro jarUra suMdara Dhabe ApyA. 36 - sarvadharma upAsanA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bauddhadharmano setu vaidika dharma sAthe jaina dharmane sAMkaLavAmAM bauddhadharma seturUpa che. kAraNa ke vaidika dharme "gRhasthAzrama dharmanuM mahattva kabUlAvyuM. rAma ane kRSNa yugapuruSa gaNAyA hatA. tene lIdhe ekapatnIvrata tathA anAsaktine jora jarUra maLyuM paNa AmajanatA AcarI zake evAM brahmacarya ane aparigrahane jora maLyuM bauddhadharmane lIdhe. AthI ahiMsAne sarvakSetre pAMgaravAne sAro moko maLI gayo. yajJamAM je pazuvadha vidheyAtmaka banelo te pazuvadha baMdha thaI vaidika dharmamAM Atmavat sarvabhUteSu ane "vasudhaiva kuTuMbaka sUtro svIkArAI gayAM. ATalI jaina dharma vaidika dharma vaccenI AtmIyatAmAM bauddhadharmano mukhya phALo che ja. AMtararASTrIya bauddhadharma alabatta jyArathI savizeSe bauddhadharma AMtararASTrIya banyo tyArathI ahiMsA, aparigraha ane brahmacarya bhAvanAnI temAM bhAre oTa AvI. temAM paNa tAMtrika kriyAo ane mAMsAhAra vagere dAkhala thaI gayAM. hA, tene vyApakatA khUba maLI. jethI AjanA yuge jyAre hiMdudharmane vyApaka banAvavAnI veLA AvI temAM bauddhadharmanI A maLelI vyApatA anero hisso ApI jaze. bauddhadhamaya udAharaNa jayAre khuda bhagavAna buddha roga, jarA (ghaDapaNa) ane mRtyunAM dazyothI vairAgya pAmI ati tapa tarapha vaLe che, tyAre eka vArAMganAnA potAnA vAjiMtravAdIone uddezIne nIcenA zabdo buddhadevane madhyama mArga tarapha anAyAse kheMcI jAya che. "tArane na DhIlA mUkazo ke na taMga karazo." A eka daSTie AkarSaka sarvadharma upAsanA 0 37
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastu che. paNa AMtararASTrIya bauddhadharme taMgapaNuM choDyA pachI ghaNI DhIlAza vadhArI mUkI te hakIkata dhyAnamAM levI paDe che. kaliMganA yuddha hatyAkAMDa pachI rAjavI azoke 'talavArane chellI salAma karI lIdhI.' te rUDuM thayuM paNa pracAra jhuMbezamAM taNAI sarvakSetrIya zuddhinI zithilatAne paNa temAM mArga maLI gayo te khoTuM thayuM. bAkI Aje paNa sAdhvI zubhA ane sAdhu pUrNa jevAM udAharaNo vaidika dharma ane jaina dharma saMpradAyo vacce pula pUro pADe che. sAdhu pUrve jayAre sumeruparAMta jevA anArya pradezamAM javA ichyuM tyAre temane kahevAyeluM : 'apamAna, gALa, mAra, tIkSNa hathiyArono trAsa ane chevaTe mota' sahevuM paDaze paNa sAdhu pUrNa sApha kahyuM : 'mAro AtmA ajara amara che. te AnAthI bagaDaze nahi.' eTale anujJA maLI gaI. eka sAdhue eka brAhmaNa paMDitane tyAM divaso ane mahinAo sudhI bhikSA na maLavA chatAM javAnuM cAlu rAkhyuM. aMte pahelAM paMDitANInuM haiyuM pIMgaLyuM ane chevaTe paMDitajInuM paNa haiyuM pIgaLyuM. A udAharaNa ahiMsAnA naitika dabANanA akhUTa dhairyabharyA prayogothI hRdaya parivartananI zakyatAnI pratIti kare che. zubhAbhikSuNI rUparUpanA aMbAra jevI hatI. jaMgalamAM tenI sAme eka kAmI maLyo. te tenI sAme tAkI rahyo. zubhA ekalI hatI chatAM hiMmata na hArI. UbhI rahI. pUchyuM : 'tuM zuM jue che ?' pelA kAmalolupIe naphaTAIbharyo uttara Apyo : 'tArI kAmaNagArI AMkha jouM chuM.' kazI ja vATa joyA vagara potAnA vadhelA tIkSNa hAthanA nakhathI potAno 38 0 sarvadharma upAsanA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ DoLo zubhAe kADhI hAthamAM mUkyo. lohInI dhArAo ane mahAvedanAthI aNanama e sAdhvIne caraNe kAmI DhaLI paDyo, ane AMsuno abhiSeka karyo. ahiMsAmAM rahelI parama zaktino A mahA sAdhvIe paraco kabUlAvyo. "vizvavAtsalyalakSI sakriya adhyAtmano mArga Avo che." jainadharma ane gItAnA yogo ahIM have Ave che cothI vAta. je ApaNane gItAnA karmakauzalayoga tarapha temaja jainadharmanI cAritryarUpI vAtsalyagaMgAthI phalita thatI kaSAyamukti tarapha dorI jAya che. kyAyamuktilakSI vizva vAtsalya. have ApaNe dharmanI uttama ane sarvottama vyAkhyA lagI pahoMcI gayA : gItA kahe che : "svabhAvoDadhyAtmamucyate." ApaNA potAnA bhAvane vaLagavuM tenuM ja nAma adhyAtma. ApaNo potAno bhAva eTale zuddha AtmabhAva. e ja rIte jainasUtro kahe che : "vatthasahAvo dhammo eTale ke je vastuno je svabhAva, te ja teno dharma. Ama to gItA e vizvamAnya graMtha che ane teno AtmA jainadharmI che. kAraNa ke ekAMtavAda ane jhINavaTabharI ahiMsAnI chaNAvaTa emAM mukhyapaNe che. chatAM mukhya pAtra to gRhasthAzramI ja che. bauddha dharme mukhya pAtra saMnyAsI gayuM che. kAraNake gRhasthAzramIone kAMIka ne kAMIka vaLagADa hoya ja che. brAhmaNo ane RSimunio jevA tyAgIo paNa gRhasthAzramI hovAne kAraNe temanI maryAdAo AvI gayelI. sarvadharma upAsanA - 39
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ gRhasthAzramIonI maryAdAo e maryAdAone kAraNe ja droNAcArya ane kRpAcArya mahAbhAratamAM arthadAsa banI gayA hatA. have jo brAhmaNa jevA tyAgI vIro paNa mAtra gRhasthAzramI jIvanamAM rahevAne kAraNe ja jo A sthitimAM mukAyA hoya to samagra jiMdagInI jarUriyAto, jALavaNI ane tene lIdhe UbhI thayelI pratiSThA homAtI hoya tevI saMnyAsI jiMdagI kAM na pasaMda karavI ? eTalA mATe ja gItAe paNa saMnyAsa jIvanane mahattA ApI, alabatta "kAmyakarmono tyAga' evI saMnyAsInI anokhI vyAkhyA jarUra gItAe karI. paraMtu Akhare to karmomAM kAma ane akAmyane oLakhavAM sahelAM nathI. eTale sarvasAmAnya mAnavI paNa samajI zake ane anusarI zake tevuM pAtra yugapuruSa tarIke joIe. A yugapuruSa sva-parakalyANamAM paNa chellA javAbadAra hovA joIe. temaja samAja mUlyonI rakSAmAM paNa sauthI chellI javAbadArI temanI hovI joIe. AthI ja ApaNe gItAnA baMne yogothI thoDuMka AgaLa vadhavuM paDe che. zrImad rAjacaMdranI nIcenI kAvyapaMktio yAda karavI paDe che : 'dravyabhAva saMyamamaya nigraMtha siddha jo." matalaba ke mAtra "bhAvasaMyamathI nahi cAle. dravya ane bhAva baMne prakAranA saMyamo joIe. gAMdhIjInI vizvane bheTa satya, ahiMsA ane AMtarika ane bAhya athavA dravya ane bhAvasaMyamanI gAMdhI jIvanamAMthI vizvane anokhI bheTa maLI. temaNe joyuM : "vijJAna ane sAhityanI sAthe dharmanI 40 * sarvadharma upAsanA
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ goThaDI karavI hoya to rAjakAraNamAM sarva prathama dharmano prabhAva Ubho karavo paDaze." javAnuM hatuM duniyAmAM paNa te bhArata dvArA. eTale emaNe rAmathI mAMDIne Aja lagI rAjakIya kSetranAM lokalakSI rAjayamUlyo sAcavanAra koMgresa (rASTrIya mahAsabhA)mAM praveza karyo. eTaluM ja nahi, tene potAnI satya ahiMsAnI vyaktigata ane sAmudAyika sAdhanAthI potIkI karI lIdhI. eka vakhata lokajIvana(pAkSika)mAM patronAM saranAmAM (gAMdhIjI paranAM) apAyelAM, temAM koMgresanA kulamukhatyAra tarIke gAMdhIjIne batAvelA. vAta sAcI che. jAte koMgresamAMthI saiddhAMtika Agraha nIkaLI gayA paNa rAjakAraNIya puruSone koMgresa sAthe jidagI bhara sAMkaLI rAkhavAno prayatna temaNe karyo, ane jyAre samAjavAdI jUtha koMgresamAMthI alaga paDyuM tyAre bApue tenI mahAvyathA pragaTa karelI te manubahena gAMdhInI "lokasattA" denikamAMnI DAyarI kahI de che. jenI vizvavAtsalyamAM paNa noMdha lIdhI che. "Izvara paNa tamane mApha nahi kare e bApunA ugArone dhovA prajA samAjavAdIo pUrNa prayatna kare, ema huM icchuM chuM. bApue jema koMgresanI zuddhi ane saMgInatA mATe jiMdagIbhara prayatno karyA, tema bhAla naLakAMThA prayoga paNa saMsthAonA mAdhyame vividha rIte te ja prayatno vIsa varSathI jArI rAkhyA che. gAMdhIjIe jema koMgresane zuddha rAjakIya saMsthA banAvI tema zaheramAM majUrakSetre majUra mahAjananI paNa sAmAjika saMsthA banAvI. temanuM gAmaDAMnI saMsthAnuM adhUruM rahela svapna bhAlanaLakAMThA prayoga pUruM kare che eTaluM ja nahi zaherakSetre paNa sarvadharma upAsanA - 41
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ janasaMgaThana ane grAma tathA zahera (baMne) kSetre janasevaka saMgaThana (athavA gAMdhI sevA saMghanI vilInatA thayA bAda) tenuM kArya paNa te kare che eTaluM ja nahi dharmanI traNeya vyAkhyAne vizvavyAsapITha para sAMkaLavAnuM kAma paNa bAkI rahyuM che, te krAMtipriya saMtanA mArgadarzana taLeno e anubaMdha vicAradhArAmAM mukhya avakAza rAkhe che. traNa bAbato ane pUrti gAMdhIjInA jIvananI traNa bAbato hatI : (1) jIvananAM tamAma kSetromAM dharmano sparza hovo joIe. (2) jo AkhA jagatanI mAnavajAtanI saMskRti saddharmathI raMgavI hoya to bhArata ja tenuM mAdhyama banI zake, tema thavuM joIe. (3) saMsthAo dvArA ja samAja ghaDatara thAya mATe vyaktine e tarika-bAhya saMyama dvArA je mahattA maLatI hoya te bhale svAbhAvika maLe, paNa janaghaDatara to saMsthA dvArA ja mukhyatve thatuM hoI saMsthAne ja mahattva maLavuM joIe. A traNa bAbatone adhUrA kAryane AgaLa dhapAvavuM joIe ane sAmAjika mUlyo mATe pAtra tarIke AMtarika ane bAhya (baMne) rIte jo gRhasthAzramI, vAnaprasthI athavA gRhasthAzramI brahmacArIne badale tyAM saMnyAsI sAdhu-sAdhvIne ja mahattva ApavAnI pUrti paNa sAthosAtha karavI joIe. hA, AmAM zrI araviMdoe naranArI pUrtino Adarza AdhyAtmika kSetromAM potAnA saMnyAsavata jIvanathI ane mAtAjInA pUrtirUpa jIvanathI upasthita karyo che te A prayogamAM grahaNa karavA yogya hoI sAdhupuruSa sAthe anAyAse koI sAdhvI ke sAdhvIo athavA 42 - sarvadharma upAsanA
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahena ke baheno rahe temAM bhAlanaLakAMThA prayoga AvakAradAyaka gaNe che. jaina dharmanAM mULa ane itihAsa Ane sAru jainadharmanAM mULa ane itihAsa baMneya khUba upayogI thaI paDe tevAM che. alabatta bhagavAna mahAvIranA pAdavihAramAM pote sarvajJa thayA pachI sAdhusAdhvIonA sahavihAra ane sahanivAsonA ullekho tAravI zakAya che, paNa jainadharma je aneka musIbatomAMthI pAra Utaryo che temAM ekalavihAra, sahasAdhvIpravAsa, sahabahena pravAsa khAsa karIne zve. mUrtipUjaka tathA zvetAMbara sthAnakavAsI phirakAomAM AvakAradAyaka gaNAto nathI. jo ke vezyAne ghera cAturmAsa rahI muni sthUlIbhadra jaina itihAsamAM anero cIlo pADyo che, paNa tyAMya temanA gurubhAI niSphaLatA pAmelA eTale sthUlibhadrano mahimA AkhA zvetAMbara vargamAM ajoDa chatAM, te dizA jANe apavAdarUpa banI gaI che. have tene apavAdane badale utsargarUpa svAbhAvika banAvavAnI che. A sivAyanI upalI badhI bAbatomAM gItA karatAMya jainadharma AgaLa jAya che ane teNe badhAM aMgone taddana vyavahAru banAvI siddhAMta ane vyavahArano sukhada sumeLa sAdhI Apyo che. ahIM tenAM thoDAM udAharaNo ApaNe joI laIe : jaina udAharaNo gujarAtanA... maMtrIe jainatIrtha zatruMjaya jIrNoddhAra karavA dhAryo, tyAre temaNe sahadharmIonA nAnA phALAne paNa mahattva ApyuM. e rIte parigraha saMpUrNapaNe choDanA2 sAta damaDI ApanAra bhImA vANiyA zrAvakane sarvocca mahattA ApI e sarvadharma upAsanA 0 43
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddha karI ApyuM che ke nItimaya AjIvikA calAvanAranI udAratA sarvoparI sthAne che. jaina graMthomAM zreNika athavA biMbisAra rAjA jAte cAlIne puNyA zrAvakane tyAM gayAno ullekha Ave che. te batAvI Ape che ke, "nItimaya AjIvikA hoya tyAM dharmAnusaMdhAna baLavattara banI zake che, nahi to mahAvIra bhagavAna puNyAnI sAmAyika AnaMda, kAmadeva, caluNIpiyA" jevA daza zramaNopAsako (zrAvako)nI sAmAyika karatAM prathama daraje na mUkata. kAraNa ke teo samajatA hatA ke lAkho karoDo sonAmahoro ane hajAro gAyo dharAvanAra AnaMda karatAM sarvasAmAnya janatAne anukaraNapAtra to majUrI karIne peTiyuM kADhato puNyo ja banI zake, AnaMdAdi zrAvako nahi. samAjamAM nItithI maLeluM dhana samAjamAM TrasTI tarIke rahI ApanArA bhale bIjI rIte namUnArUpa rahyA, paNa te AmajanatAne mATe anukaraNapAtra to na ja banI zake. vaidika graMthomAM AvatA rAMkA-bAMkA jevAM bhaktabhaktAo karatAMya ane IslAma-khristamAM AvatAM nItinAM ghaNAMya pAtro ane prasaMgo (dA.ta., eka drAkSanI vADImAM jema jema majUranI jarUra paDI, tema tema bekAra majUrone khristIvADI mAlika goThavato gayo ane chatAM badhAyane samAna majUrI ApI. eTale ke majUrI karanArane kAma ane gauravabhera roTalo (baMne) ApavA samAja baMdhAyelo ja che, te) karatAMya jainomAMnuM A puNyAnuM pAtra vadhu spaSTa jaNAI rahe che. kAraNa ke temAM dharmamaya kauTuMbika jIvana ane sakriya adhyAtma jIvanano meLa che ane mahAna samAja gauravano nyAya ane vizvAtsalya tathA kaSAyamuktino suMdara Adarza rahelo che. 44 * sarvadharma upAsanA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAjika ane rAjakIya kSetro dhArmika ane ArthikSetra pachI sAmAjika kSetramAM jaina dharma itihAsamAM keTalAMya zrAvakazrAvikAonAM brahmacaryalakSya ane ahiMsAnI samAja ane rAjyamaryAdAo chatAM AgaLa vadhavAnA namUnAo aneka maLe che. potAnA sagA bhANejo (jamAInA putro) ne nyAya khAtara madada karanAra vaizAlInA ceTaka mahArAjA adbhuta che. hA, teo sAmudAyika yuddha nathI rokI zakyA. UlaTA temAM mokhare rahyA che paNa bhANeja sagapaNe temane rUkAvaTamAM nAkhyA nathI. brahmacaryalakSyamAM zAradAdevI ane rAmakRSNanI tathA kastUrabA ane gAMdhIjInI joDIne vaTI jAya, tevo namUno vijayazeTha vijayA zeThANIno che. jeo gRhasthAzramI chatAM eka zayyAmAM sUvA chatAM naitika brahmacArI rahI zakelAM. bAkI ekapatnIvratadhArI zrAvaka ane ekapatnIdhArI zrAvakono to jainadharmazAstromAM tathA jainadharma itihAsamAM pAra ja nathI. ahiMsAnA vyaktigata parivartana ane prakhara kSatriyavaTa sAthe ahiMsAno tALo meLavanA2 sudarzana jevAM pAtro paNa ochAM nathI. je arjunamALI jevA pratiroja sAta khUno karanArane paNa dharmAnurAgI ane pUrNa ahiMsaka banAvI zake che. bhagavAna mahAvIre khude to sAmAjika mUlyarakSA mATe tathA pracaMDa viSadhara sarpanA hRdaya parivartana mATe paNa vyaktigata ahiMsAnI saphaLatA prabaLa rIte puravAra karI ja che. sAmAjika mUlyarakSA kAje 175 divasano mahAvIrano tapa abhigraha paNa abhUtapUrva ja che, ke jene saMta vinobA sarvoparItattva tarIke kabUle che tevuM nArI gaurava samAja pratiSThita sarvadharma upAsanA 0 45
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ thayuM ane eka vakhata bajAramAM vecAnAra vaizyAnI kharIdImAMthI bacI vasumatI kaumAryapaNe mokSa siddha karI zakhI ane chatrIsa hajAra sAdhvIonA mahAvIra jainasaMghanI eka ane ajoDa pravartinI banI zakI. prabhu putra Isu eka vezyAne ghera padharAmaNI karI, tene sanmArge vALe che, te namUnA karatAM AkhAye nArI samAjane ane kozAvaizyAne gaurava apAvanAra A prasaMgo keTalA bhavya lAge che ! hA, sAmudAyika mUlya rakSA mATe bIjAM pAtro hAthapaga tarIke taiyAra na hoya tyAM jAte jainAcArya hovA chatAM hathiyAra sahitanA pratyAkramaka yuddhanI AgevAnI letAM jainadharma acakAyA nathI. hemacaMdrAcArya pote sAdhvI sarasvatInA ziyaLa nimitte prabaLa rAjavIone paNa parAjita karanAra tarIke jANItA che. sAmAjika mUlya rakSA mATe vezyAne tyAM potAnA ziSyane mokalanAra saMbhUti vijaya jevA jainadharmaguru ane jAte yuddha jhajhUmavA janAra ane pachI svecchAe bhale prAyazcita lenAra paNa tene AkhA samAje tevI pharaja na pADI hoya tevo udAra samAja paNa jainadharmanA itihAsamAM joI AvA dharmane-AjanA jagatamAM nItine sarvadharmalakSI banAvavAmAM, sarva dharmane sakriya adhyAtma dharma tarIke vALavAmAM, sakriya adhyAtmane vizva vAtsalyamAM pariNamAvavAmAM sahAya karanAra, temaja chelle sarvAgIkaSAya muktimAM pariNamanAra gAMdhIjInA sAmudAyika ahiMsAnA prayogonuM anusaMdhAna svIkAre to pachI vizvadharma tarIke tevA jainadharmane mukhyapaNe svIkAravAmAM zI harakata che ? gAMdhIjIe jemane potAnA sarvocca mArgadarzanarUpe svIkAryA che ane jemano eka paNa zabda mumukSatA vinAno nathI, evI 46 * sarvadharma upAsanA
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ chApa kabUlI che, temanA A matalabanA zabdo ahIM khAsa vicAravAnA che : je jainamAM nathI te kyAMya nathI paNa jainetaramAM kyAMya nathI, tevuM ghaNuM jainamAM huM joI zakyo chuM.' anubaMdha vicAradhArAno amala karatA sarvadharmanAM rASTrIyaAMtararASTrIya bhAIbaheno OM taiyArUpa jIvana ane jagatanA mahA niyamanA nejA taLe potapotAnA sAMpradAyika dharmomAM rahI badhA dharmonI upAsanAmAM rasa laI temAMthI levA jevuM tattva grahaNa karI tenuM sakriya AcaraNa kare to dareka kSetre dharmiSTha mAnava kendrasthAne AvI jAya ane vizvamAM kAyamI zAMti sthira banI jAya, temAM zI navAI ? AnuM ja nAma kharI sarvadharma upAsanA che. munizrI racita sarvadharma prArthanA pIyUSa prakAzaka : navajIvana prakAzana maMdira amadAvAda-380014 sarvadharma prArthanA - saMtabAla kiMmata eka rUpiyo prakAzaka : mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira, amadAvAda. sarvadharma upAsanA 0 47
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNa-smaraNa prANImAtrane rakSaNa ApyuM, mAnyAM potAsama sahune, pUrNa ahiMsA AcaranArA, namana tapasvI mahAvIrane. janasevAnA pATha zikhAvyA, madhyama mArga batAvIne, saMnyAsIno dharma ujALyo, vaMdana karIe e buddha tane. ekapatnIvrata pUraNa pALyuM, Teka vaNI che jIvataramAM nyAyanItimaya rAma rahejo, sadA amArA aMtaramAM. saghaLAM kAmo karyA chatAM je rahyA haMmeza nirlepI; evA yogI kRSNa prabhumAM, rejo ama manaDAM khUMpI. premarUpa prabhuputra Isu je kSamAsiMdhune vaMdana ho; rahIma-nakInA parama pracAraka hajarata mahammada dila raho. jarathostInA dharmagurunI pavitratA ghaTamAM bhAga sarvadharma-saMsthApaka smaraNo, vizvazAMti'mAM khapa lAgo. -saMtabAla 48 * sarvadharma upAsanA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ prArthanA prArthanA athavA pUjAmAM keTalo samaya Apavo, enI kaMI maryAdA baMdhAya? e to jenI jevI prakRti, pUjAno samaya e jIvanano amUlya samaya che. e pUjA eTalA mATe ApaNe karIe chIe ke tethI ApaNe vivekathI vinamra thaI IzvaranI sattA vinA eka taraNuM sarakhuM paNa hAlatuM nathI, e vastunuM jJAna meLavIe; ApaNe to mAtra e mahA prajApatinA hAthamAM mATIrUpa chIe evuM bhAna meLavIe. e samaya evo che ke mANasa gaI kAle zuM karyuM, teno vicAra karI le che. potAnI bhUlonI kabUlAta kare che. tene mATe kSamA mAge che, ane sudharavAnuM baLa mAge che. Ane mATe koIkane eka paLa paNa basa thAya, ane keTalAkane Akho divasa paNa pUro na thAya. jemanAmAM rageraga Izvara vyApelo che, tenuM to pratyeka halana-calana pratyeka pravRtti pUjArUpa che. teonuM cAlavuM-hAlavuM parikammA che, ane teonuM karma mAtra sevA che. paNa jeono janmAro pApa vinA jato nathI, jeo bhoga ane svArthanuM jIvana gALe che teo to jeTalI prArthanA kare teTalI ochI. jo teomAM vairya ane zraddhA hoya, ane pavitra thavA saMkalpa hoya, to jyAM sudhI potAnA hRdayamAM Izvarano vAsa teo na anubhave tyAM sudhI prArthanA karavI cAlu rAkhaze. navajIvana : 13-6-'1 -gAMdhIjI