Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2-110 saMskRtinI samrA pU.AcAryadeva zrImad vijaya pUrNacandrasUrIzvarajI mahArAja
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. AcArya zrI vijaya yugacandrasUrijI mahArAja prerita zrImatI sUrajabena rIkhavacaMda saMghavI graMthamALA-16 2 bhaMskRtinI rasadhAra bhAga-4 AryAvartanI asmitA darzAvatA 20 prasaMgo zabdazilpI siddhahastalekhaka pravacana zrutatIrtha preraka pU. AcAryadeva zrImad vijaya pUrNacandrasUrIzvarajI mahArAja prakAzaka paMcaprasthAna puNyasmRti prakAzana 10-3268-A, kAjInuM medAna, gopIpurA, surata-395001
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzana-nimitta sUrimaMtra prabhAvaka pU.AcAryadeva zrImad vijaya pUrNacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA AcAryapadArohaNanA 25 varSa 2jata utsava prasaMga vi.saM. 2047-2072. lekhaka paricaya jainazAsana ziratAja pU. AcAryadeva zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTaprabhAvaka siMhasattvanA svAmI pU. AcAryadeva zrImad vijaya mukticandrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTapradyotaka prazamarasa payonidhi pU. AcAryadeva zrImad vijaya jayakuMjarasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTadhararatna siddhahastalekhaka pU. AcAryadeva zrImad vijaya pUrNacandrasUrIzvarajI mahArAja nAma : saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 Sanskruti's Rasdhar Part-4 prakAzana : vaizAkha-2072, me-2016 AvRtti : prathama sAhityasevA : 80-00 pRSTha : 8 + 120 prati : 2000 mukhya saMparkasUtra ramezabhAI saMghavI - surata.(mo.) 9376770777 prAptisthAna (1) jitendra kvelarsa 100, bhaMDArI sTrITa, goLadevala, muMbaI-4 (mo.) 9819643462 (3) gUrjara prakAzana ratanapoLa nAkA sAme, gAMdhImArga, a'vAda-1 phonaH 079-22144663 (4) pravacana zrutatIrtha viramagAma hAIve, zaMkhezvara. (mo.) 8469377929
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAna yAkinI oLakha tA thA na karI nAkha nA TAya ted nA 12 ka ta = t on mArI ja nA thA/>> kIno kha sAhitya nI nA pANI rahI poLa rASTi rA tIra na thA ? kanI vALa sAhitya nI bi karI lo kI e sAthe ja te huM nA thA ki bI oDaLa nA nI nA yASTi karI oLakha sAthe, tya tIrthanA pAtro ka mA kha ratAkiya tIrthanI yAtrI kanI mA na rAzika ii nI ne pAkinI nodhAba zAhitya tIrthanA mAlikanI oLakha sAhitya tIrthanA yAtrikanI khoLAmAM sAhitya tIrthanA vANiI ka nI khoLa zApara tya nIyana yAtri nI mojasAhitya to . vATikanI oLakha sAhitya tIrtha nA thA kanI oLakha sAhitya nIrthanA yAtrei kenI oLakha sAhitya tIrthanA pArikanI oLakha sADi ca nIcanA yAtri nI oLakha sAhitya tI) ne mAne kenI chAlana sAhitya nI che nA yAtrikanI jAna kA naya atri nI oLakha sAhitya tIthanA yAtrikanI mALakha sAhitya nIrthanA kinI roLA sAhitya nI mAM vATikanI oLakha samApti je nI nA pALio kanI oLakha A0IPA hitya tIrthanA yAtrikanI AzA sAtha tIrthanA yAtrikanI boLakha sAhitya , te vAtrakanI oLakha sAhitya tIrthanA yAtrikanI oLakha zrAva (P trikanI oLakha sAhitya tI vAri banI chAba nAhide nya nI che nA thATi kanI noba sAthe nAnA pATIkA 'llkanI oLakha sAhitya tI yAtrikanI oLakha sAhitya nIkonA yAtrikanI oLakha sAhikhya tIrtha nA thAkinI ronba sArATa patrakanI oLakha sAhitya tIrthanA yAtrikanI oLakha sAhitya tI! vAtanI dALa sAhitya nIrNa nA thaIkanI oLakha mA i nI nA pAkanI khoLAmAM . 1 ochAba cAritve tIrthanA vAtraka A boLakha sAhitya tIrthanA yAtrika | khoLakha sAhitya tIrthanA yAtrika - oLakha sAhitya tIrthanA yAtrika no goLakha sAhitya tInA yAtrika na jAvanI patrikanI oLakha sAhitya tIrthanA yAjJika tIrthanA yAtrikanI oLakha sAhitya tIrgha nA thAnika tIrthanA yAtri kanI oLakha sAhitya nIrthanA yAtrika tya tIrthanA yAtrikanI oLakha sAhitya tIrthanA sAnika nIrNa na kA ne na oLakha kamAni jya nI racanA mA kI (LWaa ja tIrthanA rilA haMmezA potAne tuMbaDe ja taratA rahyA che. vijaya pUrNacandrasUrIzvarajI mahArAja teozrInA caraNa kamalamAM snata mastake namana... bhAvasabhara vaMdana.... siddhahastasAhitya sarjaka pUjya AcAryadeva zrImad kavinA A zabdo mujaba AvI aDhaLaka kRtiothI teoe ko'kanA te veNane vINI-vINIne vIrA UchI udhArA na karIe? 24 tIrthakara, vimala maMtrIzvara, pATalIputra naLa damayaMtI, mahAsatI mRgAvatI, mahArAjA khAravela, sukRta sAgara, paLapaLanA palaTA, mRgajaLanI mAyA, sAmAnya janamAnasamAM saMskAranuM siMcana ne vairAgyanuM vAvetara karyuM che. emanI kalama alaga tarI Ave che. devanA dIkarA jevA batAvanArA ke adhamapAtra rUpe dazavanArA lekhakothI ekAda-be nabaLI bAju dharAvanArA rAjA mahArAjAone ekAda-be ujaLI bAju dharAvanArA cora lUMTArAone itihAsane emaNe prAmANikatAthI rajU karyo che, teozrI darekane maLI cUkyA che, joI cUkyA che, sparzI cUkyA che, daMDanAyaka vimala hoya ke mahAmaMtrI vastupAla mahArAjA kumArapALa hoya ke mahArANA pratApa, AcArya haribhadrasUrijI hoya ke upAdhyAya yazovijayajI, bhaktone pravezavuM hoya to bhale, koIne joIne pANI pANI thayA nathI. A paMktimAM mAnanArA A sAhitya puruSa nahitara ApaNe ApaNI rIte rahevuM. 'nadInI jema nirAMte vahevuM'. sAhityano zuddha zvAsa phephsAmAM bharavo hoya to bhale, kAraNa ? emanA hAthamAM jAdu che. emaNo pasaMda karelA khUNe, sAhitya sarjananI kSaNe emane bhaktonI jarUra nathI, bhaktone emanI jarUra che. zruta jemano zvAsa che, bahuzrutone jemanA upara vizvAsa che.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ , mememememememem s mmmmemememememememememememememememememyi sAhitya prakAzana samaja ane samAjanA ghaDataranuM preraka paribaLa che. huM AjanA karALa kalikALamAM co tarapha vera-vAsanA-viplava AdinI che vikRtie mAjhA mUkI che. jIvana jIvavAnI dizA ane dazAthI mAnava che samUha vikhUTo paDato jaI rahyo che, tyAre saMskAra-saMskRti-sadAcAra-dharma- 7 tIrtharakSA-ahiMsA kAje prANa pUre tevA sAhitya prakAzananI AvazyakatA ati vadhatI jAya che. | dharmane jIvananI mukhya dharI para sthira karyA pachI mAnava mAtranI che. pragati sunizcita che. vAstavika AdhAra tarIke jo koI hoya, to te dharma ne che mAtra dharma che. AvA dharmane prANAMte paNa jALavavAnI neka ane Teka pedA thAya, tevA zubha-AzayathI pUjyazrInI kAmaNagArI ane kasAyelI kalame che kaMDArAyela sAhitya siMdhumAMthI nAnakaDA biMduo rUpe A pustako prakAzita che karatA amArA aMtarano AnaMda niravadhi bane che. sAhitya sarjaka pUjyazrIno ApaNA sahu upara amApa upakAra che. { AvuM suThuM-saraLa-sAttvika-romAMcaka-rasALa-bodhaprada sAhityalekhana karIne che pUjyazrIe vizALa vAcaka vargane RNI banAvyo che. sUrimaMtra prabhAvaka pU.AcAryadeva zrImad vijaya pUrNacandrasUrIzvarajI che mahArAjAnA AcAryapadArohaNanA 25 varSanA zubha-AlaMbanane prApta che karIne pUjyazrI likhita 25 pustakonuM eka sAthe prakAzana karavAno je che puNyalAbha amane prApta thayo che, tethI amo dhanyatA anubhavIe chIe. zaMkhezvara tIrthanA pravezadvAra samA pravacana zrutatIrthanAM prAMgaNe che caturmukha jinAlayanI prathama sAlagIrI utsava daramyAna sUripada rajata varSa dina vaizAkha suda-6nI pAvana ghaDIe pragaTa thatA A sAhitya saMpuTanA prakAzana kAryamAM pUjyazrInA ziSya parivArarUpa zramaNa-zramaNI bhagavaMtonA hai suMdara sahayoga pUrvaka amArA saMsthAnA mArgadarzaka hRdayasparzI pravacanakAra pU.AcAryadeva zrImad vijaya yugacandrasUrijI mahArAjAnA sadupadezathI je gurubhakto-zrutabhakto udAradile lAbhAnvita banyA che, tenI A take che che hArdika anumodanA karIe chIe. A seMkaDo hAthomAM zobhAvatA A sAhityane hajAro hAthomAM ramatuM che karavA Apa sahu vAcakonA sahakAranI sadAya apekSA sAthe..... li. paMcaprasthAna puNyasmRti prakAzana vatI che rameza rIkhavacaMda saMghavI - surata
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ , sUripada rajatavarSa utsava prasaMge prakAzita 5 pustaka prakAzananA bhArthI parivAro che (mukhya dAtA * zrImAna azokabhAI gajerA - lakSmI DAyamaMDa, muMbaI * mAtuzrI haMsAbenanA AtmazreyArthe baMsIlAla zAMtilAla dalAla - muMbaI zrImatI cetanAbena rohitabhAi jogANI - muMbai * zrImatI sonalabena ketanabhAi jhaverI- muMbaI * zrImatI pArUlabena bharatabhAi kApaDIyA - amadAvAda zrImatI sejalabenanA upadhAna nimitte candrAbena navInacandra zAha-muMbaI zrImatI parIdAbena hItezabhAi sarakAra - muMbaI zrImatI sarojabena bhadrikalAla zropha - amadAvAda zrImatI gItAbena svarUpacaMda mahetA - muMbaI zrImatI dharmiSThAbena sudhIrabhAI zAha - amadAvAda zrImatI haMsAbena jayaMtIbhAI zAha - muMbaI zrImAna naTavaralAla mULacaMda zAha - mAsararoDavALA, muMbaI * zrImatI mamatAbena lalitabhAi bI. paTavA - visanagara zrImatI mAyAbena ketanabhAi vasaMtalAla kapAsI - amadAvAda zrImAna umedamalajI bAbulAlajI jaina - takhatagaDha (rAjasthAna) tIrtharatna kevalacaMdajI chogAlAlajI saMkalezA (rAmA) - kalyANa zrImAna bhAgacaMdajI gaNezamalajI zrIzrImAla - kalyANa * pravINakumAra pukharAjajI pholAmuthAnA AtmazreyArthe (Ahora) - kalyANa * zrImatI pArUlabena rAjezabhAi chaganalAla zAha - vApI nagInabhAi pauSadhazALAnA ArAdhaka bhAio - pATaNa zrImatI paMkubAi khemacaMdajI cauhANa parivAra - dAMtarAI thaI che che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ * mAtuzrI maMganIbAi bAbulAlajI pratApajI satAvata (harajI) - bhivaMDI * DaoN. bhAnubena jayaMtIlAla zAha - satrA - muMbaI * manubhAI trikamalAlanA AtmazreyArthe ha. zaileSabhAi zAha - amadAvAda sva. revIbAi mAMgIlAlajI javAnalamajI paramAra ha. ghIsulAla, kuMdanamala, DaoN. zreNika, saMprati, DaoN.vimala - valavaNa-pUnA zrImatI razmibenanA aDhArIyA upadhAnanA upalakSyamAM ha. mahendrabhAi jamanAdAsa dozI, sAgara, sau. priyaMkA tathA aMbara-kolakAttA mAtuzrI jayAbena becaradAsa mahetA parivAra - jesara - mahuvA ha. rAjubhAi DoMbivalI zrImAna cunIlAlajI ghamaMDIrAmajI caMdana - sAMcora caMdana sTIla limiTeDa-muMbaI bhAi kIrtikumAra, mAtuzrI zAMtAbena, pitAzrI mohanalAla jhaveracaMda jhaverI - kheralAvavALA (tArAbAga-muMbaI)nA sukRtanI anumodanArthe ha. maMjulAbena mahendrabhAI gAMdhI - muMbaI a.sau. indrAbena rAkezakumAra chatragotAnA lagnajIvananA 25 varSanA upalakSyamAM - AhAra - kalyANa kIracaMdabhAi je. zeTha tathA manojabhAI ke. zeThanA AtmazreyArthe ha. nIlAbena, kalpaka - sau.urvi, ku. dhanvI zeTha parivAra - surendranagara ghoTI nivAsI sva. jayaMtIlAla caMdulAla mahetAnA smaraNArthe ha. ratibhAi, vizAlakumAra, darzana, vardhana dozI jabIbena pUnamacaMdabhAi parasottamadAsa - jetaDAvALA - amadAvAda ha. vipula - sau. saMgItA, piyuSa-sau. sejala sva. indumatIbena nAthAlAla caMpAlAla zAhanA AtmazreyArthe anIlAbenabhupendrabhAi. putra : DaoN. aMkuza, Atiza, anupa, putravadhU : DaoN. dIpA, rUpAlI, pannA, pautra: mokSita, Arava, vihAna, pautrI : svarA - kalyANa 20) re
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU.sA.zrI ramyazreyAzrIjInA sadupadezathI mAlegAMva nivAsI zrImatI kAMtAbena ratilAla zAha baMdhu parivAra DaoN. zaileSabhAi-sunaMdAbena, azokabhAi-sunItAbena, AziSabhAi-nayanAbena, zrIpALa-nehA, RSabha-RtvI putrI : zuklAbena vilAsakumAra zAha ku. mAnyA-vIsA bhAbharatIrthanivAsI mAtuzrI dhuDIbena kAMtilAla jIvatalAla zeTha parivAra ha. rAjendrakumAra - urmilAbena, putra : darzana-vItarAga, putrI : zItala, kIMjala, prapautra : hitAMza, prapautrI : stuti, kriyA. zrI caMpatalAlajI jasarAjajI dosI - sirohI (rAja.) dha.5. lIlAdevI, putra - mukeza, pravINa, vimala, vipIna. ( sahayogI * zaMkhezvara pravacana zrutatIrtha (vi.saM.2072)nA upadhAnatapanA ArAdhako jAsudabenanA AtmazreyArthe navInabhAI caMdulAla viravADIyA jetaDA - surata * zrImatI damayaMtIbena praphulacandra zAha - khoDalA - muMbaI zrImAna dinezabhAi popaTalAla zAha - dhANadhA - muMbaI * zrImatI bhAgavaMtIbena caMpAlAlajI pAlarecA - lakhamAvA - muMbai * zrImatI lalitAbena navInabhAI copaDA - ghoTI * eka gurubhakta parivAra - kalyANa * zrImAna dinezakumAra pravINakumArajI jaina - vAzI - muMbaI zrImatI devIbena evaMtIlAla kAMtilAla dozI, rAdhanapura - muMbai zrImatI badAmIbena devIcaMdajI sisodIyAharaNa, posAliyA - thANA zrImAna pArasamalajI pukharAjajI chAjeDa - mAlagaDha - aMdherI, muMbai * mAtuzrI maNIbena phulacaMda karaNIyA - jAmanagara - muluMDa-muMbaI CSS)
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathAkrama krama - % 14 ja 19 da ra7 m 35 0 44 0 48 6 59 65 guru-samarpaNanI gauravagAthA pustakastha vidyA kaMThastha ane hRdayastha kyAre banI zake? sadAcAranI suvAsa levAnI laDAI nahi, devAnI duhAI marIneya jivADavA jhajhUmanAra aNadAga AbarU suSupta saMskAronuM jAgaraNa ughADI rAkhajo bArI"nA gIta gAyaka bhUtakAlIna bhAratanI jJAna-samRddhi 10 dardI tarapha kevIhamadardI! 11 ahiMsApremI rAjavI 12 kunehabharI koThAsUjha 13 raiyatanA rakSaNa kAje 14 hitakAraka hoDadoDa 15 dhArmikatA sAthenI dhanikatAH sonAmAM sugaMdha AyurvedanI AsthAne akhaMDa jALavavA kAje AvI hatI mahAjananI ANa, Ana, bAnane zAna! 18 svamAnanI sAcavaNI kAje 19 zeranI sAme savA zera 20 mAlikanI khAtara marI phITanAra zvAnaH motI 74 79 85 95 100 16 A 17. 104 108 11 2 116
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ gura-samarpaNanI gauravagAthA gurunI mAtRsamI godamAM tana-mana-dhana-jIvana dvArA bALakanI adAthI samarpita thaI javAnI vRttinA prabhAve, potAnA ziSyano jIvanakhela khatama thaI jAya, eTalI hada sudhInI gojhArI manovRttimAM rAcanArA gurunIya haiyApalaTa karAvavAmAM saphaLa banato ziSya guruno kRpApAtra thaIne kevI rIte guru karatAMya savAyo banI zakato hoya che, enI hUbahU pratIti karAvato zrI rAmAnujAcAryanA adhyayana-kALamAM banelo eka prasaMga jANavA jevo che, e prasaMga jANIzuM, to mUkane vAcALa banAvavAnI ane laMgaDAne pahADa caDI javAnI samarthatA bakSatI "gurukRpA'nA pAtra banavAnI siddhi siddha karavA pAchaLa ja badhuM phanA karI devAnA manoratha jAgyA vinA nahi ja rahe. kAMjIvara nAmaka nagaramAM yAdava prakAza nAmanA saMnyAsI-kulapatino eka Azrama hato, je jJAnArjana mATe khUba khUba vakhaNAto hato, ethI dUradUrathI ghaNA vidyArthIo jJAnArjana mATe tyAM AvatA ane saMskRta bhASA uparAMta veda-vidyAmAM pAraMgata banIne evI vidvattA prApta karatA ke, jethI e vidvAnanI sAthe sAthe kAMjIvara AzramanI prasiddhi paNa phelAtI rahetI. AvI khyAti lakSmaNa nAmanA prajJA-pratibhAthI saMpanna eka vidyArthIne paNa eka dahADo e AzramamAM kheMcI lAvI. yuvAnInA uMbare Ubhelo lakSmaNa rUpa-lAvaNyathI samRddha evI kAmaNagArI kAyA dharAvato hato ke, prathama darzane ja enI para AMkha TharI jatI. darzakanI AMkhamAM vasI gayelA lakSmaNanI smRti pachI bhUMsavA saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAMge toya na bhUMsAya, evI rIte darzakanA dilamAM aMkita thaI jatI. enuM AzramamAM Agamana thayuM ane jANe Akhoya Azrama lakSmaNanI AbhA-pratibhAthI prakAzita thaI UThyo, rUperaMge e jeTalo rUpALo hato, tethI keIgaNA vadhu pramANamAM buddhinuM teja enAmAM jhagArA mAratuM hatuM. AvA vidyArthInA Agamana-praveza badala vidyArthIo ja nahi, adhyApako uparAMta kulapati yAdavaprakAza paNa gaurava anubhavavA mAMDyA ane badhAnI chAtI gajagaja phUlavA mAMDI. thoDA ja divasomAM sahunAM AkarSaNanuM kendra banI gayelo lakSmaNa adhyayana karavA besato, tyAre kulapatine jANe ema ja thatuM ke, sAme sarasvatI pATha levA besI che ke zuM ? navA AvanArA vidyArthIomAM ja nahi, varSothI bhaNatA vidyArthIomAM paNa lakSmaNa agresara tarIke UpasI AvavA mAMDyo. ekAda varSanA ja adhyayananA prabhAve to lakSmaNanI jJAna-samRddhi eTalI badhI samAtIta banI javA pAmI ke, bhaNAvatAMbhaNAvatAM khuda kulapati paNa je zAstra paMkti ukelavA jatAM mUMjhAya athavA to emanI vicAra-dazA viparIta-dizAmAM phaMTAtI jaNAya, tyAM vinayAvanata banIne lakSmaNa potAne skurita thayelo sAco artha e rIte namratAthI jaNAve ke, kulapatijI ! A paMktinuM A jAtanuM arthaghaTana karIe to kema ? lakSmaNanI ATalI ja vinamra vinavaNI kulapati mATe paNa spaSTa mArgadarzaka banI jatI ane paThana-pAThanano alita thayelo e jJAnapravAha khaLakhaLa nAde punaH vega sAthe AgaLa vadhavA mAMDato. AvuM kokavAra ja nahi, avAranavAra ane vAraMvAra banavA pAmatuM, ethI to kulapatine e jAtanuM gaurava maLatuM ke, Avo tejasvI vidyArthI taiyAra karavA badala kulapatine jeTalA dhanyavAda ApIe eTalA ochA ja gaNAya ! sAthe sAthe lakSmaNanI kIrti paNa e rIte gavAtI ke, kevI AnI prajJA-pratibhA ke guru dvArA prApta jJAnane A rIte jhIlIne e Aje gurune mATe paNa saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahAyaka banavAnuM RNa adA karavAno pratyupakAra karavAmAM jarAya pAcho paDato nathI. A rIte guru-ziSyanAM gavAtAM gAna Azramane to vadhu vikhyAti ApatAM ja rahyAM, paraMtu gurunA haiyAnA eka khUNe ISyanAM AchA AchAM IMdhaNa peTAvIne emAM ghI homavAmAMya e gAna nimitta banatAM gayAM. AmAM jo ke lakSmaNanI aMza jeTalIya nimitta mAtratA na hatI. chatAM ati duHkhada vAta e hatI ke, khuda kulapati ja AvI haiyAhoLI peTAvIne emAM ghI homavAnuM AtmaghAtI valaNa apanAvI rahyA hatA. lakSmaNano evo koI Azaya na hato ke, A rIte potAnA jJAnanuM pradarzana karavuM ! e to mAtra sahajabhAve ja phurelI phuraNAne vinayAvanata banIne evA ja zubhabhAvathI vyakta karato hato ke, paThana-pAThanano pravAha vadhu vAra mATe skUlita na thatAM khaLakhaLa karato vaheto rahe ! sahavidyArthIo paNa lakSmaNanA svayaMskurita phuraNone AvA ja bhAvathI AvakArI rahyA hatA. paraMtu mananA ajoDa moDa ane avaLacaMDI manovRttine to koNa nAthI zakyuM che ke, kulapati ene nAthI zake ? mananI avaLacaMDAIno zikAra banelA kulapatinA kALajAnA karaMDiyAmAM e jAtanA saMdehanAM sApoliyAM saLavaLavA mAMDyAM hatAM ke, mArAthI AgaLa Avelo mAro ja ziSya lakSmaNa mane pachADIne mArAthI to AgaLa nahi nIkaLI jAya ne ? ane jo AvuM kaMI bane, to kulapatinA pada parathI mane bhraSTa karIne lakSmaNa ja kulapati banI jAya, to to Azramano sarvesarvA svAmI e ja gaNAya ane pachI to mArI hakAlapaTTI ja thAya ke bIjuM kaI? saMdehanAM AvAM sApoliyAM dhIre dhIre moTAM banIne e rIte saLavaLavA mAMDyAM ke, e saLavaLATa kALaje kAMTAnI jema bhoMkAyA vinA na rahe. ethI rAta-divasa saciMta rahetA ane ciMtAnI sagaDImAM satata zekAtAsaLagatA rahetA kulapatino manastApa-paThana-pAThana samaye vidyArthIone saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa thoDo thoDo dajhADavA mAMDyo. AnA kAraNe adhyayana-adhyApanamAM jema jema vadhu skhalanA thavA mAMDI, ema ema lakSmaNa vadhu ne vadhu sahAyaka banavAnuM kartavya adA karavA kaTibaddha banato ja rahyo. paNa Ano vipAka koI dhArI-kalpI na zakyuM hoya, eTalo badho gojharo nIvaDavAno hato. eka dahADo lakSmaNa nadIkinAre snAna karavA gayo. kAraNasara e moDo paDyo hovAthI sahAdhyAyIono sathavAro ene gumAvavo paDyo hato. ethI ekalo ekalo e snAna karI rahyo hato. AvI ja ekalatAnI zodha divaso sudhI karatA rahelA be cAra mArAo kAtila kaTArI ugAmIne ekAeka dhasI AvyA. snAna patAvIne nadIkinAre AvelA lakSmaNane jotAMnI sAthe ja e mArAonI kaTTara krUratA pANInI jema pIgaLI gaI ane hAthamAM rahelI tamatamatI kaTArI paNa nIce paDI gaI. lakSmaNanAM so varasa kAcI paLamAM ja pUrAM karI daIne eno jIvana-khela khatama karavA Avela e hatyArAo pahelI vAra ja lakSmaNane nihALIne AbhA banI gayA. emane thayuM ke, AvA tejasvI vidyArthInA hatyArA to kaI rIte banAya ? AvA brAhmaNaputranI hatyAnuM gojhAruM pApa to bhavobhava sudhI pIcho pakaDIne ApaNane khedAnamedAna karyA vinA nahi ja rahe! paththara samI kaThora krUratA jANe paLavAramAM baraphanI jema pIgaLI gaI ane e mArA-hatyArA lakSmaNanA paga pakaDIne dhrusake dhrusake raDatAM gunAno ekarAra karIne lakSmaNane vInavI rahyA ke, kulapatinA kAvatarAnI kaTArIno hAtho banIne ame tamArA jIvananAM soe so varasa kAcI paLamAM ja jhUMTavI laIne tamArA jIvanano khela khatama karavAnuM gojhAruM pApa karavA AvyA hovA chatAM tamArI A kumaLI kAyA, UgatI yuvAnI ane lalATe jhagArA mAratuM brahmateja joIne ame to eTalA badhA aMjAI gayA chIe ke, amAruM kALajuM amane A pApI pagaluM uThAvavAno sApha sApha inkAra karI rahyuM che, ethI kaTArI ahIM ja pheMkI daIne bhAgI saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 4
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ chUTatAM pahelAM ame tamane cetavatA jaIe chIe ke, have tame paNa ahIMthI bhAgI chUTajo. bhUlecUke have AzramamAM paga mUkavAnI ke kulapatinA najare paNa caDavAnI bhUla na ja karatA. tamArA jIvana para toLAyeluM jokhama jIvaleNa che, tamArA puNe ja amArI dubuddhi TaLI jatAM A ghAta to TaLI gaI che. paNa have jo tame Azramano paDachAyo paNa lIdho, to jIvatA nahi ja rahI zako. mATe amArI A cetavaNI mujaba motanA mukha samA AzramamAM pravezavAnI bhUla bhUlecUke paNa na ja karatA. dIvA jevI spaSTa ATalI cetavaNI ApIne hatyAnA kAvatarAno ghaTasphoTa karavApUrvaka hatyArAo bhAgI chUTyA. A sAMbhaLIne lakSmaNane Aje dharatIno AdhAra ane AkAzanuM chatra A baMne ekIsAthe haTI jatAM pote sAva noMdhAro ane kiMkartavyamUDha banI gayo hoya, ema lAgyuM. Aje AzramathI AvavAmAM e jema moDo paDyo hato, ema AzramamAM pahoMcavAmAM paNa moDA ja paDAya ema lAgatuM hatuM. lakSmaNa nadIkinAre eka vaDalAnI chAyAmAM phasaDAI paDyo ane enI manosRSTimAM saMkalpavikalponuM ghamasANa macI gayuM. vicAronAM vAvAjhoDAMmAM AmathI tema ne temathI Ama athaDAtAM lakSmaNane e ja samajAtuM na hatuM ke, mArI kaI bhUlanA kAraNe kulapatine ATalI hada sudhInuM pagaluM bharavAnI pharaja paDI. emanA haiyAmAM temaja tamAma sahAdhyAyIonA manamAM jema mAruM sthAna-mAna che, ema mArA haiye paNa A badhA ja birAjamAna che. pachI kaI bhUla phUla banIne kulapatinA kALaje bhoMkAvA mAMDI ke, mArI para AvI jIvaleNa akRpA karavA emane lAcAra banavuM paDyuM! vicArono vega khALI na zakatA, lakSmaNa ekadama zUnyamanA banIne potAnI vRtti-pravRttionI aMdhAragherI gebI guphAomAM Amatema athaDAI rahyo, tyAM ja eka tejalisoTo dekhAtAM lakSmaNanI najara enI para kendrita thavA pAmI ane potAnI eka bhUla eNe pakaDI pADI. gAla para cUMTI khaNIne e bolI UThyo : hA, hA. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurudevane paThana-pAThanamAM huM avAranavAra sahAyaka banato, A ja mArI bhArekhama bhUlI bhUla pakaDI jatAM lakSmaNanI vicAradhArA AgaLa vadhI A rIte mArI vidvattAnuM pradarzana karavAnuM gAMDapaNa meM na karyuM hota, to mAre Avo vipAka jovAno dahADo na ja Avyo hota. huM rUperaMge rUDo chuM. sarasvatInI ThIka ThIka kRpA mArI para varase che. loko mArA guNa gAtAM thAkatA nathI. A aMge to huM lokonA moDhe maunanAM tALAM mAravAnuM na ja kahI zakuM. paNa huM mArI vidvattAno dekhADo karavAnI ghelachAthI to jarUra mukta rahI zakyo hota, to A rIte jiMdagI jokhamamAM na mukAta. kaMI nahi, bIta gaI so bIta gaI ! have to jAgyA tyArathI ja savAra nahi, paNa have to jAgI jaIne paNa savAra mANavI ja che. hatAzabhagnAza lakSmaNa tejalisoTAnA darzane Ubho thaI gayo. zarIra para coTelI dhULa khaMkherI nAMkhIne eNe, makkama mane evo nirNaya laI lIdho ke, hatyArAonA kahevA mujaba mAre bhAgI chUTavuM nathI, paNa Azramano Azraya laIne e ja kulapati-gurunI godamAM nAnA bALakanI adAthI samAI javuM che. bhAgI chUTIza, to AjIvana pIcho pakaDIne bhayanI bhUtAvaLo mane motathI DarAvatI rahIne jIvananI moja nahi ja mANavA de, paNa gurunI godamAM samAI javAnI siddhi jo huM siddha karI zakIza, to mAruM samarpaNa ja gurunI haiyApalaTa karAvIne evI AzIrvaSa karAvavAmAM saphaLa banaze ke, jenA baLe guru ja mArAmAM evo zaktipAta karaze ke, guruthI savAyA A ziSyane joI-sAMbhaLIne emanI ja AMkhethI vahetI AzIrvAdathI chalochala azrudhArAno abhiSeka mANavA mArA jevo adano AdamIya saubhAgyazALI nIvaDaze. lakSmaNa nadIsnAna patAvIne AvatAM moDo paDyo hovAthI saMpUrNa Azrama ciMtita jaNAto hato. ekamAtra kulapati ja nizcita hovA chatAM e nizcitatA kaLAI na jAya, ethI emano mAtra cahero ja ciMtita lAgato hato, tyAM to sahunA Azcarya vacce ekAeka ja lakSmaNanuM saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agamana saunI najare caDyuM. sau ene ghaNuM ghaNuM pUchavA Atura hatA, paraMtu kaMI paNa jaNAvavAnI AturatA karatAM gurugodamAM samAI javAnI lagana enAmAM agananI jema jAgI cUkI hatI, ethI guru samakSa pahoMcI jaIne eNe bAraNAM baMdha karavA pUrvaka dilanAM dvAra phaTAka karatAM kholI nAkhatA eTaluM ja kahyuM ke, A kaTArI ApanI AjJAnuM pAlana karavA kAyara sAbita thaI hovAthI huM ene Apane suparata karavA Avyo chuM. mane jivADavo ke mAravo e have Apane AdhIna che. jivADazo to huM mAnIza ke, ApanI kRpA thaI, ethI AjIvana ApanI godamAM samAI javAno saMkalpa siddha karavA huM sadbhAgyazALI nIvaDI zakIza, nahi to evA mano2tha sevato sevato caraNa-kamaLamAM kamaLa-pUjAnA manorathanI pUrti rUpe A mastakanuM samarpaNa ka2vA evI bhAvanA sAthe prANa choDIza ke, AvatA bhavamAM guruRNamAMthI mukta thaI zakuM, evo bhava maLe ane emAM mane guru tarIke Apano ja bheTo thavA pAme. AMkhanI pAMpaNanI pALa pAchaLa mAMDamAMDa surakSita rAkhelo azrupravAha, lakSmaNe jyAM ATaluM kathana pUrNa karyuM, tyAM ja pAMpaNanI e pALa toDI phoDIne pUra rUpe pharI vaLyo ane lakSmaNasahita kulapatineya bhIMjavI rahyo. lakSmaNanI bhAva-vibhoratA ane lAgaNIbhInA zabdo kulapatinA kaThora kALajAneya pIgaLAvI gayA. emane to ema ja lAgyuM ke, AmAM to pote ja kharekharA doSita che, vahema, saMdeha ane kalpanAnA bhoga ja nahi, paNa zikAra banIne potAnuM peTa coLIne, pote ja A pIDA UbhI karI hovAthI emanA potAnA haiyAmAM to lakSmaNa karatAMya vadhu halacala, khaLabhaLATa ane valopAta macI gayo. eo samajI zakatA na hatA ke, kyA zabdomAM lakSmaNanI mAphI mAMgavI! ethI potAnA be bAhu prasArIne emaNe lakSmaNane bAthamAM laIne haiyAsAraso cAMpI lIdho. nAno bALaka mAnI godamAM samAI jAya, ema lakSmaNa paNa gurugoda pAmIne muktakaMThe raDavA dvArA haiyuM khAlI karavA mathI rahyo. kulapatinI saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 7
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa AvI ja dazA hatI. thoDA samaya sudhI guruziSya baMne muktakaMThe raDatA ja rahyA. aMtaramAM Aga hatI, AMkhomAM AMsu hatAM. vAdaLI varasI jatA AkAza jema nirabhra banI jAya, ema guru-ziSya vacce maunanI mudrAmAM ja jANe ghaNI ghaNI vAto-khulAsAo thaI jatAM baMne ekadama niHzaMka banI gayA, kalaMkita e bhUtakALa bhulAto-bhUMsAto cAlyo ane samarpaNanI kIrtigAthA gAto navo ja itihAsa suvarNAkSare aMkita thavA mAMDyo. vAte vAte gurunA haiyethI evo aMtarnAda relAto ja rahyo ke, vatsa! tuM Aja pachInI AvatIkAle guru karatAM savAyA ziSya rUpe AcAryapade pratiSThita-abhiSikta banIne mAruM paNa nAma rozana karI zakIza. itihAsa sAkha pUre che ke, kulapatinA A aMtarnAda sAva sAcA sAbita thayA. kema ke gurusamarpita A ziSya lakSmaNa ja AgaLa jatAM bhaviSyamAM rAmAnujAcAryanAM nAme-kAme bhAratamAM vikhyAta thayA. 8 saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustakastha vidhA kaMThastha ane hRdayastha kyAre banI zake ? pustakastha sUtro-stavanone kaMThastha karavAnI ApaNI prAcIna paraMparA Aje "gokhaNapaTTInA nAme vagovAI rahI che, enA ja eka vipAka rUpe pustakamAM joIne sUtra-svAdhyAya karanAro varga vadhI rahyo che ane copaDImAM joIjoIne stavanagAna karanArA bhaktonI saMkhyAmAM bharatI AvI rahI che, vartamAnanA AvA vikRta vAtAvaraNamAM kaMThasthIkaraNano mahimA samajAvavApUrvaka kaMThastha sUtra-svAdhyAya temaja stavanagAna mATenI sacoTa ane bharapUra preraNA pUro pADavA samartha eka prasaMga khAsa khAsa jANavA ane mANavA jevo che. lokasevaka tarIke gujarAtamAM prakhyAta ravizaMkara mahArAjanA jIvanano varSo pUrveno A eka prasaMga che. sevAkArya mATe gAmaDe gAmaDe ghUmavAnI emanI pravRtti ane vRtti tyAre jANItI ane mAnItI hatI. gItAno pATha emanA jIvana sAthe joDAyelo eka nityakrama hato. divase samaya na maLe, ethI rAte be traNa vAge jAgI jaIne teo saMpUrNa gItApATha karatA. gAmaDA gAmamAM vIjaLI-lAiTano tyAre pagapesAro thayo na hato, ethI rAte dIvo peTAvIne enA ajavALAmAM gItApAThano nityakrama teo akhaMDa jALavI jANatA. mahArAja prauDhavaya vaTAvIne jIvanamAM AgaLa vadhI rahyA hatA, ethI gItAne kaMThastha karavAno ane pustakanI parAdhInatA rAkhyA vinA gItA saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAya karavAno emano manoratha hajI saphaLa nahoto thayo. ethI teo jenA gharanI mahemAnagati svIkAratA ene anubhavavI paDatI takalIphathI pUrepUrA paricita paNa hatA. Ane ukelavAno upAya eka ja hato ke, pustakastha gItAne kaMThastha karavI! kaMThastha thayelI gItAne pachI hRdayastha banAvavI, e saheluM banI jAya. paNa A upAyanI upAsanA karavI hoya, to samayano bhoga Apavo paDe ane gItAne potAnA nAmanI jema ja yAda rAkhavI paDe. jenA ghare mahArAja mahemAna banyA hoya, e ghara Ama to pUrepUruM mahArAjanI sevAmAM dinarAta khaDepage sajja ja rahetuM. ethI gItApATha mATe rAte dIvo karavAnA sevAkAryane e gharavALA saharSa adA karatA, Ama chatAM A mATe gharamAMthI ekAda vyaktine rAte be traNa vAge jAgavuM paDatuM. e vAta mahArAjanA manamAM satata kheMcyA ja karatI hatI. ethI daDhapraNidhAna karIne emaNe gItA kaMThastha karavAnI zarUAta karI. nAnA bALakanI jema gItAnA zlokezlokanuM raTaNa karyA vinA gItAne kaMThastha banAvI zakAya, e zakya ja nahotuM. ethI vyasta jIvanamAMthIya samaya kADhIne thoDA mahinAone aMte divasothI sevelA manorathane mahArAja saphaLa karIne ja jaMpyA. A pUrve to AMkhone pustakamAM sthira rAkhavI paDatI, ethI gItApAThamAM manane ekAgra na banAvI zakAtuM. ethI akSaro sAthe ja ekAgratA sadhAtI, paNa have gItA kaMThastha thaI jatAM enA pATha samaye gItAnA artha sAthe mananI tanmayatA keLavI zakAtI. ethI gItAsvAdhyAya dvArA anerI AnaMdAnubhUti mANI zakAtI. Ama, pustaka0 gItA kaMThastha thayA bAda ene have hRdayastha banAvavAnI bhAvanA paNa dhIre dhIre phalita banavA mAMDI. pustaka0-gItA pATha dvArA varSothI je gItA sAthe ekAkAra nahotuM banI zakAyuM, e ekAkAratA kaMThastha-gItAnA pATha dvArA sAdhI zakAtAM, mahArAjane gItApATha dvArA koI navI ja dizA ane navA ja dezanAM dvAra 10 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ khullA thaI rahyAM hoya, e jAtanI svAnubhUti thavA mAMDI. gAmaDe gAmaDe ghUmavAnI pravRtti to cAlu ja rahI. emAM ghaNI vAra je gAmamAM ane je gharamAM eka vAra mahemAna banAyuM hoya, tyAM bIjI vAra mahemAnagati mANavAno prasaMga paNa Avato, e mujaba mahArAja I.sa. 1958mAM visanagara AvatAM prANazaMkara mahetAnA mahemAna banyA, varSo pUrve A gharanI mahemAnagati mANI, tyAre gItApATha mATe dIvo karavA eka vyaktine jAgavuM paDyuM hatuM, A pachI nidrA sAthe tUTI gayeluM enuM joDANa punaH mAMDa mAMDa anusaMdhAna sAdhI zakAtuM hatuM. A vAtane mahArAja varSo pachI paNa bhUlyA na hatA. ethI rAta paDatAM ja emaNe sUcanA ApI dIdhI ke, tame badhA nizciMta banIne sUI jajo. have gItApATha mATe dIvo karavAnI AvazyakatA nahi rahe. A sAMbhaLIne mahetAe Azcarya anubhavatAM prazna karyo ke, mahArAja! gItApAThano Apano nityakrama zuM khaMDita banI gayo! mana e mAnavA taiyAra nathI ke, saMkalpathI Apa cala-vicala banI jAva. javAba vALatAM mahArAje sAva sAhajikatAthI kahyuM ke, mahetA ! saMkalpathI cala-vicala thavAnuM to mane svapneya na sUjhe. gItApAThano nityakrama kaMI tUTe kharo? gItApATha to Aja sudhI akhaMDita rIte cAlu ja che. paNa yajamAnane rAte dIvo karavAmAM paDatI takalIpha mArA dilane DaMkhyA karatI hatI. mATe meM gItAne kaMThastha karI lIdhI hovAthI have pustaka ke dIvAnI sahAya lIdhA vinA ja gItApATha thaI zake che. zuM mahArAjano A javAba sAMbhaLIne mahetA sAzcarya pUchI beThA ke, zuM ATalI moTI uMmare Ape gItA kaMThastha karI? AkhI gItA yAda rAkhavI kaMI sahelI vAta nathI! Apa kaI rIte gItA kaMThastha karI zakyA? ATalo samaya maLavo ja muzkela gaNAya, samaya maLe toya gItAnA akSareakSarane potAnA nAmanI jema yAda rAkhavo, e to jarAya saheluM na ja gaNAya. saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 11
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAje kahyuM : kALA mAthAno mAnavI dhAre e karI zake, A kahevata kaMI khoTI nathI! ApaNe dhAratA nathI, mATe ja saheluM kArya paNa agharuM jaNAtuM hoya che. jo barAbara saMkalpa karIne dhArIe, to agharuM gaNAtuM kArya paNa sAva saheluM ane saraLa banI jAya, mane paNa zarUAtamAM to ema ja lAgatuM ke, AkhI gItA kaI rIte kaMThastha karI zakIza? paNa kareMge yA mareMge' jevI DhIlIpothI vRtti nahi, paraMtu "mareMge lekina karake raheMge" jevA daDha saMkalpa sAthe macI paDyo, to gItA kaMThastha karI zakyo ane gItApAThano kharo AnaMda to have ja lUMTI zakuM chuM. A sAMbhaLIne mahetA mahArAjanI gItAbhakti para ApharIna thaI javA uparAMta e sanAtana satyano sAkSAtkAra pAmI zakyA ke, pustakastha jJAnane hRdayastha banAvavuM hoya, to ene kaMThastha karavuM anivArya gaNAya. A prasaMga parathI evo bodhapATha laIe ke, pustakastha sUtro-stavanosajhAyone sauprathama vAMcIe-vicArIe, pachI kaMThastha karavAnA mAdhyame vAraMvAra punarAvartana karIne aMte hRdayastha banAvIe. pustakastha sUtra-stavanonuM vAMcIne punarAvartana karavuM ane kaMThastha sUtrastavanonuM punarAvartana ke gAna karavuM. A be vaccenA Abha-gAbha jevA aMtarane oLakhI levA jevuM che. pahelI kriyAmAM prata-pAnAM ke akSaro para ja AMkha kendrita karavI paDatI hoya che, bIjImAM svAdhyAya samaye akSarothI AgaLa vadhIne aMtara artha para kendrita thaI zakAtuM hoya che ane bhagavadbhaktinI paLomAM vAraMvAra copaDImAM ja coTADavI paDatI AMkhone prabhujInI pratimA para niraMtara kendrita karI zakAtI hoya che. copaDImAM AMkha rAkhIne stavanagAna thAya ane bhagavAna AMkha samakSa hoya, tyAre je bhaktigAna thAya, A be vacceno taphAvata to copaDImAM joIne stavana bolI janAra ane bhagavAna samakSa AMkha sthira karIne bhagavatabhaktimAM layalIna bananArA bhaktanI bhAvadhArAne jovAno prayatna thAya, to tarata ja kaLAI Ave. 12 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaMThastha sUtronA punarAvartana samaye AMkha baMdha rAkhI zakAtI hovAthI yatratatra bhaTakatA manane paNa sthira karI zakAtuM hoya che, ethI tana para paNa niyaMtraNa AvI zakatuM hoya che. A rIte tana-mana-vacananI caMcaLatA dUra karavAmAM kaMThasthano svAdhyAya saphaLa sAbita thayo hoya che. pustaka0 sUtranA svAdhyAya mATe amuka ja prakAranA sthaLa-kALa-paribaLa apekSita hoya che. kaMThasthano svAdhyAya AvI apekSA vinA svataH svanA sahAre ja thaI zakato hoya che. - jJAnI puruSoe potAnI vidvattAnA pradarzana mATe nahi, paNa vAcakonA vartanamAM vaNAI jAya, e mATe upadezaka sUtro pustakastha banAvyAM che ane A hetu sUtro jo hRdayastha bane, to ja siddha thaI zake ane AvI siddhinuM saMpAdana to ja thaI zake ke, jo e sUtro kaMThastha karavAmAM Ave! so TacanA suvarNa jevI ATalI vAta jo samajAI jAya, to ja gokhaNapaTTI' tarIke jenI vagovaNI Aje thaI rahI che, e kaMThasthIkaraNa punaH potAnA e ja pratiSThita pade punaHsusthirapratiSThA pAmI zake! saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadAcAranI suvAsa vaDavAIonI vaNajhAra sAthe dharatI para vistarelA vizALa vaDalAne joIe, tyAre evuM Azcarya thAya ke, AvI vizALatA vaDalAe kaI rIte siddha karI haze ? zuM vaDalAnA bhAge ane bhAgye AvI vizALatA ekAeka ja AkAzamAMthI TapakI paDI haze? nA, bIja rUpe je vizALatA vaDalAmAM dharabAI hoya che e ja divase divase vRddhiMgata thatuM bIja ja vizALa vaDalAmAM palaTAI jatuM hoya che. vaDalAne lAgu paDato A niyama mAnavane paNa eTalo ja lAgu paDe. bIja rUpe bAlyAvasthAmAM je viSayanI rasaruci aMkurita hoya, e ja rasaruci jyAre vRddhiMgata banIne koI siddhinA svarUpamAM darzana de, tyAre Azcaryacakita thaI jatAM evuM acaraja jAgyA vinA na rahI zake ke, AvI siddhi Ane svayaMvarA thaIne kaI rIte varI gaI haze? purAtattvanA kSetre bhagavAnalAla indrajIe je virala siddhio prApta karI hatI ethI emanAM nAmakAmanI smRti thatAM ja bhalabhalAnAM mastaka nata-namra banI jatAM, koIthI ukelI na zakAya, evo khAravela viSayaka zilAlekha emaNe bhagIratha jahemata uThAvIne ukelyo, ethI ja kaliMga cakravartI tarIke khAravelane AjanI duniyA ane savizeSa rIte jainajagata oLakhI zakyuM. e zilAlekhano ukela koIne zakya ja jaNAto na hato. paNa emaNe e akSarone ukelI ApyA, A siddhie to emane purAtattvanA AkAzamAM tejasvI nakSatranI jema camakAvI dIdhA. emanAmAM vikaselA purAtattvanA premanuM preraka-baLa kyuM hatuM ? bAlyavayamAM saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 14
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagA'tarIke oLakhAtA eo "bhagavAnalAla'tarIkenI vikhyAti kaI rIte varyA? e jANavA jevuM che. e jANakArI meLavIzuM, to e sanAtana satyano ApaNane sAkSAtkAra thavA pAmaze ke, jo viSayanI rasaruci bIjA tarIke mAnavInA jIvanamAM, manamAM ke vacanamAM dharabAI hoya, e ja anukULa saMjogo maLatA siddhimAM palaTAIne duniyAne diMga karI jatI hoya che. sAdhAraNa parivAramAM jUnAgaDha khAte janmelA eka bALakanuM nAma to "bhagavAna' pADavAmAM AvyuM hatuM. thoDA mahinA sudhI to sau ene bhagavAnanA nAme ja bolAvatA rahyA. paNa e jyAM nizALamAM dAkhala thayo ane bhaNavA karatAM bhaTakavAmAM ja vadhu samaya gALato gayo, tyAM ja sau ene "bhago'nA nAme vagovatA rahyA. nizALamAM palAMThI lagAvIne besavA karatAM lAThI laIne AsapAsa ghUmatA ja rahevAnI "rakhaDapaTTI ene sadI gaI, tyAre sagAMvahAlAM tathA svajanoe paNa bhaNavA mATenA ghoMcaparoNA karavA mAMDI vALIne bhagAne bhagAnI rIte ja jIvavA devAnI chUTa ApI dIdhA jevuM valaNa apanAvyuM, ethI rakhaDapaTTInA enA "zokhamAM zodhakhoLanI rasaruci umerAI ane ethI jaMgalamAM pharatAM pharatAM enI najara jUnAM zilpa, khodakAma karatAM bahAra AvelI sAva sAmAnya jaNAtI cIjo, bhagnAvazeSo jevA bhaMgArane zRMgAra samo gaNIne eno saMgraha karavAmAM ja tallIna rahevA mAMDI. gharane jANe vakhAra samajIne ja bhagAe jyAre Avo bhaMgAra gharaAMgaNe ThalavI devA mAMDyo, tyAre eka divasa mAtA ane moTA bhAIe jarA karaDAkIthI bhagAne ThapakAryo ke, bhagA! bhaTakI bhaTakIne teM A badhuM zuM bheguM karavA mAMDyuM che. A kaMI kacaro ThalavavAnI vakhAra nathI, A to rahevAnuM ghara che. mATe tuM Avo bhaMgAra bhego karato ja rahIza, to e bhaMgAranI sAthe taneya gharavaTo ApIne gharamAMthI bahAra kADhI mUkavo paDaze. mATe tAre A gharamAM rahevuM hoya, to havethI Avo bhaMgAra bhego karavAnuM mAMDI vALa. : saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ moTA bhAInI A cImakI sAMbhaLIne bhago jUnA jUnA e avazeSo para najara doDAvIne evuM vicArI rahyo ke, AmAM je cIja sAva nakAmI lAge, ene kADhI nAkhuM, to enI jagyAe kAmanI jUnI jUnI jaNasone sthAna maLI zake, bhagAne jUnA sAthe evI jigarI-dostI baMdhAI cUkI hatI ke, khUba khUba vicAra karyA pachI paNa koI cIjane pheMkI detAM eno jIva na cAlyo. A pachI eNe nakkI karyuM ke, AvI jUnI cIjo have ghare na lAvatAM jaMgalamAM ja koI jagAe ekaThI karatA rahevuM, ene koI corI to javAnuM ja nathI. sonuM rUpuM hajI corAya, paNa jUno bhaMgAra bheTamAM maLato hoya, toya koNa ene saMghare? jUnAgaDhano gaDha-koTa-killo kharekhara nAma mujaba jUnI jUnI jaNasono gaDha ja hato, ethI bhago emAM bhaTakyA ja karato, toya dharAto nahi, bhramaNa daramiyAna je kaMI jUnuM jovA maLe, eno eka jagAe bhagAe saMgraha karavA mAMDyo, ethI gharane vakhAramAM pheravI nAkhavA jevI enI pravRtti AgaLa vadhatI aTakI gayAno saue saMtoSa anubhavyo, paNa enI rakhaDapaTTI to cAlu ja rahI hatI, e aMgeno kacavATa to emano ema ja rahyo. bhago have kaMI bhagalo-kIko nahoto rahyo. caudeka varSanI uMmare e pahoMcyo hato, ethI enA bhAvi aMge saciMta parivAranA haiye bhagAno rakhaDavAno zokha zULa banIne nizadina DaMkhato ja rahe, e sahaja hatuM. paNa A aMge sau nirupAya hatA, bhago to bhagAnI potAnI duniyAmAM masta hato, eka divasa pharatAM pharatAM bhagAe jamInamAM eka chidra joIne enI UMDAI mApavAno prayatna karI joyo. A mATe potAnI pAse rahelI lAThI-lAkaDI eNe e chidramAM khosI, to AkhI lAkaDI saDasaDATa karatI aMdara pesI gaI, chatAM hajI aMdara vadhu polANa hovAnI saMbhAvanA lAgatAM bIje divase moTo lAMbo vAMsaDo kyAMkathI gotI lAvIne bhagAe e chidramAM khosyo, to lAMbo lAMbo e vAMsaDo pUrepUro aMdara pesI gayA saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 16
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pachI paNa vadhu polANa saMbhavita jaNAyuM, ethI A polANanA paDadA pAchaLanuM rahasya jANavAnI tAlAvelI bhagA pAse e chidranI AsapAsanI jamIna 52 thoDuMka khodakAma karAvI gayuM. e khodakAma jarAka UMDu jatAM ja aMdara koI guphA jevuM sthApatya dharabAyuM hoya, ema lAgatAM bhago ekadama harSita banIne nAcI UThyo. zodhakhoLanA enA zokhane Aje aNadhArI ja saphaLatA maLavA pAmI hatI, eno AnaMda enA haiyAmAM samAto na hato. eNe ghare AvIne moTA bhAI samakSa 'bagAsuM khAtAM khAtAM moMmAM patAsuM AvI paDyA' jevI A siddhinI vAta karatAM, moTA bhAI paNa Azcaryacakita banIne e siddhi nihALavA pahoMcI gayA. jaMgalanA e pradezamAM thayelA khodakAmanI bhItaramAM gebI guphA jevuM sthApatya nihALIne eo paNa nAcI UThyA ane bhagAnI pITha thAbaDavA uparAMta teo jAte paNa e khodakAmamAM joDAyA, ethI thoDAka vadhu khodakAmanA prabhAve ekadama spaSTa guphAnuM darzana thatAM ja, Aja sudhI najaramAMthI sAvaja pheMkAI gayelA bhagAne emanI nehabharI najara navaDAvI rahI. bhagAnA bhAvi aMge satata saciMta rahetA moTA bhAIne eka evo vicAra AvI gayo ke, jo purAtattva khAtA sAthe bhagAne joDI devAmAM Ave, to AnuM bhAvi ujjavaLa banI gayA vinA na rahe. emaNe bhagA AgaLa potAnA mananI A vAta rajU karI. paNa bhago to potAnI duniyA choDavA mAMgato ja na hato, alagArI jevI rakhaDapaTTInI svataMtratA choDIne purAtattvakhAtAnI dIvAlo vacce kedI jevuM jIvana gujAravuM, ene kyAMthI pasaMda paDe? moTA bhAI koIpaNa hisAbe bhagAnuM bhAvi surakSita karI devA mAMgatA hatA, emaNe samajAvyuM ke, tArA rasa ane rucine puSTa banAve, evuM ja purAtattvanuM A khAtuM che. tuM emAM joDAI jaIza, pachI to AnA karatAMya caDiyAtI siddhio tane sAmethI varavA svayaMvarA banIne saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 17
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ doDatI Avaze. AvI samajAvaTa saphaLa thaI. ane bhago purAtattvakhAtA samakSa khaDo thaI gayo, zodhayAtrA daramiyAna maLI AvelI guphAnI vAta rajU karIne eNe purAtattva-vibhAgamAM joDAvAnI bhAvanA rajU karI, ethI tarata ja A vibhAganA agraNIo sau prathama to e guphA jovA doDI AvyA, eka chidranI nIce saMtAyelI gebI guphA zodhI kADhavA badala emaNe 15 varSanI ja vaya dharAvatA bhagAne biradAvatAM enI pITha thAbaDI ane tarata ja purAtattva-vibhAgamAM eno saprema praveza karAvyo. A pachI thoDAka ja samayamAM "bhagA"nI jijJAsuvRttie ene DhabunA Dha mAMthI ugArI laIne prakAMDa-prajJanA "jJa' sudhInI jJAnayAtrAnA saphaLa yAtrI banAvatAM e bhagavAnadAsa tarIke prasiddha banavA mAMDyo. bArAkhaDIbArAkSarI paNa mAMDa mAMDa zIkhI zakanArA ene dhIme dhIme saMskRta-prAkRta bhASAnuM prakAMDa-pAMDitya varyuM ane enI zodhayAtrA "guphA" jevAM aneka gebI rahasyone ukelavAmAM saphaLa puravAra thavA mAMDI. nAnI vaye "guphA zodha' dvArA kamAyelI kIrtimAM sarvataH samRddhinI vRddhimAM purAtattva-vibhAganA vaDA Do. bhAujIno phALo avismaraNIya gaNAya evo hato. ene satata smaraNamAM rAkhanArA indrajInI vidvattAthI AkarSita banIne yuropanI InTaranezanala koMgrese emane "DokTara opha lojha', viyenA yuni.e "prophesara opha philosophI ane laMDana yuni.e "prophesara opha liTarecara' jevI padavIo enAyata karI. A sivAya paNa ghaNuM ghaNuM sanmAna pAmanArA bhagavAna IndrajInAM nAmakAma Ajeya purAtattvanA kSetre gauravabharyuM sthAnamAna dharAve che. VA 18 saMskRtinI rasadhAraH bhAga-4
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ levAnI laDAI nahi, devAnI duhAI levA mATenI laDAI to A duniyAmAM harahaMmeza jovA maLe, emAM kaMI navAI nathI, paNa jyAre na levA mATenI laDAI jAge, tyAre duniyAnI AMkhe ahobhAvanAM AMsu UbharAI AvyA vinA na rahe ane e laDAI jovA loko ToLe vaLe, AvI ja eka laDAI lagabhaga 300 varSa pUrve sAtArA-nagaranI rAjasabhAmAM rasAkasIpUrvaka raMga jamAvI rahI hatI ane jaya-vijayano nirNaya sAMbhaLavA saMpUrNa sabhA utkaMThita banI hatI. rAjasabhAmAM sattAnA siMhAsane zivAjI mahArAjanA pautra zAhu mahArAja birAjamAna hatA. emanAM caraNa samakSa pa0 hajAra rUpiyAnI eka thelI paDI hatI ane gokhale tathA gopAla baMne evo dAvo peza karI rahyA hatA ke, 'A thelI para mAro adhikAra nathI, mATe ame A thelInI mAlikI na karI zakIe, zAhu mahArAja! ame ApanI samakSa nyAya mAMgavA upasthita thayA chIe. Apa je nyAya toLazo, e amane mAnya raheze.' sabhA A dAvo sAMbhaLIne diMga rahI gaI. kAraNa ke A dAvAmAM laIne bathAvI pADavAnI lohiyALa laDAInI lAlAza gaMdhAtI na hatI, paNa na levAnI lAgaNInI bhInI bhInI suvAsa phelAI rahI hatI. A dAvo sAMbhaLIne zAhu mahArAja vicAramagna banI gayA, tyAM ja gokhalee spaSTatA karatAM kahyuM ke, mahArAja! varSo pUrve 50 hajAranI A thApaNa A gopAlanA pitA vizvAsarAva mUkI gayA hatA. ThIka ThIka varSo vItI gayA bAda teo jyAre A thApaNane pAchI levA na AvyA, tyAre mane ciMtA saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 19
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ thaI ke, teo thApaNane pAchI levA na AvyA, tyAre mane ciMtA thaI ke, teo thApaNanI vAta bhUlI gayA ke zuM ? emanI zodha karatAM karatAM eka dahADo mane emanA putra gopAlano bheTo thaI gayo, tyAre ja mane e duHkhada samAcAra jANavA maLyA ke, yAtrAe gayelA vizvAsarAva yAtrA pUrNa karIne sAtArA pAchA Ave, e pUrve yAtrA daramiyAna ja emanI jIvanayAtrA para pUrNavirAma mukAI gayuM hatuM. A sAMbhaLIne eka bAju mane du:kha thayuM, to bIjI bAju e vAtano AMnada thayo ke, 50 hajA2nI thApaNa enA mAlikane huM have pahoMcADI zakIza. ethI meM gopAlane kahyuM ke, have thApaNa laI javAnA tame adhikArI cho. mATe 50 hajAranI tamArA pitAnI thApaNa laI jaIne mane bojamukta banAvavA vinaMtI. bolo, rAjavI! have A thelInA adhikArI gopAla kharA ke nahi ? gokhalenA A praznanA paDaghA zame, e pUrve ja gopAla Ubho thaI gayo. eNe potAnI vAta rajU karatAM kahyuM ke, 'rAjavI! gokhalenI A vAtane mAre khoTI nathI mAnavI, paNa mArA pitAjIe 50 hajAranI thApaNa gokhalene tyAM mUkI, eno koI purAvo to mane maLavo joIe ne? thApaNa aMge pitAjI mane kaMI ja kahI gayA nathI. A viSayamAM gokhalene tyAM copaDAmAM koI noMdha jovA maLatI nathI, ema mAre tyAMnA copaDA paNa A vAtanI sAkha nathI pUratA. bemAMthI ekanI pAse paNa Ano koI lekhita purAvo hota, to hajI judI vAta hatI. bAkI AvA eka paNa purAvA vinA gokhalenI vAtane sAva sAcI mAnIne mArAthI e thApaNa pa2 naja2 paNa kema karI zakAya? Ama karavAthI mArI nItimattA naMdavAyA vinA rahe kharI ? mATe A thApaNanI thelI para mAro adhikAra to kaI rIte gaNAya?' gopAlanI A vAta sAMbhaLIne sabhAmAM patharAyeluM Azcarya ane ahobhAvanuM vAtAvaraNa ora gADha banyuM. aNahakkanuM jatuM karavAnI gokhalenI A manovRtti jo lAkha lAkha dhanyavAdane pAtra hatI, to purAvo saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 20
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLyA bAda ja hakkaneya svIkAravAnI nItimattAno nejo, Arthika bhIsa hovA chatAM gopAle je rIte aNanamatA sAthe dhAraNa karI jANyo hato ane ene pharakato ja rAkhavAnI daDhatA jALavI jANI hatI. e daDhatA to karoDa karoDa kIrtivAdane pAtra hatI. A ghaTanA kaI rIte banavA pAmI hatI, e paNa jANavA jevuM che : sAtArA nagaramAM gokhalenI nAmanA-kAmanA e kAraNe phelAyelI hatI ke, je dhaMdhAmAM ImAnadArI jALavI jANavI khUba ja dohyalI gaNAya, evo dhIradhArano dhaMdho aNizuddha ImAnadArI jALavIne teo karatA hatA. emanI chApa evI hatI ke, gaNyA ke lakhyAlakhAvyA vinA paNa emanI peDhImAM lAkhonI thApaNa mUkI devAmAM Ave, to aDadhI rAte paNa dUdhe dhoIne e pAchI maLI ja jAya. AvI chApa hovAthI emanI peDhImAM thApaNa mUkIne thApaNadAro nizcita banIne UMghI jatA. gokhalenI nIti-rIti evI hatI ke, potAnI peDhImAM thApaNa mUkavA mATe sAmethI koIne kahevuM nahi, je koI sAmethI mUkavA Ave, ene paNa anyatra mUkavAnI bhalAmaNa karavI. Ama chatAM eno Agraha TALI zakAya evo na hoya, to ja thApaNa svIkAravI, temaja lekhita rUpe noMdhaNI karyA vinA na rahevuM. emanI AvI AbarUthI ja AkarSita banIne eka vAra vizvAsarAve emanI peDhImAM paga mUkyo. vizvAsarAvanI e jAtanI bhAvanA hatI ke, 50 hajAranI mUDI thApaNa rUpe surakSita peDhImAM mUkIne pachI yAtrArthe nIkaLavuM. A bhAvanAnI pUrti mATe vizvAsarAva sIdhA ja gokhalenI peDhImAM pahoMcI gayA. emaNe makkamatApUrvaka evI bhAvanA vyakta karI ke, tIrthayAtrAno manoratha to meM sevyo che, paNa AnI saphaLatAno AdhAra ekamAtra tame ja cho, jo 50 hajAranI thelI thApaNa rUpe svIkAravAnI tame taiyArI darzAvo, to ja have pachI tIrthayAtrAno kAryakrama AgaLa vicArI zakAya. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ gokhale dvArA potAnI rIti-nIti jaNAvavAmAM AvI, tyAre ene kAne dharyA vinA ja ekamAtra vizvAsanA AdhAre ja vizvAsarAve gokhale para vizvAsa mUkI detAM kahyuM ke, mAre AvA koI nIti-niyamo jANavA nathI. mane to tamArI ImAnadArI para ja pUro vizvAsa che. mATe svIkArI lo, A rUpiyA 50 hajArathI bharelI thApaNanI thelI! A aMge mAre koI sahI paNa nathI karavI ke nathI levI. jene ImAnadArI para pUro vizvAsa na hoya, e ja lakhANa ke sahInA AvA lapharAmAM paDe. A jAtano jene AMdhaLo gaNAya, chatAM AnA jevo dekhato bIjo koI na hoI zake, evo vizvAsa gokhale para mUkIne thApaNanI e thelI ApavApUrvaka vizvAsarAve jyAM UbhA thaIne cAlavAnI taiyArI karavA mAMDI, tyAre gokhalee kahyuM ke, lakhANa huM lakhuM, pachI tame sahI to karatA jAva. tyAre sahI karavA dvArA thoDoka paNa avizvAsano abhAsa vyakta karavAnI vRttithI aLagA rahevA vizvAsarAve kahyuM ke, mane pUro vizvAsa che, pachI sahInI jarUra ja zI che ? Ama kahI cAlatA thayelA vizvAsarAvane gokhalee jatAM jatAM salAha ApI ke, kaMI nahi have ghare jaIne copaDAmAM A lakhANa to karI ja lejo. jethI bhaviSyamAM koI prazna Ubho thavA na pAme. gokhalenI A salAhane paNa sAMbhaLI-na sAMbhaLI karIne vizvAsarAva ghara bhaNI cAlatA thaI gayA. ghare gayA bAda A zANI salAhane amalamAM mUkIne thoDAghaNA aMzeya avizvasta thavA emanuM mana na mAnyuM, ane koI paNa jAtanI noMdha potAnA copaDAmAM TapakAvyA vinA ja thoDA divaso bAda teo yAtrArthe cAlI nIkaLyA. A vAtano ullekha parivAra ke putra samakSa karavAnI paNa emane AvazyakatA na jaNAI. A bhUlanAM be jAtanAM duSpariNAma AvavAnI zakyatA hatI. bhaviSyamAM vizvAsa rAvanI gerahAjarIno lAbha laIne kAM gokhale thApaNa pacAvI pADavAnI lobhAMdhatAno bhoga bane, paNa A to joke zakya ja na hatuM athavA to 22 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAno putra gopAla e thApaNane aNahakkanI gaNIne sAmethI soMpavAmAM Ave, toya svIkAravA taiyAra na thAya. AvI zakyatA hatI, je aMte sAcI sAbita thaI hatI. potAnI bhUla Avo koI vipAka ANavAmAM nimitta nahi ja bane. evA vizvAsapUrvaka tIrthayAtrAmAM AgaLa ne AgaLa vadhatA vizvAsarAvane eka dahADo potAnA ja zvAsozvAse dago dIdho ane eno bhoga bananArA vizvAsarAvanI jIvanayAtrA para aNadhAryuM ja pUrNavirAma mukAI javA pAmyuM. emanI ciravidAya bAda dhIme dhIme parivAranuM bhAgya paNa palaTo levA mAMDyuM. badhI javAbadArI putra gopAla para AvI, nANAMnI saMpUrNa sAcavaNI enA bhAgyamAM nahotI lakhAI, paNa nItimattAne aNizuddha jALavavAnuM enuM bhAgya to joradAra hatuM enI sau koIne vadhu pratIti tyAre ja thavA mAMDI ke, jyAre eka dahADo acAnaka ja gokhaleno bheTo thaI javA pAmyo, tyAre gokhale sAthe thayelI vAtacItamAMthI Arthika mUMjhavaNa TALavAno rAha gotavAno vicAra suddhAM gopAlane na Avyo. gokhalee jyAre sahajabhAve gopAla samakSa pitAjI aMge pUchaparacha karI ane AghAtajanaka javAba maLyo, tyAre gokhale pUchI beTho ke, zuM teonI ciravidAya thaI gaI ! A savAla sAMbhaLIne gopAlane thayuM ke, gokhalene pitAjI pAsethI koI rakama levAnI rahI gaI hovAthI savAla rUpe AghAta vyakta thaI javA pAmyo haze? pote Arthika rIte saddhara nahi, addhara hato. paraMtu nItimattAnI dRSTie saMpUrNa saddharatAno sUcaka javAba vALatAM gopAle kahyuM : Apa ciMtA na rAkhatA, pitAjI pAsethI koI levAnI rakama nIkaLatI haze, to e rakama vyAja sAthe pUrepUrI bharI ApavA baMdhAuM chuM, Aje bhale huM tamArI levAnI rakama bharapAI na karI zakuM, paNa jema bane tema vahelI take e rakama cUkate karavA vacanabaddha banuM chuM. saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 23
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ A sAMbhaLIne gokhalee sAzcarya jaNAvyuM ke, mAre to levAnuM nahi, devAnuM-ApavAnuM bAkI rahI jAya che. ApanA pitA vizvAsarAve mAre tyAM 50 hajAranI thApaNa mUkI hatI, pachI ene levA Aja sudhI na AvyA, mATe zira parano bojo utAravA huM emanI zodha divasothI karI rahyo hato. Aje tamAro bheTo thaI gayA badala mArA AnaMdano pAra nathI. pitAjInA badale putra tarIke tame A thApaNa pAchI svIkArI lo, to huM mArA mAthethI merubhAra UtarI gayA jevo hAzakAro anubhavI zakIza. lakSmI sAmethI cAMllo karavA AvI hoya, evI A mAMgaNI hatI ane gopAla jo A mAMgaNIne vadhAvI le, to Arthika samasyAno ukela paLavAramAM AvI jAya ema hato. paNa nItimattAno je nejo gopAlane vArasAmAM maLyo hato, e thoDo paNa jhaMkhavAya, e iSTa na hovAthI gopAle javAbamAM jaNAvyuM ke, pitAjI thApaNa rUpe pa0 hajAra mUkI gayA hatA, ema tame kaho cho, paNa mane to A vAtanI gaMdha paNa Aja sudhI nathI AvI, mATe copaDAmAM A vAtano ullekha maLe, to ja huM kaMIka vicArI zakuM. tamArA copaDAmAM A aMgeno koI ullekha hoya, to joI rAkhazo. mArA gharanA copaDA joIne huM kAle Apane maLavA AvIza. gokhalene e vAtano AnaMda hato ke, zodha saphaLa thaI kharI, have nirboja banI zakAze. mArA copaDAmAM to thApaNa aMgeno ekAda paNa akSara kyAMthI vAMcavA maLavAno? paNa mArI salAha mujaba vizvAsarAva potAnA copaDAmAM A vAtano ullekha khUNekhAMcare paNa karyA vinA nahi ja rahyA hoya, ethI thApaNano sApaNa jevo bhAra jarUrI huM mAthethI utArI zakIza. gopAle ghare jaIne copaDAnAM badhAM pAnAM uthalAvyAM ane akSare akSara ukelI nAkhyo, paraMtu gokhale dvArA je vAta rajU karAI hatI, eno sama khAvA pUratoya purAvo na meLavI zakAyo, tyAre eNe gokhalenA saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 24
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghare jaIne e thApaNane svIkAravAnI spaSTa nAmarajI darzAvI dIdhI. A pachI gokhale-gopAla vacce vicAra-vimarza ane vicAraNAnuM ghaNuM ghaNuM ghammaravaloNuM thayuM, paNa jyAre nirNayanuM navanIta na tAravI zakAyuM, tyAre rAjadarabAra samakSa A aMgeno ukela lAvavAno nirNaya thayo. gokhalee vicAryuM ke, A thApaNane have gharamAM sAcavI rAkhavAno koI ja artha nathI, kema ke vizvAsarAva to Ane levA have AvavAnA ja nathI. mATe nirNaya Ave, ane gopAla Ane svIkArI le to to bahu sAruM. nahi to A thApaNane rAjadarabAramAM suparata karI daIne paNa mAre to mAthethI bojo utArI nAkhavo ja rahyo. A nirNaya para AvI gayA bAda e thApaNane rAjadarabAramAM laI jaIne eNe zAhu mahArAjanA caraNe dharI devApUrvaka ukela mATe prArthanA karIne potAnI vAta savistara rajU karI. e sAMbhaLIne rAjavIne emanI vAta ekadama vAjabI jaNAI. AnI sAme gopAle potAnA muddA rajU karyA, AdarzanI dRSTie e muddA mananIya paNa hatA, paNa vyavahAru daSTie e mAnya rAkhI zakAya, evA na hatA. vaLI Arthika dRSTie saddhara banavAno ukela paNa thApaNanA svIkArathI AvI jato hato. paNa gopAle vyakta karelo saMdeha e pote samaje, to ja dUra thaI zake ema hato. UMDe uDe enA manamAM evo saMdeha saLavaLI rahyo hato ke, mane Arthika rIte saddhara banAvavA mATe ja thApaNanI A AkhI ghaTanA ja upajAvI kADhavAmAM kema na AvI hoya? A saMdeha jo sAco hoya, to thApaNano svIkAra aNahakka para hakka jamAvavA jevuM pApa ja gaNAya. zAhu mahArAje gopAlane samajAvavAmAM kaMI bAkI na rAkhyuM, tyAre eno javAba eka ja rahyo ke, manane manAvI levA mATe ApanA muddAone mAnya rAkhIne mAre A thApaNa svIkArI levI ja rahI. paNa A mATe mAruM mana mAnatuM nathI. mATe bIjo je koI hukama karazo, ene huM saharSa zirodhArya karI laIza. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 25
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjadarabAramAM yogya khajAnacInI nimaNUka mATe mahArAja pote divasothI saciMta hatA. Ano upAya ane ukela manamAM ekAeka camakI jatAM mahArAje pheMsalo phADatAM jAhera karyuM ke, A thApaNa thApaNa tarIke ja atyAre bhale rAjyanA khajAnAmAM sacavAya, gopAlanA lalATa-lekhamAM mane khajAnacInuM pada vaMcAI rahyuM che. mATe thApaNano svIkAra bhale gopAle jato karyo hoya, paNa A pada to saharSa svIkArI ja le, evo huM hukama karuM chuM. A jAherAtane sAtArA nagare tALIonA nAdathI vadhAvI lIdhI. jALavI jANelI nItimattAnuM vaLatara jANe gopAlane cakravRddhi vyAja ane vadhArAmAM tAja sahita maLI rahyuM hatuM. thoDA samaya bAda khajAnacI tarIkenI kAryavAhIthI saMtuSTa banIne rAjavIe inAma tarIke eka thelI gopAlane jAheramAM samarpita karI. sAtArAnI rAjasabhA e dahADe gopAlanI nItimattAne cAra moDhe vakhANI rahI. rAjakhajAnacIe ghare jaIne bheTaNAMnI e thelI jamIna para ThalavI, to 50 hajAranI rokaDI rakama joIne gokhale taraphathI svIkArI levAno atyAgraha thayo hato, e thApaNanI smRti thaI AvI, paNa have to e rAjavI taraphathI bheTaNA rUpe maLI hatI. ethI enA asvIkAranA vicAraneya kayAM koI avakAza ja hato! 26 saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ marIneya jivADavA jhajhUmanAra bhAratIya bhUminA kaNekaNa uparAMta vAtAvaraNamAMya dharmanA dhabakAra ane saMskRtinI soDama vyApta hovAthI ahIMnI dhanya dharatI para ja pedA thaIne poSaNa pAmanArI vyakti-zaktimAM 'jIvo ane jIvavA do' nI saMskAropUrvaka ' marIne paNa jivADo' jevI abola jIvasRSTi taraphanI hamadardI jovA maLe, emAM to zI navAI gaNAya? paNa amerikAmAM janmelA ane aMgrejI sAhityakAra tarIkenI nAmanA kAmanA kamAnArA kIpaliMganA kALaje jyAre abola gaNAtA hAthI jevA prANI para AvI karuNAbharI hamadardI jovA maLe, tyAre to evuM Azcarya thayA vinA na ja rahe ke, karuNAnA AvA pATha e amerikanane zIkhavanAra koNa haze? javAba che : bhAratanI divya ane bhavyabhUmi! kIpaliMga amerikAnA vatanI hatA, chatAM bhAratamAM sarakArI adhikArI tarIke ThIka ThIka varSo sudhI rahevA bhAgyazALI nIvaDelA. teo evuM saubhAgya paNa dharAvatA hatA ke, ahIMnA saMskAro sAthe lAgaNInA atUTa baMdhane baMdhAI javA uparAMta enI suvAsane amerikAmAM pAchA pharyA bAda paNa teozrI tAjI ne tAjI ja rAkhI zakyA hatA. eno ja e prabhAva hato ke, amerikAnA prakhyAta eka sarakasanA hAthIne jyAre enA menejare ja baMdUkanI goLIthI 'zUTa' karI devAno hukama karyo, tyAre e hAthInA sAthI banIne ene motamAMthI ugArI levAnI javAbadArI jAna para jokhama toLIneya, teo sAme pagale cAlIne jhaDapI levA uparAMta e hAthIne jIvanadAna ApavAmAM paNa saphaLa sAbita thaI zakyA. pUro saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 27
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasaMga jANavA-mANavA jevo ane AnI parathI bhAratIya tarIke mUMgAabola jIvo tarapha ApaNuM kartavya zuM hoI zake? eno bodha paNa sAce ja grahaNa karavA jevo che. hAthI Ama paNa eka samajadAra prANI gaNAya che, emAM paNa bhAratIya hAthInI samajadArI vakhaNAtI hovAthI amerikAnI eka prakhyAta sarakasa kaMpanIne bhAratIya hAthI meLavavAno manoratha jAgyo, thoDAghaNA prayAsa bAda keLavAyelo eka hAthI maLI jatAM kaMpanIno manoratha saphaLa thayo. keLavAyelA e hAthInI uMmara nAnI hatI, ane jevI keLavaNI ApavI hoya, evI keLavaNI grahaNa karavAnI enI zakti ane kSamatA Azcaryajanaka hatI. bALakone priya khela bhajavavA mATe e sarakasa vadhu prakhyAta hatuM. enuM nAma paDatuM ne bALako khuzakhuzAla banI jaIne enA khela jovA UmaTI paDatA. amerikAmAM AvyA bAda thoDA samayamAM e hAthIne 'bojho'nA hulAmaNA nAme sau koI oLakhavA - bolAvavA lAgyA. bIjA bIjA hAthIonI sarakhAmaNImAM 'bojho'nI vadhu AzcaryakArI karAmata ane kuzaLatA joIne sau bhAratanI vizeSatAbhavyatAnAM paNa vakhANa karyA vinA na rahI zakatA. thoDAM varSo sudhI 'bojho'nA prabhAve sarakasanA meja 52 nANAnI TaMkazALavarasavA mAMDI. 'bojho'nA kAraNe e sarakasa ane sarakasanA kAraNe e 'bojho' vadhu ne vadhu prakhyAti meLavavAmAM dhAraNAtIta saphaLatA pAmatA rahyA. paNa eka dahADo 'bojho'mAM e jAtanuM parivartana aNadhAryuM ja AvavA mAMDyuM ke, dhIre dhIre e hAthImAM 'pAgalatA' vega pakaDavA mAMDI. A pUrve sa2kasane dhUma kamANI karI ApatA 'bojho'nI e pAgalatAne dUra karavAnA upAyo ane upacAro pAchaLa dhUma kharca thato ja gayo, paNa pariNAma zUnya ja AvatuM gayuM. hAthInI pAchaLa pANInI jema paisA verAtA gayA, ema enI pAgalatA vadhatI ja gaI. upacAro kAragata nIvaDavAnI koI AzA ke zakyatA na jaNAtAM, bhArata mATe jenI zakyatA saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 28
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ na ja gaNAya, evo niSphara eka nirNaya amerikAnI e sarakasa-kaMpanIe laI lIdho. e nirNaya hato: pAgala banelA hAthIne goLI mArIne enAM so varasa kAcI paLamAM ja pUrAM karI nAkhavAno! bhAratanI bhUmi para Avo koI hAthI pAgala banyo hota, to cokkasa Avo niSphara vicAra paNa na Avata, AvA nirNayanI to kalpanAya kyAMthI Ave? kadAca lobhAM koI kaMpanI Avo nirNaya laI le, toya enI viruddha pracaMDa janajuvALa jAgyA vinA na raheta, ane ethI e nirNayane pAcho kheMcI levA, kaMpanIne majabUra banavuM ja paData. paNa hAthI atyAre bhAratanA badale amerikAmAM hato, ethI amerikAnI sarakasa-kaMpanI pAse to AvI AzA rAkhavI ja vyartha hatI. hAthInI hatyAno nirNaya laI levAyA bAda enA jhaDapI amala mATenAM vicAracakro gatimAna banyAM, jIvato rahIne je hAthI lAkhano puravAra thayo hato, ane lakhalUTa lakSmIne darzako pAsethI ghasaDI lAvI zakyo hato, ene have zAMtithI jIvavA daIne kudaratI mRtyu sudhI pALavA-poSavAnuM sarakasa kaMpanInuM ja kartavya hatuM, paNa A kartavya adA karavAnI vAta to dUra rahI, uparathI e kaMpanIe mRtyuno malAjo jALavavAnI pharaja paNa phagAvI daIne, enA motamAMthI paNa karoDonI kamANI karI levA mATenuM eka nidhurAtinidhura Ayojana jAhera karyuM. lAkhonI lakSmI ane karoDonI kIrti kamAvI ApanAra e bojhonI nirdaya hatyAne khela-tamAzA'nuM svarUpa ApIne jAheramAM "hAthI hatyAno e zo bhajavavAnuM nakkI karIne prekSaka tarIke emAM hAjara rahenAra mATe moMghIdATa TikiTa jAhera karavAmAM AvI. A to amerikI-prajA hatI, Avo khataranAka khela pAcho kyAre jovA maLavAno hato, ema mAnIne TikiTa levA paDApaDI thaI. khelanuM medAna cikkAra UbharAI UThyuM. hAthInI jAheramAM thanArI hatyAnA e samAcAra koI cakacAranI jema cotarapha carcAI rahyA. kutUhalapremI prajAne mana je tamAso hato, evA A saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 20
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra bhAratIya-saMskArothI suvAsita kipaliMganA kAne athaDAtAM emanA kAne kaMpArI anubhavI ane emanuM dayALu dila dravI UThyuM. bhAratanA vasavATa daramiyAna emaNe hAthInA jIvana aMge paNa abhyAsAtmaka dRSTikoNathI ghaNI ghaNI jANakArI meLavI hatI, ethI emanA aMtaramAMthI eka evo AtmanAda jAgyo ke, motanA moMmAM dhakelAI janArA hAthInA sAthI banIne tAre ene ugArI levo ja joIe. hAthI aMgenI tArI jANakArI jo atyAre kAma nahi Ave, to kyAre kAma Avaze? kIpaliMgane thayuM ke, bhAratIya-vAtAvaraNanI tIvra yAda AvI javAnA kAraNe ja boMjhAmAM pAgalatA AvI hovI joIe, ethI davAdArU nahi, enI pAgalatA dUra karavAno upAya enI smRtine saMtoSavI, e ja hovo joIe. huM A aMge prayatna karuM, to kadAca mArI A chellI cAvIthI bAMjhAnAM bhAgyadvAra saDAka karatAM khUlI jAya, to khUlI jAya. mATe mAre avilaMbe sarakasanA medAnamAM pahoMcI jaIne hAthInA sAthI banavAnI A taka jAna para jokhama toLI laIne paNa jhaDapI ja levI joIe. AmAM huM saphaLa thaIza, to amerikAne eka navo ja bhAratIya saMdeza sAMbhaLavA maLaze ke, koIne mAravA bhegA thayelA hajAro-loko karatAM bacAvavA kUdI paDanAra ekanI tAkAta vadhu gaNAya. hAthI-hatyA jyAM zo-khelanI Dhabe thavAnI hatI, e medAnamAM kipaliMga pahoMcI gayA. medAna hakaDeThaTha bharAI gayuM hatuM. saunI AMkho lohInA lAlaraMgane jovA talapApaDa hatI. baMdUkamAMthI kyAre goLI chUTe, enI ja rAha jovAtI hatI. tyAM acAnaka ja raMgamAM bhaMga pADatI kIpaliMganI rADa saMbhaLAI! thobho,thobho. eka miniTa thobho! bojhone huM bacAvI levA mAMguM chuM. mane vizvAsa che ke, huM bojhone pAcho DAhyoDamaro banAvI zakIza. mATe enI pAgalatA dUra karavAno upAya ajamAvavAnI eka taka mane maLavI ja joIe. 30 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmI rahelA raMgamAM bhAre bhaMga pADatA A zabdo sAMbhaLIne sau sanna thaI gayA. riMgamAsTarane vizvAsa ja na hato ke, boMjho have pAgalapanathI mukti meLavI zake. emaNe sAmethI evI ja rADa pADatAM kahyuM ke, hajAro rUpiyA pANInI jema vahAvI devA chatAM ja bojhone ame DAhyo banAvI zakyA nathI, e bojho kaMI A rItanA tamArA AtmavizvAsathI ja DAhyo thaI jAya, e vAtamAM kaMI mAla nathI. hajAro rUpiyAnI TikiTo kharIdIne A medanI "hAthI hatyA'no khela nihALavA talapApaDa che. have baMdUkanI aNIe AvI gayelI goLI chUTe eTalI ja vAra che. A dazya jovA sau adhIrA banyA che. mATe raMgamAM bhaMga pADavA jevI tamArI A vAto huM sAMbhaLavA mAMgato nathI. ethI pAgala hAthIne DAhyo banAvI devAnI AvI gAMDI vAto karavI rahevA do ane amane amAro khela bhajavI levA do. kipaliMga to jAnanA jokhame ja kUdI paDyA hatA. emaNe potAnI vAta bIjI rIte doharAvI : huM tamAro khela aTakAvavA mAMgato nathI. paNa pahelA mane mAro A eka khela bhajavI levA devAnI taka Apo, eTalI ja mArI mAMgaNI che. mAre je kaMI upAyo ajamAvavAnA che, e A pAgala hAthInA pAMjarAmAM pravezIne ja ajamAvavAnA che. mATe eka vAra mane pAMjarAmAM pravezavAnI chUTa Apo, mAnI lo ke, huM saphaLa nathI ja thavAno, to A prekSakone to eka vadhu tamAzo jovA maLaze. A badhA to hAthInI hatyA jovA ja bhegA thayA che, paNa pAgala hAthI dvArA mArI hatyA paNa A lokone jovA devA mAMgatA ho, to mane eka vAra A pAMjarAmAM praveza karavAnI taka ApavI ja paDaze. hAthInA sAthI banavA sajja e sAhasavIranA lAgaNIbharyA A zabdo prekSakonA dilane apIla karI gayA. ethI prekSakomAMthI ja pracaMDa pokAra UThyo: hAthInI hatyAno khela pachI joIzuM, pahelA e jovAnI amArI utsuktA che ke, A sAhasavIra kaI karAmatathI hAthIne DAhyo saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Damaro banAvI devAno camatkAra sarajI zake che. mATe A mAMgaNI svIkRta thavI ja joIe. cAre bAjuthI Avo pokAra UThatAM ja riMga mAsTarane majabUrIthI e prastAva mAnya rAkhavo ja paDyo. emane to evo ja vizvAsa hato ke, A hAthI karatAM to A hAthIne bacAvavAnI haTha laIne beThelo A mANasa ja vadhu pAgala che. e maravA mATe ja pAMjarAmAM praveza IcchI rahyo che. enuM mRtyu thAya, to kAyadA-kAnUnanA sakaMjAmAM sarakasane sapaDAvuM na paDe, e mATe enA mRtyupatra para enI sahI mAre laI levI ja joIe! A jAtanA mRtyupatra para e sAhasavIranI sahI karAvI laIne riMga mAsTare enI tarapha upekSAvRtti dAkhavatAM kahyuM ke, motanA mukhamAM sAmethI praveza meLavavAnuM gAMDapaNa tamAre karavuM ja hoya, to tame jANo, bAkI ame to hajI paNa ema ja icchI rahyA chIe ke, AvuM gAMDuM sAhasa karavAnuM mAMDI vALo to sAruM. riMga mAsTaranI A chellI apIlaneya kAne dharyA vinA kipaliMga pAMjarAnA bAraNA tarapha AgaLa vadhyA. koI trATaka karavAnI adAthI emaNe boMjhonI AMkha sAthe AMkha meLavavAno prayatna karyo. riMga mAsTaranA rophathI vadhu Akramaka banato bojho mahAvata jevI mAyALu bolI dvArA snehathI saMbodhAyA bAda jANe ekAeka ja palaTAto gayo. AkramatAnI jagAe enAmAM vicAramagnatA jovA maLatAM kipaliMga e hAthIne bhAratIya bhASAmAM bucakAravA mAMDyo. thoDA ja bucakAranA aMte jANe eka camatkAra sarajAyo. A pachI pAMjarAnAM bAraNAM kholI daIne kIpaliMga aMdara pravezI gayA ane jarAya Dara rAkhyA vinA hAthIne hetabharyA hAthe ane haiye paMpALavA mAMDyA. hajAro prekSakonI AMkho Azcaryacakita hatI.thoDI kSaNo pUrve sahunI AMkha ane aMtara samakSa ema ja bhAsatuM hatuM ke, paLavAramAM A sAhasavIra hAthInA paga nIce cagadAI jaze ane e ja paLe baMdUkamAMthI dhaDAdhaDa chUTatI goLIothI A boMjho paNa taraphaDI taraphaDIne mRtyunA 32 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhamAM homAI gayA vinA nahi ja rahe. sahunI AvI dhAraNAne dhULadhANI karatuM eka dazya najara samakSa ja pratyakSa hovA chatAM AvuM banI zake, ema mAnavA koInuM mana mAnatuM na hatuM. kIpaliMga pAMjarAmAM pravezIne hAthIne paMpALavA mAMDyA ane pAgalapanane phagAvI daI e bojho DAhyoDamaro ane sAva zAMta banI gayo. jANe e pAgala hato ja nahi, enI vRtti-pravRtti joIne kapaliMga kUdako mArIne enI para sUMDhanA sahAre caDI beThA. riMga mAsTarano ropha jyAM sAva niSphaLa nIvaDyo, tyAM mahAvata jevI vahAlabharI vartaNUkane dhAraNAtIta saphaLatA sAMpaDavA pAmI hatI. bojho para savAra thaIne kipaliMge jyAre gajagatie pAMjarAmAM ja be-traNa cakkara lagAvyAM, tyAre hajAro prekSako AzcaryathI nAcI UThyA. tyAranA mAholamAM mahAlatA prekSakone paNa ema lAgavA mAMDyuM ke, hAthI jo hatyAno bhoga banyo hota, to kadAca Avo mAhola jovA-anubhavavA na ja maLyo hota! sauthI vadhu AnaMda to sAhasavIra kipaliMganA caherA para uchALA mArI rahyo hato, tyAre AzcaryanI A jAtanI anubhUti pAmanArA riMga mAsTaranA moDhethI evo praznapravAha vahI rahyo ke, AvuM zakya banyuM ja kaI rIte? kaI jAtanAM maMtrataMtra mAnyAmAM na Ave, evo cakacArabharyo A camatkAra sarajI gayAM? zuM have bojhonuM A DahApaNa kAyama Takaze? amerikAnA vAsI kipaliMganA mukhethI kalpI na zakAya, evo javAba sarI paDyo ke, huM to nimittamAtra paNa nathI, A camatkAranA saMpUrNa yazanI bhAgIdArI jo koInAya bhAle aMkita karI zakAya, ema hoya to te ekamAtra bhAratIya-bhUminA bhAle! ThIMka ThIka varSo sudhI bhAratanI bhUmi para vasavAnuM mane saubhAgya sAMpaDyuM hatuM. ethIya AgaLa vadhIne tyAMnI saMskRtithI huM thoDoghaNo paNa suvAsita banI zakyo hato ane kahI zakuM ke, e suvAsa hajI Ajeya tAjI ja che. tyAre meM hAthInA viSayanI paNa UMDI jANakArI meLavI hatI. enA AdhAre boMjhonI vigata saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ jANavA maLatAM ja mane ema lAgyuM ke, bhAratamAM pedA thaIne poSaNa pAmanAra bojhone bhAratabhUminA vAtAvaraNanI tIvra yAda AvI javAnA kAraNe ja pAgalapana gherI vaLyuM hovuM joIe. ethI ene hatyAmAMthI ugArI levA huM doDI Avyo ane mahAvatanI jema vahAlanuM vaheNa vahetuM karIne meM ene bhAratIya bolImAM bucakAryo. apekSita mAhola ane vAtAvaraNa maLatAM ja gAMDapaNanI asara dhovAI javA pAmI. ApaNA dezavAsIo maratAne mAravAmAM majA mANe che, tyAre bhAratIya loko maratAne jivADavA mathe che. ane haMmezAM mAranAra lAkha bhegA thAya, enA karatA jivADavA jAnanA jokhame jhajhUmanAra eka hoya toya e ekanI tAkAta vadhI jAya che, e tame badhAe sAkSAt anubhavyuM. mATe to "eke hajArA' AvI kahevata pracalita che. bhArata pAsethI amerikAe ghaNuMbadhuM zIkhavA jevuM che. "jIvo ane jIvavA do'nI preraNAthIya AgaLa vadhIne "marIne paNa jivADo'no Adarza satata smaraNamAM rAkhavAno bodhapATha to Ajano A camatkAra joIne tamAma prekSako grahaNa kare, evI kAmanA rAkhuM chuM. marIneya jivADavA jhajhUmanAra sAhasavIrane maLelI saphaLatA-siddhi para prazaMsAnI puSpAMjali veratA veratA prekSako vidAya thayA, darekanI AMkha samakSa divaso-mahinAo sudhI Ajano camatkAra camakato-damakato ja rahyo. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNadAga AbarU sukALanA kAraNe koI sAla oLakhAtI hoya, evuM ochuM jovA maLe che, jyAre dukALanA kAraNe ghaNI sAla-saMvato oLakhAtI hoya, evuM aneka vAra noMdhAyeluM joI zakAya che. cotrIsA (saMvata 1934) dukALa tarIke oLakhAtA samayagALAmAM kAThiyAvADamAM banelI eka ghaTanA para dRSTipAta karIzuM, to devANaMda cAraNanI Azrita kUtarA taraphanI vaphAdArI para ane AthIya vadhu to zeThane ApelA vacananI vaphAdArI jALavavAnI Teka para paNa ApharIna banI gayA vinA nahi ja rahI zakAya. ghaTanA kaMIka A rIte ghaTavA pAmI hatI. kAThiyAvADamAM Avela khAgezrInA vIDano eka nesa devANaMda cAraNanA nAme-kAme khUba jANIto hato. enuM TUMkuM nAma devA bheDAM hatuM. paNa cAraNomAM e agresara hato ane paisA, parivAra, pazudhananI enI samRddhi vakhaNAtI hatI, ethI devANaMda cAraNa tarIke ja ene sahu oLakhatA hatA. AsapAsanA pradezamAM sukha-samRddha cAraNa tarIkenI je nAmanAkAmanA ene varI hatI, enI to bhalabhalAne IrSA thatI hatI. kaccha-kAThiyAvADa para cotrIsA dukALa tarIke kudaratano je abhizApa khAbakyo hato, eNe devANaMda cAraNa jevAnI paNa keDa bhAMgI nAkhI hatI, tyAM bIjA bIjAnI hAlata to kevI thavA pAmI haze, enI kalpanA barAbara AvI zake. A dukALanA oLA e rIte kAThiyAvADamAM paNa UtarI paDyA hatA ke, pazudhanane motanA moMmAMthI ugArI levA devANaMda saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 35
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAraNane koI zeTha-zAhukAra samakSa hAtha lAMbo karavAnI pharaja paDe ema hatuM. thoDA ghaNA vicArane aMte devANaMde nakkI karyuM ke, avAranavAra dhIradhArano vyavahAra jemanI sAthe cAlato hato, e mAku zeTha pAsethI vyAje paisA laIne paNa pazuone ugArI levA! cAraNane potAnI Abaru-pratiSThA khUba khUba vahAlI hatI, paNa ethIya vahAlI to DhoraDhAMkharanI jiMdagI hatI, ethI AbarunA vicArane vacamAM lAvyA vinA cAraNe mAku zeTha pAse jaIne mAMgaNI karI ke, cotrIsA dukALanI aganajhALa je rIte phelAI rahI che, enAthI Apa paNa aparicita nahi ja ho, mANasa to jematema karIne potAnuM peTa bharI leze, paNa abola jIvonuM zuM? Ama to pazumAtrane jivADavAnI pharaja che, paNa gharamAM je Azrita che, e DhoraDhAMkharane jivADavA e to mAro dharma banI rahe che. e mATe huM dAnanI apekSA nathI rAkhato, mane mAtra vyAje thoDA paisA maLe, e ja apekSA sAthe huM hAtha laMbAvavA Avyo chuM. mane vizvAsa che ke, mArI jhoLI Apa khAlI nahi ja rAkho. zeThane cAraNa para pUro vizvAsa hato ane cAraNane zeTha para pUrepUrI zraddhA hatI. paNa dukALa eTalo badho bhayaMkara hato ke, A vizvAsa ane zraddhAnA pAyA paNa DagamagI UThe, to navAI na gaNI zakAya! cAraNe jenI kalpanAya na hatI, evo javAba zeTha taraphathI maLyo. zeThe kahyuM : cAraNa ! tamArI bhAvanA ane abolA jIvo taraphanI lAgaNI para to aMtara ovArI jAya ema che. tamane vyAje paisA dhIravAmAM to bIjuM kaI vicAravAnuM ja zuM hoya? paNa ...? zeTha AgaLa bolatA aTakI gayA. cAraNe potAnI e ja mAMgaNI pharI doharAvI ke, dukALanA A varavA divasoya thoDA samaya bAda vItI jaze ane punaH sukALanuM sAmrAjya phelAtAM vAra nahi lAge. tyAre ApanA paisA dUdhe dhoIne vyAja sAthe parata karavAmAM jarAya DhIla thAya, to UbhI bajAre mane kAna jhIlIne ane mane Ubho rAkhIne ema pUchavAno Apano 36 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra abAdhita raheze ke, cAraNa ! dharatI para to sukALa sarajAyo paNa tamArA khajAnAmAM zuM hajI paNa dukALanAM DAkalAM ja vAgI rahyAM che ke jethI dhIrelA paisAnI cukavaNI hajI paNa laMbAI ja rahI che ! Apane mArI A jAtanI jaDatI levAnI chUTa ApuM chuM. paNa abola jIvonI dayA khAtara paNa mArI ATalI araja to Ape svIkAravI ja paDaze. cAraNa nahi, cAraNanuM haiyuM A rIte bolI rahyuM hatuM. paNa zeThanuM dila hajI dravatuM na hatuM. ethI paisA na dhIravA paDe, evo irAdo rAkhIne emaNe zarata mUkI ke, cAraNa ! paisA dhIravAmAM to mane zo vAMdho hoya? paNa tame kaMIka gIrave mUko, to hajI paisA dhIravAnI vAta para kaMIka vicArI zakAya? cAraNe javAba vALatAM kahyuM ke, zeTha! bIjuM to kaMI gIrave mUkI zakuM ema nathI. Apa svIkAravA taiyAra ho, to mArI AbarU gIrave mUkI devA taiyAra chuM. zeThe kahyuM : cAraNa AbarU kaMI gIrave mUkavA jevI cIja thoDI ja che! ema karo : A bUciyA-kUtarAne gIrave mUkI jAva, ane joIe eTalA paisA laI jAva. devANaMda cAraNanA parivAramAM putra jevA sabhya tarIke eka kUtarAnuM paNa sthAna hatuM. varSothI parivAra sAthe haLImaLI gayelo kUtaro bUciyA'nA hulAmaNA nAme sthAnamAna pAmI cUkyo hato. ethI cAraNa paLavArane mATeya ene aLago karavA taiyAra thAya, e zakya ja nahotuM. cAraNe gadgada banIne javAba vALatAM kahyuM : zeTha ! prANapyAro bUciyo mArA vinA rahI zake ke bUciyA vinA mAro parivAra rahI zake, e svapneya zakya na hovAthI Apa bIjI koI cIja para pasaMdagI utAro. hA pADatA ho, to ekAda bheMsane gIrave mUkavAnI mArI taiyArI che. paNa bUciyAne gIrave mUkavAno to mAro jIva cAlato nathI. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharekhara bUciyo evo vaphAdAra, AjJAMkita ane samajadAra kUtaro hato ke, ene aLago karavo ke enAthI aLagA thavuM, baMnemAMthI ekeyane paNa game ja nahi. patra ke saMdezAonI Apa-le karavAmAM e upayogI thato. enA gaLe saMdezavAhaka patra bAMdhI devAmAM Ave, to amuka amuka niyata karAyelAM gAmomAM e ekalo ja pahoMcI jAya ane tyAMthI javAba laIne ekalo ja pAcho AvI jAya. ghara-parivAramAM sagA saMtAnathIya savAyuM sthAnamAna bhogavatA "bUciyA'ne gIrave mUkatA jIva na cAle, e mATenA A ane AvAM aneka kAraNo AgaLa karI zakAya. zeThane to evI ja khAtarI hatI ke, cAraNa bUciyAne gIrave mUkavAnI taiyArI nahi ja darzAve ane ethI mAre paNa cAraNane paisA dhIravAno vakhata nahi ja Ave ! ethI zeThe spaSTa saMbhaLAvI dIdhuM ke, cAraNa! bUciyAne gIrave mUkavAnI taiyArI hoya, to ja meLa khAya. gIrave tarIke bheMsane svIkAruM, to bheMsa to mArA mAthe ja paDe. ene khavarAvavuM, carAvavA laI javI, AmAM je kharca Ave, enA cothA bhAga jeTalIya rakama vyAja peTe na maLe, uparathI A badhI bAbatonA kharcano AMkaDo ja vadhI jAya. mATe eka vaNika tarIkeya bheMsane gIrave rAkhavI to posAya ja nahi. zeThano Avo nanno sAMbhaLIne cAraNanuM haiyuM paDI bhAMgyuM, vyAje paisA lIdhA vinA pazudhanane jivADI zakAya, e zakya nahatuM ane paisA meLavavA bUciyA'ne gIrave mUkavo, e koI paNa hisAbe pAlave ema na hatuM, AvI duvidhAbharI paristhitinI sUDI vacce bhIMsa anubhavatA cAraNano Azrita pazudhana uparano prema thoDAghaNA vicArane aMte vijayI nIvaDyo. cAraNe manomana nakkI karI nAkhyuM ke, pazuonA jIvatarane vadhu vahAluM gaNIza, to ja kartavyaniSTha rahI zakIza. thoDA samaya mATe bUciyAno moha phagAvI zakIza, to ja pazudhana pratyenI javAbadArI meM jALavI gaNAze. mATe kALajuM kaThaNa karIne raDamasa sAde eNe zeThanI vAta svIkAratAM kahyuM ke, zeTha! ApanI vAta svIkAratAM haiye cIro paDe che jAha"nI pAchaLa 38 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane eno asvIkAra karatAM AtmahatyArA banavA jevI hAlata anubhavAya che. mATe kALajuM kapAvA daIne pazuone ugArI levAnuM kartavya adA karavA kALajAnI kora samA bUciyAne gIrave mUkavAnI mArI taiyArI che. A rIteya pazuonuM jIvatara jaLavAI jatuM hoya, to meM kaMI ja gumAvyuM nathI, ghaNuM ghaNuM meLavyuM che, ema mAnIne huM manane manAvI laIza. zeTha vacanabaddha banI gayA hatA, ethI have paisA dhIryA vinA cAle ema ja na hatuM. thoDAghaNA paisA prApta karavA kALajA jevuM kALajuM gIrave mUkIne cAraNa devANaMde vidAya lIdhI, tyAre enI AMkhamAMthI anarAdhAra AMsunI dhAra vahI nIkaLI hatI. cAraNa taraphathI saMketa thatAMnI sAthe ja bUciyo to joke zeThanA AMgaNe baMdhAI gayo hato, paNa jANe enuM khoLiyuM ja baMdhAyuM hatuM, enuM mana-jIvana to cAraNanA pagale pagale ja kUcakadama Age baDhAvI rahyuM hatuM. cAraNanA parivArathI vikhUTo paDelo bUciyo vaphAdAra ane AjJAMkita hovAthI zeThanI vaphAdArI ane AjJAMkitatA barAbara adA karI rahyo. cAraNano parivAra ene haraghaDI harapaLa yAda Ave, e sahaja hovA chatAM cAraNanA saMketa ane AjJAmaMtra anusAra zeThanI cAkarI barAbara adA karavI, ene e kUtaro potAnI pharaja samajI rahyo hato. ethI thoDA ja divasomAM e zeThanA parivAra sAthe haLIbhaLI jaIne parivAranA ja eka abhinna aMga samo banI gayo. divaso para divaso vItavA mAMDyA, ema zeThane paNa e vAtanI vadhu ne vadhu pratIti thavA mAMDI ke, cAraNa kyA kAraNe bUciyo gIrave mUkavA taiyAra thato na hato. cAraNanA caraNanI varSonI cAkarI svIkAravA chatAM gIrave tarIke potAne tyAM rahelo bUciyo je vaphAdArI ane AjJAMkitatA adA karI rahyo hato, enI vadhu svAnubhUti eka dahADo zeThane thaI javA pAmI. bUciyo je dizAmAM cokIpahero karato hato, tyAM to coro corI karI zake e zakya ja na hatuM, kema ke ajANI vyaktinI sAme bhasavAno saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 39
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ svabhAva e bUciyAne mauna na rAkhI zake. ane enA bhasavAno avAja sAMbhaLIne loko jAgI gayA vinA na ja rahe. pachI coro kaI rIte corI karI zake? paNa coro bIjI dizAmAMthI AvyA hovAthI bUciyAne corono koI aNasAra na maLI zakyo. ethI corone phAvaTa maLI javA pAmI, thoDAghaNA daradAgInAnI lUMTa calAvIne coro bhAgI chUTyA. zeTha eTalA aMze bhAgyazALI hatA ke, corelA muddAmAla zeThanI havelIthI thoDAka dUra AvelA avAvarA pradezamAM ja dATI daIne nAsI javAno vicAra corone Avyo hato. rAte A rIte thayelI corInI ghaTanAno khyAla AvatAMnI sAthe ja zeThane bUciyo sAMbharI Avyo. koInA sagaDa pArakhavAnI kaLAno kasaba bUciyAne siddha hato. ethI zeThano saMketa samajI jaIne coronuM pageruM zodhato zodhato e kUtaro je pradezamAM coroe muddAmAla dATyo hato, tyAM AvIne aTakI gayo. e avAvarI jagA tAjI khodAI hoya, ema jaNAtuM hatuM. ethI zeThane ema lAgyuM ke, ahIM ja coroe corIno muddAmAla dATyo hovo joIe. zeThe e jamIna khodAvavA mAMDI, to thoDI ja vAramAM corAyelA daradAgInA maLI javA pAmyA. AthI zeThanA AnaMdano pAra na rahyo. zeThane evo vicAra Avyo ke, bUciyo jo A rIte vahAre na dhAyo hota, to A badhA ja daradAgInA lUMTAI jAta. kharekhara A badhuM pAchuM maLI javA pAmyuM, e upakAra bUciyAno ja gaNAya, eTale cAraNa devANaMda paNa eTalo ja upakArI gaNI zakAya. A upakAra-RNane adA karavuM hoya, to dhIrelA paisA maLI gayA, ema mAnIne mAre bUciyAne sAmethI cAraNanA ghare pAcho mokalI Apavo joIe. zeThane Avo vicAra AvatAM ja emaNe manomana nakkI karI nAkhyuM ke, cAraNa pAsethI dhIrelA paisA have mArAthI na ja svIkArAya, eTaluM ja nahi, A kUtarAne paNa have enA mAlikathI aLago na rAkhI zakAya. mATe eka ciThThI gaLe bAMdhIne A kUtarAne mAre vahelI take cAraNanA nesa 40 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarapha vaLAvI Avavo joIe. A vicArane amalI banAvavA jatAM joke dhIrelA paisA gumAvavA paDatA hatA. sAthe sAthe bUciyAneya khovAno vAro Avato hato. paNa mAku zeTha have cAraNanA upakArano badalo vALyA vinA rahI zake ema na hatA. ethI zeThe raDatI AMkhe lakhAyelo eka patra kUtarAnA gaLe bAMdhyo ane e bUciyAne vaLAvIne bhAre haiye pAchA pharyA. bUciyAne cAraNanA nesa tarapha vaLAvIne pAchA pharelA zeTha jayAre upakArano badalo vALavA badala kaMIka saMtoSanI lAgaNI anubhavI rahyA hatA, tyAre cAraNanI manodazA e rIte mUMjhavaNa anubhavI rahI hatI ke, sukALanuM sAmrAjya chavAI javA chatAM hajI eno potAno khajAno evo chalakAyo na hato ke, jethI vyAje lIdhelA paisA zeThane cUkate karIne gIrave mukAyelA bUciyAne pAcho ghare lAvI zakAya! khajAno chalakAya, dhIrelAM nANAM parata karI zakAya ane prANapyArA bUciyAne pAcho lAvI zakAya, A mATe dinarAta mahenata karanArA cAraNanA caherA para satata evI ja ciMtAnI rekhAo aMkti rahetI ke, kyAre huM dhIrelAM nANAM zeThane parata karuM ane zeTha pAsethI choDAvIne bUciyAne pAcho ghare laI AvuM! Ama, bUciyAnA Agamanane cAraNa satata jhaMkhI rahyo hato, emAM eka dahADo sAmethI AvI rahelA bUciyA para najara jatAM ja cAraNanuM kALajuM kapAI gayuM ane AMkho lAlaghUma thaI gaI. kALaje kApo paDavAnuM kAraNa e hatuM ke, pote zeThane ApelA vizvAsano bhaMga karIne bUciyo bhAgI chUTIne Avyo hovAnI kalpanA cAraNane AvI hatI. AMkha lAlaghUma thavAnuM kAraNa e hatuM ke, AvA khUTala kUtarAnA mAlika tarIke huM paNa have kaI rIte moTuM UMcuM rAkhIne loka vacce pharI zakIza. A rIte devANaMdanA aMgeaMgamAM Aveza pharI vaLyo, ethI hAthamAM rahelI DAMga cAraNe bUciyA para evA vegathI pheMkI ke, bUciyAnuM mAthuM lohIluhANa saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 41
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ banI gayuM. sAmAnya zikSA karavAnA AzayathI thaI gayelo ghA A rIte jIvaleNa nIvaDaze, enI to cAraNane kalpanA ja na hatI. lohI vamatA bUciyAne jotAM ja cAraNane potAnA krodhAveza tarapha dhikkAra chUTyo. e ekIzvAse kUtarA pAse pahoMcI gayo. bUciyAne bacAvavA e ThIkaThIka macyo. paraMtu kUtaro jIve ema jaNAtuM na hatuM. enA gaLA para baMdhAyelA eka kAgaLa para cAraNanI najara acAnaka jatA ja ane e patra vAcatAM ja cAraNa dhrusake dhrusake raDavA mAMDyo. kAraNake potAne je kalpanA AvI hatI, e sAva pAyA vinAnI hatI, na to bUciyo khUTala nIkaLyo hato, na to e vizvAsaghAta karIne bhAgI chUTyo hato. ene to zeThe jAte ja vaLAvIne vidAya ApI hatI. lohI vamatA ane jIvananI chellI ghaDI-paLa gaNatA kUtarAnA gaLe baMdhAyelo patra vAMcavA maLatAMnI sAthe ja cAraNanI samakSa satyano sAkSAtkAra thaI javA pAmyo. zeThane tyAM gIrave mukAyelA bUciyAe ja zeThanA corAyelA daradAgInAnA muddAmAlane pAcho meLavI ApavAmAM mukhya bhAga bhajavyo hato, enA A upakAra-RNathI mukta thavA zeThe jAte ja kUtarAne vidAyamAna ApIne cAraNane pAcho suparata karyo hato. satyanA AvA sAkSAtkAra bAda cAraNa devANaMdanA pazcAttApano pAra na rahyo. kUtaro gIrave tarIke zeThane soMpAyo, A pachI paNa eNe vaphAdArI pUrepUrI jALavI jANI hatI. e badala AnaMda ane ahobhAva anubhavatA cAraNane pote je jAtanI mithyAkalpanAno bhoga banyo hato ane Avezane vaza banIne kUtarAnA kamotamAM nimitta banyo hato, eno pazcAttApa pAvaka banIne cAraNanA cittane AjIvana bALato ja rahyo. itihAsa kahe che ke, kUtaro bUciyo jyAM mRtyu pAmyo, tyAM enI smRtimAM baMdhAyelI vAva kuttAvAva tarIke prakhyAta banI. tyAM eka derI paNa caNavAmAM AvI. cAraNa devANaMdanA vaMzajo taraphathI prativarSa tyAM naivedyaphUla dharAtAM rahyAM. 42 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAraNano roSa jo ke akSatavya gaNAya, paraMtu AbarUne aNadAga rAkhavAnI cAraNanI tamannA-kAmanAnI to jeTalI AratI utArAya eTalI ochI ja gaNAya. itihAse e vAtanI khAsa noMdha lIdhI ke bUciyA-kUtarAnA mota para azrudhArA vahAvanAra cAraNa devANaMdanA caherA para e pachI AjIvana prasannatAnI ekAda rekhA paNa aMkita banI zakI na hatI. jANe vaphAdAra bUciyAnA mRtyu badala cAraNe AjIvana zoka pALyo hato. vaphAdArInuM vAtAvaraNa Aje jyAre veravikhera banI rahyuM che ane Abarune aNadAga rAkhavAnI tamannAnAM darzana to svapnaya sulabha nathI rahyA, tyAre vaphAdArI ane AbarUnA dvibheTe sarjAyelI devANaMda cAraNanI A ghaTanA abhuta anupama Adarza pUro pADanArI nahi banI jAya zuM? saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSupta saMskAronuM jAgaraNa saMskRtinA saMskArothI suvAsita bhAratanI dhULa ane dhAnyamAM UcharIne je ghaDatara pAmyo hoya, enI kAyA ja nahi, enuM kALajuM paNa e jAtanuM sAMskArika-poSaNa pAmatuM hoya che ke, durbhAgya ene kadAca DAku tarIkenI khUMkhAra jiMdagI jIvavA mATe majabUra banAve, toya enI bhItaramAM dharabAyelI saMskRtino sarvanAza to thavA pAmato ja nathI, avasara AvatAM ja e saMskAro punaH jhaLakI UThyA vinA nathI rahI zaktA. enA hAthamAM bhAlA ghUmatA dekhAtA hoya, tyAreya haiyAmAM mALA pharatI rahetI hoI zake che. AnI pratIti bhUrAsiMha DAkunA jIvanano eka prasaMga karAvI jAya che. AjamagaDha jillo A DAkunA nAmathI ja tharathara kaMpArI anubhavato, bhalabhalA bhaDavIro paNa enI samakSa DhIlAgheMsa banI jatA, bALapaNamAM to e DAku saMskArI vAtAvaraNa vacce Ucharelo, paNa yuvAnI dIvAnI nIvaDI. eka tarapha eNe sattA gumAvI, bIjI tarapha saMpattinA sAMsA paDavA mAMDyA, AvI kaTokaTInI paLa bhUrAsiMhane rakSakamAMthI bhakSaka banavA tarapha ghasaDI gaI ane thoDA ja varSomAM eka khUMkhAra DAku tarIke e comera nAmacIna banI gayo. enI hAkadhAkathI AjamagaDhanI AsapAsano caMbalaghATIno e pradeza gAjavA lAgyo. DAku bhUrAsiMhathI sau DaratA hatA, ema DAkunA manamAMya pakaDAI javAno Dara raheto. ethI e guptavezamAM ja pharavA nIkaLato. e vakhate eno lagharavaghara veza jotAM koIneya evI zaMkA na jAya ke, AvA 44 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhoLapaNanI bhItaramAM koI DAku ghUrakI rahyo haze! A rIte lagharavaghara vezamAM pharavA nIkaLelA DAkune jaMgalamAM eka vAra cha sAta yuvAnono bheTo thaI gayo. yuvAnIno tora hato, sarakhesarakhAno samAgama hato, ThaThThA mazkarImAM mazagUla e ToLAnI najara lagharavaghara vezamAM AvI rahelA eka mANasa para paDatAM ja TIkhaLI-ToLuM vadhu tophAne caDyuM. badhA juvAniyA rakhaDu jevA jaNAtA e mANasane gherI vaLyA. koIe sAda nAkhyo : e DosA, AgaLa javAnI zI utAvaLa che? thoDI vAra Ubho rahI jA, to ame majA mANI laIe. bIjo pokAra AvyoH dAdA, dAdA! A thelAmAM kyo khajAno chupAvyo che? khajAno jarA khullo karo, to jovAnI majA paDe. A khajAno ame lUMTI nahi laIe ho! trIje avAja vaLI vicitra hato : dAdA, tamArI A kaphanInuM paheraNa to amane khUba ja pasaMda paDI gayuM che. tame amane dAnamAM na ApI do zuM? paLa be paLamAM to e rakhane kendramAM rAkhIne cAre tarapha goThavAI gayelA yuvAnoe dhiMgAmastI macAvI dIdhI. ethI je vAtAvaraNa sarajAyuM e joIne vicAramagna banI gayelA DAkunA dilamAM suSupta rIte sacavAyelA saMskRtinA saMskAra jAgrata banI jatAM ene evo eka vicAra AvI gayo ke, meM to bhale mAruM jIvatara eLe gumAvyuM ane A rIte jaDatara samA jIvanane Aje veDaphI rahyo chuM, paNa A mATe mAre bhale thoDuMka nATaka bhajavavuM paDe. eNe juvAniyAone javAba vALyoH "huM to rakhaDu tarIke jIvana vitAvI rahyo chuM. chatAM ramakaDAnI jema tamane mArA mAdhyame mojamajA ane AnaMda maLato hoya, to ethI vaLI vadhu khuzInI bIjI kaI vAta hoI zake! mAre AgaLa javAnI jarAya utAvaLa nathI, tame Icchazo, eTalI vAra huM ahIM rokAI javA taiyAra chuM, eTaluM ja nahi, tame je je kahezo, e paNa karI batAvavAnI mArI taiyArI che. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 45
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArA mAdhyame tamane AnaMda-pramoda maLato hoya, to enA jevuM raDuM vaLI bIjuM zuM hoI zake? Avo pratibhAva maLyA bAda to have juvAniyA aTakacALAM ne aDapalAM karavAmAM zI kamIne rAkhe? e rakhaDu pAse jeNe jeNe je je cIjanI mAgaNI mUkI, e e cIja khabhe bharAvelA thelAmAMthI kADhIne e jANe udArabhAve Apato ja rahyo. aMte koInI mAMgaNI AvI : dAdA, dAdA! tamArI A kaphanI to khUba ja kAmaNagArI che, e Apazo kharA ? "kema nahi?" ATaluM bolatAMnI sAthe e rakhaDue jyAM potAnA zarIra parathI kaphanI utArI dIdhI, tyAM ja kammare bharAvelI karapINa kaTArI para najara jatAM ja badhAnA motiyA marI gayA : are, A to DAku bhUrAsiMha! ApaNAmAMthI ekene A DAku have jIvato choDaze kharo? rakhaDu jevA jaNAtA AnI sAthe karelI avaLacaMDAIno aMjAma have to mota sivAya koI ja na hoI zake! | DAku bhUrAsiMhanA nAmathI aMkita kaTArIne jotAM ja juvAniyAoe potAnI bhayaMkara bhUlano khyAla AvI gayo. vikarALa vAghanA moMmAM koLiyA tarIke pravezI cUkelo hajI bacI zake, paNa A DAkunI krUrakaTArInA jIvaleNa prahArathI UgarI javuM, e have to sAva ja azakya gaNAya. ethI badhA ja juvAniyA kaTArI joIne tharathara dhrujavA mAMDyA hatA. atyAra sudhI dhiMgAmastImAM ja masta yuvAnonuM ToLuM je rIte kaMpArIno bhoga banyuM hatuM, e joIne saune abhayavacana ApI detAM e DAkue kahyuM : Daro nahi, tamane saune huM abhayavacana ApuM chuM. bIjA badhA bhale mane bhakSaka samaje, paNa huM to tamAro jIvanarakSaka ane mArgadarzaka banavA mAMguM chuM mATe manamAMthI Dara kADhI nAkhIne mArAM thoDAM hitavacano sAMbhaLI lo. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ DAkunAM A vacano mAtra hoThamAMthI ja nIkaLyAM na hatAM, paNa haiyAnA UMDANamAMthI pragaTelA nAbhi-nAda samAM hatAM. AvI pAkI pratIta thatAM ja badhA juvAniyA nizcita banI gayA. potAnI sAme pratIkSAbharI AMkhe ane aMtare tAkI rahelA e ToLAne uddezI DAkue kahevA mAMDyuM. ' "juvAnI dIvAnI che. dIvAnI na banatI yuvAnImAM je zANo rahI nathI jANato, enuM jIvatara kevuM jhera banI jAya che, eno tAga pAmavo hoya, to bIje kyAMya javAnI jarUra nathI. huM ja eno jIvato nAdara namUno pUro pADI zake ema chuM' yuvAniyAonA magajamAM hajI e besatuM na hatuM ke, DAkunA moDhAmAMthI zabdonI vATe AvuM amRta jharI zake! ekITase potAne sAMbhaLI rahelA ToLAne joIne DAkunA manamAM evo vizvAsa jAgrata thaI gayo ke, dhAryA karatAM paNa sAruM pariNAma Avaze. eNe vAtanuM vaheNa AgaLa laMbAvyuM : "juvAnI mArA mATe dIvAnI banI gaI, enAM kaDavAM phaLa bhogavavAno vAro Aje mAre Avyo che. jethI nathI to huM zAMtithI sUI zakato ke jAgrata rahI zakato. bhayanI bhUtAvaLoe mArI comera evo ghero ghAlyo che ke, A rItanA lagharavaghara lebAzamAM mAre bahAra nIkaLavuM paDe che. mAta-pitA, bhAI-bhAMDu, patnI-putra Adi parivAranI vADI lIlIchama hovA chatAM Aje namAyA-nabApA-noMdhArA jevI kaphoDI hAlatamAM huM jo mukAyo houM, to A mATe eka mAtra doSita tarIke mane mArI jAta ja jaNAya che. jethI jAta anubhava dvArA tamArA jevA navalohiyA yuvakone huM cetavI devA mAMguM chuM ke, tamAre badhAe to svayaM prakAzita rahIne jagatane jAgrata rAkhavAnuM kartavya adA karavAnuM che. tame jo atyArathI ja A rIte rajhaLapATa ane rakhaDapaTTImAM ja juvAnI veDaphI nAkhazo, to pachI tamArA durbhAgyamAM AkhI jiMdagIne raDatAM raDatAM ja veMDhAravAno vasamo vakhata Avaze. mATe tame mane vacana Apo ke, AjanI A paLathI ja jIvatarane tArAja banAvatI rakhaDapaTTIne rAma rAma karIne, saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 47.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatarane jaDatara jevuM jvalaMta banAvatA puNya-paMthanA ja ame pravAsI banIzuM.' kathana pUrNa karatAM karatAM to DAkunI AMkhamAM ja nahi, sAMbhaLanArA yuvAniyAonI AMkhomAM paNa AMsu chalakAI rahyAM. DAkue vadhu gadgadita banIne kahyuM ke, huM have sudharI zakuM, e to mArA mATe zakya ja jaNAtuM nathI, paNa tamArA mATe mane vizvAsa baMdhAyo che ke, vadhu bagaDatA aTakI jaIne have tame to jAgyA tyArathI savAra gaNI prakAzanA paMthe jarUra Age kadama bharatA rahI zakazo. ATaluM kathana pUrNa thatAM ja e DAkue thelAmAMthI noTonI thappI bahAra kADhIne e rIte uchALI ke, jANe navajIvananA paMthe prayANa karatA yuvAnone e akSatanA badale rUpiyA rUpiyAnI noTothI vadhAvI rahyo hoya! DAkunA mAdhyame enA haiyAmAM suSupta saMskRtinA saMskArono A sAda sAMbhaLIne A yuvAniyAoe manamAM gAMTha vALI ke, deza-dizA ane udezavihoNI rajhaLapATa nahi, have to A traNene najara samakSa rAkhIne ApaNI jIvanayAtrA Age ne Age baDhatI raheze. yuvAniyA jyAre A rIte vacanabaddha banyA, tyAre DAkunA AnaMdano pAra na rahyo. yuvAniyAonA mukha para je AnaMda chavAyelo jovA maLato hato. eno tAga paNa pAmI zakAya ema nahoto. 48 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ "ughADI rAkhajo bArI"nA gIta gAyaka duHkhI-dardI ke bhUlelA koI mArgavALAne visAmo ApavA gharanI ughADI rAkhajo bArI .......... garIbanI dAda sAMbhaLavA avaranA duHkhane daLavA tamArA karNa-netronI ughADI rAkhajo bArI.. A gItapaMktinI racanA bhAvanagara jevA rAjayanA dIvAna tarIkenI javAbadArI vahana karanArI koI vyakti-zaktie karI haze, ema koI kalpI-mAnI zake kharuM ? nahi ja ne. to aMtaranA ArasanI taktI para lakhI-kotarI laIe ke, A gItanA racayitA bhAvanagara rAjyanA dIvAna prabhAzaMkara paTTaNI hatA. mAtra gAvA-gavaDAvavA mATe ja A gIta racAyuM na hatuM, A jAtanI paragaju vRtti-pravRtti dharAvanArA paTTaNInuM jIvana ja jANe A paMkti rUpe paDaghAtuM hatuM. Adarza zikSaka, UMDA ciMtaka ane saMvedanazIla vyaktitvanA vAhaka paTTaNI mAtra bhAvanagaranA dIvAna athavA to koI rAjyanA gavarnara tarIke jeTalA suprasiddha ane zraddheya hatA, eTalA ja mAna-apamAnane jhAjhuM mahattva ApyA vinA sAmAne sahAya ne sadhiyAro pUro pADanArA paragaju tarIke paTTaNI vadhu suprasiddha hatA. paTTaNInA keTalAka jIvana-prasaMgo para dRSTipAta karIzuM, to cokkasa evI pratIti thavA pAmaze ke, sAce ja paTTaNIjI vaDalAnA AvA visAmA samA temaja ghara uparAMta aMtaranI paNa bArIo ughADI rAkhanArA vizALa haiyuM dharAvanArA muThThI UMcerA mAnavI hatA. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ e vakhatanAM dezI rAjyomAM bhAvanagaranuM rAjya 'mIThA rAjya' tarIke ekI avAje AvakArAyuM hatuM. AnuM zreya rAjavI bhAvasiMhajIne dIvAna tarIke maLelA prabhAzaMkara paTTaNIne ApI zakAya. rAjavI ane paTTaNIe evI kunehapUrvaka rAjyanuM saMcAlana karyuM ke, bhAvanagarane bhAle prajAe prasannatApUrvaka 'mIThA rAjya' tarIkenuM sanmAna-tilaka karatAM anerI romAMcitatA anubhavI hatI. bhAvasiMhajInA avasAna bAda pATavIkuMvara kRSNakumArasiMhajI sagIra vayanA hovAthI 2 varSa sudhI rAjyasaMcAlana karavA dvArA bhAvasiMhajI ta2phanI bhakti-vaphAdArI adA karI jANanArA prabhAzaMkara paTTaNIne eka vAra thoDA kAma mATe muMbaI javAnuM banyuM. muMbaImAM ja rahetA eka bhAvanagaravAsIne A samAcAra maLI gayA. moTI vaya dharAvatI e vyaktine thayuM ke, muMbaI AvelA paTTaNIjIne mArI vItaka jaNAvIza, to mane jarUra thoDIghaNI sahAyatA maLI ja raheze. ene vizvAsa hato ke, vatananA vatanI tarIke paTTaNIjI mane sAMbhaLaze ane banatI madada paNa karyA vinA nahi ja rahe. gAmaDiyA jevI jaNAtI gaNAtI e vyaktie nAnAthI moTA thayelA paTTaNIne najaronajara joyelA, ethI dIvAna hovA chatAM ene mana to paTTaNI sAmAnya prajAjana jevA ja jaNAtA hatA. muMbaInA rAjamArga parathI pasAra thatAM enI najara paTTaNI para paDatAM sahajabhAve enA moDhAmAMthI evA zabdo sarI paDyA H e paTTaNA! tuM ahIM banIThanIne pharI rahyo che, ane mArAM paheravAnAM kapaDAMnAMya ThekANAM nathI. mArI sthiti bahu kharAba che. huM bhAvanagarano chuM. mATe vatana parastI adA karavA tArI AgaLa hAtha laMbAvI rahyo chuM. 'paTTaNA' zabda sAMbhaLIne ekavAra to coMkI UThelA paTTaNIjIe pAchaLa najara karI, to vatananA vaDIla samA vatanIne teo oLakhI gayA. 'paTTaNA' zabda sAMbhaLIne emane gusso na Avyo, prajAno potAnI uparano premabhAva ane madada mATeno vizvAsa najara sAme taravarI UThatAM saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 50
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ emaNe khIsAmAMthI so sonI be noTa maLI AvatAM tarata ja ene ApI dIdhI. ane kahyuM ke, atyAre to ATalA ja rUpiyA khIsAmAM che, vadhAre rakamanI jarUra hoya to maLavA Avajo. ekadama tochaDI rIte aucitya-vivekano sarAsara bhaMga karIne "paTTaNA" zabdathI saMbodhanArane paNa A rIte madada karanArA prabhAzaMkara paTTaNIne sAthenA mitre sAzcarya pUchyuM ke, AvuM tochaDAIbharyuM vartana karanArane vaLI baso rUpiyA jevI madada karavAnuM kAraNa ? javAba maLyo : bhAvanagara rahenAro A mArI prajAno ja eka aMza che. enA zabdo bhale tochaDA hoya, paNa mArA paranI bhakti ane madada maLavAnA vizvAsamAM to mane jarAya khAmI nathI jaNAtI. mATe AvAne aNInA avasare to madada karavI ja joIe ne? A bicAro gAmaDiyo hovAthI koI bhUlano bhoga bane, paNa dIvAna tarIke to mArAthI Ane tarachoDavAnI bhUla to na ja karI zakAya ne ? mAna-apamAnane bahu mahattva ApyA vinA duHkhIne visAmo ApavAnI paragaju vRtti dAkhavanArA prabhAzaMkara paTTaNInuM A jAtanuM jIvanapAsuM joIne to e mitranuM mana mahorI UThyuM. bhAvanagaranA raNIdhaNI bApu bhAvasiMhajInuM rAjya tapatuM hatuM, tyArano A eka prasaMga che. bApune eka vAra DAMga jillAmAM AvelA dharamapuramAM javAnuM thayuM. polo-ramatanA zokhIna hovAthI bApu ghoDesavAra banyA. ghaNI ghaNIvAra A ramatamAM bApu jItI jatA hatA, paNa A vakhate vidhinA vaLAMka vicitra-viparIta nIvaDyA. ramata zarU thayAne thoDoghaNo samaya thayo, tyAM ja belensa gumAvatAM bApu ghoDA parathI nIce paDI gayA. mUDha mAra vAgavAthI thoDI ja vAramAM bebhAna banI gayelA bApunA samAcAra bhAvanagara pahoMcatAMnI sAthe ja samagra saurASTra ciMtAmagna banI gayuM. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 51
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ A samAcAra dIvAna prabhAzaMkara paTTaNIne maLatAMnI sAthe ja teo mAratI moTare dharamapura javA ravAnA thaI gayA. adazya tattvo pratye bhAre AsthA dharAvatA emaNe dharamapura jatAM jatAM rokaDA rUpiyAthI bharelI nAnI nAnI thoDI thelIo sAthe laI lIdhI. paTTaNIjIne davA para jeTalI zraddhA hatI, ethI kaMI gaNI vadhu zraddhA duA para hatI. garIba gurabAMo dvArA maLatI duA ane davA .bApunI vahAre dhAze, evo nAda emanA aMtaramAMthI relAto hato. manamAM saMkalpa-vikalponuM ghamasANa cAlu hovA chatAM dharamapura tarapha mAratI moTare AgaLa vadhI rahelA paTTaNInA dilamAM bApunA Arogya aMge AzAdIpa jalI ja rahyo hato. dharamapura pahoMcatAMnI sAthe ja raste je garIba-gurabAM uparAMta oliyA-phakIra maLe, ene khobe khobe rUpiyA ApavApUrvaka bApunA Arogya mATe prabhune prArthanA karavAnI vinaMtI karatA bApunI sevAmAM hAjara thavAno saMkalpa karIne teo dharamapuramAM pravezyA. pUrA dharamapuramAM bApunI bebhAnAvasthA ja carcAI rahI hatI. emanI lokapriyatA bhAvanagara uparAMta dharamapuramAM paNa eTalI ja phelAyelI hatI ke, Thera Thera bApunA Arogya mATenI prArthanAo guMjI rahI hatI. garIbagurabAM uparAMtanA oliyA-phakIrone A rIte prArthanA karatA joIne paTTaNIjIe rUpiyAnI thelIo khullI karI dIdhI ane khobe khobe dAna karatA teo AgaLa vadhavA mAMDyA. eka aMdha phakIre potAnA hAthamAM paDatA khaNakhaNatA rUpiyAno raNakAra saMbhaLAtAM enA moMmAMthI evA zabdo sarI paDyA ke, yA allAha yaha kauna AyA hai? avAjanI madhuratA ane kAMsA jevA raNakAre paTTaNIjInA pagane thaMbhAvI dIdhA. potAno paricaya ApatAM emaNe kahyuM : Apane sunA hI para saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ hogA ki, bhAvanagara ke rAjavI bhAvasiMhajI azva se gira kara behoza bana gaye hai. unakI sevA ke liye bhAvanagara se meM A rahA hUM merA nAma prabhAzaMkara paTTaNI hai. phakIre prazna karyo : Apa hI bhAvanagara ke dIvAna prabhAzaMkara paTTaNI ho kyA? hakAramAM javAba ANIne paTTaNIe phakIrane vinaMtI karI ke, Apa bhI rAjavI ke svAthya ke liye prArthanA karanA. phakIre javAbamAM eTaluM ja kahyuM ke, acchA baccA jA, tere pahuMcane ke bAda turaMta terA bAdazAha hoza meM A jAyegA. tuje mere pAsa baiThanA hogA. paTTaNIe phakIrane evo javAba vALyo ke, meM jarUra vApisa Ake baiThuMgA, abhI to Apa muje jAne kI ijAjata dene kI kRpA kare. phakIranI A AgAhI sAMbhaLIne paTTaNIjIe vadhu Azvasta banavApUrvaka bApunA utArA tarapha ayukaMTha aMtare doTa mUkI. paTTaNIjI bApunA utAre pahoMcyA, tyAM sudhI koIne AzA na hatI ke, behozInAM vaLatAM pANI thAya, paNa jyAM paTTaNIjIe praveza karyo tyAM ja bApunI kAyAmAM jarIka saLavaLATa jovA maLyo. paTTaNIjIe phakIranI AgAhInI vAta karatAM saunA caherA para AzAnRtya jovA maLavA mAMDyuM ane thoDA samaya bAda to bhAvasiMhajI pUrA hozamAM AvIne beThA thaI gayA. paTTaNIjIne sAme beThelA joIne bhAvasiMhajInA AzcaryAnaMdane koI sImA na rahI. AgAhI akSarazaH sAcI sAbita thaI hovAthI paTTaNIjI have vacana pALavA talapApaDa banI rahyA hatA, ethI vinA vilaMbe teonI moTara je mArgethI AvI hatI, e ja mArge pAchI pharI ane jyAM pelA oliyA phakarInuM sthAna AvyuM. tyAM ja moTaramAMthI nIce UtarIne paTTaNI phakIranI sAme nIce besatAM besatAM bolI UThyA : Apa kI AgAhI ekadama saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 53
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ saccI sAbita huI. ApakI duA ke camatkAra se mere bAdazAha hoza meM Akara aba ekadama svastha ho gaye hai.. paTTaNInI A vAta sAMbhaLIne phakIre kahyuM : camatkAra karanevAlA meM kauna? yaha to khudA kI duA kA pratApa che. ATaluM bolIne phakIre khobe khobe maLelA rUpiyAne pAchA suparata karatAM paTTaNIjIne kahyuM : meM Isako rakhakara kayA karuMgA? le, Ise vApisa le le. Isase tU mujhako chuTakArA paTTaNIe kahyuM : Isa dAnako vApisa lene kA mujhe adhikAra nahI hai. phakIre tarata ja javAba vALatAM kahyuM ke, to tuM mere pAsa baiTha kara Isa rUpaiye ko jarUratamaMda loko ko bAMTa de. prabhAzaMkara paTTaNI have kaI bolI zake evI sthitimAM ja na hatA. potAnuM dIvAnapaNuM bhUlI jaIne paTTaNI e phakIranI pAse besI gayA. jarUratamaMda lokone dAna karatA paTTaNIjIne joIne phakIranA moMmAMthI evA zabdo sarI paDyA ke, Aja mujhe eka sacce phakIra ke darzana kA maukA prApta huvA. phakIra se phakIra mile, aisA avasara aba kaba dekhane ko milegA! koInI hAya lAgI jatAM sAjA-tAjA mANasone karamAIne rAkhamAM ragadoLAI jatA paTTaNIjIe ghaNI ghaNI vAra joyA hatA, paraMtu e dahADe pahelI ja vAra phakIro - oliyAonI duAnA prabhAve motanA bichAnethI khaDA thaI gayelA bApu bhAvasiMhajInuM darzana maLatAM to paTTaNIjI vadhu dhanya dhanya banI gayA. upakArI para upakAra karanArA to hajI maLI Ave, paNa jeNe herAna karavAmAM kaMI bAkI rAkhyuM na hoya, enI para kinnAkhorI rAkhyA vinA 54 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ karuNA vahAvanArA to koka ja maLavA pAme, AvI karuNAthI nItarato, prabhAzaMkara paTTaNInA jIvanamAMthI jaDato eka prasaMga jANavA jevo che. bhAvanagaranA vahIvaTa-kALa daramiyAna paTTaNInA mArgamAM patharAroDAM nAkhatA rahIne emane kanaDatI rahetI eka vyaktinuM nAma hatuM mi.kIlI ! A aMgreja adhikArI hovAthI AnI sAme paDavAmAM paNa bahu sAra kADhavA jevo na hovAthI paTTaNI emanI kanaDagatane jhAjhuM mahattva ApyA vinA kuneha ane koThAsUjhathI rasto kADhIne vahIvaTa calAvavAmAM saphaLa banatA rahetA, e joIne aMgreja adhikArIne vadhu IrSyA AvatI ane rastAmAM roDAM nAkhavAnI enI vRtti-pravRttimAM paNa uchALo Avato. mi. kIlIno kAryakALa pUro thatAM A adhikArIne iMglenDa bhegA thavAno vAro Avyo ane dhIre dhIre enuM bhAgya palaTAyuM, bhArata ane bhAvanagaramAM rophapUrvakanI raheNIkaraNImAM rAcatA A adhikArI mATe "cAra divasanI cAMdanI pachInI phira aMdherI rAta'mAM rajhaLapATa karavAno vakhata AvI pahoMcyo. kAmaprasaMge paTTaNIjIne eka vAra iMglenDanA pravAse javAnuM thayuM, aMgreja adhikArInuM bhAgya kaMIka jAgyuM haze, ethI paTTaNI sAthe emano bheTo thaI javA pAmyo. mi. kalIno bhAvanagara khAte e doradamAma ane vartamAnanI A dayanIya dazA joIne paTTaNIjI Azcarya ane AghAta anubhavI rahyA. kinnAkhorInA gharano vicAra AvavAnA badale paTTaNIjI karuNAthI dravita banIne vicArI rahyA che, AMkhanI oLakhANa huM bhUlI na zakuM, mArI paragajuvRtti atyAre A paLe sakriya nahi bane to kyAre banaze? paTTaNIne jotAM ja aMgreja adhikArInuM moM zaramathI nIcuM banI gayuM. paTTaNIjI emane bhojana mATe AgrahapUrvaka AmaMtrIne potAnA utAre laI gayA. badhI paristhiti jANIne emaNe mikIlIne bALakonA bhaNatara saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 55
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ mATe ThIkaThIka Arthika madada karI, tyAre mikIlI gaLagaLA banI gayA, potAnI bhUla kabUlatAM emaNe kahyuM : mArA kAryakALa daramiyAna Apane herAna - parezAna karavAmAM meM koI kacAza rAkhI nahotI. e bhUlI jaIne A rIte aNInA avasare madadagAra bananArA Apano huM AjIvana RNI rahIza. javAba vALatAM paTTaNIjIe kahyuM : tyAre aMgreja adhikArI tarIkeno pATha Ape bhajavavAno hato, Aje AMkhanI oLakhANa sArthaka banAvIne mAnavatA tarIkenuM kartavya adA karavAnI takane jhaDapI levAno avasara sAmethI mAre AMgaNe Avyo che, tyAre e bhUtakALane yAda paNa karavAno hoya kharo? 'taDakI-chAMyaDI'nA khela samA saMsAramAM vipattinI veLA to kone veThavAnI nathI AvatI ? paNa jenuM mana svastha hoya, e game tevI avasthAmAMya ramUja-vRttino Azraya laIne prasannatA jALavI jANato hoya che. zeThiyAonI zeThAI TakI rahI hatI, paNa rAjAonAM rAja lUMTAIjhUTavAI gayAM hatAM, evA kaTokaTIbharyA kALe paNa dIvAna prabhAzaMkara paTTaNIe kAzmIra-rAjyamAM sArAmAM sArA pada-hoddA mATe sAmethI AvelA AmaMtraNane ThukarAvI daIne bhAvanagara rAjyanA revanyu kamizanara tarIkenI javAbadArI ja svecchAe svIkArI hatI, e divasomAM koI potAnA baLada corAI gayAnI phariyAda noMdhAvavA paTTaNI samakSa hAjara thayo. eNe gaLagaLA avAje potAnI vyathA-vItaka varNavatAM kahyuM ke, sAheba! mArA baLada corAI jatAM huM noMdhAro banI gayo chuM. mArI AMkhe jhokuM AvI gayuM, Ano lAbha laIne mArA baLada corAI jatAM have khetI kaI rIte karavI, e mArA mATe prazna thaI paDyo che. pada saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ javAbamAM ramUjavRttino Azraya laIne paTTaNIjIe sahAnubhUti darzAvatAM kahyuM ke, alyA, tane to jhokuM AvyuM ane tArA mAtra baLada ja corAI gayA,paNa rAjAo to jIvatA jAgatA hatA, ane emanAM rAjya lUMTAI gayAM, mATe baLado corAI gayA badala Ama hAyavoya karavI tane zobhe kharI? tuM marda thaIne Ama DhIlobheMsa jevo kema thaI gayo? baLada lAvavA mATe le, A paisA, navA baLada laI Avaje, mahenata karIza, to khetara dhAnyathI lacI paDaze. raDamasa cahero laIne Avelo kheDuta A ramUjavRttinA prabhAve hasato hasato vidAya thaI gayo ane paTTaNIjInA paragaju-vRttinAM ovAraNAM leto ja rahyo. rAja-rajavADAM lUMTAI gayA bAda bhAvanagaranI ane prajAnI sevA mATe ja revanyu kamizanarano hodo svIkAranArA paTTaNIjIne eka dahADo sAmethI kAzmI2-rAjya taraphathI AmaMtraNa maLyuM ke, bhAvanagara to khAbociyA jevaDuM che. tamArI kuzaLatA sahastradala kamaLa jevI che. kAzmIranA sarova2mAM e vadhu khIlI UThaze, mATe Apa kAzmIra padhAro. mAsika pAMca hajArathI ocho pagAra to nahi ja hoya, vadhu pagAra mATeya A rAjyanI taiyArI che. ApanA kuzaLa ane koThAsUjhapUrvakanA vahIvaTane jhaMkhatA kAzmIranI A kAmanApUrti vahelI take karazo, evI AzA rAkhIe chIe. bhAvanagara ane saurASTre paTTaNIjIne nAma-dAma-ThAma AvuM badhuM ja muktamane ApyuM hatuM. ethI saMpUrNa saMtuSTa paTTaNIjI kaI lakSmInI lAlacamAM lapeTAI jaIne vatanano vidroha AcaravA taiyAra thaI jAya kharA? emanA taraphathI evo javAba vALavAmAM Avyo ke, 'bApu bhAvasiMhajI ane bhAvanagaranI vaphAdArIpUrvaka sevA karavAnI phalazruti rUpe mane je kaMI maLyuM che, emAM mane pUrepUro saMtoSa che. ethI saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 57
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ vatananuM ja jatana AjIvana karatA rahevAno mAro saMkalpa che. Ama chatAM kAle kadAca lakSmIno lobha mane kAzmIra javA lalacAvI jAya ane huM ApanI sevA karavA sajja thaI jAuM, toya Apa mAro vizvAsa e dRSTikoNane najara sAme rAkhIne na karatA ke, lakSmInI lAlaca khAtara je vatananI vaphAdArI vIsarIne kAzmIranI sevA svIkAravA taiyAra thaI jAya, enI para vizvAsa kaI rIte mUkI zakAya! e zakya che ke, vadhu lakSmInI lAlace kadAca kAzmIrane ThukarAvatAya ene vAra na lAge!' kAzmI2-rAjyamAM maLanArA hoddAne A rIte ThukarAvanArA ane revanyu kamizanaranI kAmagIrI bajAvatA bajAvatA zihora-vistAranA gAmaDe gAmaDe ghUmavAnI musApharI daramiyAna 16 phebruArI, 1938nA divase svargavAsI banI janArA dIvAna prabhAzaMkara paTTaNI 'ughADI rAkhajo bArI'nA gIta dvArA Ajeya jIvatA jAgatA ja che, ema nathI lAgatuM zuM? 58 saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUtakAlIna bhAratanI jJAna-samRddhi dAnanI gaMgA vahAvavA mATe jinazAsanamAM mukhyatve sAta kSetro darzAvAyAM che : jinamUrti, jinamaMdira, jinAgama, zramaNa, zramaNI, zrAvaka ane zrAvikA : A sAta kSetro paikI Aje vadhumAM vadhu upekSita jo koI kSetra jovA maLatuM hoya, to te jinAgama tarIke darzita trIjuM kSetra gaNIgaNAvI zakAya. bIjAM bIjAM kSetro aMge jo dAnanI Tahela paDe, to hajAranI apekSA hoya, tyAM lAkha bhegA thaI javA pAme. paNa jinAgama eTaluM upekSita kSetra jovA maLe che ke, A kSetra mATe Tahela pADavAnI atyAvazyakatA hovA chatAM keTalA saMghomAM jJAna aMge Tahela paDatI haze, e ja savAla che. pachI jJAna mATe dAnanI gaMgA vahI nIkaLavAnI to vAta ja kyAMthI saMbhave? jinAgama eTale zrutanA adhyayana-adhyApananI Aje tAtI AvazyakatA che. bhaviSyamAM paNa zrutanA adhyayana-adhyApanano pravAha vaheto rahI zake, e mATe zruta graMtho ciraMjIva rahe enI to atyAvazyakatA gaNAya, tyAre A aMge preraka banI zakavA samartha bhAratanA paDozI deza cInanA keTalAka jJAnayAtrIoe dharmagraMtho kAje karelo pracaMDa puruSArtha jANavA jevo che. bhArata jenI udgamabhUmi gaNAya, e bauddha dharmano vizeSa phelAvo cInadezamAM jovA maLato hovA chatAM buddhano janmadeza bhArata hovAthI pahelethI ja cInI bauddhAnuyAyIo mATe bhAratadeza tIrthabhUmi samo rahyo hovAthI bhAratanI yAtrAe jema cInI yAtrikonuM gamanAgamana cAlu rahyuM saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 59
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatuM ema phAhiyAna jevA jijJAsuoe "vinayapiTaka jevA bauddha graMthonI prApti mATe je puruSArtha kheDyo hato, ene ajabagajabanI kakSAno gaNyA vinA na rahI zakAya. cInamAM bauddha dharmano khAsso prabhAva hovA chatAM bauddha dharmano mahattvano graMtha "vinayapiTaka cInamAM e vakhate upalabdha na hato. A graMtha bhAratamAM upalabdha hovAnI pAkI mAhitI maLI jatAM phAhiyAna Adi cha cInI-jijJAsuo bhArata javA ane tyAMthI "vinayapiTakanI pratinakala karIne cIna laI AvavA taiyAra thayA. e yugamAM cInathI bhAratano pravAsa kheDavo motanI musApharIe nIkaLavA jevo jokhamIpravAsa gaNAto hato. paNa phAhiyAna to game te bhoge "vinayapiTakanAM darzana karavA mAgato hato. enI sAthe bhAratanI musApharI mATe sajja thayelA pAMca sAthIdAro paNa evA ja sAhasika hatA ke, je motano paNa mukAbalo dharmagraMtha khAtara karavA sajja hoya! cIna ane bhAratanI vacce hajAro mAIlonuM virATa aMtara hatuM. vacce vipna tarIke khaDakAyelAM nadI-nALAM ane sAgara-sarovarono to pAra ja na hato. mArgamAM avarodhaka tarIke mAIlo sudhI laMbAyelI evI sUmasAma aTavIo oLaMgavI paDe ema hatI ke, je aTavIomAM UDatAM nAnAMmoTAM paMkhIonuM darzana paNa thavuM atidohyaluM hatuM. Avo kaparo pravAsa paganA sahAre ja kheDavAno hato, jyAM jaLamAMthI pasAra thavAnuM hatuM, tyAM ja bahu bahu to hoDIo sahAro pUrI pADatI. emAMya moTAbhAgano jaLamArga to page cAlIne athavA tarIne ja vaTAvavo paDe ema hato. bhArata taraphanA pravAsanI AvI bhayAnakatAno pUrepUro khyAla hovA chatAM phAhiyAna Adi cha cInI yAtrikoe I.sa.399nA koI zubha divase bhArata taraphanI musApharIno prAraMbha karyo. e musApharI AgaLa vadhatI gaI, ema muzkelIo vadhu ne vadhu gherI banatI gaI. chatAM phAhiyAna potAnA sAthIonI sAthe hiMmata hAryA 60 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ - davA che. e vinA AgaLa ne AgaLa ja vadhato hayo e badhAnI najara sAme satata taravarato raheto "vinayapiTaka' graMtha jANe emanAmAM evo jamAno zaktipAta karI rahyo hato ke, maraNatola vipatto satyAtrikonI gatine thaMbhAvI na zakatI. mana game teTaluM makkama hoya, paNa tananI tAkAta to asIma na hoI zake ne? kudaratI konI sAme tananuM zuM cAle? eka yAtrika kudaratI tophAnonI sAme Takkara na jhIlI zakyo ane vinaya piTaka'nuM raTaNa karato karato mRtyu pAmyo. mukhyatve baraphavarSAnAM je tophAnoe yAtrikano bhoga lIdho hato, e phAhiyAnane to nAhiMmata kyAMthI karI zake? paNa enA be sAthIo A tophAnathI DagamagI gayA, ane bhAratano pravAsa adhavacce ja adhUro choDI daIne e be sAthIo cIna tarapha pAroThanAM pagalAM bharIne pAchA vaLI gayA. phAhiyAnano daDha saMkalpa hato ke mareMge lekina kareMge. eka sAthI mRtyunA mukhamAM homAI gayo ane be sAthIo adhavaccethI pAchA vaLI gayA. AvI vikaTa paristhitimAMya phAhiyAne be sAthIonA sahAre sahAre pravAsa cAlu rAkhyo. pezAvara sudhIno pravAsa to ghaNo kaSTaprada rahyo, A pachIno pravAsa kudaratI tophAnono sAmano karavAno na hovAthI kaMIka sugama gaNI zakAya, evo hato. ethI mathurA vaTAvIne jyAM phAhiyAna pATaliputramAM pravezyo, tyAM samrATa azokanA rAjamahelanA darzane ja enI AMkho AnaMda ane AzcaryathI vibhora banI javA pAmI. 'vinayapiTakanuM darzana joke hajI sudhI thavA pAmyuM na hatuM. paNa bhAratanI je bhavyatA Dagale ne pagale jovA maLI rahI hatI, ethI phAhiyAnane jANe evI harSAnubhUti thatI hatI ke, anya. anya svarUpe vinayapiTakanAM ja darzana maLI rahyAM hoya? pATaliputramAM samrATanA rAjamahelanA mAdhyame phAhiyAnane bhAratanI bhavyatAnAM je darzana thavA pAmyAM, ethI ja phAhiyAnane Aja sudhI veThelAM kaSTo ekadama sArthaka thaI gayelAM jaNAvA mAMDyAM, temaja jyAre saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 61
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayapiTakanAM darzana thaze, e vakhatano harSa to keTalo badho kalpanAtIta haze ! enI kaMIka jhAMkhI paNa ene anubhavavA maLI. enuM haiyuM pokArI UryuM ke, bhAratanI A dharatI to dhanyAtidhanya gaNAya. kemake ahIMnI zikSaNa paddhati ajabagajabanI ane sarvAga saMpUrNa che. rAjakumAra ane raMka vidyArthI ahIM koI paNa jAtanA bhedabhAva vagara zikSaNa meLavI zake che. ApaNA cIna dezanI sarakhAmaNImAM bhArata deza to aneka rIte caDiyAto ja nahi, sarvazreSTha che. A rIte bhArata para oLaghoLa banI gayelA phAhiyAnane bihAra prAMtamAM bauddhanI janmabhUminAM darzanapUrvaka jyAre vinayapiTakanAM darzana thayAM, tyAre to phAhiyAna A dharmagraMthane mastake laIne e rIte nAcI UThyo ke, jANe sAkSAta buddhanuM ja darzana na maLavA pAmyuM hoya! vinayapiTakanA darzanathI ja phAhiyAne saMtoSa na anubhavyo, kharo puruSArtha to have ja AdaravAno hato. khUba jahemata uThAvyA bAda A graMthanI pratilipi karAvavAmAM e saphaLa banyo ane cIna pahoMcIne "vinaya piTaka'nA adhyayana adhyApanano zubhAraMbha e karAvI zakyo, tyAre ja phAhiyAnane potAnuM jIvana saphaLa ane sArthaka thayAnI saMtoSAnubhUti thavA pAmI. phAhiyAna pachI cInathI bhAratanI jJAnayAtrArthe AvelA anekAneka yAtrIomAM jANItuM eka nAma hyu ena saMganuM gaNAya che. eNe jAnanA jokhame aneka graMtho meLavyA, ane cInanA bauddhAnuyAyIone paThanapAThanArthe sulabha banAvyA. AvA jJAnaprema mATe hyu ena saMganAM nAmakAma bhArata ane cIna baMne dezomAM Ajeya suprasiddha ane zraddheya che. hyu ena saMga pachI pacAseka varSe cInathI bhArata Avela InsiMga to nAlaMdA vidyApIThamAM 10 varSa sudhI rokAyo ane eNe aneka graMthonA adhyayanapUrvaka pratilipio paNa karI. I.sa. 673 thI 688 sudhInAM 15 varSa paryata bhAratabhramaNa karavApUrvaka bhAratanI saMskRtine mana bharIne saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 62
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANanAro tathA jJAnArjana paNa karanAro e jJAnapremI jyAre bhAratamAMthI viziSTa vidyAvAraso laIne cIna pAcho Avyo, tyAre cInanI rANI (ova-kI-vU-hAu)e enuM atibhavya svAgata karyuM hatuM. phAhiyAnathI mAMDIne IsiMga sudhInA cInanA jijJAsu yAtrIoe jJAnaprApti mATe je puruSArthe karyo, e AjanA kALamAM jaina saMghamAM jJAna aMge je rItano upekSAbhAva sevAI rahelo jovA maLe che, e upekSAUMghane uDADI mUkavApUrvaka jAgRtino zaMkhanAda jagavavA samartha bane evo che. tema ja A cInI yAtrIoe bhAratabhramaNa karatAM karatAM je koI noMdho lakhI che, e bhUtakAlIna bhAratanI jJAna-samRddhi, nAlaMdA vidyApIThanI addabhuta vAto temaja bhAratanI bhAtIgaLa bhavyatAnAM smRticitro najara samakSa hUbahU upasAvavA sahAyaka banI jAya, evAM hovAthI e badhI noMdhonA sArabhUta saMkalana para eka daSTipAta karIeH cInI yAtrikonI noMdha - lekho mujabanuM nAlaMdA vidyApITha keTaluM badhuM vistRta ane jJAnanA kevA mahAsAgara samuM hatuM, e joIeH tatkAlIna nAlaMdA vidyApIThamAM adhyApakonI saMkhyA ja 1500 jeTalI hatI, AnI parathI vidyArthIonI saMkhyA hajAronI aMdAjI zakAya. vartamAna vizvanI koI yunivarsiTImAM ATalI saMkhyAmAM prophesaro hoya, ane eka ja saMkulamAM AvuM adhyayana-kArya thatuM hoya, e jovA-sAMbhaLavA maLatuM nathI. vidyApIThamAM ATha to moTA moTA adhyayana-khaMDo hatA, jyAM jJAnAdhyayananuM kArya aharniza cAlu rahetuM. taduparAMta moTI vedhazALA hatI, je graha-nakSatra-tArA vagereno abhyAsa karanArA ne karAvanArA khagoLazAstrIonI upasthitithI gAjatI rahetI. nava nava mALanuM 3 jJAnabhavanomAM vividhaviSayaka zAstrono aDhaLaka khajAno saMgRhIta hato. e traNa jJAnubhavanonAM nAma hatAM: ratnodadhi, saMskRtinI rasadhAra: bhAga-4
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnasAgara tathA ratnaraMjaka. A bhaMDAro eTalA badhA samRddha hatA ke vidyArthIne game te viSayaka graMthanI AvazyakatA hoya, to te graMtha tarata ja maLI raheto. takSazilAnI jema tyAre bIjuM nAma vallabhI vidyApIThanuM vikhyAta hatuM. gujarAtanA gaurava samI vallabhI vidyApIThamAM mukhyatve jaina-darzananuM adhyayana-adhyApana savizeSa rIte thatuM hatuM. chaThThAthI bAramA saikA sudhI jAhojalAlI jALavI jANanArA nAlaMdA vidyApIThane veraNacheraNa karIne enA jJAnabhaMDArone bALI-bALIne khaMDera banAvavA bakhtiyAra khIlajI nAmano eka AkramaNakhora pAkyo. eNe peTAvelI AgamAMthI varSo sudhI dhumADAM nIkaLatA rahyA. I.sa. 500 AsapAsa hUNalokoe takSazilAne e rIte nabhraSTa karI nAkhI ke, khaMDeramAM pheravAI gayelI takSazilA-vidyApITha Ajeya khaMDera rUpe ja jovA maLe che. jhaDapI gaNAtI TrAnsaporTa kaMpanIone mATeya azakya gaNAya, evuM mAlanI herapheranuM kArya tyAranI vaNajhArAnI poTho dvArA thatuM. vaNajhArAnI poTho e vakhate mAIlo sudhInA paDAvomAM phelAyelI rahetI. hajAro lAkho tolA sonA-cAMdI uparAMta aDhaLaka kariyANAnI heraphera vaNajhArAnI poTho dvArA nirbhayatAthI vinAvighne thatuM rahetuM. cInIyAtrIonI smRtino~dhamAMthI UpasI AvatI bhAratanI AvI bhavyatA ane jJAnasamRddhimAMthI bodhapATha laIne ApaNe kadAca nAlaMdA jevI vidyApIThanuM sarjana hajI na karI zakIe, e bane, paNa Ajano jainasaMgha dhAre, to vallabhI jevI vidyApIThonA punarAvatAra mATe saMkalpabaddha na banI zake zuM? 64 saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dardI tarapha kevI hamadardI ! jhaMDu bhaTTajI eka evA vaidyarAja thaI gayA ke, jAmanagaramAM janmavA chatAM evI nAmanA-kAmanAnI kIrti-kamANI teo potAnI pAchaLa mUkatA gayA ke, eka saMsthAnA svarUpano phelAvo dharAvanArA teone jAmanagara uparAMta samagra gujarAta potAnA gaNavAmAM aneruM gaurava anubhave. AjanA moTA bhAganA DokTaro dvArA thatA kaDavA anubhavo to jagajAhera che tyAre eka vaidya tarIke dardI sAthe kevI hamadardI darzAvavI joIe, enI preraka pratIti karAvI jato emanA jIvanano eka prasaMga khAsa jANavA jevo che. jhaMDu bhaTTajI evA vaidyarAja hatA ke, zrImaMto jema sAravAra karAvavA emanI pAse doDyA doDyA jatA, ema Arthika bhIMsa anubhavatA garIbo paNa AzAbhera doDatA javAmAM jarAya saMkoca na anubhavatA. eka vAra eka mAjI potAnA juvAnajodha dIkarAne laIne jhaMDu bhaTTajI pAse AvyAM. raDatI AMkhe dIkarAnI vigata darzAvatAM emaNe kahyuM : vaidyarAjajI, mArA kALajAnA kaTakA samA A dIkarAnI davA karAvavA AvI chuM. aneka rogothI gherAyelA AnA zarIramAM kayo roga nathI e ja savAla che. AnI kAyAne lAgu paDelo koDha to najare dekhAya che. Apa AnI nADI tapAsazo, to chakka thaI jazo ke, aneka rogo vacce A kaI rIte jIvI zake che? vAta pUrI karatAM karatAM mAjI raDI paDyA. dardInA hamadardI banavA utkaMThita banelA vaidyarAje mAjInI vAta sAMbhaLIne dIkarAnI nADI hAthamAM saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ lIdhI. nADI parIkSA dvArA eka pachI eka roganAM lakSaNa pakaDAtAM gayAM, ema vadhu ne vadhu ciMtita banatA jatA emaNe aMte jaNAvyuM ke, mAjI! tame bahu moDAM nathI paDyAM, thoDAM vahelAM AvyAM hota, to A dIkarAne ochI mahenate sAjo karI zakAta, paNa hajI vyAdhi sAdhya jaNAya che, mATe mahenata karavI paDaze, dardIe kaDaka pathyapAlana paNa karavuM paDaze. ane mArI najara taLe rahIne davA levI paDaze. upacAra karavAno mAro dharma che. bAkI roga dUra karanAro to uparavALo ja che. uparavALAne sahAyaka banavA huM to taiyAra ja chuM. ahIM rahIne davA karavAnI tamArI to taiyArI che ne? hakArasUcaka javAba ApavAmAM mAjI jarAka saMkocAtAM hatAM, kema ke vaidyarAjanA nidAna mujaba rogopacAra kaSTasAdhya hovAnuM anumAna jema karI zakAya ema hatuM, e ja rIte rogopacAra pAchaLa ThIkaThIka dhana-vyaya thavAnuM anumAna paNa thaI zake ema hatuM. mAjInI A ciMtA kaLI jaIne vaidyarAje cokhavaTa karatAM kahyuM ke, mAjI! mArA taraphathI tamane oTalo ane roTalo maLI raheze, pachI davA karavA mATe ahIM rahevAmAM tamane zo vAMdho che? mane vizvAsa che ke, A dardI jo mArA kahyA mujabanA pathyapAlana karavApUrvaka davA karaze, to jarUra rogamukta banI zakaze, mATe thoDI agavaDa-sagavaDa veThIneya A dIkarAnA bhAvino vicAra karo ane davA mATe thoDo samaya ahIM ja rokAI jAva, evo mAro Agraha che. mAjI dIkarAne sAjo karavA khAtara je bhoga Apavo paDe, e ApavA to taiyAra ja hatAM. roTalA ane oTalAno je savAla hato, ene to vaidyarAje ukelI dIdho hato, ethI mAjIe tarata hakAra darzAvatAM jaNAvyuM ke, A dIkaro to mArA kALajAno ja kaTako ane haiyAno hAra che. enA Arogya khAtara to je kaMI karavuM paDe, e karavAnI mArI taiyArI che. Apa jyAre ATalI badhI hamadardIpUrvaka dardInI davA karavAnI taiyArI darzAvo cho, tyAre to mAre bIjuM kaMI vicAravAnuM ja zuM hoya? saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAjIe manomana nakkI karI nAkhyuM ke, dhana bhale huM kharacI zakuM ema nathI, paNa zarIra-zaktino savyaya karavA to huM samartha ja chuM ethI zaktinI uparavaTa jaIneya vaidyarAjanA ghara saMbaMdhI kAmakAja evI rIte karatI rahIza ke, jethI vaidyarAja uparAMta AsapAsa vasanArA loko paNa saMtuSTa thaIne suprasanna rahe. e ja divasathI vaidyarAje mAjInA dIkarAnI sAravAra zarU karI dIdhI, jayAre bIjI tarapha mAjIe e sAravAra sAthe spardhA karatI vaidyarAjanA gharanI sArasaMbhALa levAno zubhAraMbha paNa karI dIdho. AthI thoDA ja divasomAM vaidyarAjanI AsapAsa rahenArA lokonAM paNa dila mAjIe jItI lIdhAM. gharanI sAphasaphAI uparAMta vaidyarAjano jyAM nivAsa hato, e pUrI zerInI sAphasaphAI paNa mAjInI sArasaMbhALamAM AvI jatI hovAthI mAjInA dIkarAnI davA zarU thaI, tyArathI ja e pUrA vistAranIya ronaka palaTAI javA pAmI. vaidyarAje paNa evI hamadardIpUrvaka mAjInA dIkarAnI sAravAra karavA mAMDI ke, dardathI gherAyelA enA dehamAMthI eka pachI eka darde vidAya levA mAMDI. mahinA be mahinAnI sAravAra pachInA divaso vitatA gayA, ema vaidyarAja vadhu rasapUrvaka mAjInA e dIkarAnuM dhyAna rAkhavA mAMDyA, kema ke dhAryA karatAM davA vadhu saphaLa banI rahI hatI, ghaNAkharA rogo maTI jatAM have mAtra koDhanA AchA AchA DAghanA upacAra pAchaLa ja dhyAna kendrita karavAnuM hatuM. auSadhopacAra saphaLa thatAM vizvasta banelA vaidyarAjanI paMdareka divasanI sAravAra saphaLa banI, koDhanA AchA DAgha paNa adazya banI jatAM vaidyarAjanA saMtoSAnaMdano koI pAra na rahyo. mAjI ane dIkarAnI prasannatAno to pAra ja pamAya ema na hato. AvA vAtAvaraNamAM vaidyarAje eka dahADo mAjIne kahyuM ke, asAdhya jevA jaNAtA rogone nirmaLa banAvIne Arogyane kheMcI lAvavA mATe Ayurveda keTaluM badhuM saphaLa thaI zake che, enuM prayogAtmaka pratyakSa-darzana meLavavAno moko saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ mane tamArA pratApe maLavA pAmyo, eno AnaMda huM vyakta karI zakuM ema nathI. tame ahIM rahyAM ane tamArA A dIkarAe kaDaka pathyapAlanapUrvaka auSadhopacAra karyo, to koDhIkAyA paNa Aje kaMcanavarNa banI javA pAmI, Avo Ayurvedano ajabagajabano camatkAra saune jovA maLyo. vaidyarAjanAM A vacana sAMbhaLatAM mA-dIkarAnuM haiyuM bharAI AvyuM ane emanI AMkhethI AMsudhAra vahI nIkaLI. gagada kaMThe mA-dIkarAe bolavAnI zarUAta karI : A badho Apano ja upakAra gaNAya. dardIne Ape hamadardI ApI, eno ja A camatkAra gaNI zakAya. ArogyaprAptinI dakSiNA rUpe ApanA caraNe phUla to nahi, phUlapAMkhaDI dharavAnI amArI zakti nathI. ethI vidAya thatAM haiyuM bharAI Ave che. Ape muktAhAthe je ApyuM che, ane ame AMkha mIMcIne letA ja rahyA chIe. A RNamAMthI ame kyAre mukta thaI zakIzuM? e ja prazna amane AjIvana sAlato raheze. Aje to ApanA RNano kaNa paNa vALavAnI zakti nathI, paNa Izvara pAse evI zaktinI prArthanA karIe chIe ke, bhaviSyamAM ame A RNane cakravRddhi vyAja sAthe cUkavavA samartha banIe. aMtaranA avAja rUpe ATalA zabdo mAMDa mAMDa vyakta karI zakanArAM mA-dIkarI vidAya thayAM, tyAre emanI AMkhethI AMsunI abhiSekadhArA vahI rahI hatI, AvI ja lAgaNInI laharamAM lapeTAIne vaidyarAja paNa AMsudhArane khALI na zakyA. jAmanagaramAM tyAre rAjavI tarIke jAma vibhAnuM rAjya tapatuM hatuM, ane rAjyavaidya tarIke jhaMDu bhaTTanAM nAmakAma comera phelAyelAM hatAM. amIravarga dardI banIne emanI pAse davA mATe Avato, tyAre emanAmAM 68 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ evo lobha saLavaLI na UThato ke, davAnA kharca uparAMta paisA paDAvI lauM temaja garIbanI nADI tapAsatI vakhate evI kaMjUsAInA gharano vicAra paNa na Avato ke, gAMThanuM gopIcaMdana kharacIne davA karavI paDaze! A rItanA lobha uparAMta kaMjUsAIthI paNa para rahIne hamadardIpUrvaka dardInI sAravAra karanArA jhaMDu bhaTTanuM prajAmAM jAma vibhA jevuM mAna-sanmAna hoya, emAM Azcarya zuM? tyAre aMgrejasattAnuM AkramaNa aneka rAjyone haDapa karavA jhAvA nAMkhatuM hatuM. emAM jAmanagara para paNa A sattAnI karaDI najara hatI. paNa jAma vibhAjI aMgrejone phAvavA detA na hatA. kALakrame jAma vibhAjInuM avasAna thayuM, A pachI aMgrejI sattAnA paMjAnI pakaDamAM jAmanagara paNa AvI gayuM. jAmavibhAjInA sthAne aMgrejI hakUmata sthApita thaI. jAma vibhAjI avasAna pAmI cUkyA hovA chatAM emanI nAmanA-kAmanA je rIte akabaMdha jovA maLatI hatI, e jotAM lokapriyatA pAmavA mATe aMgrejIsattAe jAma vibhAjInI "kAMsya pratimAnI sthApanA karavAno nirNaya karIne A mATeno phaMDaphALo prajA pAsethI ja ekatrita karavAnI javAbadArI aMgrejI hakUmate dIvAna-nagarazeTha Adi agraNIone soMpI. aMgrejI hakUmatano A nirNaya prajAne prasanna banAvI gayo. jAma vibhAjIne prajA kALajAnI koranI jema cAhatI hatI. ethI AvA nirNaya badala prajAe aMgrejI hakumata para abhinaMdananI varSA karI. A mATe eka sabhAnuM Ayojana thatAM dIvAna, nagarazeTha Adi agraNIo emAM sAmela thavA svayaMbhU preraNAthI ekatrita thayA. emAM jhaMDu bhaTTajInuM paNa sthAna-mAna hatuM. jAma vibhAjInI kAMsya-pratimA sthApavAnA aMgrejI hakUmatanA nirNayanI jANakArI rajU karavApUrvaka A mATeno phaMDaphALo ekatrita karavAno uddeza jaNAvIne jyAM sabhAnI zarUAta thavA pAmI, tyAM ja sabhAmAMthI evI mAMga UbhI thavA pAmI ke, sauthI pahelAM saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjyavaidya jhaMDu bhaTTajI AMkaDo mAMDe, pachI ja A phALAne AgaLa vadhAravAmAM Ave. jhaMDu bhaTTajInuM nAma kaMI evA zrImaMta tarIke pratiSThita nahotuM ke, amano AMkaDo lakhAya, pachI ja phaMDaphALo AgaLa vadhI zake, paraMtu prajAmAM paragaju vyaktitva tarIkenI je lokapriyatA emane varI hatI, ethI ja anya anya agraNIoe paNa A jAtanI mAMgane doharAvI. ethI ene mAnya rAkhIne jhaMDu bhaTTajIe hajArano AMkaDo lakhyo. ATalI rakama paNa joke emanA mATe vadhAre paDatI hatI. kema ke auSadhopacAranI sAthe arthanuM upArjana emaNe sAMkaLyuM nahotuM. ATalI rakama bharavA paNa "karakasara'no Azraya lIdhA vinA jhaMDu bhaTTajIne cAle ema na hatuM. chatAM emaNe AnAkAnI vinA hajArano AMkaDo lakhyo, tyAM bIjA bIjA agraNIoe evo anurodha karyo ke AmAM mAtra eka mIMDuM ja vadhArI do, jethI amane saune tamArA AMkaDA mujaba dAna karavAno lAbha maLI zake. 10 hajArano AMkaDo mAtra lakhavAno ja na hato. 10/15 dahADAmAM ja rokaDA 10 hajAra cUkavavAnA hatA. jhaMDu bhaTTajI mATe A gajA bahAranI vAta hatI, ethI eo vicAramagna banI gayA, paNa cAre taraphathI evo Agraha thayo ke, chevaTe jhaMDu bhaTTajIne eka mIMDAno vadhAro nachUTake svIkAravo paDyo. zakti na hatI, chatAM bhagavAna lAja rAkhaze, evA vizvAsapUrvaka 10 hajArano AMkaDo emaNe mAMDyo. ethI thoDI ja vAramAM dhAraNA mujaba AMkaDA noMdhAI jatAM aMte nagarazeThe jAhera karyuM ke, vadhumAM vadhu 15 divasamAM ja lakhAyela AMkaDA mubajanA rokaDA rUpiyA rAjabhaMDAramAM jamA karAvI javA, jethI jAma vibhAnI kAMsyamUrtinuM nirmANakArya vahelI take zarU karIne pUrNa karI zakAya. sabhA visarjita thaI, tyAre saunA mukha para rAjavI pratyenI kRtajJatA vyakta karyAno saMtoSa chavAyelo jovA maLI rahyo hato. eka mAtra jhaMDa saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTajInA caherA para ja ciMtAnI rekhAo aMkita thavA pAmI hatI. hajAra paNa jayAM mAMDa mAMDa bhegA thaI zake ema hatA, tyAM rokaDA 10 hajAra UbhA karavAnA hatA. udhAra rakama meLavIne ATalI rakamanI bharapAI karavA jhaMDu bhaTTajInuM mana mAnatuM na hatuM. eka bAju emanA aMtaramAM duvidhAo doDadhAma macAvI rahI, to bIjI bAju badhAM sArAM vAnAM thaze evI zraddhA paNa aMtaranA eka khUNe akabaMdha hatI. e zraddhAnA sahAre divaso vitAvavA jhaMDu bhaTTajInI najara nirAzAnA aMdhArAmAM ja 13/13 divasa sudhI aTavAtI rahI ane 14mA divase ekAeka ja e narI nirAzAne pUrI AzAmAM palaTo ApI jato eka camatkAra sarajAyo. AkAza bhaNI AzAbharI mITa mAMDIne tAkI rahelA jhaMDu bhaTTajInI samakSa 14mA divase eka yuvAna vepArI khaDo thaI gayo. eNe jhaMDu bhaTTajInA paga pakaDatAM kahyuM ke, mane RNamukta karo. 10 hajAra rokaDA rUpiyAnI A thelI svIkArI lezo, to huM RNamukti apAvyA badala Apano upakAra kadI nahi bhUluM. AgaMtuka vepArI samakSa praznasUcaka cahere jhaMDu bhaTTajIe pUchyuM : RNa zuM ane RNamukti zuM? kaMIka cokhavaTa karo, to badho khyAla Ave. ApaNe A pUrve maLyA hoIe, evuM yAda AvatuM nathI. AMkhanI paNa oLakhANa na hoya, tyAM RNa kaI rIte saMbhave? pachI RNamuktinI to vAta ja kyAM rahI? bhUtakALanI smRti karAvatA yuvA vepArIe kahyuM : vaidyarAjajI ! eka mAjInI sAthe AvelA enA dIkarAnI Ape sAravAra karI hatI, evuM kaMIka yAda Ave che kharuM ? davAnA paisA levAnI vAta to dUra rahI, uparathI roTalo ane oTalo pUro pADIne Ape je dIkarAne aneka rogomAMthI ugArI levAno upakAra karyo hato, ApanA AvA RNabhArathI saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ ladAyelo mAjIno e dIkaro huM pote ja chuM. Arogya maLyA bAda huM paradeza kamAvA gayo, to saubhAgya ADenA avarodho khasI jatA mAro bhAgyabhAnuM prakAzI UThyo. paradezamAM kamAIne ahIM AvyA bAda Aje ja mane jANavA maLyuM ke, jAma vibhAnI kAMsya-pratimAnA nirmANa khAte Ape 10 hajAra ApavAnI jAhera karyA che. mane thayuM ke, ApanA RNabhArathI mukti meLavavAnI A taka sAdhI lauM, to varSonA karajamAMthI mukta banI zakuM! mATe ja huM ApanI samakSa khaDo thayo chuM ane mane RNamukta karavA karagarI rahyo chuM. jhaMDu bhaTTajInI najara sAme e bhUtakALa sajIvana banI UThyo : mAjInA dIkarAnI sArasaMbhALa pote karelI, enA prabhAve koDhI kAyA dharAvato e dIkaro kaMcanavarNa kAyA dharAvanAro banI zakyo hato, mAjI pAse dhanazakti na hatI, paNa tanazaktino to bhaMDAra bharyo paDyo hato. e bhaMDAra khullo mUkI daIne mAjIe potAnA ghara uparAMta pUrA vaidyavAsanI sAphasaphAI karavA dvArA e rIte ronaka palaTI nAkhelI ke, pUro vaidya-vAsa prasanna banI UThyo hato. | varSo pUrvenuM A citra vaidyarAja samakSa taravarI UThatAM emanI AMkhe jhaLajhaLiyAM AvI gayAM. e niHsvArtha sevA TANe evI koI kalpanAya vaidyarAjane AvI na hatI ke mArI samakSa evI Arthika kaTokaTInI paLa upasthita thaze ane tyAre niHsvArtha sevA A rIte cakravRddhi vyAja sAthe pratiphalita thaze, temaja mArI AbarUne aNadAga rAkhaze. jhaMDu bhaTTajInI najara samakSa varSo pUrveno e bhUtakALa UpasI Avyo, sAthe sAthe vartamAnakALanI viSamatA to pratyakSa ja hatI. AvatIkAle 10 hajAra rokaDA rUpiyA rAjabhaMDAramAM jamA karavAnA hatA. AbarUne aNadAga rAkhavAnI kaTokaTInI A paLe ja niHsvArthasevA jANe cakravRddhi vyAja sAthe pratiphalita banI rahI hoya, ema jaNAtAM vaidyarAje e 10 72 saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ hajAra rUpiyA AnAkAnI vinA svIkArI lIdhA ane vaLatI ja paLe jhaMDu bhaTTajI rAjabhaMDAramAM ene jamA karAvavA cAlI nIkaLyA. dardInA hamadardI banIne vaidyarAje je niHsvArtha sevA karI hatI, aNInA avasare e niHsvArtha sevA A rIte paramArthano polAdI pAyo racI jaze, e tyAre koInI kalpanAmAM na hatuM. paNa A prasaMga jANyA pachI to AvI phalazrutinA ApaNe to pratyakSa-darzI banI zakavA bhAgyazALI banI zakayA chIe, ema kahevAmAM jarAya atizayokti na ja gaNAya. saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 73
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA premI rAjavI dakSiNa gujarAta ane mahArASTranI sarahada sAthe saMkaLAyelo pradeza Aje "DAMga' tarIke oLakhAya che. bhIla ane AdivAsI tarIke oLakhAtI prajAnuM bAhulya dharAvatA DAMga jillAnI vastI ajJAna, aMdhazraddhA ane vahemanA vamaLamAM phasAyelI ane dharmanA nAme pazubali, surApAna, zikAra jevAM pApothI gherAyelI che. AvI adharmI prajAne mukhyanagara tarIke maLelA zaheranuM nAma dharamapura ane tyAMnA rAjavInuM nAma mohanadevajI. I.sa. 1891mAM dharamapuranI gAdIe abhiSikta thayelA A rAjavI jeTalA ahiMsApremI hatA, dharamapura AsapAsanAM jaMgalomAM ane khAbociyA jevaDAM gAmaDAMomAM vasavATa karatI bhIlaprajA eTalI ja hiMsApremI hatI. jethI rAjyAbhiSeka bAda samaya jema jema vItato gayo ane AsapAsanAM gAmaDAMomAM thatI hiMsA tathA prajAnA hiMsaka mAnasano ahevAla maLato gayo, ema ema ahiMsApremI A rAjavInuM dharmadila vadhu ne vadhu dubhAtuM cAlyuM. emAM paNa yajJayAgamAM paMDito dvArA thatI hiMsA uparAMta dazerA jevA divasomAM rAjavIo dvArA thatI pADA Adi pazuonI hatyAno vicAra AvatA to rAjavInI khinnatAno pAra na raheto. rAjavIne evo vAraMvAra vicAra Avato ke, dharamapura jevuM gauravAspada nAma dharAvatA nagaramAM rahIne zuM mAre AvI hiMsAne mUMge moDhe sAMbhaLI ja levAnI ane AMkhamIMcAmaNAM karIne joyA ja karavAnI? 74 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharamapuranA rAjavI tarIke to mArI e pharaja gaNAya ke, ahiMsAnuM vartana ane pravartana karAvIne mAre A nagaranA nAmane sArthaka banAvavA kaTibaddha banI javuM joIe, jo huM AvuM kaMI na karI zakuM, to dharamapura gAmanuM nAma bolatA pUrve a akSara joDavAnuM pharamAna bahAra pADIne mAre to ahIMnI rAjagAdIno tyAga karI devo joIe. rAjavI ahiMsApremI hatA, ethI AvA vicAro rAjavIne Ave, e sahaja gaNAya. dharmanA nAme thatI hiMsAne baMdha karavI hoya, to sau prathama dharma ane ahiMsA vaccenA saMbaMdhanI satyAsatyatAno nirNaya thaI javo joIe. jo dharmano hiMsA sAthe saMbaMdha na ja hoI zake, Avo nirNaya thavA pAme, to dharmapremI loko dvArA dharmanA nAme thatI hiMsAne aTakAvavAmAM jarUra saphaLatA pAmI zakAya. paraMtu jo dharma tathA hiMsA vaccenuM joDANa sAcuM sAbita thAya, to to pachI hiMsAne aTakAvavI, e dharmane aTakAvavA barAbara gaNAya. AmAM to saphaLatA kyAMthI maLe? rAjavI mohanadevajInA ahiMsApremI aMtaramAM divaso ane kalAko sudhI upara mujabanI vicAraNAnAM ghammaravaloNAM cAlatAM ja rahyAM. AvI AvI vicAraNAonI phalazruti rUpe emaNe manomana evo nirNaya laI lIdho ke, pazubali AdinI hiMsA dharmanA nAme thatI hovAthI pahelAM to mAre paMDito pAsethI evo nirNaya karAvI levo joIe ke, pazubali AdimAM thatI hiMsAne zuM dharma kharekhara Teko Ape che kharo? rAjavI jema ahiMsApremI hatA, ema emanI AsapAsa goThavAyelo divAna, senApati vagere sattA-sUtronA saMcAlakagaNa paNa ahiMsAmAM AsthA dharAvanAro hovAthI nIce mujaba jAhera vijJapti dharamapuranA rAjavI taraphathI e kALe bahoLo phelAvo dharAvatA "muMbaI-samAcAra, dezImitra, kAThiyAvADa TAImsa, gujarAta' jevAM aneka dainikomAM prakAzita karavAmAM AvI. abujha bhIlo uparAMta rAjavIo dvArA dazerAnA divase bheMsapADA AdinI hiMsA/vadha, paMDito dvArA yajJayAgamAM balirUpe bokaDA-bakarI saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 75
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adino vadha thato raheto hovAthI AvI hiMsAne sparzatA sAteka muddAone vistArapUrvaka samAvatI e vijJaptino sAra-saMkSepa kaMIka nIce mujabano tAravI zakAya. (1) pazuhiMsAnuM vidhAna kyA zAstramAM jovA maLe che? (ra) jo AvuM vidhAna zAstramAM jovA maLatuM hoya, to te zAstro AryaprajAmAM bahumAnya gaNAya che kharAM? AvAM zAstrothI vadhu baLavAna gaNAtA koI zAstromAM pazuhiMsAno niSedha jovA maLe che kharo? (3) rAjavIne mATe keTalAka yajJomAM pazuvadha vihita che kharo? (4) pazuvadhane badale pazunA nAka kAna aMgono cheda zuM yogya gaNAya? A vijJapti jAhera patromAM prakAzita thavA pAmI. tA.ka. tarIke emAM evI noMdha karavAmAM AvI ke, abhyAsapUrNa javAba ApanAra pa1 rUpiyAnA InAmane pAtra gaNAze. gujarAtamAM gAmegAma aneka vidvAnonuM tyAre astitva hatuM. ethI A vijJapti jAhera thayA bAda Thera Thera vidvAnonI maMtraNA-sabhAo ekatrita thavA mAMDI. emAM zAstrajJa vidvAno to moTI saMkhyAmAM joDAvA lAgyA. ane dharma sAthe hiMsAno saMbaMdha hoI zake ke nahi? A viSaya para zAstrAdhArita carcA-vicAraNA thavA mAMDI. dharamapura nareza dvArA A viSaya para prathama vAra ja AvI vijJapti prakAzita thavA pAmI hatI, ethI khUba khUba rasa-rucipUrvaka maMtraNAsabhAomAM bhAga letA vidvAnone carcA-vicAraNAnA aMte je satya jaNAya, e zAstrAdhAra sAthe lakhIne dharamapura pAThavavAnuM hatuM. dharamapuramAM rAjavIe A mATe khAsa samiti-kamiTInI racanA karI hatI. AvelA abhiprAyonI A kamiTI dvArA tAravaNI thavAnI hatI, emAM sarvazreSTha abhiprAyonA AdhAre rAjavI mohanadevajI evA nirNaya para AvavAnA hatA ke, hiMsaka yajJa-yAga para pratibaMdha jAhera karavo ke je rIte hiMsA cAlI ja rahI che, e cAlavA ja devI? 76 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirdhArita samayAvadhimAM vidvAno taraphathI prakAzita vijJaptinA pratibhAva rUpe 75 jeTalA spaSTa abhiprAyo dharamapuranA rAjavIne maLavA pAmyA. lagabhaga badhA ja vidvAnoe nIcenA bhAvano spaSTa abhiprAya vyakta karyo ke, zruti-smRti-purANa Adi zAstromAM koI paNa jagAe pazuvadharUpa hiMsAnuM vidhAna jovA maLatuM nathI. tAMtrika zAstromAM sukha-zAMti mATe pazu-vadha vihita hovAnuM jovA maLe che, paNa zruti-smRti Adi bahumAnya graMthomAM to kyAMya AvuM vidhAna vAMcavA maLatuM nathI. mATe tAMtrikagraMthonI vAtane prAdhAnya na ApI zakAya. pazuvadha na karavAthI rAjAprajAne koI paNa prakArano Apattiyoga sarjAvAnI zakyatA nathI. mATe ahiMsA paramo dharma A sUtranI satyatA svayaMsiddha gaNI zakAya. ahiMsApremI rAjavIe aneka dainikomAM vijJapti chapAvavAno je prayAsa karyo hato, e dhAryA karatAM vadhu saphaLa thayo hato ane potAnI dhAraNA mujabanI ja phalazruti AvI hatI. eno rAjavIne mana atyAnaMda hato. dharmanA nAme thatI hiMsA para kaDaka pratibaMdha mUkIne "ahiMsA paramo dharma nI TheraThera pratiSThA karavAnA manorathanI siddhi meLavavI have rAjavIne hAthaveMtamAM jaNAvA mAMDI. emaNe vidvAnonA maMtavyo TAMkIne eka evuM nivedana prakAzita karyuM ke, jenA prabhAve dharamapuramAM dazerAnA divase thatI pADA-vadha'nI hiMsAne tilAMjali ApavAnI jAherAta Dhola pITIne rAjavIe karAvI. AnI parathI bodhapATha laIne aneka rAjavIoe paNa potAnA rAjyamAM thatA pazuvadha para pratibaMdha mUkavAnuM prazaMsanIya pagaluM uThAvyuM. dharmanA nAme thatI hiMsA para pratibaMdha mUkavAnI vikramasarjaka siddhi meLavavA badala dharamapuranA rAjavI mohanadevajI Thera Thera bahumAnanA pAtra banyA. emAM paNa surata zaheranI prajA taraphathI sana 1894mAM 8mI saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 77
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembare je sanmAnapatra rAjavI mohanadevajIne apAyuM e to aitihAsika banI javA pAmyuM. eno sArabhAga nIce mujaba tAravI zakAya: gau brAhmaNa pratipALa dharmadhuraMdhara dharamapuranA mahArANA zrI mohanadevajI! Apa nAmadAranI suratamAM padharAmaNI muMbaInA gavarnara sAhebanI padharAmaNInI sAthe thaI rahI che, A takane jhaDapI laIne ahiMsA paramo dharmanI jayapatAkA laheratI mUkanArA Apane sanmAnapatra ApatAM surata zahera Aje dhanyatA anubhave che. dazerAne divase dezI rAjyomAM pazuvadha karavAno kurivAja varSothI cAlato hato, A nirdaya rivAjA baMdha karAvavA Ape vidvAna zAstrIone vinaMtI karIne puchAvyuM ke, pazuvadha sazAstra che ke azAstra ? azAstra jaNAvAthI potAnA rAjyamAM pazuvadha para pratibaMdha mUkavAnI pahela karavAnuM stutya pagaluM ApanA taraphathI bharavAmAM AvyuM. vartamAnapatromAM A badhI vigata vAMcavAthI atirSita banelI suratanI prajA Apane aMtaHkaraNathI mubArakavAdI ApavApUrvaka ema cAlI rahI che ke, ApanI jema bIjA rAjAonA aMtaHkaraNamAMya jIvadayAnI AvI bhAvanA jAge." 1891mAM dharamapuranA rAjavI tarIke abhiSikta mohanadevajIe 1894mAM pazubalidAna para pratibaMdha mUkyo tathA rAjyamAM paNa jIvadayA aMge suMdara jAgRti lAvavAno puruSArtha karyo. Aje hiMsAmAM ja rAcatAmAcatA netAo pAse AvI AzA paNa rakhAya kharI? 78 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ kunehabharI koThAsUjha bhAratamAM je rAjaparaMparA cAlI, emAM hindu rAjavIo ghaNA moTA pramANamAM thavA pAmyA. e paraMparAmAM thoDA muslima navAbo paNa thayA. paraMtu dharma ane saMskRtine neve mUkIne emaNe hinduo ke muslimonA ja aMgata hitane pradhAnatA ApIne rAjya calAvyuM hoya, evuM ochuM jovA maLe che. hindu ane navAbI rAjAo baMne jAtanI prajA para vAtsalya vahAvatA rahIne rAjya karatA rahyA hatA, ethI Ajeya emanA nAmakAma lokajIbhe ramatAM ja rahelAM jovA maLe che. kunehabharI koThAsUjha dharAvatA AvA ja eka rAjavI tarIke goMDala rAjavI bApu bhagatasiMhajInAM nAmakAma Ajeya avismaraNIya gaNAya che. teo evI kunehapUrvaka baMne prajAnA hitane ja mukhyatA ApatA, ethI hinduprajA emane haiyAnA siMhAsane padharAvatI ema muslimonAM manamAMya emanuM mAnanIya sthAnamAna rahevA pAmatuM. goMDala rAjyamAM hindu-muslima baMne prajAno vasavATa hato, baMnenI dhArmika lAgaNIo TakarAya, evI ghaTanAo avAranavAra upasthita thatI, tyAre baMnenAM mana sacavAya ane TakarAmaNa paNa TaLI jAya, evI kuneha dAkhavIne bApu kaI rIte samAdhAnano vacalo rasto kADhatA, ene sUcavatI eka be ghaTanAo jANavA jevI che. goMDalamAM maMdiro hatAM, ema masjidoya hatI. maMdiro AratI TANe ghaMTanAdathI guMjI UThatAM, to masjidonA minArethI bAMganAM byugalo dhvanita saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 79
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ banI UThatAM. maMdiromAM AratI TANe ghaMTanAda thAya ane masjidomAM bAMga pukArAya, emAM to vAMdho koNa uThAve? - hindu-muslima vacce vAMdhAjanaka muddo eka e ja hato ke, AratI ane bAMgano samaya eka ja na hovo joIe. kAM pahelAM AratI Utare, kAM pahelAM bAMga pukArAya. vAMdhAmAM sAMdho karavA mATeno A upAya to ubhayane svIkArya ja hato, paNa A pachI savAla e Ubho thayo ke potapotAnA samayamAM parivartana koNa kare? rajanuM gaja thaI jatAM baMne pakSa potapotAnA AratI ane bAMganA samayamAM parivartana karavA dvArA nAnA bApanA banIne pIchehaTha karavA taiyAra na hatA. ethI AratI ane bAMga ekI sAthe ja thatA ane A aMge arasaparasa saMgharSa jevuM vAtAvaraNa paNa sarajAtuM rahetuM. ubhayapaNe je DAhyA AgevAno hatA, e vAtanuM vatesara thAya, evI sthitine TALavA maMtraNA karavA ekatrita thayA. baMne pakSanA AgevAnone evI khAtarI thavA pAmI ke, ApaNe A vAta ane vAdane vivAda banatAM TALI zakavA samartha nathI, mATe bApu samakSa jaIne badhI vigata rajU karIe, temaja bApu je nirNaya Ape, ene saharSa svIkAravA vacanabaddha banIe. maMtraNAnI phalazruti rUpe evo nirNaya karIne baMne pakSa UbhA thayA ke, bApu samakSa upasthita thaIne ApaNe baMnee ApaNuM maMtavya raju karI devuM ke, ame vivAdita bAbatamAM A jAtano nirNaya icchIe chIe. bApu bhagatasiMhajI para baMne pakSane vizvAsa hovAthI baMne pakSanA AgevAnoe bApu samakSa upasthita thaIne vivAdanI pUrvabhUmikA jaNAvyA bAda vivAdane mULathI ja nAbUda karavA e jAtanI mAMgaNI mUkI ke, AratI ane bAMgano samaya eka ja hovAthI A vivAda e rIte cagyo che ke, have saMvAda na sadhAya to kyAre saMgharSa bhaDakI UThe e na kahI 80 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakAya. mATe vivAdane sthAne saMvAda sarjavA have Ape madhyastha banIne pheMsalo phADavAno. baMne pakSanI vAto barAbara sAMbhaLI lIdhA bAda bApue manomana eka bRha vicArI laIne tarata ja javAba vALyo : Aje sAMje huM sthaLa para AvIne nirNaya ApIza. mATe AratI utAratA ke bAMga pokAratA pUrve mArI rAha jozo. barAbara huM sAtanA Takore AvI jaIza. | bApunI A vAta sAMbhaLIne baMne pakSe prasannatA anubhavI. bAMgano samaya sAta vAgyAno ja hato, ethI A vAta muslimo mATe svIkArya bane evI hatI. AratIno samaya paNa A ja hovAthI hinduone paNa A vAtane vadhAvI levAmAM vAMdho na hato. - AzA dharIne AvelA banne pakSa hasatAM hasatAM ravAnA thayA, tyAre koIne e vAtanI spaSTatA karavAnuM sUjhayuM nahi ke, bApu sAtanA Takore maMdiramAM Avaze ke masjidamAM. bApu samayane sAcavavAmAM sajAga hatA, ethI sAtanA TakorA paDavAmAM thoDI vAra hatI tyArathI ja maMdira ane masjidamAM bApunI kAgaDoLe pratIkSA thavA mAMDI, manamAM vicarI rAkhelA bhUha mujaba samaya cUkI javAno dekhAva karatAM bApu sAtanA Takore masjida tarapha javA ravAnA thayA. masjidamAM to barAbara sAtanA Takore bAMga pokAravAno prAraMbha thaI gayo hovAthI bApu tyAM padhAryA, tyAre to bAMganI pUrNAhuti thaI javA pAmI hatI. potAnI rAha na jotAM bAMga pukArAI gayA badala thoDIka glAni vyakta karIne bApu maMdira tarapha AgaLa vadhyA. maMdiramAM bApunI rAha jotA bhakto hAthamAM AratI laIne khaDA hatA. e joIne khuzakhuzAlI vyakta karIne bApue kahyuM : sADA sAta thavA AvyA che. chatAM tame badhAe mArI rAha joI, eno mane AnaMda che. huM icchuM chuM ke. have pratidina tame A ja samaye AratI utAravAnuM rAkhazo, to Aja jevo AnaMda, rojeroja huM anubhavI zakIza. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 81
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ bApune evI khAtarI hatI ke, bAMgano samaya badalavAno pote Adeza kare, to e zirodhArya bane e zakya ja na hovAthI, jANI joIne AdezanuM avamUlyana karAvavAnA badale kunehathI AratInA samayano pheraphAra zakya jaNAtAM bApue A rIte AratInA samayano pheraphAra hinduprajA pAse gauravabhera karAvIne vivAdane saMvAdamAM palaTAvavAmAM saphaLatA hAMsala karI. Ane maLatI ja bIjI eka ghaTanA paNa jANavA jevI che. muslima prajAno vasavATa hoya, tyAM tAjiyAno tahevAra na UjavAya, e bane ja nahi. goMDalamAMya tAjiyAno tahevAra UjavAto. koI tAjiyA phUlanA, koI cAMdInA to koI tAjiyA dhULadhoyA tarIke oLakhAtA. AmAM dhULadhoyA tAjiyAmAM muslima prajA moTA pramANamAM joDAtI. kAraNa ke samAjamAMthI pAIpaiso ekaTho karIne meLavelA paisAmAMthI A tAjiyo taiyAra karavAmAM Avato. A dhULadhoyo tAjiyo je rastethI pasAra thato, e ja rastAmAM eka vaDalAnuM vizALa vRkSa AvatuM. thoDAM varSo sudhI to e vaDalAnI nIcethI tAjiyo aNanama rahIne pasAra thaI jato rahyo. paNa enI vaDavAIo ane zAkhA-prazAkhA chellA varSamAM e rIte vistaratI jatI hatI ke, tAjiyAne e vRkSa nIcethI pasAra karAvavo hoya, to enI vaDavAIone ane zAkhA-prazAkhAone kApI nAkhavI ja paDe, to ja e vRkSanI nIcethI tAjiyo aNanama rahIne pasAra thaI zake. tAjiyAno mArga badalAya athavA to vaDalAnI vaDavAIonI kApakUpI thAya, to ja tAjiyAnA prazne koI saMgharSa na jAge. paNa muslimo tAjiyAno mArga badale e jema zakya na hatuM, enI jema ja hinduo pavitra ane pUjya gaNAtA vaDavRkSanI kApakUpI mAnya rAkhe e paNa zakya nahotuM. A kAraNe eka varSe tAjiyAno tahevAra najIka Avato gayo, ema tAjiyAnA prazne taMgadilInuM vAtAvaraNa sarajAtuM gayuM. saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 82
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ muslima prajA vaTa ke sAtha kahetI: vaDalAvALA rastA parathI ja tAjiyAnuM julusa varSothI nIkaLe che, mATe A varSe paNa ame rasto nahi ja badalIe. tAjiyo aNanama rIte pasAra thaI zake, e mATe vaDalAnI thoDI kApakUpI karavA hinduoe saMmati ApavI ja joIe. hinduprajA huMkArapUrvaka jaDabAtoDa javAba vALatI ke, vaDalo to hinduone mana pavitra ane pUjya che. ethI enI kApakUpI ame koI kALe maMjUra na ja rAkhIe. tAjiyAne aNanama rAkhavo ja hoya to, tamAre rasto badalI nAkhavo joIe. enA badale tame amArA pavitra vRkSa para kuhADo calAvavAnuM dabANa karo, to te kema cAle ? Ama, baMne pakSamAM taMgadilI vadhatI cAlI tyAre DAhyA mANasoe bApu bhagatasiMhajI pAsethI nyAya meLavavAnI vAta rajU karatAM baMne pakSe taiyArI darzAvI. kAraNa ke bApune varelI kunehabharI koThAsUjha 52 baMnene evo vizvAsa hato ke, bApu koI evo vacalo rasto kADhaze ke, eke pakSane anyAyanI anubhUti nahi thAya ane A mAmalo thALe paDI jaze. zANA puruSonI A rajUAta evI hatI ke, ubhayapakSane mAnya rAkhavI ja paDe. bApu samakSa pahoMcI jaIne baMne pakSe potapotAnI vAta rajU karI. baMne pakSanI rajUAta sAMbhaLyA bAda bApue pote kADhelA tAraNanI saccAIne pAkI karavA pUchyuM ke, hinduo ema icche che ke, vaDalAnuM vRkSa akhaMDa rahe ane tAjiyA A raste pasAra thAya, to amane koI vAMdho nathI. muslimonI mAMgaNI evI che ke, varSothI A tAjiyA je rastethI pasAra thAya che e ja rastethI pasAra thavA joIe. ane tAjiyA aNanama rahevA joIe. baMne pakSanI AvI vAta sAMbhaLIne huM A jAtanA tAraNa upara Avyo chuM. mAruM A tAraNa barAbara che, ema samajIne vivAdane saMvAdamAM palaTAvavA huM evo mArga darzAvuM chuM ke, vaDalAnI AsapAsanI jamIna phUTa doDha phUTa jeTalI khodAvI nAkhavAthI baMnenI saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 83
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAMgaNI sacavAI jaze. A rIte jamIna khodAI javAthI tAjiyA sArI rIte aNanama rahIne ja pasAra paNa thaI jaze. | bApue darzAvela A mArga sAMbhaLIne bApunI AvI kuneha badala hinduo harakhAI UThyA, ema muslimo paNa muktamane mana-prasannatA vyakta karyA vinA na ja rahI zakyA. pUrvanA rAjavIo A rIte vivAdamAM saMvAda sarjanArA hatA, khUba ja duHkha sAthe lakhavuM paDe che ke, vartamAnakAlIna netAo AthI sAva ja viparIta rIte saMvAdamAM vivAda Ubho karIne potAno svArtha sAdhI levAnI vRtti-pravRttimAM ja racyApacyA hovAnuM temaja bhAgalA pADIne rAja karavA dvArA dezane tArAja karavA beThA hoya, evuM spaSTa lAgavA chatAM AvuM badhuM mUMge moDhe Aje jayAre joI levuM ja paDatuM hoya, tyAre bApu bhagatasiMhajI jevAnI smRti vadhu sateja bane, e sahaja na gaNAya zuM? 24 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ raiyatanA rakSaNa kAje dholerAsara tarIke je vistArano lAkho-karoDonA kharace vikAsa karavAnI yojanAo Aje to kAgaLa para kaMDArAIne kAgAroLa ja macAvI rahI che, e dholerA baMdarano eka bhavya bhUtakALa vItI gayo. e jamAnAmAM dholerA baMdaranI dhajAo cAre dizAmAM pharakatI ja rahetI hatI. sApa sarakI gayA pachI enA lisoTA to rahI ja jAya, paraMtu jAjvalyamAna bhUtakALa dharAvatuM dholerA Aje lisoTAneya jALavI zakyuM nathI, e judI vAta. bAkI bhUtakALamAM dholerA anerI jAhojalAlI dharAvatuM dhamadhamatuM baMdara hatuM. e jvalaMtatAne jhagamagatI rAkhavAmAM nagarazeThanI paraMparAmAM AvelA evA zreSThIono phALo nAnosUno na hato. je zreSThIo game tevI sattA sAme zehazaramamAM taNAyA vinA nyAya khAtara laDI levAnA avasare pAchuM vaLIne jotA nahIM. AvA zreSThI tarIke zeTha mohanalAla DagalIe eka vAgharaNanA pakSe rahIne aMgreja amaladArane dholerAmAM sattAnA siMhAsanethI uThADI mUkavAmAM kaI rIte saphaLatA meLavI jANI hatI, eno prasaMga jANavA jevo che. Aje jyAre zrImaMto paNa zrImaMta mATe vagano upayoga karIne zrImaMtanI vahAre dhAvAmAM AMkha ADA kAna karavAnI upekSAvRttino bhoga banatA jovA maLe che, tyAre vAgharaNa gaNAtI vyakti mATe zeTha mohanalAle keTalI lAMbI laData calAvI ane emAM saphaLatA meLavIne ja saMtoSano zvAsa lIdho, eno bodhaprada itihAsa khAsa jANavA jevo che. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 85
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ e jamAnAmAM aMgrejonI koThI amadAvAdamAM hatI. gujarAtanAM nAnAM moTAM gAmanagaromAM aMgreja sattA potAnA AjJAtaMtrane jIvaMta rAkhavA phojadAra tarIke koI ne koI aMgrejanI niyukti karatI. sattAnI rUe e phojadAro kyAMka potAno ropha jamAvIne sAmAnya prajAjanane kanaDavAno prayAsa paNa karatA, paraMtu zeTha mohanalAla jevA mardo e phojadArone phAvavA detA nahi. ethI vaTake sAtha AvelA phojadArone dUma dabAvIne bhAgatA kUtarAnI jema e gAma-nagara choDavAnI athavA doradamAma ane rophathI mukta banIne vinamra vartaNUka apanAvavAnI pharaja paDatI. zeTha mohanalAla pUrA bhAla vistAramAM pAMcamAM puchAya, evuM pratiSThita vyaktitva dharAvatA hatA, pachI dholerAmAM to teonI nAmanA kAmanA anokhI hoya, emAM Azcarya zuM ? teo eka vAra bajAramAM pharavA nIkaLyA tyAre emanI najara eka vAgharaNa sAthe rophabharyo vyavahAra karatA aMgreja phojadAra para paDI. varSothI eka ja sthAna para besIne bAvaLanAM dAtaNa vecatI eka vAgharaNa para najara jatAM ja phojadAra ropha ThAlavavAnuM mana na rokI zakyA. ropha sAthe eNe rADa pADI : A bajAra kaMI tArA bApano bagIco che ke, Ama rasto rokIne beThI che? ahIMthI haThI jaIne khUNAmAM besa. lokone jatAM AvatAM keTalI takalIpha paDe che. | vAgharaNe gabharAtAM gabharAtAM javAba vALyo : sAheba! A jagA para to bApadAdAnA vakhatathI ame dAtaNa vecavA besatA AvyA chIe. Aja sudhI koIe AnI sAme vAMdho uThAvyo nathI. phojadAre soTI ugAmIne javAba vALatAM karaDAkI sAthe kahyuM: vAgharaNa thaIne sAmo javAba Ape che? A rIte labalaba karatAM tane zarama nathI AvatI? tArA bApadAdAoe guno karyo , eTale zuM tane paNa guno karavAno paravAno maLI jAya kharo? 86 saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avo aNiyALo prazna karavApUrvaka phojadAre vAgharaNanA vAMsA para jorathI soTI phaTakArI, ethI vAgharaNanA moDhAmAMthI eka cIsa nIkaLI javA pAmI. phojadAra to potAnI hAkadhAka jamAvavA hajI vadhu kaDakAI karavAnI dhUnamAM ja hato, enA manamAM to evI ja rAI bharAI gaI hatI ke, ahIM mane pUchanAra koNa che? tyAM to mohanalAla zeThe rADa pADI : khabaradAra! koI bahena-beTI para hAtha ugAmyo che, to hADakAM khokharAM thaI gayA vinA nahi ja rahe. potAnI sAme thayelA paDakArathI dhUMApUMA banI UThelo phojadAra gusso kAbUmAM na rAkhI zakyo, vAgharaNa para ugAmelI soTI jyAM mohanalAla zeTha para ugAmavAnI e phojadAre taiyArI karI, tyAM ja najIkanI dukAnamAMthI eka paroNo kheMcI laIne zeThe phojadAranI soTI sAme dharyo, ethI zeTha bAlabAla bacI gayA ne soTInA be kaTakA thaI gayA. vAgharaNa bAju para rahI gaI. ane phojadAra tathA zeThanI vacce saMgharSa cheDAI gayo, phojadAra navo hovAthI mohanalAla zeThanA vyaktitvathI te paricita nahoto. eNe hukama karyo ke, mArI soTInA be TukaDA karI nAkhanArA A gunegArane pakaDI lo. zeThanA vyaktitvathI phojadAra bhale aparicita hato, paNa gAmanA loko to zeThanA vyaktitvathI pUrepUrA paricita hovAthI phojadAranA hukamano amala karavAnI hiMmata koInAmAM na hatI. eno hukama havAmAM vikharAI gayo. zeTha bhInuM saMkelavAmAM mAnatA na hatA. saMgharSa cheDyo, to have saMpUrNa vijaya meLavIne ja jaMpavAno emano niradhAra hato. phojadAra ane zeTha vacce thayelI caDabhaDanA kAraNe dholerAmAM evI sanasanATI macI gaI hatI ke, paLa pachI have zuM thaze? A saLagato savAla saune dajhADI rahyo hato. tyAM to mArate ghoDe amadAvAda javA saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ ravAnA thaI gayelA mohanalAla zeThane joIne ja saue dharapata anubhavI. saune evo vizvAsa besI gayo ke, zeThano vALa paNa vAMko nahi thAya, je kaMI veThavuM paDaze, e phojadArane ja veThavuM paDaze. mArate ghoDe amadAvAda pahoMcIne zeThe sIdhA ja aMgrejI koThInAM bAraNAM khakhaDAvyAM, koThIno aphasara zeThanA nAmakAmathI paricita hato, mArate ghoDe AvelA zeThane jotAM ja koI gaMbhIra praznano aNasAra AvI jatAM aphasare sAmethI pUchyuM ke, zeTha! mArate ghoDe dholerAthI ja AvyA hazo. amArA phojadAra to majAmAM che ne? sAmethI ja Avo savAla pUchAtAM zeThane sIdhI ja vAta karavAmAM vAMdho na jaNAyo. emaNe kahyuM: vAMdho ja phojadArano che. Ape mokalela phojadArane dholerA sAcavI zake ema nathI. potAno ropha jamAvavA bahenabeTIo para phojadAra soTI calAve, ene kaI rIte saMtavya gaNI zakAya! mATe evI vinaMtI karavA ja mArate ghoDe mAre AvavuM paDyuM che ke, dholerA jene sAcavI zake, evA koI phojadAranI tAtkAlika nimaNUka Ape karavI ja rahI. pUrvabhUmikA racAI gayA bAda zeThe ophisara samakSa athathI iti sudhInI vigata kahI saMbhaLAvI. e sAMbhaLIne ophisarane paNa lAgyuM ke, phojadAra tarIke Avo ropha to na ja calAvI levAya. vAgharaNane paNa bahena beTI jevuM ja bahumAna ApanArA AvA zeThanI raiyatane rakSaNa ApavAnI paragajuvRtti badala aphasaranA aMtaramAM anero ahobhAva jAgyo, temaja potAnI vAtane vajUda ApIne ATalI jhaDape navA phojadAranI nimaNUMka karavA sajja banela ophisaranI AvI nyAyapriyatA badala zeThanuM aMtara paNa ahobhAvathI chalakAI UDyuM. zeTha mohanalAla amadAvAdathI mAratI ghoDIe dholerA javA ravAnA thayA, emanA pagale pagale bIjo eka azvasavAra dholerAnI dizA bhaNI saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAlI nIkaLyo. enI pAse aMgreja koThInA aphasara taraphathI hukamanAmuM pAThavavAmAM AvyuM hatuM ke, jenA AdhAre jUnA phojadAranI hakAlapaTTIpUrvaka navAne bahAlI darzAvavAmAM AvI hoya. zeTha mohanalAla dholerA pahocyA tyAre prajA prasanna banI UThI, emanI pAchaLa pAchaLa eka azvasavAra pravezyo, tyAre phojadAranI phiziyArIno phuggo phusa thaIne phUTI javA pAmyo. evI dhAraNA to phojadAre svapnaya saMbhavita nahotI gaNI ke, zeTha mohanalAla raiyatanA rakSaNa kAje A rIte amadAvAda pahoMcaze ane emanI vaga heThaLa AvIne aMgreja aphasara ATalI hada sudhInAM kaDaka pagalAM bharaze. 1927mAM janmIne 1976mAM svargavAsI bananArA zeTha mohanalAlanA suputra haragovanadAsa AjhAdIsaMgrAmanA eka laDavaiyA tarIkenuM gaurava pAmyA hatA. temanA pautra ratibhAI DagalIe nivRtta nyAyAdhIza tarIke ghaNAM varSo amadAvAdamAM gALyAM hatAM. raiyata para ropha jamAvanArI jamAtamAM AjanA jamAnAmAM dinapratidina vadhAro thato ja jAya che, tyAre raiyatanA rakSaNa kAje A rIte mathanArA mohanalAla zeTha vadhu ne vadhu yAda Ave e sahaja na gaNAya zuM ? saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ hitakAraka hoDadoDa hoDadoDa ane huMsAtuMsI jevA durguNonuM sAmrAjya to kALa anaMtathI ochAvattA pramANamAM A saMsAramAM rAcanAra rAjA-prajAnA dilamAM chavAyeluM rahetuM ja AvyuM che. AmAM rAjA jo zANapaNa dharAvatA hoya, to prajAne durguNonA dugdhabhAvathI bacAvI zake. tathA prajA jo zANI hoya, to rAjAne durguNonA dugdhabhAvathI ugArI zake. baMne jo DAhyA hoya to to pachI pUchavAnuM ja zuM hoya? paraMtu bemAMthI ekamAM paNa jo DahApaNa jIvatuM-jAgatuM hoya, to baMneno ugAra avazya zakya banI zake. A saccAInI pUrI pratIti karAvatI vaDhavANanI eka ghaTanA jANavA jevI ane mANavA jevI paNa che. tyAre vaDhavANanA sattAsiMhAsanane bAlasiMhajI zobhAvI rahyA hatA. e zobhAmAM mahAjananuM dUraMdezIpaNuM ora AbhA vadhArI rahyuM hatuM. e vakhate nagaramAM zeTha ane sakhIdAnA nAme oLakhAtA be parivAronI nAmanA-kAmanA to koI anerI ja jovA maLatI. paisA ane pratiSThAnA kSetre bemAMthI eke parivAra pAcho paDe ema na hato. ethI avAranavAra baMne parivAro vacce hoDadoDa ane huMsAtuMsIne preratA prasaMgo to banatA ja rahetA, paNa emAM e jAtanI ugratA bhaLatI nahi ke, jethI enI asaranA bhoga anyane paNa banavuM paDe. AvAM chamakalAM banatAM tyAre baMne parivAronA manamAM vavAyelAM huMsAtuMsInA bIja UMDA utaratAM jatAM hatAM. emAM eka dahADo to evI ghaTanA banI javA pAmI ke, vAta saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 60
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ parathI vAda, vAda parathI vivAda ane vivAda parathI mAmalo vikhavAda para pahoMcI javA pAmyo. zeTha ane sakhIdA : A baMne parivAranA gharaAMgaNe dIkarAnA lagnano avasara ekIsAthe ja nakkI thavA pAmyo. ethI samagra vaDhavANanuM vAtAvaraNa jANe lagnanAM gItagAnathI guMjI UThyuM. kema ke baMne parivArono kuTuMba-kabIlo vaDalAnI jema vaDhavANamAM vistarelo hato. ethI jANe gharegharamAM lagnamaMDapa naMkhAyA jevo mAhola jAmavA mAMDyo. ekAda be divasa sudhI to A mAhola vadhu ne vadhu jamAvaTa sAdhato ja rahyo, paNa jyAM trIjA divasanI rAte phulekA rUpe varaghoDo nIkaLyo ane eka sAMkaDI zerImAM zeTha ane sakhIdAna varaghoDA sAmasAmA bhegA thaI gayA, tyAM ja AgaLa vadhavAnA prazna baMne vacce cakamaka jharavAnI zaru thatAM jAmI rahelA raMgamAM evo bhAre bhaMga paDyo ke, e raMgane pAcho abhaMga banAvavA DAhyA DAhyA mANasonI mahenata paNa jyAre eLe gaI, tyAre A mAmalAne rAjA samakSa laI javA baMne parivArone majabUra banavuM paDyuM. baMne parivAro hoDadoDa ane huMsAtuMsImAM homAyA hovAthI baMne e ja eka muddA para aDI gayA hatA ke paisA-pratiSThA-parivAra-puNyAInI dRSTie ame paNa kaMI kama nathI ke, amAro varaghoDo pAroThanAM pagalAM bhare! bIjAnA varaghoDAne AgaLa vadhavA mATe potAnA varaghoDAne pAcho vALavA mATe jyAre eka paNa parivAre taiyArI na ja darzAvI, tyAre baMne parivAro vatI thoDA DAhyA mANaso rAjavI bAlasiMhajInI pAse pahoMcI gayA ane potapotAnI vAta bAMyo caDAvIne baMnee e rIte rajU karI ke, rAjavI paNa A praznano sukhada ukela kaI rIte lAvavo enI mUMjhavaNa anubhavI rahyA. zeThanA parivAranI rajUAta evI hatI ke, sakhIdAnA parivAra karatAM amAro parivAra koI rIte Utarato nathI ke, emanA varaghoDAne AgaLa vadhavAno rasto khullo karI ApavA mATe amAre pAchA haThavuM paDe! saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 91
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakhIdAnA parivAra vatI thayelI rajUAtano sUra evo hato ke, to ame paNa kyAM kama chIe? zeThano parivAra namavA taiyAra nathI, to amAre paNa zA mATe namatuM toLavuM joIe! bhale AkhI rAta sAMkaDI zerImAM ja gALavI paDe, A mATenI amArI pUratI taiyArI che. jenI AvI taiyArI na hoya, e bhale hoDadoDamAMthI khasI jAya. bAkI ame to AbarU ane AMTa jALavavA aNanama ane aDIkhama ja rahevAnA! raja jevI nAnakaDI vAtane gaja jevuM moTuM svarUpa ApavAnI bhUlano bhoga banI beThelA baMne parivAronI vAta sAMbhaLyA pachI bAlasiMhajIne thayuM ke, mahArAja karatAM mahAjananI buddhi ja A praznano ubhayamAnya nirNaya lAvavAmAM samartha nIvaDI zake. ethI emaNe baMne parivAro samakSa navI ja dizA darzAvatuM sUcana karatAM kahyuM ke, mane ame lAge che ke, tame A praznanA ukela mATe mahAjananI madada lIdhA vinA sIdhA ja ahIM AvyA lAgo cho. paNa hajIya kaMI bagaDyuM nathI. mane vizvAsa che ke, baMne parivArone mAnya thAya, evo rasto cokkasa mahAjana sUcavaze, ane A maDAgAMThano ukela AvI jaze. Ama chatAM mahAjananuM mArgadarzana kadAca ubhayaparivAro mATe zirodhArya na banI zake, to pachI rAjasabhAnA A daravAjA tamArA mATe khullA ja che. baMne parivAranA pratinidhione mATe to praznano ukela ja mahattvano hatA, e ukela mahAjana ke mahArAjavI darzAve, e kaMI eTaluM badhuM mahattvanuM na hatuM, ethI e pratinidhio vaLatI ja paLe mahAjana samakSa khaDA thaI gayA ane emaNe potapotAnI vAta jhanUnapUrvaka rajU karI, e jhanUna joIne saune thayuM ke, A prazna mahAjana je nirNaya para Avaze, e nirNaya jo baMne parivArone svIkRta nahi thAya, to lagnanA raMgamAM paDelA bhaMgathI jAgelA jaMgano aMta pachI koNa ANI zakaze? mahAjane badhI vAta sAMbhaLI lIdhI. koIne nAnA ke moTA gaNavAthI praznano ukela Ave, e zakya na hatuM, ethI to prazna vadhu gUMcavAya saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ evI pUrI zakyatA hatI. mATe A prazna e rIte ukelAvo joIe ke, koInI mAnahAni na thAya. paraMtu arasaparasanI vacce je hoDadoDa thAya, ethI paNa emanAM hita ane kalyANanI sAthe sAthe abola jIvonuM bhAgya paNa khUlI javA pAme. agamabuddhi dharAvatA mahAjananA movaDIe baMne pakSane barAbara sAMbhaLI lIdhA bAda manomana koI nirNaya para AvI jaIne e nirNayane anukULa bhUmikA racavA baMnenI sAme najara karIne pUchyuM ke, mahAjana je nirNaya Apaze e eke pakSanI mAnahAni karanAro nahi hoya, baMne pakSane pratiSThA apAvanAro ane be vaccenI hoDadoDane hitakAraka banAvavA uparAMta baMne parivArone jIvadayAmAM preraka tathA protsAhaka banAvanAro e jAtano nirNaya haze. bolo, A jAtanA nirNayane zirodhArya karavAnI baMne parivAronI taiyArI hoya, to ja A prazna AgaLa vadhI zakAya ? mahAjane baMne parivAro tarapha praznasUcaka najara karI. mahAjane je jAtanI pUrvabhUmikA racI hatI, ethI zeTha ane sakhIdA : A baMne parivAro pUrA vizvasta banI cUkyA hovAthI baMnee samasvare mahAjananI vAta svIkArI letAM kahyuM ke, mahAjana je paNa pheMsalo Apaze, ene ame baMne parivAro saharSa svIkArI laIzuM. AvuM vacana maLatA ja mahAjana vatI movaDIe pheMsalo saMbhaLAvavAnI zarUAta karatAM pUrve bhUmikA bAMdhatAM kahyuM ke, zeTha ane sakhIdA : A baMne parivArone evA to puNyavaMtA gaNI zakAya ke, hoDadoDa ane huMsAtuMsI hAnikAraka doSo gaNAtA hovA chatAM Ane hitakAraka tarIkeno palaTo ApI zakAya, evI udAratApUrvakanI jIvadayAnI bhAvanAthI paNa A parivAro samRddha che. vaDhavANamAM cAlatI pAMjarApoLamAM je parivAra vadhu rakama ApavAnI bolImAM agresara rahevAno jaMga jItI jAya, e parivAranA UjavAtA lagnano varaghoDo AgaLa rahevAno adhikArI saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 93
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNAze! bolo, kyo parivAra varaghoDAmAM AgaLa rahevA mATe vadhu rakama bolavA mAMge che? mahAjanano A nirNaya sAMbhaLIne baMne parivAro nAcI UThyA. A nimitte paNa jIvadayA mATe vadhu rakamanuM dAna thAya, e baMnene ISTa hovAthI dAnanI rakamano AMkaDo vadhe, e mATe e parivAro preraka ane protsAhaka banatA varaghoDAnA bahAne jIvadayAmAM vadhu rakamanA dAtA banavAnI hoDadoDa baMne vacce AraMbhAI. zeTha parivAre hajArathI prAraMbha karyo, sakhIdA parivAre A AMkaDAne bevaDAvyo. varaghoDA karatAM paNa dAnamAM AgaLa rahevAnI e avanavI hoDadoDa vaDhavANa mATe navI ane navAIbharI hatI. emAM aMte sakhIdA parivAranI jIta thatAM e varSe pAMjarApoLane traNa hajArathI vadhu maNanI juvArano lAbha thayo. e dahADe sakhIdA parivArano lagnano varaghoDo AgaLa vadhavA bhAgyazALI nIvaDyo, paNa A nimitte pAMjarApoLanAM pazuonuM bhAgya paNa khUlI gayuM hovAthI eno AnaMda zeTha parivAranA aMtaramAMthI paNa chalakAI rahelo jovA maLato hato. vaDhavANanA itihAsanA pAnethI e varaghoDo hajI bhUMsAyo nathI, kAraNa ke hoDadoDane hitakAraka banAvyA bAda sakhIdA parivArano e varaghoDo agresaratA jALavavAmAM vijayI nIvaDyo hato. 94 saMskRtinI rasadhAra: bhAga-4
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArmikatA sAthenI dhanikatAH sonAmAM sugaMdha dhArmikatA ane dhanikatA : A baMne dha'thI zarU thatA zabdo gaNAya, dhArmikatA pUrvakanI dhanikatA svAra mATe keTalI badhI upakAraka nIvaDI zake, enI sacoTa pratIti karAvatA bhUtakALanA dharmasamRddha dhanavAnonA jIvananA aneka prasaMgo itihAsanA pAne aMkita che. AvuM ja eka pAnuM potAnAM nAma-kAmathI aMkita karI janArA hatA : zeThazrI morArajI gokuLadAsa! jemaNe jUnAgaDha-giranAranA jaina maMdiro aMgenA vivAdane ukelavAmAM mahattvanI bhUmikA bhajavavA uparAMta somanAthano muMDakAvero baMdha karAvavAmAM mukhya bhAga bhajavyo hato. 1834nI sAlamAM janmelA morArajIne 9 varSanI vaye pitA gokuLadAsano viyoga thayo. pachI morArajI kAkAonI dekharekha nIce AgaLa vadhavA lAgyA. pitA gokuLadAsa porabaMdaranI vatanabhUmino tyAga karIne bhAgya ajamAvavA 1818nI sAlamAM muMbaI AvI gayA hovAthI morArajI prAthamika zikSaNa laIne kAkA sAthe dhaMdhAmAM joDAyo. bhATiyA parivAramAM ane vaiSNava saMskAromAM uchera thayo hovAthI morArajIne tIrthayAtrA pratyenI rUci nAnapaNathI ja vArasAmAM prApta thavA pAmI hatI. custa vaiSNava hovA chatAM A bhATiyA parivAra somanAtha mahAdeva ane dvArakAdhIza tarapha bhArobhAra bhaktibhAva dharAvato hato. ethI avAranavAra A tIrthonI yAtrA bhATiyA parivAra vizALa kAphalA sAthe karato raheto. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 ( 95
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA sAthe dhaMdhAmAM joDAyelA morArajIe thoDA ja varSo bAda svataMtra dhaMdho zarU karyo, pachInAM varSomAM puNyaprabhAve morArajI gokuLadAsanI peDhInAM nAmakAma evI rIte gAjavA lAgyAM ke, varSo jUnI bIjI bIjI peDhIonI pratiSThA karatAMya vadhu pratiSThita peDhI tarIkenI nAmanA zeTha morArajI gokuLadAsane svataH varI. tyAre eka tarapha aMgrejI rAjya tapatuM hatuM, ema bIjI tarapha morArajI gokuLadAsanI puNyAI paNa jhagArA mArI rahI hatI. ethI aMgrejo paNa vaiSNavadharmI A zeThane eTaluM ja mAnapAna ApatA. vepAradhaMdho comera vistarelo hovA chatAM khAsa phurasada meLavIne varSamAM eka vAra yAtrA karavA javAno emano dRDhasaMkalpa hato, A mujaba 30/40 kuTuMbIjanonA rasAlAkAphalA sAthe teo eka vAra somanAthanI yAtrA karavA nIkaLyA. tyAre verAvaLa soraTha-rAjya hastaka hatuM. soraThanA navAba taraphathI somanAthanI yAtrA mATe AvanAra pratyeka yAtrIdITha eka paisAno muMDakAvero levAto hato, je A vero na bhare, ene yAtrA karyA vinA ja pAchuM pharavuM paDatuM. morArajI zeTha lakSmIsaMpanna hatA, ethI muMDakAvero bharIne yAtrA karavAnI samarthatA dharAvanArA emane prajAhitano evo eka vicAra Avyo ke, zrImaMto to muMDakAvero bharIne yAtrA karI zakaze, paraMtu je sthitisaMpanna na hoya, e to yAtrAno lAbha na meLavI zake ne? mATe mAre evo prayatna karavo joIe ke, A muMDakAvero mULathI ja radabAtala thaI javA pAme. jethI sau koI yAtrAno lAbha meLavI zake. e yugamAM yAtrA bahu jhaDapathI thaI zakatI na hatI. baLada-gADAM, pAlakhI, ghoDA, UMTanA mAdhyame AvI yAtrAo thatI. muMbaIthI nIkaLyAne ThIka ThIka divaso vItavA chatAM hajI somanAthanuM tIrthakSetra dUra hatuM. zeThe eka dahADo jAherAta karI dIdhI ke, tamAma prajA yAtrAno lAbha laI zake, e mATe somezvaramAM levAto muMDakAvero rada thavo joIe. A muMDakAvero rada jAhera karavAmAM Avaze, to ja huM somezvaranI yAtrA karIza, saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 96
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahi to yAtrA karyA vinA ja muMbaI pAcho pharI jaIne 'muMDakAverA' sAmenA virodhane huM eTalo badho vyApaka banAvIza ke, jethI aMte navAbI rAjyane A vero rada karavAnI pharaja paDe. zeTha morArajIe karela A jAherAtathI soraTha-sarakAranA adhikArIonAM haiyAM halabalI UThyAM. A pUrve prajAmAMthI muMDakAveronI sAme avAranavAra virodhI sUra pedA thato rahelo. paNa enI koI cirasthAyI asara pedA thavA pAmI na hatI. paraMtu zeTha morArajIe pahelI ja vAra karelI AvI maukhika jAherAte rAjyataMtrane hacamacAvI mUkyuM. A jAherAtanI gaMbhIratA kaLI jaIne rAjyataMtre sau prathama jUnAgaDhanA navAba mahobatakhAnane badhI paristhiti jaNAvavApUrvaka 'muMDakAverA' aMge pheravicAraNA karavAnI araja gujArI. rAjyanA dIvAna bahAuddIna zekha khUba vicakSaNa hatA. paristhitinI gaMbhIratA samajI jaIne emaNe maMtraNAne evo vaLAMka Apyo ke, aMte sau 'muMDakAvero'nI nAbUdI mATe ekamata thaI javA pAmyA ane maMtraNAnI saphaLa phalazruti sUcavato nIcenA bhAvano eka Tukko-patra zeTha morArajIbhAIne uddezIne lakhavAmAM AvyoH maherabAna morArajI gokaladAsa! jamAdAra bahAuddIna valada hAthamabhAInA salAma verAvaLa baMdare UtaranAra loko pAsethI 'mIrabArI' nAmano kara levAya che. lokonA kalyANa arthe te mApha karavo, evI lokopayogI ApanI neka salAha khudAvaMta dolatamadAre ghaNI ja khuzI sAthe mAnya karI, e lAgo mApha karavA verAvaLanA vahIvaTadAra para rukko lakhIne pAThavyo che. bAkI Apa ahIMnI sa2kA2nA pUrNa kRpApAtra cho. haMmezAM Avo saMbaMdha rAkhavA kAgaLa-patra lakhAvatA rahezo. saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 saMvata 1929 kArataka vada 13, vAra budha tA. 27mI navembara sana 1872 IsvI. sahI zekha bahAuddInanA salAma vAMcazojI. 02
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ verAvaLa baMdare UtaranAra dareka pravAsI pAsethI levAto kara e samaye "mIrabArI" nAmathI oLakhAto. AnI parathI somanAthanI yAtrA mATe AvatA yAtrI pAsethI eka paisAno muMDakAvero levAnI zarUAta thaI hatI. paNa jyAM "mIrabArI' tarIke oLakhAto lAgo upara mujabanA rukkAthI rada thayo, tyAM "muMDakAvero" to pachI kyAMthI TakI zake? A baMne kara rada thatAM prajAnA AnaMdano pAra na rahyo. sauthI vadhu prasannatA anubhavatA zeTha morArajI gokuLadAse A vakhate jevo harSollAsa ane jevI bhAvabhakti somezvaranI yAtrAmAM anubhavI, e anupama kakSAnI hoya, emAM Azcarya zuM? "muMDakAvero rada karAvavAnI siddhi meLavyA bAda to zeTha morArajInI nAmanA-kAmanA Thera Thera gavAvA mAMDI. somezvaranI yAtrA karIne jUnAgaDha AvavA nIkaLelA zeThane sAmethI AmaMtrIne jUnAgaDhanA navAbe "rAjyanA atithi tarIkenA dabadabA sAthe praveza karAvyo. zeTha muMbaI pahoMcyA, A pachInAM vaSomAM muMbaI dhArAsabhAe emane sabhya tarIke cUMTyA. lorDa northa buke jyAre aMgrejI hakUmata heThaLanA bhAratIya rAjavIono darabAra muMbaI khAte bharyo, tyAre emAM hAjarI ApavA jUnAgaDhathI Avela navAbe giranAranAM jainamaMdiro aMge jAgelA vAdavivAdane ukelI Apyo, A pachI to zeThanI puNyAI keI gaNI vRddhi pAmI. temaja jainajagatamAM paNa emanI kIrti-gAthA gavAvA mAMDI. bAhoza vepArI tarIke dhIme dhIme morArajI zeThanI evI AbarU jAmatI gaI ke, moTI moTI briTiza kaMpanIo uparAMta audyogika kaMpanIoe bhAgIdAra tarIke emane gauravabhera AmaMtryA. - I.sa. 1877mAM zeTha morArajInI anekavidha sevAone biradAvavA dilhI darabAre zeThane AmaMtraNa ApyuM. paNa e varSomAM solApuravistAramAM dukALa vyApaka banI rahyo hato, ethI zeThe dilhI-darabAramAM 98 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasthita thaIne mAnapAna pAmavA karatAM duSkALagrastonI vahAre dhAIne prajAnI sevA karavAnA paramArthane ja agrimatA ApI ane evI sevA bajAvI ke, jethI khuza thaIne aMgreja sarakAre zeThane 'sI AI AI'jevA ilakAbathI biradAvyA. dhArmikatA ane dhanikatA spardhApUrvaka zeThanA jIvanamAM vRddhiMgata banatI cAlI, ema ema emanI pravRttiomAM paramArtha ane lokahitanI bhAvanAnI bharatI AvatI ja gaI. aneka hindu tIrthomAM dharmazALAnA nirmANa uparAMta sAmAjika dRSTie sevAnAM gaNAya, evAM aneka kAryo pAchaLa saMpattino pANInI jema sarvyaya karanArA morArajI zeThe I.sa. 1880mAM vepAra dhaMdhAmAMthI nivRtta banIne dhArmikakSetre ja pravRtta rahevAnI bhAvanA eka aMgreja mitra samakSa vyakta karI hatI, tyAre emanI vaya mAtra 46 varSanI ja hatI. zeTha AvI bhAvanA-sRSTimAM vicarI rahyA hatA, paNa vidhAtAnA vidhAnamAM eMdhANa koNa kaLI zake! e vidhAna to ekadama citravicitra ja hatAM. pUnAnA pravAse gayelA morArajI zeTha ghoDA parathI gabaDI paDyA ane pathArIvaza banyA. A pathArI emanA mATe mRtyuzayyA banatAM tA. 16/10/1880nA svargavAsI banyA. e vakhatanA vagadAra ane mAtabara gaNAtA akhabAra 'TAimsa opha inDiyA' e svataMtra taMtrIlekha lakhIne zeThane zraddhAMjali ApI. e zraddhAMjalimAMthI jANe evI sUrAvali relAI rahI hatI ke, dhArmikatA suvarNa samI che, jyAre dhArmikatA sahitanI dhanikatA to suvarNamAM sugaMdhanA saMgama samI che. zeTha morArajI gokuLadAsanuM jIvana eTale ja suvarNa ane sugaMdhano samAgama ! saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 99
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyurvedanI AsthAne akhaMDa jALavavA kAje rUpe-raMge raLiyAmaNA moranI khoDakhAMpaNa kADhavAnI gustAkhI karIne aDhAre vAMkAM aMga dharAvato UMTa jagatanA coka vacce khaDo thaI jAya, ane barADA pADe, barAbara Avo ja vicitra ghATa e dahADe muMbaInI aMgreja koThIe AyurvedanA AsavAriSTa Adi auSadho aMge evo phatavo bahAra pADavA dvArA ghaDAyo ke, A to dArU ja gaNAya, mATe AvAM auSadho para kaDaka pratibaMdha ja lAdI devo joIe. aMgrejo to lagabhaga pANInI jema ja dArU DhIMcatA rahIne madamastI mANavAnI AdatathI nakhazikha majabUra-lAcAra hatA, emanA moDhe AsavAriSTa jevI amuka auSadhio viruddha ekAda akSarano paNa bakavAsa zobhato na hato, kema ke vaidyanA hAthamAM gayeluM jhera paNa amRtamAM palaTAI jaIne mRtyuzaiyA para poDhelA mANasane jivADavA amRtanI garaja sAratuM hoya che. A satyane sarAsara vIsarI jaIne muMbaInI aMgreja sarakAre vi.saM. 1968mAM AyurvedamAM pracalita amuka auSadho sAme virodhanuM byUgala bajAvyuM. emAM mULa muddo e AgaLa karyo ke, thoDAghaNA aMze paNa dArUno AmAM upayoga karavo paDato hovAthI e kema nabhAvI levAya? bhale AvuM auSadha Ayurveda AmnAya mujaba paNa kema na banyuM hoya. mATe AsavAriSTa jevI auSadhio para kaDaka pratibaMdha lAdI ja devo joIe. dArU-mAMsanI mijabAnIomAM ja mahAlanArA aMgrejo dvArA rajU karAyelo A muddo sarAsara sAco na hato. moranI manoharatAne paDakAravA aDhAre vAMkAM aMga dharAvanAro UMTa UchaLI UchaLIne Ubho thaI jAya, saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 100
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnA jevo ja beghAghaMTo A ghATa hato, paNa sattA AgaLa zANapaNa darzAvavA koNa AgaLa Ave ? muMbaInI aMgreja sarakAre sattAnA madathI aMdha banIne Avo ayogya muddo AgaLa karIne je jhuMbeza uThAvI hatI, enA mULamAM to joke prajAnA mAnasamAM Ayurveda taraphanI je avicala AsthA baddhamUla hatI, enA mULamAM ja kuThArAghAta karavAnI melI murAda hatI. ethI aMgreja sarakAranA AvA phatavA sAme samasamI UThanArAonI saMkhyA to sImAtIta hoya, emAM kahevAnuM ja zuM hoya ? paraMtu sattA AgaLa zANapaNa darzAvavAnI hiMmata to badhAmAM kyAMthI hoya? emAM paNa AyurvedanA ananya upAsaka vaidyo A prazne vIratApUrvaka AgevAnI laIne janajuvALa jagADe evI saunI apekSA hatI. Thera Thera phelAyelA vaidyo paNa AvI ja apekSA rAkhI rahyA hatA ke, ApaNe badhA ekaThA thaIne avAja uThAvIe, to A phatavAnA phanAphAtiyA thaI jatAM vAra na lAge. paNa savAla eka e ja hato ke, sattA sAme zANapaNa darzAvavA kayo zaktizALI AgaLa Ave ? A savAlanA javAba rUpe ja jANe amadAvAdanA ovArethI evo eka avAja UThyo ke, AsavAriSTane dArUmAM khatavanAra aMgreja sarakArano kAna AmaLavo ja joIe. je vAvAjhoDAmAM pheravAI janArI hatI, evI laDatano sAmAnya vaMToLanA rUpe A rIte zubhAraMbha karanArA hatAH suprasiddha vaidyarAja zrI bApAlAla hirazaMkara! e jamAnAnI moTI moTI hastIo tarIke jeonI gaNanA thatI hatI evA saMto, mahaMto ane zeTha-zAhukAronA aMgata vaidyarAja tarIkenuM sthAna-mAna zobhAvanArA vaidyarAja tarIke bApAlAlanI nAmanA- kAmanA amadAvAda uparAMta samagra gujarAtamAM guMjatI hatI. ethI aMgreja sarakAra viruddha emanA mukhethI nIkaLelA A sUramAM dhIre dhIre aneka sUrono saMgama sadhAtAM thoDA ja divasomAM bApAlAla vaidyamAM evI hiMmata jAgI ke, vagadAra vaidya-maMDaLI ekatrita karIne teo muMbaI saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 101
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahoMcI gayA, ane jenI sAme harapha uccAravAnIya koInI hiMmata cAlatI na hatI, e aMgreja sarakAranA virodhamAM UbhA rahIne hajAro lokoe evo avAja uThAvyo ke, AsavArikha jevI auSadhio sAmenA A AkramaNane bhAratIya vaidyo koI paNa bhoge nahi ja sAMkhI le. seMkaDo vaidyonA saraghasanA senAnI tarIke zobhatA bApAlAlanI siMhasamI A trADa sAMbhaLIne aMgreja sarakAra eka vAra to sanna thaI gaI. aNadhAryuM A AkramaNa hatuM. paNa bApAlAlanA avAjamAM je vIratA ghumarAI rahI hatI, ethI kaMIka DaghAI javA chatAM thoDI hiMmata ekaThI karIne sarakAra taraphathI evo pratiprazna rajU karAyo ke, dArUno aMza paNa AsavAriSTamAM nathI Avato, ema tame chAtI ThokIne kahI zakazo kharA ? | bApAlAla vaidya ThAvakAIthI savAla pUchyo ke, dArU vadhu khataranAka ke jhera vadhu khataranAka? vaidya jevo dhAryo hato, evo ja javAba maLyo : dArU karatAM to jheranI khataranAktA ja vadhu hoya, AmAM pUchavA jevuM ja zuM che? bahu bahu to dArU nazo pedA kare, jyAre jhera to prANano ja sarvanAza notaryA vinA na rahe. dhAryA mujabano ja javAba maLatAM vaidyarAje saNasaNato savAla karyo ke, vaidyanA hAthamAM AveluM jhera paNa amRtamAM palaTAI jaIne auSadha banI jatuM hoya che, A paNa tame jANatA ja hazo. jhera vaidyarAjanA hAthamAM jaIne jo amRtamAM parivartita thaI jatuM hoya, to to dArU davAmAM palaTAI jAya, emAM Azcarya zuM? AsavAriSTa sAme vAMdho hoya, to je davAomAM jhera amRtamAM rUpAMtarita banIne vaparAtuM hoya, evI davAo sAme paNa tamAro ugravirodha hovo ja joIe ne? to to keTalIya aMgrejIdavAonI sAme paNa tamAre moraco mAMDavo ja joIe. saNasaNa chUTatA bANa jevA A savAlano aMgreja sarakAra pAse koI ja javAba na hato. dArUnA muddA karatAM to jherano muddo eTalo badho 102 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaDabesalAka hato ke, hakAramAM ke nakAramAM javAba vALavAnI asamarthatA joIne to vaidya bApAlAla have jhAlyA rahI zake kharA? emaNe have javAMmardIbharyo jaDabAtoDa javAba vALatAM AkSepAtmaka zabdomAM evo prahAra karyo ke, dArUnA nazAmAM ja madahoza rahenArA aMgrejonA moDhe dArUno muddo zobhe che kharo? kharI rIte to tame prajAmAM baddhamUla banelI Ayurveda taraphanI AsthA para ja kuThArAghAta karavAnI melI murAda dharAvo cho paNa e AsthA sAthe cheDachADa thAya, to prajAno virodha khALavo bhAre paDI jAya, ethI dArU jevA mAmUlI muddAne AgaLa karIne tame A rIte Ayurveda tarapha aNagamo pedA karavAnA havAI killA racavAmAM rAcomAco cho. paNa eTaluM kALaje kotarI rAkhajo ke, bhAratIya prajAnA haiyAmAM varSothI Ayurveda taraphanI je AsthA baddhamUla che ane tame jarAka halAvI paNa nahi ja zako. kALajAmAM sIdho ja kApo pADe, evA A zAbdika prahAro hatA, paNa ene mUMge-moDhe sahI sAMbhaLI levA sivAya aMgreja sarakAra vadhu kaMI ja karI zake ema na hovAthI, sarakAranA e maunane ja potAno jvalaMtajhaLahaLato vijaya samajIne vaidyarAja bApAlAla jyAre muMbaIthI amadAvAda pAchA pharyA, tyAre AyurvedanI AsthAne akhaMDa jALavI jANanArA emane prajAe e rIte AvakAryA ke emanI nAmanA-kAmanAne jANe ekAeka ja tejIno tejalisoTo camakAvI gayo. 1968mAM A banAva banyA bAda bApAlAla vaidya "vaidya-sabhAnI sthApanA karIne evuM majabUta vaidyonuM ekama UbhuM karyuM ke, je Ayurveda sAmenA AvA koI AkramaNane DAbA hAthano khela samajIne khALI zakavAmAM saphaLa sAbita thaI zake. tA. 28/10/1915nA roja svargastha bananArA bApAlAla vaidya Ajeya kIrtidehe jIvatA-jAgatA nathI, ema koI kahI zake kharuM? saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 103
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 193 AvI hatI mahAjananI ANa, Ana, bAna ne zAna! kahevAtuM svarAjya hajI maLyuM na hatuM ane aMgrejonI sattA hajI ThIka ThIka baddhamUla jaNAtI hatI, e kALanI A eka ghaTanA che. tyAre aMgrejonI sAme harapha paNa uccAravAnI hiMmata koI na karatuM. 'sattA AgaLa zANapaNa zA kAmanuM ? 'A kahevata AgaLa karIne aMgrejonI game tevI johukamI ke dharmaviruddha vRtti-pravRttine tyAre sAmAnya loko to mUMge moDhe sahI letA, paNa mahAjananI sattA AvA avasare aMgrejonI sAme makkama banIne mukAbalo karatI, ethI ahiMsA-dharmano vAvaTo aNanama rahIne laherAto ja raheto. UMjhAmAM banelo eka prasaMga A vAtanI sAkha pUrato Ajeya itihAsanAM pAne suvarNAkSare aMkita che. UMjhA sTezana para laTAra mArI rahelo eka aMgreja zikArano zokhIna hato. eka vRkSa para aneka paMkhIo ArAmathI beThAM hatAM, e joIne eno hAtha baMdUka para gayo. ene mana to zikAra jANe eka jAtanI ramata ja hatI ane paMkhIo jANe mATInAM pUtaLAM samAM pyAdAM ja hatAM. je A ramatane rasAkasIpUrvaka AgaLa vadhAravAmAM upayogI banI zake. pahelI ja vAra bhAratamAM eNe paga mUkyo hato. ethI pote jene 2mata ane zokha gaNato hato, paNa bhAratamAM to eno artha krUra hiMsA ja thato hato, evo to ene khyAla kyAMthI hoya ? vRkSanA visAme zAMtithI beThelAM paMkhIone jotAM ja aMgrejono hAtha baMdUka para gayo, baMdUkamAMthI sanasana karatI goLIo chUTI ane kAcI saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 104
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ paLamAM ja cAra-pAMca paMkhIo lohIluhANa banIne nIce paTakAyAM, hasatAM, khelatAM ane caitanyathI dhabakatAM paMkhIone taraphaDI taraphaDIne niSThANa banatAM joIne AsapAsanA lokonI AMtaraDI kakaLI UThI, tyAre AnaMdathI khuzakhuzAla banI UThelA aMgrejane joIne eka kheDUta mauna na rahI zakyo, eNe kahyuM : o sAheba! paMkhIonI hatyA ja guno gaNAya, AvI hatyA para harSa vyakta karavo, ene to akSamya gunA tarIke khatavI zakAya. A bhUmi to bhAratanI che. ahIM to AvA akSamya gunAnI sAme mauna rahevuM paNa gunAmAM ja khape. mATe Apa A baMdUkane bAju para mUkI do, ane AvI hiMsA badala sau prathama dilagIrI vyakta karo. AmAMnuM kazuM nahi karo, to pachI jana-juvALanI je javALAo bhabhUkI UThaze, ene ThAravI ApanA mATe bhAre paDI jaze. jo jarAka paNa zANapaNa e aMgrejamAM hota, to dilagIrI vyakta karIne e vidAya thaI gayo hota. paNa eNe to baLatAmAM ghI homavAnI adAthI saMbhaLAvI dIdhuM ke, zuM ramavuM e guno che? AvuM gaNita to bhArata ja mAnya rAkhe! ame aMgrejo to ema mAnIe chIe ke, baMdUkanI A ramatane rasAkasIbharI banAvavA mATe ja A pazu-paMkhIo janme che, ane motanA mukhamAM homAI jaIne teo baMdUkadhArIne vijayI jAhera kare che. Avo niSThura javAba sAMbhaLIne kheDUtanuM to kALajuM ja kapAI gayuM. ene thayuM ke, A aMgreja vAtane lAyaka nahi, lAtane ja lAyaka lAge che. lAtane lAyaka kadI vAtathI mAne ja nahi. jo A aMgrejane paDakAravAmAM nahi Ave, to ahIM pacIsa-pacAsa pakSIonI lAzo khaDakAI jatAM vAra nahi lAge. mATe gAmamAM jaIne sau prathama to mAre mahAjanane jagADIne A aMgrejane paDakAravA mATe enI sAme khaDuM karI devuM ja joIe. mahAjananI sattA ja aMgrejanI sAme Akramaka banIne javAba mAgI zakavA samartha che. - saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 105
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ kheDUte aMgreja sAme vadhu vAda-vivAdamAM UtaravAnuM mAMDI vALIne gAma tarapha javAnI taiyArI karI, aMgrejane thayuM ke, have mane pUchanAra koNa che? eNe potAnA sAgarItone AmaMtrIne muktamane zikAra khelavAnI taiyArI karavA mAMDI. sTezanathI UMjhA gAma kaMI bahu dUra na hatuM. kheDUte gAmamAM pahoMcI jaIne aMgrejanA zikArazokhanI vAta rajU karI. dareka komanA mahAjananA agraNIo kheDUtanI vAta sAMbhaLIne UkaLI UThyA ane vinA vilaMbe potapotAnI komane sTezana para hAjara thavAno hukama karIne sTezana tarapha ravAnA thaI gayA. vaDalA jevA je vRkSa-vistArane aMgreja to bApano bagIco samajI laIne zikAra khelavAnI svapnasRSTi nizcita banIne sajAvI rahyo hato, ekAeka ja enI najara gAma tarapha maMDAI ane ToLeToLe Avato lokapravAha joIne e koI anumAna karavA prerAya, tyAM to judA judA mahAjanonA agraNIo taraphathI eka sAmaTA savAlo saNasaNa karatA bANanI jema chUTyA. o aMgreja sAheba! Apane khabara nahi hoya ke, UMjhAnI A dharatInI rakhevALI umiyA mAtA kare che. umiyA mAtAjInI evI akATya ANa che ke, nAnAMmoTAM koI ja pazupaMkhInI hiMsA na karavI! A ANa pALavA sau koI baMdhAyA che. Ape chaDecoka A Asano apalApa karyo che. amArI thoDIka asAvadhatAno geralAbha uThAvIne Ape zikAra to ryo ja che, taduparAMta e zikArane eka ramata gaNavAno bIjo moTo guno paNa ApanA nAma sAthe saMkaLAyelo che. A be jAtanA gunA badala Apano javAba mAMgavA ame AvyA chIe. Ano javAba pharajiyAta Apane Apavo ja paDaze. kheDUta sAthenI vartaNUkano vipAka ATalo badho bhAre paDI jaze, ane AvA pracaMDa pratikArano sAmano karavAno vakhata Avaze, enI to aMzamAtra kalpanA aMgrejane AvI nahotI. potAno A pUrveno ropha 106 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ have TakI zake ema na hato. nAkalITI tANIneya dilagIrI jAhera karyA vinA potAno chuTakAro have zakya na jaNAtAM zikAranA zokhIna e aMgreje garIba gAya jevA banIne javAba vALyo ke, umiyA mAtAnI ANano bhaMga thayA badala huM dilagIrI vyakta karuM chuM ane have kyAre paNa umiyA mAtAnI ANane nahi ullaMghavAno kola ApuM chuM. tharathara dhrujato e aMgreja ATalo javAba paNa mAMDa mAMDa vALI zakyo. mahAjananA movaDIone A javAbathI pUro saMtoSa to thayo na hato, bIjA koIe Avo guno karyo hota to kaDaka zikSA karyA vinA mahAjana ene choDatA nahi. A to aMgreja hato, ethI mAtra dilagIrIthI ja saMtoSa mAnyA vinA cAle ema na hatuM. chatAM mahAjana eTalI hitazIkha saMbhaLAvyA vinA to na ja rahI zakyuM ke, A to bhArata ane emAM paNa gujarAtanI gauravavaMtI dharatI che. ahIM zikArano artha zokha ke ramata nathI thato, ahIM to zikArane nirdaya jIvasaMhAra gaNavAmAM Ave che. bhAratamAM jyAM paNa bhramaNa-vicaraNa karo, tyAM ATalI vAta kALaje kotarI rAkhazo, to Aje nAlezIbharI je sthitino sAmano karavo paDyo, enuM punarAvartana nahi thavA pAme. mahAjananI ATalI vAta Apa nahi ja bhUlo, evI apekSA rAkhIne vadhu paDatI kaMI bolacAla thaI gaI hoya, to ame paNa dilagIrI vyakta karIe chIe. ATalI hitazIkha saMbhaLAvIne mahAjane vidAya lIdhI. AvI hatI mahAjananI ANa, Ana, bAna ane zAnI saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 107.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ svamAnanI sAcavaNI kAje I.sa. 1610thI 1670 sudhInA kALapaTa para chavAI gayelA ozavAla vaMzIya naiNasI mahetA vIrayoddhA ane ajoDa itihAsa-lekhaka tarIke Ajeya rAjasthAnanI tavArIkhamAM amara nAmanA-kAmanA dharAve che. ItihAsa lekhaka, virayoddhA ane kuzaLa senAnI : AvI trividha vizeSatA eka ja vyaktimAM ochI jovA maLe, Avo triveNI saMgama naiNasI mahetAnA jIvanamAM sadhAyo hato. jodhapuranA mahArAjA gajasiMha prathama ane jazavaMtasiMhajI prathamanA rAjyakALa daramiyAna vIra yoddhA tarIke senAnI naiNasI aneka yuddhomAM vijayI banyA hatA. senAnI uparAMta sAhityakAra tarIke paNa amara nAmanA pAmanArA naiNazIe osavAla-jainatvane paNa dIpAvyuM hatuM. senAnI tarIke naiNazInuM vIratva ajoDa hatuM. e vIratvanI vadhu vAto jANavA to rAjasthAnanA bhUtakALamAM bhramaNa karavuM paDe, paNa sAhityakAra tarIkenuM emanuM pradAna to "muMhatA taisI kI rAta' ane "HRvADa rAparanArI vita' A baMne aitihAsika graMtho dvArA Ajeya avismaraNIya che ane bhaviSya mATeya eTaluM ja saMsmaraNIya banI raheze. rAjasthAnano uttarakAlIna ane madhyakAlIna itihAsa lakhavo hoya, to A be graMthonA vAcana-manana vinA e itihAsanA AlekhanamAM AgaLa vadhI ja na zakAya. anekavidha javAbadArIonA jakaDAmaNa vacceya e senAnIe AvuM aitihAsika sAhitya sarjana kaI rIte karyuM haze? Avo 108 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazna jenA vAMcananI paLe jAgI zake, evI A graMthonI vizeSatA e che ke, AnuM Alekhana rAjasthAnI-mAravADI bhASAmAM thavA pAmyuM che. kalama ane kaTArInA kSetre tejasvitA pradAna karI janArA naiNasInA jIvana sAthe saMkaLAyelA eka prasaMgano raMga paNa mANavA jevo che, mukhyatve jodhapura rAjyanI javAbadArI adA karanArA teonA vRSabhaskaMdhe jAlora rAjyanI javAbadArI soMpAI hatI, e samayanI A eka ghaTanAmAM emanI svamAnapriyatAnI eka jhalaka jovA maLI zake ema che. naiNasInA kAMDAmAM zUravIratA ane sarasvatIno vAsa hato, ema emanI kAyA kAmadevanI kRpApAtra banavA saubhAgyazALI banI hatI. ethI bADameranA kAmadAra kamArAje potAnI putrI kamalAnA pANigrahaNa mATe naiNasI para pasaMdagI utArIne zrIphaLa pAThavyuM. kamalAnuM sAmethI AveluM e zrIphaLa naiNasIe svIkArI letAM ubhayapakSe AnaMda-maMgala chavAI gayo. AnaMdamaMgala bharyA AvA vAtAvaraNamAM eka dahADo bADamerathI ghaDiyAM lagana levAnI mAMgaNI rajU karatAM naiNazI vicAramagna banI gayA. jAloranI javAbadArI ghaNI moTI hatI, ene bAju para mUkIne bADamera jAna laIne javAnI zakyatA na hatI ethI anubhavIoe mArga cIMdhatAM kahyuM ke, AvI kaTokaTInA avasare vararAjA na jaI zake ema hoya, to potAnA pratinidhi tarIke talavAra pAThavIne paNa lagna-vidhi patAvI zakAya. bhUtakALamAM A rIte thayelA lagnanA dAkhalA jyAre naiNasInI samakSa rajU karAyA, tyAre potAnA pratinidhi tarIke talavArane myAnamAM padharAvIne jAna ravAnA karavA naiNasI saMmata thaI gayA. ghaDiyAM lagna mATe naiNasI saMmata thaI jatAM bADameramAM taDAmAra taiyArIo thavA mAMDI. jAlora taraphathI AvanArI jAnanuM jAhojalAlIbharyuM sAmaiyuM karavAnI svapna-sRSTi sarajanArA bADamerane to svapnaya evo khyAla kyAMthI Ave ke, vararAjA tarIke naiNasInA badale emanI talavAra laIne jAna AvI rahI haze. bADamera to vararAjA tarIke naiNazIne ja vadhAvavA sajja hatuM. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 109
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAlorathI jAna ravAnA thaI e jeTaluM jagajAhera hatuM, ethI keIMgaNuM vadhu gupta-rahasya e hatuM ke, vararAjA vihoNI e jAnamAM naiNasInI sthAnapUrti karavAnuM kArya talavArane soMpavAmAM AvyuM hatuM. A rahasya kadAca gupta na rahyuM hota, to to A rIte ghaDiyAM-lagna ja na levAta. paNa A rahasya paDadA pAchaLa kyAM sudhI gupta rahI zakavAnuM hatuM! jAlorathI ravAnA thayelI jAna jyAM bADameranA AMgaNe AvI, ane vararAjAnAM darzana meLavavA jyAM mAnAnI AsapAsanA paDadA dUra thayA, tyAM ja badho bhedabharama khullo thaI javA pAmyo ke, vararAjA jAloranI javAbadArI choDIne jAnamAM joDAIne bADamera AvI zake ema na hovAthI potAnA pratinidhi tarIke talavAra pAThavIne naiNasIe saMtoSa anubhavyo hato. vararAjA tarIke naiNasInA badale pratinidhi rUpe AvelI talavAra jotAM ja kanyApakSamAM sopo paDI gayo, paNa badhI ja taiyArIo thaI cUkI hovAthI raMgamAM bhaMga pADavAno have koI artha na hato. lagna have bhagna thaI zake ema na hatuM. ethI manane manAvI levA pUrvaka kanyApakSe tamAco mArIne moM lAlacoLa rAkhIneya raMgecaMge e lagnaprasaMga UjavI jANyo. kanyApakSa manomana dhUMdhavAI UThyo hato, vararAjA taraphathI jevuM vartana thavA pAmyuM hatuM, evo ja prati-paDagho pADavAno vyuha bADamere ghaDI kADhyo. kanyAnI vidAyano varaghoDo ThAThamATha sAthe jAloranA paMthe ravAnA thaI gayo, A samAcAra jAlora pahoMcatAM ja varapakSa jhUmI UThyo. vararAjAnA pratinidhi tarIke talavAra ravAnA karAI hovA chatAM e talavAra kanyA kamalAne varIne AvI hovAno badhAne AkaMTha vizvAsa hato. ethI jAlore kanyApravezanI joradAra taiyArI karI rAkhI hatI. e sanAtana satya jAlora bhUlI gayuM hatuM ke, jevo dhvani pADIe, evo ja pratidhvani sAMbhaLavA maLe. 110 saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ bADamerathI kanyAvidAyano nIkaLelo varaghoDo eka di jAloranA AMgaNe AvI Ubho. varapakSa kanyAdarzana karavA Atura hato. jyAM kanyAnA myAnAnA paDadA dUra thayA, tyAM ja AzcaryAghAta anubhavatuM jAlora pUchI bekyuM: kanyA kyAM ? kamalAsuMdarInA darzana mATe ame sau bhAre utsuka chIe. javAba maLyo : jevA vararAjA AvyA hatA, evI ja kanyA vaLAvavI paDe ne? talavAra sAthe to musalanAM lagna ja zobhe ne? sarakhe sarakhAno saMbaMdha na goThavAya, to kajoDuM kahevAya. kanyA kamalAnA sthAne AvelA musalanuM jema apamAna na karI zakAya, ema ene AvakAratAM aMtaramAM AnaMda UbharAya, e zakya na hatuM. ethI jAlore aucitya jALavavA e mUsalane AvakAra to Apyo, paNa svamAna sAme thayelA ghA svarUpa A pratidhvanine samajI laIne Ano badalo levAnI gAMTha paNa jAlore e ja paLe manomana sajjaDa rIte bAMdhI. itihAsa kahe che ke, svamAnane aNanama rAkhavA vIrayoddhA naiNazIe bADamera sAme jaMga khelyo. bADamerane harAvIne enI eka poLanA daravAjAne vijayanA pratIka rUpe laI AvIne e daravAjo emaNe jAloranA killAmAM co. je Aje paNa naiNasI-poLa tarIke prastuta ghaTanAnI smRti karAvato aDIkhama khaDo che. svamAnane sAcavavA khelAyelA A saMgrAma pachI baMne pakSa saMgrAma bhUlI gayA hoya ane naiNazIe kanyAne AvakArI hoya, temaja jAlorabADamera snehanA tANAvANAthI baMdhAyA hoya, evuM anumAna avazya karI zakAya. vararAjA rUpe talavAra pAThavavAnA kissA to aneka jovA maLe, paNa kanyAnA badale musalane vidAya apAI hoya, evo kisso to kadAca A pahelo-chello ja jovA maLe, to te navAI na gaNAya. saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 111
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zeranI sAme savA zera * * * * * * * bhArata-varSanA itihAsamAM mevADa rAjya ane mevADI rANAonuM sthAnamAna pahelethI ja evuM anokhuM rahyuM hatuM ke, pracaMDa AMdhInA tophAna sAme paNa mevADa aNanama to rahI ja zakyuM, taduparAMta eNe anyAya sAme avAja uThAvavAmAM paNa jarAya pAchI pAnI na karI jANI. jyAre lagabhaga ghaNAkharA bhAratIya rAjarajavADAM aMgreja sattAne ghUMTaNiye paDavAmAM nAnama nahotA samajatA, tyAre eka mAtra mevADa ja evuM rAjya rahyuM hatuM ke, aNanamatAnI Teka jALavI jANavA uparAMta jyAre anyAyanI vAta AvI, tyAre aMgrejo sAme ghurakiyAM karIne ene paNa DarAvavA je samartha rahyuM hoya. Aja sudhI to daradAgInA ke makAnane japta karanArI javAMmardI to hajI jovA maLatI rahI che, paNa pUrI relagADIne japta karI jANanArI javAMmardI jovA-sAMbhaLavA paNa nahi maLI hoya. AvI javAMmardI mevADa rANA phattehasiMhajIe dAkhavI hatI ane aMgreja sarakAra taraphathI cAlatI bI.bI.enDa sI.AI.nA nAme oLakhAtI relagADIne japta karavAmAM phattehasiMhajIne je phateha maLI hatI, ene to Ajeya mevADa bhUlyuM nathI. AkhI ne AkhI relagADIne ja japta karavAnI ghaTanA itihAsanAM pAne prathama vAra ja A rIte noMdhAvA pAmI hatI. aMgreja sarakArano sUrya madhyAnne e rIte jhagArA mArato hato ke, bhalabhalA bhAratIya rAjArajavADAMo ethI aMjAI gayAM hatAM ane aMgrejonI AratI utAravAmAM 112 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaurava anubhavatA hatA, tyAre paNa aNanama rahelA mevADI mahArANA phattesiMhajI aMgreja sarakAranI AMkhamAM kaNAnI jema khUMce, e sahaja hatuM. ethI nAnuM moTuM koI chidra upajAvI kADhIne aMgreja sarakAra mevADane gunAmAM sapaDAvavAnI taka gotI ja rahI hatI. tyAM comAsAnI RtumAM eka prasaMga evo banyo ke, ene jhaDapI laIne aMgreja sarakAre phattehasiMhajIne gunegAranA sANasAmAM sapaDAvavAnI bAjI goThavavA mAMDI. e jamAnAmAM udayapura-cittoDagaDha vaccenI relave aMgreja sarakAra hastaka cAlatI hatI. A relavelAIna bhopAlasAgara taLAva pAsenA vistAramAMthI pasAra thatI hatI. rAjasamaMda tarIke prakhyAta A taLAva sAgarasamuM suvizALa hatuM. AnA sarjaka mevADI mahArANA hatA. banyuM evuM ke, comAsAnI RtumAM A taLAvanI pALamAM bhaMgANa paDatAM AsapAsa pANI evI rIte pharI vaLyuM ke, jethI amuka vistAra sudhI relavenA pATA dhovAI javA pAmyA. A rIte dhovAI gayelI relavelAinane kendramAM rAkhIne aMgreja sarakAre phattehasiMhajI para eka evo patra lakhyo ke, jenA javAba vALavA rUpe 16 lAkha rUpiyA daMDa tarIke phattehasiMhajIne cUkavavo paDe! aMgreja sarakAre mevADa rAjya para pAThavelA patramAM lakhyuM hatuM ke, mahArANA ! aMgreja sarakArane e vAtano to AnaMda che ke, mevADI prajAnI sevA-suvidhAno lAbha udayapura-cittoDagaDha vacce AvatI jatI rahetI bI.bI.enDa sI.AI. relave dvArA maLI rahyo che. paNa AmAM je eka avarodha Ubho thavA pAmyo che ane emAM doSanuM bhAgIdAra mevADI rAjya banI rahyuM hovAthI amane A patra lakhavAnI pharaja adA karavI paDe che. na chUTake amAre e jaNAvavuM paDe che ke, mahArANA dvArA nirmita taLAvanI pALa tUTI jatAM amArI relavelAIna dhovAI javAnA kAraNe aMgreja sarakArane 16 lAkha rUpiyAnuM nukasAna thavA pAmyuM che. ethI mevADarAjaye tarata ja 16 lAkha vaLatara rUpe aMgreja sarakArane cUkavI saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 113
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApavA joIe, jethI prajAne maLatI relavenI A suvidhA tarata ja aMgreja sarakAra pUrvavata cAlu rAkhI zake. aMgreja sarakAra taraphathI lakhAyelo A patra hAthamAM AvatAM ja mahArANA phattehasiMhajInI javAMmardI khaLabhaLI UThI. A patra lakhavA pAchaLanI melI murAdane pakaDI pADatA emane vAra na lAgI. koI paNa rIte mevADanI aNanamatAne aMgreja sarakAra jhukAvavA mAMgatI hatI. paNa mevADa kaMI evuM namAluM na hatuM ke, Avo kAgaLa vAMcIne e kAyaratA svIkArI le. emaNe aMgreja sarakArane ja doSita sAbita karIne gaLe paDavAnI nIti apanAvato vaLato ja patra ravAnA karAvyo. phattehasiMhajIe patramAM lakhAvyuM ke, aMgreja sarakAre javAbamAM eTaluM jANavuM jarUrI che ke, taLAva varSothI tyAM ja hatuM, relave lAIna pAchaLathI tyAM nAkhavAmAM AvI che. A saccAIno koInAthI apalopa thaI zake ema nathI. A saccAInA AdhAre to mevADarAyane aMgreja sarakAre batrIseka lAkha rUpiyA ApavAnA rahe che. kAraNa ke relagADInA gharagharATathI ja taLAvanI pALanA pAyA hacamacI UThatAM pALamAM bhaMgANa paDyuM hatuM ane ethI ja AsapAsanAM keTalAMya gAmo tArAjIno bhoga banyAM hatAM temaja khetarono pAka sApha thaI javA pAmyo hato, A tArAjInA kAraNe mevADa rAjyane thayela nukasAnIno aMdAja batrIseka lAkha rUpiyAno thavA pAme che. mATe aMgreja sarakAra A vaLatara cUkate nahi kare, tyAM sudhI sarakAranI relave gADI mevADarAjyanA kabajAmAM raheze. aMgreja sarakArane ATalI noMdha levA uparAMta kaDaka pagalAM uThAvavAnI pharaja mevADane na bajAvavI paDe ane aMgreja sarakAra svataH ja A patrane mAnya karI levAnuM DahApaNa dAkhave, evo mevADane vizvAsa che. mevADano mardAnagIbharyo A patra maLatAM ja aMgreja sarakAra diMga banI gaI. ene abhimAna hatuM ke, potAnA pakSe zera jevuM sAmarthya hatuM. zeranI sAme savAzera samI mevADanI mardAnagI joIne manomana to 114 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvI khamIrI badala aMgrejo ahobhAvita banI gayA, aMgreja sarakAranA hAtha lAMbA hatA, chatAM mevADanI japtImAMthI e relavene choDAvI javI, A to aMgrejo mATe gajA bahAranI ja vAta hatI. aMgreja sarakAra manomana hebatAI gaI. bIjAne phasAvavA mATe bichAvelI jALamAM ja potAne phasAI javuM paDyuM hatuM, A phasAmaNamAMthI UgaravAno koI rasto najare na paDatAM aMgreja sarakArane mane-kamane paNa relave paranI e japtI aMge mauna banI javuM paDyuM. AvI hatI mevADa-mahArANAonI javAMmardI! saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 115
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 mAlikanI khAtara marI phITanAra zvAnaH motI koI lekhaka potAnI kRtine gurunA karakamaLamAM samarpita kare, koI sarjaka vaLI mAta-pitA ke mitranI yAdamAM pustakanI arpaNavidhi kare, koI sAhityakAra vaDIlo ke pUchyone arpaNa samaye yAda kare, paNa koI lekhake kUtarAne pustaka samarpita karyuM hoya, evuM bane kharuM ? AvI samarpaNavidhi karanAra lekhakane koI DAhyo gaNe kharuM ? kUtarAne to koI ja lekhaka pustaka samarpita kare ja nahi. Ama chatAM mahArASTranA suprasiddha lekhaka ane nATyakAra zrI gaNeza gaDakarI likhita pustaka 'rAjasaMnyAsa'nAM pAnAM uthalAvIe, to arpaNanA pAne evA akSaro vAcavA maLe ke, 300 varSa pUrve thaI gayelA kUtarA motIne sAdara samarpita! prazno thavo saMbhavita gaNAya ke, kUtarAne ane e paNa 300 varSa pUrve thaI gayelA kUtarA motIne gaNeza gaDakarI jevA nATyakAra 'rAjasaMnyAsa' pustakane samarpita kare, enI pAchaLa koI itihAsa ke rahasya garbhita na hoya e bane ja nahi. motI nAma dharAvatA ane 300 varSa pUrve thaI gayelA eka kUtarAne samarpaNanA pAne gaDakarIe zA mATe saMbhAryo haze? jANavA jevo che Ano itihAsa ane AnuM rahasya. 116 chatrapati zivAjI mahArAjane cittAnA saMbhavita humalAthI bacAvI lenAra vaphAdAra eka kUtarAnuM nAma motI hatuM. zivAjIno paDachAyo banIne jIvanAra motInI virala vizeSatA e hatI ke, zivAjInA mRtyu bAda saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ agnisaMskAranA samaye Ahuti tarIke homAI javA sudhInI vaphAdArI A kUtarAe adA karI jANI hatI. vaphAdArInI AvI aMtima sImA sara karI jANanAra zvAna motInI vItaka-vArtA kaMIka AvI hatIH zivAjIne sainiko ane sevako ja kaMI vaphAdAra nahotA maLyA. pazu tarIke hAthI, azva ane zvAna(kUtarA) jevAM prANIo paNa vaphAdArInI aMtima sImA samAM maLyAM hatAM. emAM eka kUtaro to itihAsAMkita banI javA pAmyo. je motInA hulAmaNA nAme saMbodhAto hato! zivAjInI kAyAnA paDachAyA tarIke sAthe ne sAthe rahenAra motIe eka vAra jaMgalamAM cittAnA saMbhavita humalAthI zivAjIne AbAda bacAvI lIdhA hatA. zivAjI eka vAra jhADa nIce ArAma karavA ADA paDyA. motI jevo jAgrata cokIdAra sAthe hoya, pachI koI rAnI pazuno Dara rAkhavAno hoya kharo? zivAjI nizciMta banIne ArAmanI paLo mANI rahyA, paNa thoDI ja vAra pachI motI jorajorathI bhasavA mAMDyo. A rIte bhasavA dvArA motI koI vAra zivAjInI UMgha uDADavAmAM kAraNa banato nahoto. ethI jAgI gayelA zivAjIe jyAM AMkha kholI, tyAM ja motInA bhasavAnuM kAraNa jaDI AvyuM. thoDeka dUra eka citto chupAIne potAnI 52 humalo karavAnI taiyArI karI rahyo hato, potAne e cittAthI cetavavA ja motI jorajorathI bhasI rahyo hato. enA avAjathI jAgI gayelA zivAjI sAvadha banI jatA, cittAnI cAla niSphaLa gaI, e citto jIva laIne dUra dUra bhAgI chUTyo ne zivAjI bAlabAla bacI gayA. jo2jo2thI bhasIne kUtarAe jo zivAjInI UMghamAM khalela na pahoMcADI hota, to kadAca zivAjInI jIvanabAjI saMkelAI javA pAmI hota. A rIte potAne motanA mukhamAM koLiyo banI jatAM AbAda bacAvI lenAra motIne zivAjIe vahAlathI paMpALI paMpALIne snehathI e rIte bhIMjavI dIdho ke, bIjAne enI IrSA jAgyA vinA na rahe. saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 117
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ A ghaTanA banyA bAda to motInAM mAnapAna keI gaNAM vadhI gayAM. enI jema zivAjI pratyenI motInI vaphAdArInI mAtrA-yAtrA paNa vRddhiMgata banatI ja rahI. koI vAra zivAjI mAMdagInA bhoga bane ane khAvA-pIvAnI arucinA kAraNe emane lAMghana thaI jAya, to motI paNa zivAjInI pathArInI pAse ne pAse ja khAdhApIdhA vinA beTho rahe. ghaNA mANaso ene khavarAvavA mathe, paNa e mathAmaNa mithyA ja Thare. A rItanI motInI vaphAdArInI vAto jema jema phelAvo pAmatI rahI, ema ema motIne jovA mATe AvanArA lokonI saMkhyAmAM vadhAro thato ja gayo. varSo bAda zivAjI bImAra paDyA ane bImArIe gaMbhIrarUpa dhAraNa karyuM, tyAre zivAjInI sevAmAM sajja snehIo kaMI covIse kalAka to khaDe page hAjara na rahI zake. paNa motI ja eka evo vaphAdAra sevaka sAbita thayo ke, je zivAjInI zayyAnI AsapAsa covIse kalAka khaDe page hAjara raheto hoya, eTaluM ja nahi, zivAjI bhojana na kare, to motI paNa khAvAnuM TALato. e gaMbhIra bImArImAM vaidyo-hakImo paNa zivAjIne svastha na banAvI zakyA. ane gojhArI eka ghaDI-paLa evI AvI ke, zivAjIno jIvanadIpa bujhAI javA pAmyo. e paLe motInA mukha para atigaMbhIra gamagInI chavAI javA pAmI. e joIne saune evI AzaMkA jAgI UThI ke, A gamagInI motInA jIvanadIpane to olavI nahIM nAkhe ne? A jAtanI AzaMkA aMte koI ne koI rIte sAcI TharI. motIno AyuSya dora eTalo kAco nahato ke, e akALe tUTI jAya. zivAjInA dehane agni saMskArita karavA cittA jyAre prajvalita banI UThI, tyAre zivAjInI pAchaLa potAnA prANanI Ahuti ApavA motIe e citAmAM jhaMpalAvI devAno prayatna karyo. AnI gaMdha rAjasevakone AvI jatAM emaNe motIne pakaDI rAkhIne surakSita sthAne mUkavAno prayatna karI joyo, paNa aMte e sevakonI najara cUkavIne motI saMskRtinI rasadhAra : bhAga-4 118
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ to e citAmAM jhaMpalAvI laIne vaphAdArInuM aMtima zikhara hAMsala karIne ja jaMpyo. rAyagaDhanA e killA para zivAjI mahArAjanI smRti samAdhinuM jyAM nirmANa thayuM tyAM barAbara enI najIkamAM ja vaphAdAra motInI smRti samAdhi paNa nirmita thavA pAmI. Aje paNa rAyagaDhanA e killAmAM zivAjInI samAdhinI najIka nirmANa pAmelI motInI e samAdhi mAlika pratyenI vaphAdArInI sarvocca TocanI smRti karAvatI jovA maLe che. rAyagaDhanA e killAnA pravAse je jaI zake, evA hajAro-vAcakone mAlikanI khAtara marI phITanArA zvAna motInI vaphAdArI para AMsunA be bindunI zraddhAMjali ApavAnI preraNA maLe, e mATe sAhityakAra gaDakarI potAnI prakhyAta kRti "rAjasaMnyAsa'nI arpaNavidhi zvAna-motIne kare, emAM navAI zI? saMskRtinI rasadhAra bhAga-4 119
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ : nodha: 120 saMskRtinI rasadhAra bhAga-4
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ O namuM sUrirAjA / / | || namo mAyariyA| | 'sUripada rajatotsava, desakulajAirUvAiehiM bahuguNagaNehiM saMjuttA / je huMti juge pavarA te Ayarie namasAmi // deza, kuLa, jAti, rUpa Adi aneka guNonA samUhathI yukta jeo yugamAM pradhAna pramukha hoya che, te AcArya bhagavaMtone huM namaskAra karuM chuM. vi.saM.204720 paMca prasthAna puNyasmRti prakAzana surata I aNanama