________________
કાકા સાથે ધંધામાં જોડાયેલા મોરારજીએ થોડા જ વર્ષો બાદ સ્વતંત્ર ધંધો શરૂ કર્યો, પછીનાં વર્ષોમાં પુણ્યપ્રભાવે મોરારજી ગોકુળદાસની પેઢીનાં નામકામ એવી રીતે ગાજવા લાગ્યાં કે, વર્ષો જૂની બીજી બીજી પેઢીઓની પ્રતિષ્ઠા કરતાંય વધુ પ્રતિષ્ઠિત પેઢી તરીકેની નામના શેઠ મોરારજી ગોકુળદાસને સ્વતઃ વરી.
ત્યારે એક તરફ અંગ્રેજી રાજ્ય તપતું હતું, એમ બીજી તરફ મોરારજી ગોકુળદાસની પુણ્યાઈ પણ ઝગારા મારી રહી હતી. એથી અંગ્રેજો પણ વૈષ્ણવધર્મી આ શેઠને એટલું જ માનપાન આપતા. વેપારધંધો ચોમેર વિસ્તરેલો હોવા છતાં ખાસ ફુરસદ મેળવીને વર્ષમાં એક વાર યાત્રા કરવા જવાનો એમનો દૃઢસંકલ્પ હતો, આ મુજબ ૩૦/૪૦ કુટુંબીજનોના રસાલાકાફલા સાથે તેઓ એક વાર સોમનાથની યાત્રા કરવા નીકળ્યા. ત્યારે વેરાવળ સોરઠ-રાજ્ય હસ્તક હતું. સોરઠના નવાબ તરફથી સોમનાથની યાત્રા માટે આવનાર પ્રત્યેક યાત્રીદીઠ એક પૈસાનો મુંડકાવેરો લેવાતો હતો, જે આ વેરો ન ભરે, એને યાત્રા કર્યા વિના જ પાછું ફરવું પડતું.
મોરારજી શેઠ લક્ષ્મીસંપન્ન હતા, એથી મુંડકાવેરો ભરીને યાત્રા કરવાની સમર્થતા ધરાવનારા એમને પ્રજાહિતનો એવો એક વિચાર આવ્યો કે, શ્રીમંતો તો મુંડકાવેરો ભરીને યાત્રા કરી શકશે, પરંતુ જે સ્થિતિસંપન્ન ન હોય, એ તો યાત્રાનો લાભ ન મેળવી શકે ને? માટે મારે એવો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ કે, આ મુંડકાવેરો મૂળથી જ રદબાતલ થઈ જવા પામે. જેથી સૌ કોઈ યાત્રાનો લાભ મેળવી શકે.
એ યુગમાં યાત્રા બહુ ઝડપથી થઈ શકતી ન હતી. બળદ-ગાડાં, પાલખી, ઘોડા, ઊંટના માધ્યમે આવી યાત્રાઓ થતી. મુંબઈથી નીકળ્યાને ઠીક ઠીક દિવસો વીતવા છતાં હજી સોમનાથનું તીર્થક્ષેત્ર દૂર હતું. શેઠે એક દહાડો જાહેરાત કરી દીધી કે, તમામ પ્રજા યાત્રાનો લાભ લઈ શકે, એ માટે સોમેશ્વરમાં લેવાતો મુંડકાવેરો રદ થવો જોઈએ. આ મુંડકાવેરો રદ જાહેર કરવામાં આવશે, તો જ હું સોમેશ્વરની યાત્રા કરીશ,
સંસ્કૃતિની રસધાર : ભાગ-૪
૯૬
