________________
હિતકારક હોડદોડ
હોડદોડ અને હુંસાતુંસી જેવા દુર્ગુણોનું સામ્રાજ્ય તો કાળ અનંતથી ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં આ સંસારમાં રાચનાર રાજા-પ્રજાના દિલમાં છવાયેલું રહેતું જ આવ્યું છે. આમાં રાજા જો શાણપણ ધરાવતા હોય, તો પ્રજાને દુર્ગુણોના દુગ્ધભાવથી બચાવી શકે. તથા પ્રજા જો શાણી હોય, તો રાજાને દુર્ગુણોના દુગ્ધભાવથી ઉગારી શકે. બંને જો ડાહ્યા હોય તો તો પછી પૂછવાનું જ શું હોય? પરંતુ બેમાંથી એકમાં પણ જો ડહાપણ જીવતું-જાગતું હોય, તો બંનેનો ઉગાર અવશ્ય શક્ય બની શકે. આ સચ્ચાઈની પૂરી પ્રતીતિ કરાવતી વઢવાણની એક ઘટના જાણવા જેવી અને માણવા જેવી પણ છે.
ત્યારે વઢવાણના સત્તાસિંહાસનને બાલસિંહજી શોભાવી રહ્યા હતા. એ શોભામાં મહાજનનું દૂરંદેશીપણું ઓર આભા વધારી રહ્યું હતું. એ વખતે નગરમાં શેઠ અને સખીદાના નામે ઓળખાતા બે પરિવારોની નામના-કામના તો કોઈ અનેરી જ જોવા મળતી. પૈસા અને પ્રતિષ્ઠાના ક્ષેત્રે બેમાંથી એકે પરિવાર પાછો પડે એમ ન હતો. એથી અવારનવાર બંને પરિવારો વચ્ચે હોડદોડ અને હુંસાતુંસીને પ્રેરતા પ્રસંગો તો બનતા જ રહેતા, પણ એમાં એ જાતની ઉગ્રતા ભળતી નહિ કે, જેથી એની અસરના ભોગ અન્યને પણ બનવું પડે. આવાં છમકલાં બનતાં ત્યારે બંને પરિવારોના મનમાં વવાયેલાં હુંસાતુંસીના બીજ ઊંડા ઉતરતાં જતાં હતાં. એમાં એક દહાડો તો એવી ઘટના બની જવા પામી કે, વાત
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૪
60
