________________
સદાચારની સુવાસ
વડવાઈઓની વણઝાર સાથે ધરતી પર વિસ્તરેલા વિશાળ વડલાને જોઈએ, ત્યારે એવું આશ્ચર્ય થાય કે, આવી વિશાળતા વડલાએ કઈ રીતે સિદ્ધ કરી હશે ? શું વડલાના ભાગે અને ભાગ્યે આવી વિશાળતા એકાએક જ આકાશમાંથી ટપકી પડી હશે? ના, બીજ રૂપે જે વિશાળતા વડલામાં ધરબાઈ હોય છે એ જ દિવસે દિવસે વૃદ્ધિંગત થતું બીજ જ વિશાળ વડલામાં પલટાઈ જતું હોય છે. વડલાને લાગુ પડતો આ નિયમ માનવને પણ એટલો જ લાગુ પડે. બીજ રૂપે બાલ્યાવસ્થામાં જે વિષયની રસરુચિ અંકુરિત હોય, એ જ રસરુચિ જ્યારે વૃદ્ધિંગત બનીને કોઈ સિદ્ધિના સ્વરૂપમાં દર્શન દે, ત્યારે આશ્ચર્યચકિત થઈ જતાં એવું અચરજ જાગ્યા વિના ન રહી શકે કે, આવી સિદ્ધિ આને સ્વયંવરા થઈને કઈ રીતે વરી ગઈ હશે?
પુરાતત્ત્વના ક્ષેત્રે ભગવાનલાલ ઇન્દ્રજીએ જે વિરલ સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત કરી હતી એથી એમનાં નામકામની સ્મૃતિ થતાં જ ભલભલાનાં મસ્તક નત-નમ્ર બની જતાં, કોઈથી ઉકેલી ન શકાય, એવો ખારવેલ વિષયક શિલાલેખ એમણે ભગીરથ જહેમત ઉઠાવીને ઉકેલ્યો, એથી જ કલિંગ ચક્રવર્તી તરીકે ખારવેલને આજની દુનિયા અને સવિશેષ રીતે જૈનજગત ઓળખી શક્યું. એ શિલાલેખનો ઉકેલ કોઈને શક્ય જ જણાતો ન હતો. પણ એમણે એ અક્ષરોને ઉકેલી આપ્યા, આ સિદ્ધિએ તો એમને પુરાતત્ત્વના આકાશમાં તેજસ્વી નક્ષત્રની જેમ ચમકાવી દીધા. એમનામાં વિકસેલા પુરાતત્ત્વના પ્રેમનું પ્રેરક-બળ ક્યું હતું ? બાલ્યવયમાં સંસ્કૃતિની રસધાર : ભાગ-૪
૧૪
