________________
માટે ઠીકઠીક આર્થિક મદદ કરી, ત્યારે મિકીલી ગળગળા બની ગયા, પોતાની ભૂલ કબૂલતાં એમણે કહ્યું : મારા કાર્યકાળ દરમિયાન આપને હેરાન - પરેશાન કરવામાં મેં કોઈ કચાશ રાખી નહોતી. એ ભૂલી જઈને આ રીતે અણીના અવસરે મદદગાર બનનારા આપનો હું આજીવન ઋણી રહીશ.
જવાબ વાળતાં પટ્ટણીજીએ કહ્યું : ત્યારે અંગ્રેજ અધિકારી તરીકેનો પાઠ આપે ભજવવાનો હતો, આજે આંખની ઓળખાણ સાર્થક બનાવીને માનવતા તરીકેનું કર્તવ્ય અદા કરવાની તકને ઝડપી લેવાનો અવસર સામેથી મારે આંગણે આવ્યો છે, ત્યારે એ ભૂતકાળને યાદ પણ કરવાનો હોય ખરો?
‘તડકી-છાંયડી'ના ખેલ સમા સંસારમાં વિપત્તિની વેળા તો કોને વેઠવાની નથી આવતી ? પણ જેનું મન સ્વસ્થ હોય, એ ગમે તેવી અવસ્થામાંય રમૂજ-વૃત્તિનો આશ્રય લઈને પ્રસન્નતા જાળવી જાણતો હોય છે.
શેઠિયાઓની શેઠાઈ ટકી રહી હતી, પણ રાજાઓનાં રાજ લૂંટાઈઝૂટવાઈ ગયાં હતાં, એવા કટોકટીભર્યા કાળે પણ દીવાન પ્રભાશંકર પટ્ટણીએ કાશ્મીર-રાજ્યમાં સારામાં સારા પદ-હોદ્દા માટે સામેથી આવેલા આમંત્રણને ઠુકરાવી દઈને ભાવનગર રાજ્યના રેવન્યુ કમિશનર તરીકેની જવાબદારી જ સ્વેચ્છાએ સ્વીકારી હતી, એ દિવસોમાં કોઈ પોતાના બળદ ચોરાઈ ગયાની ફરિયાદ નોંધાવવા પટ્ટણી સમક્ષ હાજર થયો. એણે ગળગળા અવાજે પોતાની વ્યથા-વીતક વર્ણવતાં કહ્યું કે, સાહેબ! મારા બળદ ચોરાઈ જતાં હું નોંધારો બની ગયો છું. મારી આંખે ઝોકું આવી ગયું, આનો લાભ લઈને મારા બળદ ચોરાઈ જતાં હવે ખેતી કઈ રીતે કરવી, એ મારા માટે પ્રશ્ન થઈ પડ્યો છે.
પદ
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૪
