Book Title: Jinabhashita 2006 12
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524312/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2533 bIsavIM zatI ke Adya AcArya zrI zAntisAgara jI pauSa, vi.saM. 2063 disambara, 2006 Jah LCHOIterational ate becommusewamya mUlya 10/ Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI vidyAsAgara jI ke dohe 46 38 50 37 saba meM vaha nA yogyatA, mile na saba ko mokss| thakatA, rukatA kaba kahA~, dhruva meM nadI prvaah| bIja sIjhate saba kahA~, jaise TarrA motth|| Aha vAha paravAha bina, cale sUri shiv-raah|| 47 saba guNa milanA cAhate, andhakAra kA naash| bUMda-bUMda ke milana se, jala meM gati A jaay| mukti svayaM A utaratI, dekha dayA kA vaas|| saritA bana sAgara mile, sAgara bUMda smaay|| 39 48 vyartha nahIM vaha sAdhanA, jisameM nahIM anrth| kaMcana pAvana Aja para, kala khAnoM meM vaas| bhale mokSa ho dera se, dUra rahe agha grt|| suno apAvana cira rahA, hama saba kA itihaas|| 40 49 jalebiyA~ jyoM cAsanI, meM sanatI aamuul| kisa kisa ko ravi dekhatA, pUche jaga ke log| dayA-dharma meM tuma sano, nahIM pApa meM bhuul|| jaba-jaba dekhU dekhatA, ravi to merI or|| 41 saMgraha para kA taba bane, jaba ho muurchaa-bhaav| satkAryoM kA kArya hai, zAnti mile stkaar| prabhAva zani kA kyoM par3e? muni meM mohaabhaav|| duSkAryoM kA kArya hai, dussaha dukha 42 51 kisa-kisa kA kartA baneM, kisa-kisa kA maiM kaary| bano tapasvI tapa karo, karo na DhIlA shiil| kisa-kisa kA kAraNa banU~, yaha saba kyoM kara aary?|| bhU-nabha maNDala jaba tape, barase meghA nIra // 43 para kA kartA maiM nahIM, maiM kyoM para kA kaary| ghuTa-ghuTa kara kyoM jI rahA, luTa-luTa kara kyoM dIna? kartA kAraNa kArya hU~, maiM nija kA anivaary|| antarghaTa meM ho jarA, simaTa-simaTa kara lIna / 44 153 laghu-kaMkara bhI DUbatA, tire kASTha bhI sthuul| bAhara zrIphala kaThina jyoM, bhItara se nvniit| "kyoM" mata pUcho, tarka se svabhAva rahatA duur|| jina-zAsaka AcArya ko, vinaD, namUM vinIta // 45 254 phUla-phaloM se jyoM ladeM, ghanI chA~va ke vRkss| santa puruSa se rAga bhI, zIghra miTAtA paap| zaraNAgata ko zaraNa de. zramaNoM ke adhykss|| uSNa nIra bhI Aga ko, kyA na bujhAtA Apa? || kisa-kisa kA kartaba- bahasa 52 'sarvodayazataka' se sAbhAra Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 disambara 2006 varSa 5, aGka 12 mAsika jinabhASita sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva pRSTha A.pR. 2 kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 A.pR. 3 AcArya zrI vidyAsAgara jI ke dohe . AcArya zrI vidyAsAgara jI ke pravacanAMza . stavana : muni zrI yogasAgara jI * zrI vimalanAtha-stavana * zrI anantanAtha-stuti A.pR.4 sahayogI sampAdaka paM.mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura sampAdakIya : digambara jaina paramparA ko miTAne kI salAha ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI (me. Ara.ke.mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura - gA~dhI jI aura campatarAya jI ke pArasparika patra . lekha * digambaratva kA mahattva : sva. DaoN. jyotiprasAda jI jaina 15 * zubhabhAva karmakSaya kA kAraNa : munizrI praNamyasAgara jI 17 * samAdhimaraNa : tulanA evaM samIkSA : pro. DaoN. sAgaramala jaina 19 * mithyApracArakoM se sAvadhAna : paM. pulaka goyala zAstrI 24 * santoM kI Ar3a meM AtmaghAtI khela na kheleM : DaoN. rAjendra kumAra baMsala 27 * Ao eka abhiyAna calAe~ : zaileSa jaina zAstrI . jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A saMsmaraNa * upAdhi nirmalatA * abhizApa banA varadAna prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282 002 (u.pra.) phona : 0562-2851428, 2852278| sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka . 5,000 ru. AjIvana 500 ru. vArSika 100 ru. eka prati 10 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| samAcAra lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| jinabhASita se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAya kSetra bhopAla hI mAnya hogaa| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya digambara jaina paramparA ko miTAne kI salAha vartamAna samaya meM kucha Adhunika zikSA prApta naI soca ke digambara jaina bhI aise haiM, jo digambara jaina muniyoM kA nagna rahanA ucita nahIM maante| isake pIche unakA pramukha tarka hai 'Aja kI paristhitiyA~', 'badalI huI paristhitiyA~', 'vartamAna kSetra aura kAla kI pristhitiyaaN|' ve mAnate haiM ki Aja kI badalI huI paristhatiyoM meM digambara jaina muniyoM ko kama se kama eka vastra pahinakara bastiyoM meM AnA caahie| isake samarthana meM ve patrikAoM meM lekha likhakara aura mahAtmA gA~dhI jaise prasiddha paruSa ke vicAra prastata kara eka vAtAvaraNa sA nirmita kara rahe haiN| 31 maI 1931 kI 'navajIvana' nAmaka patrikA meM rASTrapitA mahAtmA gA~dhI ne digambaratva ke viSaya meM apane vicAra vyakta karate hue likhA thA ki digambara jaina muniyoM ko nagnAvasthA meM zahara meM praveza nahIM karanA caahie| 'navajIvana' meM prakAzita ye vicAra sAranAtha ke digambarajaina cintaka-lekhaka zrI jamanAlAla jI ne 'zodhAdarza' meM prakAzanArtha bheje the, jinheM sampAdaka ne "vartamAna pariprekSya meM sAmayika aura samIcIna pratIta hote haiM" isa TippaNI ke sAtha 'zodhAdarza'-55 (mArca 2005 I0) meM prakAzita kiyA thaa| isase prerita aura protsAhita hokara digambara AmnAya ke Adhunika vidvAn DaoN0 anaMga pradyumna kumAra, zrI jamanAlAla jaina, suzrI lInA vinAyakiyA tathA DaoN0 anilakumAra jaina ne lekha likhakara gA~dhIjI ke ukta vicAra kA samarthana kiyA hai| ve likhate haiM ki vartamAna paristhitiyoM ko dekhate hue digambarajaina muniyoM ko eka vastra pahanakara vihAra karanA caahie| inake lekha zodhAdarza-56 (julAI 2005) tathA zodhAdarza-58 (mArca 2006) meM prakAzita hue haiN| ina sabake digambarajaina hone kA ullekha DaoN0 zazikAnta jI ne kiyA / hai| (zodhAdarza-59 / julAI 2006 / pR. 53) / DaoN0 anaMga pradyumna kumAra likhate haiM- "mere vicAra se digambara muniyoM ko purAnI paramparA se mukta hokara naye sandarbho ke anurUpa caryA meM vAMchita saMzodhana karanA caahie| aba taka ke dIkSita digambara-veSI muni, AcArya jinakalpI muni hokara mokSa-sAdhanA ke lakSya se yA to sthAnakavAsI hokara kisI eka jagaha Thahara jAya~ yA muniyoM kI nayI paudha ke sAtha sthavirakalpI hokara AhAra-vihAra ke samaya eka vastra kA cogA dhAraNa kareM to acchA hai| yaha locazIlata vartamAna jaina saMgha ke lokopayogI bhaviSya ke lie bahata jarUrI hai|" (shodhaadrsh-56/pr.22)| DaoN0 anila kumAra jaina ne apane vicAra ina zabdoM meM prakaTa kiye haiM- "yahA~ eka bAta vicAraNIya hai ki deza aura kAla kI paristhiti dekhate hue kyA digambara sAdhuoM ko bhI nagna rahate hue vihAra karanA ucita hai? --- kyA Aja kI cakAcauMdha evaM glaimarayukta (mohakatA se bharI) duniyA meM yaha ucita hai? isa mudde para gaMbhIratApUrvaka vicAra honA caahie| pahale nagna sAdhu jaMgaloM meM rahate the, lekina Aja jaMgaloM kA abhAva hai tathA sAdhu aba bastiyoM meM rahate haiM, bar3ebaDe zaharoM tathA mahAnagaroM meM rahate haiN| ina mahAnagaroM meM pazcimI sabhyatA kA khulA pradarzana bhI hotA hai| misa varlDa pratiyogitA, kaiTaraoNka tathA phaizana-zo Aye dina ke kAryakrama haiN| TelIvijana para kAmukatAyukta dhArAvAhikoM kA prasAraNa prakAra kI paristhiti meM sAdhaoM meM bhI kadAcita doSa laga sakatA hai| aura yadi hama yaha mAne vi ye sAdhu kAma, krodha se mukta ho gaye haiM tathA ye saba paristhitiyA~ unakA kucha bigAr3a nahIM sakatIM, taba bhI hameM isa bAta para bhI vicAra karanA cAhie ki calo mAnA ki ye sAdhu kAma-krodha se mukta ho gaye haiM, lekina Aja ke glaimarayukta saMsAra kI Ama janatA to aura adhika usameM lipta ho gayI hai| unake vikArabhAva to haiM hii| zaharoM aura mahAnagaroM meM nagna sAdhu bhramaNa kara Ama janatA ke vikArabhAvoM ko uttejita karane meM mAdhyama kyoM baneM? yadi unheM nagna rahanA hai, to zaharoM tathA mahAnagaroM meM bhramaNa banda karanA caahie| aura yadi unheM isa prakAra kA bhramaNa karanA hai, to mAtra elaka avasthA taka hI tyAga karanA caahie|" (zodhAdarza -58 / mArca 2006 I. / pR. 34) / 2 disambara 2006 jinabhASita Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ } muni ko duniyA kA dAsa banane kI salAha ye vicAra digambarajaina - karmasiddhAnta kI gaharI samajha se rahita mastiSka kI upaja haiN| jaina muni kA nagnatva koI zarIra kI zobhA bar3hAnevAlA yA zarIra ko sukha pahu~cAnevAlA yA roTI kamAnevAlA athavA logoM ko apanA nagna zarIra dikhAne kA zauka pUrA karane vAlA upAya nahIM hai, jise jaba cAhe taba apanA liyA jAya aura jaba cAhe taba chor3a diyA jaay| yaha tIrthaMkaroM dvArA upadiSTa mokSa kA upAya hai| yaha karmasiddhAnta se jur3A huA hai| yaha eka atyanta prAcIna, prAgvaidika bhAratIya philAsaoNphI, bhAratIya vizvAsa kA viSaya hai| yaha eka bar3I manovaijJAnika pRSThabhUmi para AdhArita hai| vaha philAsaoNphI, vaha vizvAsa, vaha manovijJAna isa prakAra hai : AtmA zarIra se bhinna hai| zarIra se rAga hotA hai, to zarIra ko sukha pahu~cAnevAle padArthoM se rAga hotA hai| una padArthoM ke pAne ke lie manuSya hiMsAdi pApa karatA hai, unase karmoM ke meM ba~dhatA hai, karmabandhana ke kAraNa bAra-bAra janma letA hai aura bAra-bAra maratA hai| isa janma-maraNa ke dukhada cakra se sadA ke lie mukta honA aura akSaya, atIndriya Atmasukha kI avasthA ko prApta karanA mokSa hai| mokSa ke lie | karmabandhana se mukta honA Avazyaka hai, usake lie hiMsAdi pApoM kA parityAga jarUrI hai, usake lie zArIrika sukha ke | sAdhanabhUta vastrAdi padArthoM ke grahaNa kA arthAt parigraha kA tyAga jarUrI hai, jo una padArthoM ke prati vItarAgabhAva se phalita hotA hai / isa prakAra nagnatva karmabandhanakArI hiMsAdipApoM ke janaka vastrAdiparigraha ke tyAga kA pramANa yA lakSaNa hai / yaha taba taka Avazyaka hai, jaba taka karmabandhana se mukti kA lakSya siddha nahIM ho jAtA / bandhana isa sthiti meM yadi uparyukta vicArakoM kI salAha ke anusAra muni eka vastra pahananA zurU kara deM, to karmabandhana se mukti kI sAdhanA bIca meM hI bhaMga ho jAyegI aura parigraha meM vRddhi kI prakriyA zurU ho jAyegI, kyoMki eka vastra svIkAra kara lene para dUsare dina ke lie dhula hue dUsare vastra kI jarUrata hogii| phira unako dhone sukhAne ke lie sAbuna-pAnI, channA, vartana, rassI, kIla Adi kI, tathA vastra ke phaTa jAne para use sIlane ke lie suI-dhAge-kaiMcI kI AvazyakatA utpanna hogii| phira eka vastra svIkAra kara lene para zItAdi- parISahoM se bacane ke lie cAdara, kambala, darI Adi rakhanA bhI siddhAnta ke viruddha siddha nahIM hogaa| unheM saMyama kA upakaraNa mAna liyA jaayegaa| taba ina saba ko rakhane ke lie bar3e-bar3e baiMgoM yA borI kI jarUrata pdd'egii| kintu picchI - kamaNDalu ke sAtha baigoM yA borI ko kandhe para laTakA kara vihAra karanA javAna muniyoM ke lie bhI saMbhava nahIM hogA, bUr3he muniyoM kI to bAta hI dUra / isa sthiti meM naukara rakhanA hogA aura usakI tanakhvAha kI vyavasthA karanI hogii| athavA kisI eka sthAna meM sthAyIrUpa se nivAsa karane ke lie vivaza honA pdd'egaa| isake lie makAna kI jarUrata hogI / phira eka sthAna meM niyatavAsa karane lagane se, vahA~ ke loga roja-roja AhAra dene meM AnA-kAnI kreNge| AhAra na milane se ArttabhAva utpanna hogA, jisase narakagati bNdhegii| AhAra kI parAdhInatA se chuTakArA pAne ke lie svanivAsa meM hI bhojana kI vyavasthA karanI hogii| isake lie seThoM se dAna mA~gA jaayegaa| seTha dAna deMge, to muniyoM ko unakI cATukAritA karanI par3egI / isa taraha muni seThoM ke AjJAkArI sevaka bana jAyeMge aura seTha unake svAmI / parama nItijJa bhartRhari ne kahA bhI hai AzAyA ye dAsAste dAsA sarvalokasya / AzA yeSAM dAsI teSAM dAsAyate lokaH // arthAt jo icchAoM ke dAsa hote haiM, ve sArI duniyA ke dAsa bana jAte haiM, lekina jo icchA ko apanI dAsI banA lete haiM, sArI duniyA unakI dAsI bana jAtI hai / kintu nagnatva kI avasthA samasta icchAoM ke visarjana kI avasthA hai, isalie usameM muni zahaMzAha kI avasthA ko prApta ho jAtA hai| kisI kavi ke nimnalikhita vacana isa mahAn manovijJAna kI abhivyakti karate haiM cAha gaI cintA miTI manavA beparavAha / jinako kachu na cAhie ve hI zAhaMzAha // tAtparya yaha ki choTA se choTA bhI vastra dhAraNa karane para mokSamArga kI bali car3ha jAyegI aura muni Artta- raudrabhAvoM disambara 2006 jinabhASita 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI utpatti ke kAraNabhUta parigraha kI cAha meM apane ko saMsAra ke makar3ajAla meM pha~sA huA paayegaa| ataH nagnatva hI saMsAra kI parAdhInatA aura tajjanya ArtaraudrabhAvoM se chuTakArA pAne kA amogha upAya hai| isase siddha hai ki nagnatva kI jar3eM vItarAgabhAva meM haiM aura vItarAgabhAva kI jar3eM nagnatva meM haiM aura cU~ki ye donoM anyonyAzrita haiM, isalie mokSa kI jar3eM ina donoM meM haiN| mokSa se vaMcita karane kI salAha isa tIrthaMkarapraNIta karmasiddhAnta yA bandhamokSa-paddhati ke pariprekSya meM digambarajaina muni ko vastra pahanane kI salAha manuSya ko mokSa se vaMcita karane kI salAha hai, tIrthaMkaroM dvArA upadiSTa ahiMsA-aparigraha-anekAnta-pradhAna, lokakalyANakArI atyanta prAcIna digambara jainadharma aura darzana kI paramparA ko kabra meM daphanAne kI salAha hai aura digambaroM ko zvetAmbara, raktAmbara yA pItAmbara banane kI salAha hai| vartamAnakAla kI paristhitiyoM meM digambarajaina muniyoM ke nagna rahane ko anucita batalAnA tIrthaMkaroM ke upadeza ko avyAvahArika aura asAmAjika batalAnA hai, RSabhAdi tIrthaMkaroM, kundakundAdi prAcIna AcAryoM aura vidyAsAgara-vidyAnandAdi vartamAna AcAryoM kI buddhi ko apanI buddhi se hIna mAnanA hai| deza aura kAla kI paristhitiyoM ke anusAra dhArmika siddhAntoM aura AcAra meM parivartana kI salAha tabhI kAryakara ho sakatI hai, jaba tIrthaMkaroM ne jisa avasthA kI prApti ko mokSa kahA hai, use amAnya kara kisI anya avasthA kI prApti ko mokSa mAna liyA jaay| kyoMki parivartita siddhAnta aura AcAra se usa mokSAvasthA kI prApti to ho nahIM sakatI, jisako tIrthaMkaroM ne mokSAvasthA kahA hai| jaisA sAdhana hotA hai, vaise hI sAdhya kI prApti hotI hai, yaha vaijJAnika niyama hai| aura jaba-jaba deza-kAla kI paristhitiyoM meM parivartana hogA, taba-taba dhArmika siddhAntoM aura AcAra meM parivartana karate rahanA par3egA, ata: taba-taba usa parivartita AcAra se prApta ho sakane yogya nayI-nayI mokSAvasthA kI bhI kalpanA Avazyaka hogii| isa prakAra samaya-samaya para naI-naI avasthA ko mokSAvasthA mAnate rahane para mokSa hogaa| taba 'RNaM kRtvA ghRtaM pibet' kI cArvAkIya pazusaMskRti hI sarvavyApI ho jaayegii| parivartita deza-kAla se hAni kI mithyA kalpanA ___vartamAna kAla meM muniyoM kA nagna rahanA ucita nahIM hai' aisA kahanevAle mAnate haiM ki atItakAla meM ucita thaa| yahA~ prazna uThatA hai ki atItakAla se vartamAnakAla meM kyA pharka par3a gayA hai? isakI tasavIra digambara jaina vidvAn DaoN0 anila kumAra jaina ne apane pUrvoddhRta lekha meM khIMcI hai| ve likhate haiM ki Aja ke "mahAnagaroM meM pazcimI sabhyatA kA khulA pradarzana bhI hotA hai| misa varlDa pratiyogitA, kaiTa raoNka tathA phaizana-zo, Aye dina ke kAryakrama haiN| TelIvijana para kAmukatAyukta dhArAvAhikoM kA prasAraNa hotA hI rahatA hai| isa prakAra kI paristhiti meM sAdhuoM meM bhI kadAcit doSa laga sakatA hai|" (zodhAdarza-58 / pR. 34) / maiM DaoN0 anilakumAra jI se jAnanA cAhatA hU~ ki kyA misa varlDa pratiyogitA, kaiTa raoNka, phaizana-zo Adi kA pradarzana mahAnagaroM kI sar3akoM para hotA hai? yA kAmukatApUrNa dhArAvAhikoM kA prasAraNa karanevAle TelIvijana sar3akoM para lage rahate haiM, jisase mahAnagaroM meM vihAra karanevAle muniyoM kI una para najara par3e? aura kyA IryAsamiti kA pAlana karanevAle (cAra hAtha jamIna ko dekhakara calanevAle) muni calate-calate ina dRzyoM ko dekha-samajha sakate haiM? unheM dekhane ke lie muniyoM ko sar3aka para rukanA hogA aura yadi TelIvejana bijalI ke khaMbhoM yA vRkSoM kI zAkhAoM para laTaka rahe hoM, to A~kheM Upara karanI hoNgii| kyA DaoN0 anilakumAra jI ne kisI digambarajaina muni ko sar3aka para rukakara TelIvijana ke kisI dRzya ko dekhate hue dekhA hai? yadi nahIM, to parivartita deza-kAla se hAni kA aisA mithyA prarUpaNa kyA eka ImAnadAra lekhaka ke lie ucita hai? uparyukta dRzya to kyA, kAmavikAra utpanna karane ke lie sar3aka para calatI kisI strI ke darzana hI kAphI haiN| aura sar3aka para calatI kisI strI ke darzana se kyA nagna muni ke hI mana meM 4 disambara 2006 jinabhASita Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmavikAra utpanna ho sakatA hai, vastradhAriyoM ke mana meM nahIM? yadi vastradhAriyoM ke mana meM bhI ho sakatA hai, to kAma vikAra kI utpatti meM muni kI nagnatA doSI kaise ho sakatI hai? nahIM ho sktii|| DaoN0 anilakumAra jI ne vartamAna kI parivartita paristhiti kA dUsarA udAharaNa dete hue likhA hai ki "Aja ke glaimarayukta saMsAra kI Ama janatA to aura adhika usameM (kAma meM) lipta ho gayI hai| unake vikArabhAva to haiM hii| zaharoM aura mahAnagaroM meM nagna sAdhu bhramaNa kara Ama janatA ke vikArabhAvoM ko uttejita karane meM mAdhyama kyoM baneM?" (zodhAdarza-58/ pR. 34) / ___isa sandarbha meM bhI maiM DaoN0 anilakumAra jI se jAnanA cAhatA hU~ ki digambarajaina samAja kI mAtAe~, bahaneM aura bahU-beTiyA~ digambara muniyoM ko AhAradAna karatI haiM, taba kyA unake mana meM kAmavikAra uddIpta hotA hai? DaoN0 anilakumAra jI bhI digambara jaina haiM, unake parivAra kI aura rizte kI mahilAoM ne bhI digambara muni ko AhAradAna kiyA hogA, unase unheM apane kathana kI satyatA pramANita karAnI caahie| AhAradAna karanevAlI mahilAoM kA anubhava DaoN0 anilakumAra jI ke kathana ke sarvathA viparIta hai, yaha isI se siddha hai ki yadi anilakumAra jI kA kathana satya hotA, to nabbe pratizata jaina mahilAoM ne digambara muniyoM ke darzana karanA aura AhAradAna karanA chor3a diyA hotA, balki jainadharma hI chor3a diyA hotA aura jainadharma kabhI kA lupta ho gayA hotA, kyoMki apane pAtivrata dharma ko bhaMga kara pApakarma ke bandhana meM baMdhane ke lie sabhI mahilAe~ taiyAra nahIM ho sktiiN| kintu jainadharma Aja taka akSuNNa hai aura isake anuyAyiyoM kI saMkhyA meM vRddhi huI hai| aneka dhanasampanna suzikSita zvetAmbarajaina parivAra paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI ke anuyAyI bana gaye haiM aura unakI atyanta pratibhAzAlI, uccazikSAprApta putriyA~ AcAryazrI se AjIvana brahmacaryavrata lekara dharmasAdhanA karatI huIM AryikAdIkSA kI pratIkSA kara rahI haiN| ve AcAryazrI tathA saMghastha muniyoM ke darzana-pUjana karatI haiM, unheM AhAra detI haiM aura unake mana kI pavitratA ke darzana koI bhI kara sakatA hai| yadi DaoN0 anilakumAra jI kA kathana satya hotA, to ve zvetAmbara kanyAe~ apane savastra garuoM ko choDakara digambaragaru kI zaraNa meM na aatiiN| aura bhI aneka jainetara parivAra digambara jaina muniyoM ke ziSya bane haiN| hajAroM varSa prAcIna, prAgvaidika digambara jainadharma kA Aja taka akSuNNa rahanA aura jainadharmAvalambiyoM kI saMkhyA meM vRddhi honA, isa bAta kA sabUta hai ki DaoN0 anilakumAra jI kI dhAraNA sarvathA mithyA hai| kAmavAsanA ke uddIpana kA manovijJAna strI-puruSa meM eka-dUsare ke prati kAmAtmaka AkarSaNa utpanna honA svAbhAvika pravRtti (Instinct) hai| yaha dhArmika aura sAmAjika saMskAroM evaM anuzAsana se niyaMtrita hone ke kAraNa dharmaprANa striyoM meM pati ke atirikta anya kisI bhI puruSa ke prati pravRtta nahIM hotii| kAmAtmaka AkarSaNa kA kendra mukhyarUpa se mukha hotA hai| sarva prathama mukha kA saundarya tatpazcAt sugaThita-suDaula dehayaSTi kAmAtmaka AkarSaNa utpanna karatI hai| yadi mukha kurUpa hotA hai, to na to sugaThita dehayaSTi AkarSaNa paidA kara pAtI hai, na zarIra kA koI anya aNg| ve saba bIbhatsa lagane lagate haiN| __mukha kA saundarya hI kAmAtmaka AkarSaNa kA kendra hotA hai, yaha sampUrNa mAnavasamAja dvArA svIkRta hai| isIlie parastriyoM ke prati puruSoM ke kAmAtmaka AkarSaNa ko rokane ke lie ghUghaTa aura burake kI prathA pracalita kI gyii| isI prakAra striyoM ke lie parapuruSa ke dikhAI dene para A~kheM nIcI kara lene kI maryAdA banAyI gyii| bhadra striyA~ aisA hI karatI haiN| parapuruSa ke sAmane A jAne para ve apanI dRSTi yA to nIce kara letI haiM, yA dAyeM-vAyeM ghumA letI haiN| jina puruSoM se unheM bAta karanA Avazyaka ho jAtA hai, unakI tarapha ve dekhatI haiM, kintu satata dRSTi milAkara bAta nahIM krtiiN| isa manovaijJAnika satya para dRSTipAta karane se hama isa niSkarSa para pahu~cate haiM ki nagna muni ko dekhakara kisI strI meM unake prati kAmAtmaka AkarSaNa tabhI utpanna ho sakatA hai, jaba unakA mukha sundara ho aura dehayaSTi bhI sugaThita -disambara 2006 jinabhASita 5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura saMskArita ho / yadi aisA nahIM hai, to unakA guhyAMga dRSTigocara hone para bhI kAmoddIpana nahIM ho sktaa| yaha bhI eka manovaijJAnika satya hai ki nagna zarIra zobhAyamAna nahIM hotA, vaha azobhanIya lagatA hai, isalie strI aura puruSa zarIra ko vastrAbhUSaNoM se alaMkRta karate haiN| striyoM ko to solaha zRMgAra karanA par3atA hai| aura Ajakala to byUTI-pArlara meM jAye binA unakA saundarya nikhara nahIM paataa| yataH nagna zarIra svabhAvataH zobhanIya nahIM lagatA aura snAna, saMskAra Adi na karane se muniyoM kA zarIra malina ho jAtA hai, dA~ta bhI pIle ho jAte haiM, kezaloca karane se sira aura dAr3hI ke bAla bhI betaratIba ugate haiM, isase unake zarIra kI azobhanIyatA bar3ha jAtI hai| yahA~ taka ki vaha glAni-janaka bhI ho jAtA hai, isIlie zrAvakoM ko "manitana malina na dekha ghinAve" yaha upadeza diyA gayA hai| maniyoM ke malina zarIra se ghaNA na karanA samyagdarzana kA 'nirvicikitsA' nAmaka guNa mAnA gayA hai| digambaramuni ke aise zarIra se kisI strI meM kAmoddIpana honA to dUra, kisI anya prakAra se kAmoddIpta huI strI yadi aise muni ke darzana kara le, to usakA uddIpta kAma kAphUra ho jAyegA, ulaTe paira bhAgegA / zvetAmbaragrantha pravacanaparIkSA' meM boTika zivabhUti kI kathA AyI hai| vaha zvetAmbara sAdhu bana jAtA hai, kintu kucha samaya bAda zvetAmbara-sampradAya chor3akara daigambarI dIkSA le letA hai| use dekhakara usakI bahina uttarA bhI sAdhvI banane ke lie vastra tyAga kara nagna ho jAtI hai| jaba vaha nagara meM jAtI hai, to eka vezyA kI dRSTi usa para par3atI hai| vaha socatI hai ki strI nagna hone para bar3I bIbhatsa lagatI hai| yadi kAmuka puruSa ise isa sthiti meM dekha leM to unheM strI-zarIra se ghRNA ho jAyegI aura ve mere pAsa AnA chor3a deMge, jisase merA dhandhA caupaTa ho jaayegaa| yaha socakara vaha uttarA ke nagna zarIra para eka vastra DAla detI hai| uttarA bhI use svIkAra kara letI hai| yaha kathA isa tathya ko ujAgara karatI hai ki strI ho yA puruSa, usakA zarIra vastrAvRta hone para hI zobhAyamAna hotA hai, nirvastra hone para nhiiN| ataH digambara muni kA zarIra AkarSaNahIna hone se kAmoddIpana meM samartha nahIM hai| santadRSTi se avalokana kAmavikAra kA janaka nahIM yaha bhI eka manovaijJAnika satya hai ki kisI vastu ko dekhane-chUne se hamAre mana meM kyA bhAva utpanna hogA, yaha hamArI dRSTi yA bhAvanA para nirbhara hotA hai| eka nItijJa ne kahA hai __ manaH kRtaM kRtaM manye na zarIrakRtaM kRtm| yenaivAliGgitA kAntA tenaivAliGgitA sutaa|| arthAt mana se kiyA gayA kArya hI yathArtha hotA hai, zarIra se kiyA gayA nhiiN| jisa zarIra se patnI kA AliMgana kiyA jAtA hai, usI se putrI kA bhI kiyA jAtA hai| tAtparya yaha ki patnI bhI strI hotI hai aura putrI bhI, kintu patnI ke prati patnIrUpa bhAvanA (aisI strI hone kI bhAvanA jisake sAtha kAma-vyavahAra pApa nahIM hai) hotI hai aura putrI ke prati putrIrUpa bhAvanA (aisI strI hone kI bhAvanA, jisake sAtha kAma-vyavahAra pApa hai) hotI hai| isalie patnI kA AliMgana patnIbhAva se kiyA jAtA hai, ata: usa AliMgana se mana meM kAmabhAva utpanna hotA hai, kintu putrI kA AliMgana (gale lagAnA) putrIbhAva se kiyA jAtA hai, ataH usa AliMgana se kAmabhAva utpanna nahIM hotaa| duniyA ke pichar3e se pichar3e samAja meM bhI mAtA ko mAtA kI dRSTi se, pitA ko pitA kI dRSTi se , bahina ko bahina kI dRSTi se, bhAI ko bhAI kI dRSTi se, beTI ko beTI kI dRSTi se aura beTe ko beTe kI dRSTi se dekhane ke saMskAra paramparA se prApta hote haiM, isIlie pArivArika aura dhArmika naitikatA kAyama rahatI hai| aura samAja ke anya strI-puruSoM ko unakI umra ke anusAra mAtA-pitA, bhAI-bahina aura putra-putrI kI dRSTi se dekhane kA upadeza diyA jAtA hai| isI bajaha se sAmAjika aura dhArmika naitikatA kAyama rahatI hai| isI prakAra sAdhusantoM ko bhI sAdhu-santoM kI dRSTi se dekhane para anaitika bhAva kI utpatti ke lie avakAza nahIM rhtaa| yataH digambarajaina muniyoM ke prati prAyaH sabhI striyoM ke mana meM santabhAvanA vidyamAna hotI hai, isalie isa bhAvanA ke sAtha unake darzana karane se unake mana meM na kAmabhAva utpanna hotA hai, na glaanibhaav| tathA santabhAvanA se darzana karate hue bhI 6 disambara 2006 jinabhASita Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadrastriyA~ digambaramuni ke nAbhi se nimnabhAga kI ora dRSTi nahIM ddaaltiiN| isake bAvajUda bhI digambara muniyoM ke sar3akoM para se nikalane ko striyoM meM kAmavikAra kI utpatti kA nimitta mAnakara nagaroM meM unake vihAra kA niSedha kiyA jAya, to striyoM meM kAmavikAra kI utpatti savastra puruSoM ke tAruNya evaM saundarya ko dekhakara bhI ho sakatI hai, taba kyA sabhI puruSoM kA sar3akoM para AvAgamana banda kara denA ucita hogA? yadi nahIM, to kAmabhAva ke uddIpana kA tarka dekara digambara muniyoM ke nagaroM meM vihAra ko anucita batalAnA tarkasaMgata kaise ho sakatA hai? Adhunika sabhyatA meM azlIla nagnatA bhI azlIla nahIM muni kI nagnatA vairAgyabhAva se sampRkta hone ke kAraNa azlIla nahIM hai, kintu Adhunika sabhyatA meM to kAmukatA se sampRkta nagnatA bhI azlIla nahIM mAnI jaatii| philmoM meM aura dUradarzana para nartakiyoM ke jo nRtya dikhAe jAte haiM, unameM gopanIya aMgoM kA pradarzana mukhya rahatA hai| vakSasthala para na to blAUja rahatA hai, na dupaTTA, kevala vizeSa prakAra se DijAina kiyA huA eka itanA choTA sA vastra rahatA hai, jisase stanoM kA AdhA bhAga spaSTa dikhAI detA hai| isI prakAra adhobhAga para bhI itanI choTI painTI yA skarTa rahatI hai, jisase kevala nitambabhAga AvRta rahatA hai, jaMghAe~ bilakula khulI rahatI haiN| aura nRtya meM stanoM aura nitamboM kA bAra-bAra saMcAlana kiyA jAtA hai tathA netroM ke dvArA tIvra kAmukatA TapakAI jAtI hai| Adhunika 'svima sUTa' meM to yuvatiyoM ke nitamba bhI ughar3e rahate haiN| ise sensara borDa azlIla nahIM mAnatA aura darzaka isakA virodha nahIM karate, isake viparIta usameM bar3A rasa lete haiN| philmoM aura TI.vI.-dhArAvAhikoM meM nAyaka-nAyikA kI AliMganamudrAe~, cumbanakriyA aura balAtkAra ke dRzya dikhAe jAte haiN| 'baiNDiTa kvIna' jaisI hindI philmoM meM nAyikA ke sAtha khalanAyaka ko sambhoga karate hue aura nAyikA ko nagna ghumAte hue dikhAyA gayA hai, jise sensara borDa aura Aja ke pragatizIla buddhijIvI varga ne azlIla nahIM maanaa| philmI gItoM meM aise azlIla zabdoM kA prayoga kiyA jAtA hai, jinheM gAkara AvArA, guNDe, badamAza sar3akoM para aura garlsa kAlejoM ke Asa-pAsa lar3akiyoM ko cher3ate haiM, aura ina gItoM ko seMsara borDa azlIla nahIM maantaa| dUradarzana ke mAdhyama se yaha azlIlatA ghara-ghara meM praviSTa ho gayI hai aura pAzcAtya saMskRti meM ra~ge Adhunika parivAra pitA-putrI, bhAI-bahina kI maryAdAoM ko tAka para rakhakara ise mAnyatA dete jA rahe haiN| nagaroM aura mahAnagaroM ke caurAhe azlIladRzyoM vAle philmI vijJApanoM se paTe par3e haiN| vAstavika jIvana meM bhI adhikAMza yuvatiyoM ne chAtI para dupaTTA DAlanA chor3a diyA hai aura ve jInsa ke sAtha custa TI zarTa pahanakara binA dupaTTA DAle bAhara nikalatI haiM, pArTiyoM, zAdI-vivAhoM meM jAtI haiM, mArkeTiMga karatI haiN| aisI kAmuka nagnatA ke sAmane digambaramuni kI kAmavikArazUnya nagnatA to kisI ginatI meM hI nahIM aatii| jahA~ uparyukta kAmuka nagnatA ko azlIla na mAnA jAya, vahA~ digambaramuni kI kAmavikArazUnya, mokSa kI sAdhanabhUta, zizuvat nirdoSa nagnatA ko azlIla mAnanA kitanA bar3A DhoMga, kapaTa aura anyAya hai, yaha AsAnI se samajhA jA sakatA hai| digambaramuni kI nagnatA uparyukta nagnatA ke samAna azlIla na hone se samAja ke lie ghAtaka nahIM hai, balki hitakArI hai, kyoMki usase mokSa ke mArga para calane aura apane AcaraNa ko pavitra banAne kA sandeza milatA hai| ataH pUrvokta buddhijIviyoM ko use anucita batalAne aura usakA tyAga karAne kA sadAcAra-ghAtaka prayatna karane kI bajAya uparyukta azlIla nagnatA ko phailane se rokane kA prayatna karanA cAhie, jisake kAraNa sAmAjika maryAdAoM aura naitika AcaraNa ke lie gaMbhIra saMkaTa paidA ho gayA hai| naitikatA kI jar3eM dhArmika vizvAsoM meM sAmAjika maryAdAoM aura naitika AcaraNa kI jar3eM dhArmika vizvAsoM meM hotI haiN| manuSya hiMsAdi pApoM se kevala isalie nahIM DaratA ki use kAnUna sajA degA, balki isa vizvAsa ke kAraNa bhI DaratA hai ki pApa karane se use agale disambara 2006 jinabhASita 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma meM naraka ke duHkha bhogane pdd'eNge| jina pazuoM kI hatyA kAnUnana jurma nahIM hai, jisa mAMsabhakSaNa, madyapAna, parastrIgamana aura AvazyakatA se adhika dhanasaMcayarUpa parigraha kI kAnUna meM koI sajA nahIM hai, unase manuSya kevala naraka ke bhaya se bacatA hai| bhAI-bahana, pitA-putrI Adi ke bIca jo kAma-vyavahAra tyAjya mAnA jAtA hai, usake pIche dhArmika vizvAsa hI kAraNa hotA hai| strI pAtivratadharma kA pAlana kevala dhArmika vizvAsa ke hI kAraNa karatI hai| vivAhapUrva yaunasambandha bhI dharma meM vizvAsa hone ke hI kAraNa pApa samajhA jAtA hai| manuSya apane prANa dekara bhI dUsare ke prANoM kI rakSA isa dhArmika vizvAsa ke kAraNa karatA hai ki use puNya lagegA aura agale janma meM sukha prApta hogaa| digambaratva digambarajaina dharmAvalambiyoM ke dhArmika vizvAsoM kI nIMva hai| digambaramuniyoM ke lie digambaratva ke parityAga kI salAha dekara yadi use DhahA dene kI koziza kI gayI, to digambarajainoM ke lie naitika AcaraNa ke aucitya kA koI AdhAra nahIM rhegaa| kisI ke mastiSka meM balapUrvaka koI dUsare vizvAsa DhUMse nahIM jA skte| digambaratva ke viSaya meM gA~dhI jI kA mata agrAhya rASTrapitA mahAtmA gA~dhI ne 'navajIvana' (31 maI 1931) meM digambara muniyoM ke lie vastradhAraNa kA jo aucitya batalAyA thA, usase sahamata nahIM huA jA sktaa| gA~dhI jI eka rASTranetA the| deza kI AjAdI aura utthAna ke lie unake dvArA darzAyA gayA mArga atyanta upayukta thaa| isake lie hama saba dezavAsI unake RNI haiM aura ve hamAre lie vandanIya evaM AdaraNIya haiM / kintu dhArmika vizvAsoM kA sambandha Izvara, tIrthaMkara, bhagavAn, khudA aura gaoNDa (The God) se hotA hai, ataH dharma ke viSaya meM unake hI upadeza sarvopari hote haiN| digambaratva tIrthaMkaroM dvArA upadiSTa mokSa kA mArga hai aura atyanta yuktisaMgata evaM vijJAna-manovijJAna-sammata hai| isalie koI bhI digambara jaina usa upadeza ke viruddha kisI bhI vicAra ko ucita nahIM mAna sktaa| digambaratva ke aucitya kA pratipAdana Upara kiyA jA cukA hai| sva0 bairisTara campatarAya jI jaina, jainadharma ke mahAn vidvAn evaM uccakoTi ke vidhivettA hue haiN| unhoMne gA~dhI jI ke ukta vicAra se asahamati vyakta karate hue eka patra unake lie likhA thA, jisameM aneka pramANoM se digambaratva kA aucitya siddha kiyA thaa| gA~dhI jI ne usa patra kA uttara bhI diyA thA, kintu ve apane hI vicAroM para kAyama rhe| bairisTara campatarAya jI ne gA~dhI jI ke usa uttara kA bhI pratyuttara diyA thaa| una sabako 'jinabhASita' ke prastuta aMka meM prakAzita kiyA jA rahA hai| 'zodhAdarza' ke mAnya sampAdaka kI TippaNI para do zabda ____ jahA~ taka 'zodhAdarza'-55 (mArca 2005 I.) ke mAnya sampAdaka kI TippaNI kI bAta hai, vaha kitanI galata hai, yaha ukta patrikA ke pradhAna-sampAdaka sva0 zrI ajitaprasAda jI jaina ke agraja tathA sahasampAdaka zrI ramAkAnta jI jaina evaM sampAdana-salAhakAra DaoN0 zazikAnta jI jaina ke pUjya pitA jI aura jainadarzana ke mahAn vidvAn paramAdaraNIya sva0 (DaoN0) jyotiprasAda jI jaina ke lekha 'digambaratva kA mahattva' se bhalI bhA~ti spaSTa ho jAtA hai| isa lekha ko bhI hama 'jinabhASita' ke isI aMka meM uddhRta kara rahe haiN| zithilAcAra se digambaratva ko khatarA yaha avazya dhyAna dene yogya hai ki isa atyanta prAcIna mahAn digambarajaina paramparA ko vartamAnakAla ke katipaya zithilAcArI muniyoM ke patitAcAra se khatarA hai| ise hameM pUrI dRr3hatA se rokanA hogaa| pratyeka zrAvaka kA yaha karttavya hai ki vaha isa bAta ke lie muniyoM ko vivaza kare ki kisI bhI munisaMgha meM AryikAe~ aura brahmacAriNiyA~ na to sAtha meM raheM, na sAtha-sAtha vihAra kareM tathA jo muni 28 mUlaguNoM kA jAna-bUjhakara tiraskAra kareM, kezaloca na kara bleDa se dAr3hI banAyeM, snAna kareM, braza se dA~ta sApha kareM, mobAila phona rakheM, hITara aura e.sI Adi kA prayoga kareM aura isI prakAra ke munidharma -viruddha anya kArya kareM, unheM koI bhI zrAvaka muni na mAne aura aura unakI vandanA Adi na kre| isa mahAn digambarajaina dharma kI rakSA ke lie yaha atyanta Avazyaka hai| ratanacandra jaina 8 disambara 2006 jinabhASita Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gA~dhI jI aura campatarAya jI ke pArasparika patra rASTrapitA mahAtmA gA~dhI ne 'navajIvana' (31 maI 1931) meM digambara muniyoM ke nagna vihAra ke virodha meM jo vicAra vyakta kiye the, unake sandarbha meM sva0 bairisTara campatarAya jI jaina ne patra likhakara gA~dhI jI ke vicAroM ko tathyaviruddha evaM dharmasvAtantrya-virodhI siddha kiyA thaa| gA~dhI jI ne bhI mAnya campatarAya jI ko uttara bhejA thaa| usake uttara meM bhI campatarAya jI ne gA~dhI jI ko patra likhA thaa| zodhAdarza - 55 ( mArca 2005 I.) meM pR. 52 para sampAdaka mahodaya ne gA~dhI jI ke uparyukta vicAroM ko to uddhRta kiyA hai, kintu usake uttara- pratyuttara meM likhe gaye bairisTara campatarAya jI evaM gA~dhI jI ke patroM ko prakAzita nahIM kiyaa| yaha dekhakara bhUtapUrva iMjIniyara, saptama pratimAdhArI, bra. zAntilAla jI jaina ne ve tInoM patra 'zodhAdarza' ke mAnya sampAdaka ko bheje the, phira bhI unhoMne unheM prakAzita karane kA kaSTa nahIM kiyaa| yadi prakAzita karate, to prabuddha pAThakoM ko pakSa-vipakSa ke tarkoM kA anuzIlana kara samucita dRSTi banAne kA avasara miltaa| ve tInoM patra uparyukta uddezya se nIce prakAzita kiye jA rahe haiM / patravyavahAra a~garejI meM huA thaa| unakA hindI anuvAda prastuta kiyA jA rahA hai| 'navajIvana' (31 maI 1931 ) meM prakAzita gA~dhI jI ke vicAra maiM mAnatA hU~ ki manuSya mAtra kI Adarza sthiti digambara kI hai, parantu Adarza manuSya sarvathA nirdoSa hotA hai, vikArazUnya hotA hai| aisI nirdoSatA ke binA yadi koI vyakti naMgA ghUmatA hai, to vaha doSI mAnA jAyegA / digambara sAdhu, yadi nirvikAra hoM, to bhI samAja kI maryAdA kI rakSA karanA unakA dharma hai| digambara sAdhu ko zaharoM meM jAne kI AvazyakatA nhiiN| yadi AvazyakatA ho, to kama-se-kama zahara kI maryAdA kI rakSA unheM karanI caahie| aisA na karake yadi ve nagnAvasthA meM zahara meM praveza karane kA Agraha kareM, athavA zrAvaka aisI jida kareM, to merI dRSTi se vaha adharma hogaa| svayaM mujhe nagnAvasthA priya hai| yadi maiM nirjana meM rahatA hoU~, to nagnAvasthA meM hI rahU~, parantu isa vikAramaya jagata meM nagnAvasthA ke sAmAnya AcaraNa ho jAne kI sambhAvanA kama hai| nIti banAye rakhane ke lie kisI bhI mahApuruSa ke lie yaha Avazyaka hai ki vaha apane guptAMgoM ko Dhake rhe| yaha usakA dharma hai| dharma ko jAnane aura usakI rakSA karanevAlA yaha vicAra nahIM karatA hai ki 'yaha merA adhikAra hai'| vaha to socatA hai ki 'yaha merA kartavya hai'| aisA socanevAle kA nagna rahanA kartavya nahIM ho sakatA / kartavya aparigraha kA hai| aparigraha mAnasika dharma hai| jo sAdhu sAmAjika kartavya pAlana ke lie laMgoTI kA bhAra vahana karatA hai, vaha parigrahI nahIM, balki saMyamI hai| jo sAdhu sAmAjika lajjA kI paravAha kiye binA nagna vicaraNa karane kA Agraha karatA hai, vaha svecchAcArI hai| sAdhu aisA kAma kabhI na kare, jisase prajA kI hAni ho / samAja bhI use aisA karane ke lie kabhI protsAhita na kare / ('zodhAdarza - 55', mArca 2005 I. se uddhRta) ukta vicAroM ke sandarbha meM campatarAya jI kA gA~dhI jI ko patra : preSaka campatarAya jaina dvArA - iMpIriyala baiMka oNpha inDiyA 22, olDa breDa sTrITa, landana I. sI. 2 sampAdaka priya mahAtmA jI, hAla hI meM prakAzita navajIvana meM jaina muniyoM kI nagnatA ke bAre meM saradAra vallabhabhAI paTela ke dharma-virodhI disambara 2006 jinabhASita 1 julAI, 1931 9 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAroM ke samarthana meM Apake avivekapUrNa vicAroM (impolitic notions) ko par3hakara mujhe atyanta duHkha huA hai| saradAra vallabhabhAI paTela nizcita rUpa se rASTrIya netA haiM aura satyAgraha ke saMbaMdha meM unake vicAroM ko aisA koI vyakti cunautI nahIM de sakatA, jisane rASTra kI unake barAbara ni:spRha sevA na kI ho| parantu vyAyAma meM nipuNa vyakti cAhe kitanA bhI apane viSaya kA jAnakAra ho, vaha AryuvijJAna aura zalya-cikitsA viSaya para apane vicAra adhikArapUrvaka prakaTa nahIM kara sktaa| ThIka isI prakAra saradAra paTela ko, jinheM saMtoM ko nagnatA ke bAre meM samIcIna jJAna nahIM hai, apane vicAra binA soce-samajhe pragaTa nahIM karanA cAhie the| jahA~ taka ApakA prazna hai, Apa Aja vizva ke mAne hue aise vyakti haiM, jinakA koI mukAbalA nahIM hai| parantu merA mAnanA hai ki anya vyaktiyoM kI apekSA Apa yaha bhalI bhA~ti samajhate haiM ki jainadarzana ko ThIka se samajhane ke liye jIvana bhara adhyayana karanA Avazyaka hai aura use sahI pariprekSya meM samajhane ke liye vaijJAnika, bauddhika aura kuzAgra dRSTikoNa honA apekSita hai| isa patra meM yadi maiM Apake vicAra aura saMyogavaza saradAra paTela ke vicAroM kI samAlocanA vistRta rUpa se karU~ to mujhe AzA hai Apa aisA karane ke liye apanI svIkRti pradAna kreNge| ___ yadi saradAra paTela ne jo kucha kahA hai, vaha sahI hai, to phira kyA isakA artha yaha hogA ki svarAjya milane ke uparAMta jaina apane dharma ko pAlane ke liye, kama se kama nagna sAdhu vihAra ke liye, svataMtra nahIM raheMge? sAmAjika mAnyatAyeM samaya-samaya para badalatI rahatI haiM, parantu dharma ke maulika siddhAntoM meM koI parivartana nahIM hotaa| agara inameM parivartana hone lage, to ve siddhAnta sahI aura satya nahIM raha skte| vartamAna meM samAja meM eka ora jahA~ Amoda-pramoda aura chichorApana hai, vahIM dUsarI ora rAjanIti aura dhana-sampatti ke pradarzana kA mAhaula hai| dharma ko lagabhaga bhulA diyA gayA hai| kyA Apa isa prakAra kI sAmAjika vyavasthAoM se yA unakI mAnyatAoM se mArgadarzana lenA pasanda kareMge ? kyA Apa cAheMge ki dharma ke mUla siddhAntoM meM vikRtiyA~ yA kaluSatA Ane dI jAveM, kyoMki samAja isa samaya saMtoM kI nagnatA ko acchA nahIM mAna rahA hai; yA Apa cAheMge ki samAja kI mAnyatAyeM dharma ke siddhAntoM ke anusAra banAI jAveM kyoMki dharma ke mala siddhAnta hI sarvotkaSTa haiM? kyA Apa nahIM mAnate ki Arya sa bhinna hai, kyoMki Arya sabhyatA cAra AdarzoM para AdhArita hai, ve Adarza haiM - dharma, artha (sampatti-arjana), kAma (bhoga) aura mokSa / jabaki anArya sabhyatA kevala do Adarza mAnatI hai aura ve haiM - arjana aura bhoga / kyA Apa cAheMge ki anArya sabhyatA usa Arya sabhyatA kA sthAna grahaNa kara le, jo ucca AdarzavAdI hai ? __aura jahA~ taka jainoM kA prazna hai, kyA ve apane Apa meM eka samAja nahIM haiM ? ve jaina, saMtoM kI nagnatA ko sarvotkRSTa aura vandanIya mAnate haiN| ve unakI pUjA karate haiN| kyA unakI pUrI taraha upekSA kara dI jAvegI? oM meM bhI nagna saMta hote haiM, jo zaharoM meM hajAroM kI saMkhyA meM, jahA~ cAheM vahA~ gamana karate haiM aura unakI pUjA-upAsanA sabhI vargoM ke dvArA, jinameM mahilA aura bAlikAyeM bhI sammilita haiM, kI jAtI hai| aura usa varga ke bAre meM kyA kahA jAya, jo maMdira meM jAkara zivaliMga kI pUjA arcanA karate haiM, jisameM strI-puruSa donoM ko pratyakSa kAmaviSaya kA sevana karate hue darzAyA gayA ho? puruSa hI nahIM, balki mahilAyeM aura javAna lar3akiyA~ bhI patthara ke zivaliMga aura yoni para jalAbhiSeka karatI haiM aura hare pAna ke patte Adi arpita karatI haiN| aura ur3IsA meM purI ke mahAna jagannAtha maMdira ke gumbaja meM jo citra bane hue haiM, jahA~ sabhI varga ke hindU parivAra lAkhoM kI saMkhyA meM pUjana ke liye ekatrita hote haiM, unake bAre meM kyA kahA jAya ? sambhava hai ki Apake parivAra aura saradAra paTela ke parivAra ke sadasyoM ne zivamaMdira meM pUjA arcanA kI hogI aura ho sakatA hai, kucha sadasya purI ke jagannAtha maMdira bhI gaye hoN| __ kyA Apa cAheMge ki maiM purI ke mandira ke vizeSa pahaluoM para kucha prakAza DAlU~ ? maMdira ke cAroM ora binA kisI AvaraNa ke aisI mAnava AkRtiyA~ banI huI haiM, jinameM vAstavika kAma-sevana ke dRzya pradarzita kiye gaye haiM ? kyA hindU samudAya ko apane nagna saMtoM se yA mandiroM meM kAma-sevana ke dRzya-pradarzana se yA purI kI AvaraNarahita kAmakRtyoM meM saMlagna mAnava AkRtiyoM ko dekhakara kSobha paidA hotA hai ? hindustAna meM hindU samudAya kI saMkhyA lagabhaga 25,00,00,000 hai / Apa jaba samAja kI bAta karate haiM to kyA Apa 25 karor3a hinduoM ke pratinidhitva 10 disambara 2006 jinabhASita Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI bAta karate haiM? agara nahIM to Apa itane bar3e samudAya ko, jo uparyukta pUjA-arcanA karatA ho, usako anadekhA kaise kara sakate haiM ? kRpayA bhUtakAla meM jo hamAre samAja meM calana thA, usake Upara bhI eka dRSTi DAleM / rAjA-mahArAjA, unake maMtrI aura dhanADhya vyakti apane parivAra ke sadasyoM ke sAtha, jinameM unakI patniyA~, mAtAyeM, bahineM aura putriyA~ " bhI sammilita rahatI thIM, aise sAdhuoM ke darzana-pUjana ke liye jAte the, jo samAdhi ke samaya pUrNa nagna sthita hote the / rAniyA~ aura rAjakumAriyA~ unake pairoM kI mAliza yA zarIra kA prakSAlana karane meM apanA saubhAgya samajhatI thiiN| yadi aise kisI saMta ko ve apane yahA~ bhojana karA lete the, to ve apane Apa ko atyanta gauravAnvita mahasUsa karate the / itihAsa se vidita hotA hai ki Arya samrAT itihAsa puruSa candragupta, jaina the jinhoMne, na kevala nagna jaina saMtoM kI pUjA-arcanA kI, balki svayaM bhI jaina saMta bana gye| zreNika, magadha ke samrAT the / ve bhI digambararUpadhArI bhagavAn mahAvIra ke caraNoM meM baiThakara unakI tathA anya nagna digambara sAdhuoM kI pUjA-arcanA karate the| unakI mahArAnI digambara sAdhuoM kI bhakta thIM aura unakI pUjA-arcanA aura sevA meM saMlagna rahatI thiiN| usI prakAra samrAT amoghavarSa digambara muni bana gaye the| mere priya mitra ! kyA Apa nahIM socate ki ye sabhI samrAT aura mahArAniyA~ eka samAja ke aMga the| kyA ApakI dRSTi meM ve saba pAgala the ? yadi Apane bhArata ke prAcIna itihAsa kA adhyayana kiyA ho, to Apa pAyeMge ki na kevala bhagavAn mahAvIra balki anya aneka dharmaguru jaise maMkhali gozAla aura pUrana kazyapa pUrNa digambara veza meM vicaraNa karate the aura kisI ko bhI unake vyavahAra se kSobha yA bhaya paidA nahIM huaa| jaina nItizAstra aura AcArazAstra hameM itanI prAcIna paramparA se prApta hue haiM, jisakI thAha pAnA saMbhava nahIM hai| aura aisA koI bhI svarAjya, svarAjya nahIM kahalA sakatA, jo una paramparAoM meM kisI bhI prakAra ke parivartana kI koziza kre| briTiza sarakAra ne bhI, jaba vaha yahA~ sattA meM AI, una dhArmika siddhAntoM aura paramparAoM meM koI parivartana nahIM kiyA thA / mere priya mitra ! jisa svarAjya ko prApta karane kA Apa prayatna kara rahe haiM, usakI prApti ke pUrva hI Apane apane isa maMtavya ko prakaTa kara diyA hai ki jaina saMtoM ko apanI prAcIna paramparA ko chor3anA hogaa| kyA Apa gambhIra haiM i hamAre liye aise svarAjya kI koI kImata hogI ? aura kyA Apane hinduoM se isa sambandha meM rAya le lI hai ki ve apane sabhI nagna saMtoM ko bAhara kara deMge aura una sabhI mandiroM ke una dRzyoM ko naSTa kara deMge jinameM nagnatA pradarzita hai ? mere priya AdaraNIya mitra ! sambhavatayA Apa kA vicAra ho sakatA hai ki muslima dharma, jisake mAnanevAloM kI saMkhyA adhika hai, nagna sAdhuoM ke vicaraNa ke viruddha ho aura unake vicAroM kA bhI sammAna karanA caahie| mere acche mitra, sabase pahale to maiM Apase yaha jAnanA cAhU~gA ki kyA unhoMne Apako unake pratinidhitva kA adhikAra diyA hai| aura dUsarI bAta ki yadi maiM Apake sthAna para hotA to apanI rAya banAne ke pUrva sAre tathyoM para gambhIratApUrvaka vicAra krtaa| zAyada Apako yaha jAnakara Azcarya hogA ki muslima dharma meM nagna saMtoM (daravezoM) kA hamezA bahuta Adara kiyA jAtA hai| abU kAsima gilAnI eka aise hI muslima saMta the, jo digambara mudrA meM hI vicaraNa karate the - sampUrNa nirAvaraNa avasthA meM / ucca darje ke muslima saMta pUrNa rUpa nagna hI rahate haiM, unheM 'abdula' kahA jAtA hai, ve deza meM kahIM bhI usI avasthA meM vicaraNa karate haiM / (misTIzijma eNDa mejika ina TarkI, dvArA ela. ema. je. gAraneTa) / maulAnA rama, jinakI 'masanavI' ko IrAna kA kurAna kahA jAtA hai aura jise kurAna aura hadIsa ke bAda dUsare sthAna para mAnya kiyA jAtA hai, unhoMne santoM kI nagnatA ko svIkAra kiyA hai| unakI kucha kAvya paMktiyA~ una pustakoM meM milatI haiM, jinheM isa patra ke aMta meM ullikhita kiyA jA rahA hai| ye tathya isa mAnyatA kA khaNDana karate haiM ki muslimasaMskRti saMtoM kI nagnatA ke viruddha hai| isalie yadi isa prazna ko abhI darakinAra bhI kara diyA jAya ki kyA eka samudAya apanI mAnyatAoM ko dUsare samudAya para thopa sakatA hai, to bhI muslima saMskRti se Apake mata yA vicAroM ko koI samarthana prApta nahIM hotA / Apane apane vicAroM ko sundara, suramya DhaMga se prastuta kara yaha batAne kA prayatna kiyA hai ki saMtoM ko apanA saMtatva chor3a denA cAhie, jise ve apanI atIta kI mAnyatAoM aura paramparAoM se aba taka pAlana karate A rahe haiN| mere disambara 2006 jinabhASita 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ priya mitra! kyA Apane isa prazna para gaMbhIratApUrvaka vicAra kiyA hai ki kyA Apa jaina saMtoM ko zikSA dene kI arhatA rakhate haiM ? Apa svayaM jaina nahIM haiM, lekina yadi Apa jaina hote, to bhI jaina saMta kevala tIrthaMkaroM ke upedaza kA hI pAlana karate haiN| jaise Apa kisI musalamAna, IsAI, pArasI Adi ko apane nijI vicAra mAnane ke lie bAdhya nahIM kara sakate, kyoMki ve apane-apane dharmasaMsthApakoM ke hI upadeza ko mAnate haiM, vaise hI Apake lie yahI ucita thA ki Apa jainoM ko dharma ke bAre meM koI zikSA na dete / Apane apane lekha meM parigraha aura aparigraha kA ullekha kiyA hai| ina donoM kI vyAkhyA jaisI Apane kI hai, vaha ajaina vyAkhyA hai| jaina siddhAMta meM to laMgoTI ko bhI parigraha kahA gayA hai| parigraha bAhya aura aMtaraMga donoM prakAra kA hotA hai| jaba taka Apa bAhya parigraha rakhate haiM, aMtaraMga parigraha se nivRtti nahIM ho sakatI / mere priya mitra ! Apane likhA hai ki Apako yaha vizvAsa karane kA koI kAraNa najara nahIM AtA ki jaina saMta kAma-vAsanA se mukta hote haiN| maiM yaha jAnanA cAhU~gA ki isakA Apake pAsa kyA pramANa haiM ? maiM yaha svIkAra karatA hU~ ki kucha jaina saMta utane vikAra mukta nahIM haiM, jitanA unheM honA cAhie, parantu ApakA kathana atizayoktipUrNa hai| maiM Apako aise saMtoM ke udAharaNa de sakatA hU~, jo vastutaH vikAramukta haiM / kintu mujhe nahIM lagatA ki Apa aise kisI eka bhI jaina sAdhu kA udArahaNa de sakeMge, jisane kisI mahilA se abhadra vyavahAra yA kuzIla AcaraNa kiyA ho| jo bhI ho, Apako kisI vyaktivizeSa ke durguNa dekhakara pUre sAdhu-samAja para lAMchana nahIM lagAnA cAhie / Apako yaha bhI dhyAna rakhanA hai ki saMta AsamAna se bane banAye nahIM Ate, apitu jaba ucca gRhastha saMsAra se virakta ho jAte haiM, taba mokSa kI sAdhanA ke lie sAdhu-avasthA svIkAra karate haiN| Apane 'gItA' ke eka zloka kA ullekha kiyA hai| isameM koI sandeha nahIM ki 'gItA' eka bahuta pavitra evaM mahAn graMtha hai, jisameM Aja 25,00,00,000 mAnava zraddhA rakhate haiM, kintu jainoM ke alaga dharma-zAstra haiN| Apa nizcita rUpa se yaha nahIM cAheMge ki hindU jaina dharmagraMthoM meM upadiSTa dharma kA pAlana kreN| ThIka usI prakAra koI yaha nahIM cAhegA ki Apa jainoM ko 'gItA' ke upadeza ke anusAra calane kI mA~ga kreN| phira bhI, 'gItA' meM aisA koI bhI vacana nahIM hai, jisameM yaha kahA gayA ho ki saMtoM ko nagna vicaraNa nahIM karanA caahie| merA yaha patra vistRta ho gayA hai, isalie yaha dikhalAne ke lie ki hindUdharma, islAmadharma tathA anya prAcIna dharmoM meM bhI sAdhuoM kI nagnatA ko AdaraNIya mAnA gayA hai, maiM duniyA ke vibhinna dharmagranthoM se uddharaNa nahIM dU~gA, kyoMki isase patra aura vistRta ho jaayegaa| maiM isa viSaya para Apako kevala kucha pustakoM ke nAma batalAnA cAhatA huuN| unameM se eka hai 'digambaramudrA kI sarvamAnyatA', jo jaina siddhAnta bhavana, ArA se prApta kI jA sakatI hai| maiMne svayaM isa viSaya para The Nudity of Saints nAma kI pustaka likhI hai| isa samaya vaha zAyada presa meM hai / maiM apane bhArata-sthita mitroM ko likha rahA hU~ ki prakAzita hote hI usakI eka prati Apako bheMTa kreN| mere priya mitra ! mujhe vizvAsa hai ki Apa isa viSaya para punaH vicAra kareMge aura isase sambaddha do mahattvapUrNa siddhAntoM ko pUrNa mAnyatA pradAna kareMge, jo isa prakAra haiM 1. pratyeka samudAya ko apane dharma ke pAlana kA adhikAra hai, jisameM kisI anya samudAya yA vyakti ke dvArA bAdhA na pahu~cAyI jAya / 2. rAjya kI mArga-nirdezaka nIti kA nirmANa Avazyaka hai, jisakI zakti aura sthAyitva dharma meM hastakSepa na karane ke siddhAnta meM nihita hai, cAhe dharma kA koI bhI rUpa ho / jaina samudAya ko do aise mahAn vyaktiyoM ke vicAroM se kSobha paidA huA hai, jo ucca zreNI ke rASTrabhakta aura agraNI netA haiM aura aba jaina samudAya aisI nIti ghoSita kiye jAne kI AturatA se pratIkSA kara rahA hai, jisase sthiti zIghra sa~bhala jaay| Apa aura vallabhabhAI paTela jaise netAoM ke vicAroM se vizva meM bhrama paidA ho sakatA hai aura jo loga hindUdharma aura jainadharma ke viruddha haiM aura unase IrSyA karate haiM, ve isa sthiti kA phAyadA uThAkara ina donoM dharmoM ke pAlanevAloM meM vidveSa utpanna kara sakate haiN| maiM eka kSaNa ko bhI yaha mAnane ke liye taiyAra nahIM hU~ ki Apa isa siddhAnta 12 disambara 2006 jinabhASita Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko mAnane se inakAra kara deMge ki sabhI dharmoM ke prati samabhAva rakhanA hI sarakAra kI sarvottama nIti hai / yadi koI vidhAyaka aisA mahasUsa karatA hai ki kucha dhArmika cIjeM usake dRSTikoNa yA zraddhA ke anurUpa nahIM haiM, to vaha apane saMsadIya kSetra ke logoM se una vyaktiyoM yA samudAyoM kA virodha karane ko hI kahegA jo samAja meM vivekahInatA, vidveSa aura sahanazIlatA-rahita vAtAvaraNa paidA karanA cAhate haiM / mere AdaraNIya mitra ! isa patra ke upasaMhAra ke rUpa meM kyA mujhe yaha likhane kI ijAjata deMge ki Apane apane lekha meM jina kAma-vAsanAoM aura pApa-kriyAoM kA ullekha kiyA hai, ve sahI nahIM haiM aura maiM isa sambandha meM Apase yA kisI bhI anya vyakti se carcA karane ko taiyAra hU~, jisase maiM yaha siddha kara sakU~ ki Apake vicAra sahI nahIM haiN| maiM isa samaya kevala yahI kahanA cAhU~gA ki jaina saMta tIrthaMkaroM ko chor3akara kisI anya se dhArmika mArgadarzana nahIM le skte| kyA merI yaha mA~ga adhika hai ki jainiyoM ko apanI 'mUrkhatAoM' kA pAlana kisI anya ke hastakSepa ke binA hI karate rahane diyA jAya ? vizvAsa kIjiye, Apake kaI guNoM kA samarpita prazaMsaka (campatarAya jaina ) vidyAvAridhi, jaina darzana divAkara, bAra-eNTa - lA evaM di. jaina pariSad kA AjIvana adhyakSa zrI campatarAya jI ko gA~dhI jI dvArA sAbaramatI se diyA gayA uttara zrIyuta campatarAya jaina dvArA - impIriyala baiMka oNpha inDiyA, 22, olDa breDa sTrITa, landana I.sI. 2. priya mitra, mujhe ApakA 1 julAI kA patra prApta huA hai| maiM Apako usake liye dhanyavAda detA hU~ / maiM Apase vArtA karane kA sAhasa nahIM rkhtaa| maiMne apane svayaM ke vicAroM ko sarala DhaMga se sAvadhAnIpUrvaka (jo sambhava thA ) vyakta kiyA thaa| jaba maiMne apane vicAra vyakta kiye the, usa samaya ve sabhI bAteM, jo Apane apane patra meM likhI haiM, mere sAmane thIM / senTa paoNla ke matAnusAra bahuta sI cIjeM kAnUna kI dRSTi se ThIka hote hue bhI ucita nahIM hotIM / zrI campatarAya jI kA gA~dhI jI ko pratyuttara julAI 30, 1931 dvArA- impIriyala baiMka oNpha inDiyA li. 22, olDa breDa sTrITa, landana, I. sI. 2. (jinevA) 24 agasta, 1931 priya mahAtmA jI, ApakA 30 julAI kA likhA huA patra mujhe yahA~ jinevA meM, jahA~ isa mAha maiM kucha dina vyatIta kara rahA hU~, prApta huA hai| maiM Apake tatparatApUrvaka diye gaye uttara ke liye dhanyavAda denA cAhatA hU~, kyoMki yaha viSaya jaina samudAya ke liye atyanta mahattvapUrNa hai / ApakA mo. ka. gA~dhI disambara 2006 jinabhASita 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa mujhase isa viSaya para vArtAlApa karane ke liye taiyAra nahIM haiM, yaha ApakA nirNaya ekadama ucita hai, kyoMki adhikAMza vArtAlApoM se koI samAdhAna nahIM nikltaa| Apane apane patra meM senTa paoNla ke usa kathana kA ullekha kiyA hai, jisameM unhoMne kahA thA ki 'kucha cIjeM kAnUna- sammata hote hue bhI ucita nahIM hotiiN| kintu unhoMne yaha bAta bilakula bhinna prasaMga meM kahI thii| prazna thA ki dharmanirapekSa kAnUna ke tahata mAMsasevana kAnUna-sammata hote hue bhI, kyA IsAiyoM ko usakA sevana karanA cAhie? uttara thA- nhiiN| dharma kA zAsana sarvocca hai| dharmanirapekSa kAnUna jisakI anumati detA hai, vaha hamezA ucita nahIM hotaa| isa prakAra dharma ko dharmanirapekSa yA sAmAjika kAnUna aura mAnyatAoM para vijaya prApta huI thii| yahI siddhAnta sAdhuoM kI nagnatA ke bAre meM nyAyasaMgata hai| yadi sAmAjika rUDhiyoM aura dhArmika mAnyatAoM meM virodhAbhAsa ho, to dhArmika mAnyatAe~ hI svIkArya hotI haiN| ____ yadi Apa senTa pAla ke kathana ko viparIta artha meM prayukta kareMge, to usase koI lAbha nahIM hogaa| usase to Arya saMskRti, jo devoM kI sabhyatA mAnI jAtI hai, mahaja eka sAmAjika zora-zarAbA mAtra raha jaavegii|| mujhe nahIM mAlUma ki merI digambara jaina muni banane kI icchA isa jIvana meM kabhI pUrI ho sakegI yA nahIM, parantu maiM eka dina digambara muni avazya bananA cAhatA huuN| maiM soca nahIM pA rahA hU~ ki usa samaya taka yadi svarAjya prApta ho jAvegA, to Apa mere sAtha kaisA vyavahAra kareMge ? yadi mujhe sAmAjika yA kAnUnI pratibaMdhoM ke kAraNa vastra dhAraNa karane par3eMge, to maiM apane 'nirvANa-prApti' ke ucca Adarza se vaMcita ho jaauuNgaa| yadi maiM vastra tyAga dUMgA to kAnUnI kAryavAhI kI jA sakegI yA mujhe usa paristhiti meM mRtyu daNDa diyA jA skegaa| ina donoM hI sthitiyoM meM mujhe khedakhinna honA anivArya hogaa| mere priya mitra ! kyA una paristhitiyoM meM mere liye svarAja meM nagnatA-virodhI kAnUna ke virodha meM zAMtipUrvaka satyAgraha, asahayoga-AMdolana hI ucita nahIM hogA? __ Apake vicAroM ke prakAzana ke bAda kaI sthAnoM para (digambara) jaina saMtoM ke viruddha utpIr3ana kI ghaTanAyeM huI haiM aura sambhavataH sarakAra ke bhI nagnatA ke prati dRSTikoNa meM nakArAtmaka parivartana huA hai| abhI bhI samaya hai ki binA soce-samajhe vyakta kiye gaye una vicAroM para punaH vicAra kiyA jAya ki jaina samudAya para unakA kyA prabhAva hogA? yaha digambara jaina samAja ke liye jIvana-maraNa kA prazna hai aura isake pariNAma atyanta bhayAnaka ho sakate haiM / yaha sthiti jaina samAja aura sarakArI adhikAriyoM ke bIca saMgharSa utpanna karanevAlI hai| phira gA~dhI jI ke likhane kA bhI koI asara zAyada hI ho| yaha kisI bayAna ko yA vicAroM ko vApisa lene kA prazna nahIM hai, balki Apa jAnate haiM ki sthiti ke niyaMtraNa ke liye spaSTIkaraNa kisa prakAra diyA jA sakatA hai| isa kalA meM Apase nipaNa: aura kauna ho sakatA hai? merA Apa se nivedana hai ki Apa apanI usa kalA kA upayoga kara spaSTIkaraNa deM, jisase zAMti aura sadbhAva kA vAtAvaraNa nirmita ho aura yaha ghoSaNA kareM ki svarAjya prApti ke bAda, jisake liye sabhI loga, jinameM jaina bhI sammilita haiM, prayatnazIla haiM, digambara jaina sAdhuoM ke vicaraNa Adi meM koI vyAvadhAna nahIM kiyA jAvegA aura yaha AcaraNa usI prakAra calatA rahegA jaisA abhI cala rahA hai| __ mere priya mitra ! maiM punaH usa bhAvanA ke lie ApakA dhanyavAda karatA hU~, jisase prerita hokara Apane mere patra kA uttara likhA aura prArthanA karatA hU~ ki Apa ina paMktiyoM para gambhIratA se vicAra kreNge| ApakA vizvasanIya (campatarAya jaina) 14 disambara 2006 jinabhASita Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digambaratva kA mahattva sva. DaoN. jyoti prasAda jI jaina mokSa-prApti ke lie sAdhaka kI carama avasthA meM | jaina sAdhu ke lie digambaratva ko aparihArya nahIM mAnatA digambaratva anivArya hai, kintu vaha antaraMga evaM bAhya, donoM | aura sAdhuoM ko sImita-saMkhyaka, binasile zvetavastra dhAraNa hI prakAra kA yugapat honA cAhie, tabhI usakI sArthakatA hai| karane kI anumati detA hai, isa tathya ko mAnya karatA hai ki yaha mArga dassAdhya hai| yahI kAraNa hai ki lagabhaga eka savA | prathama tIrthaMkara RSabhadeva tathA antima tIrthaMkara varddhamAna karor3a jainoM kI saMkhyA meM 250 sau ke karIba hI digambara | mahAvIra apane jIvana meM acelaka athavA digambara hI rahe the, muni haiN| ve sabhI digambaratva ke sAdhaka haiM aura prAyaH 28 | anya aneka purAtana jainamuni digambara rahe, tathA yaha ki mUlaguNoM kA niraticAra se pAlana karate haiN| isameM sandeha nahIM | jinamArga meM jinakalpI sAdhuoM kA zreSTha evaM zlAghanIya rUpa hai ki digambara muni apanI atyanta kaThoracaryA, vrata, niyama, | acelaka hai| kalA kSetra meM bhI 8vIM-9vIM zatI I. se pUrva kI saMyama tathA zIta-USNa-daMza-mazaka-nAgnya-lajjA Adi | prAyaH sabhI upalabdha tIrthaMkara yA jinapratimAe~ digambara hI haiM bAIsa parISahoM ko jItane evaM nAnA prakAra ke upasargoM ko | aura ve ubhaya sampradAyoM ke anuyAyiyoM dvArA samAna rUpa se sahana karane meM sakSama hotA hai| usakA jIvana eka khulI | pUjanIya rahIM, Aja bhI haiN| kAlAntara meM sAmpradAyika bheda ke pustaka hotA hai| jJAna kI usameM kamI yA alpAdhikya ho | lie zvetAmbara sAdhu jinamUrtiyoM meM bhI laMgoTa kA cihna sakatA hai| saMskAroM yA paristhatijanya doSa bhI lakSya kiye | banavAne lge| mukuTa, hAra, kuMDala, colI-AMgI, kRtrima netra jA sakate haiM, athavA digambara muni ke Adarza kI kasauTI Adi kA pracalana to idhara lagabhaga do ar3hAI sau varSa ke para bhI vaha bhale hI pUrA-pakkA na utara pAye, tathApi anya | bhItara hI haA hai| paramparAoM ke sAdhuoM kI apekSA apane niyama-saMyama, tapa jaina-paramparA meM nahIM, anya dhArmika paramparAoM meM bhI evaM kaSTa sahiSNutA meM vaha zreSThatara hI ThaharatA hai| phira jo muni | zreSThatama sAdhakoM ke lie digambaratva kI pratiSThA kI gayI Adarza ko apane jIvana meM caritArtha karate haiM, una munirAjoM | prApta hotI hai| prAgaitihAsika evaM prAgvaidika sindha-ghATI kI bAta hI kyA hai, ve sacce sAdhu yA sacce guru hI AcArya- | sabhyatA ke mohana-jodar3o se prApta avazeSoM meM kAyotsarga upAdhyAya-sAdhu ke rUpa meM paMca-parameSThI meM parigaNita haiM, ve | digambara yogimUrti kA dhar3a milA hai| svayaM Rgveda meM vAtarazanA mokSamArga ke pUjanIya evaM anukaraNIya mArgadarzaka hote haiM / ve | (digambara) muniyoM kA ullekha huA hai| kRSNayajurvedIya taraNatAraNa hote haiN| unhIM ke lie kahA gayA hai taittirIya AraNyaka meM ukta vAtarazanA muniyoM ko zramaNadharmA dhanyAste mAnavAH manye ye loke vissyaakule|| evaM Udhvaretasa (brahmacarya se yukta) batAyA hai| zrImadbhAgavata vicaranti gatagranthAzturaMge niraakulaaH|| / meM bhI vAtarazanA muniyoM ke ullekha haiM tathA vahA~ va anya isa digambaramArga ke pravartaka prathama tIrthaMkara Adideva | | aneka brAhmaNIya purANoM meM nAbheya RSabha ko viSNu kA eka RSabha the| jinadIkSA lene ke uparAnta unhoMne digambaramuni ke | prArambhika avatAra sUcita karate hue digambara citrita kiyA rUpa meM tapazcaraNa karake kevalajJAna evaM tIrthaMkara pada prApta gayA hai| aise ullekhoM ke AdhAra para sva.DaoN.maMgaladeva zAstrI kiyA thaa| unake bharata-bAhubalI Adi aneka suputroM aura | kA abhimata hai ki 'vAtarazanA-zramaNa' eka prAgvaidika muni anaginata anuyAyiyoM ne isI digambaramArga kA avalambana paramparA thI aura vaidika dhArA para usakA prabhAva spaSTa hai| lekara AtmakalyANa kiyA hai| bhagavAn RSabha ke samaya se kaI upaniSadoM, purANoM, smRtiyoM, rAmAyaNa, mahAbhArata lekara adya paryanta yaha digambaramuni-paramparA avicchinna | Adi aneka brAhmaNIya dharmagranthoM, vRhatsaMhitA, bhartRharizataka calI AyI hai| bIca-bIca meM mArga meM kAla-doSa se vikAra | tathA klAsikala saMskRta sAhitya meM bhI digambara muniyoM ke bhI utpanna hue, cAritrika zaithilya bhI AyA, kintu saMzodhana- | ullekha evaM digambaratva kI pratiSThA prApta hotI hai| brAhmaNa parimArjana bhI hote rahe haiN| paramparA meM 6 prakAra ke sanyAsiyoM kA vidhAna hai, jinameM jainaparamparA kA svayaM vaha zvetAmbara sampradAya bhI, jo | turIyAtIta zreNI ke sanyAsI digambara hI rahate the| jar3a disambara 2006 jinabhASita 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata, zukadeva muni Adi kaI dRSTAnta bhI upalabdha haiN| paramahaMsa zreNI ke sAdhu bhI prAyaH digambara rahate haiN| madhyakAlIna sAdhu akhAr3oM meM bhI eka akhAr3A digambarI nAma se prasiddha hai| pichalI zatI ke vArANasI-nivAsI mahAtmA telaMga svAmI nAmaka siddha yogI, jo rAmakRSNa paramahaMsa tathA svAmI dayAnanda sarasvatI jaise prabuddha saMtoM evaM sudhArakoM dvArA bhI pUjita hue, sarvathA, digambara rahate the / bauddha bhikSuoM ke lie nagnatA kA vidhAna nahIM hai, kintu svayaM gautamabuddha ne apane sAdhanAka meM kucha samaya taka digambaramuni ke rUpa meM tapasyA kI thii| yahUdI, IsAI aura islAma dharmoM meM bhI sahaja nagnatva ko nirdoSatA kA sUcaka evaM zlAghanIya mAnA gayA hai| jalAluddIna rUmI, alamansUra, saramada jaise sUphI saMtoM ne digambaratva kI sarAhanA kii| saramada to sadA naMge rahate hI the / unakI dRSTi to "tane uriyAnI (digambaratva) se behatara nahIM koI libAsa, yaha vaha libAsa hai jisakA na ulTA hai na sIdhA / " saramada kA kaula thA ki 'pozAnIda labAsa harakArA aibadIda, be aibArA labAsa ayAnIdAda' - pozAka to manuSya ke aiboM ko chipAne ke lie hai, jo beaiba-niSpApa haiM unakA paridhAna to nagnatva hI hotA hai / nanda-maurya kAlIna yUnAniyoM ne bhArata ke digambara muniyoM (jimnosophisTa) ke varNana kiye haiM, yuvAna- cvAMga Adi cInI yAtriyoM ne bhI bhArata ke vibhinna sthAnoM meM vidyamAna digambara ( li-hi) sAdhuoM yA nirgranthoM kA ullekha kiyA hai| sulemAna Adi araba saudAgaroM aura madhyakAlIna yUropIya paryaTakoM meM se kaI ne unakA saMketa kiyA hai| DaoN. jimmara jaise manISiyoM kA mata hai ki prAcIna kAla meM jainamuni sarvathA digambara hI rahate the / vAstava meM digambaratva to svAbhAvikatA aura nirdoSitA jitendriya nagna hote hue bhI anagna hai nagnA eva hi jAyante devatA munayastathA / ye cAnye mAnavA loke sarve jAyantyavAsasaH // indriyairajitairnagnA dukUlenApi saMvRtAH / taireva saMvRto gupto na vastraM kAraNaM smRtam // anya sabhI mAnava nagna hI utpanna hote haiM / " "devatA, muni tathA loka ke "jisane apanI indriyoM ko nahIM jItA, usakA zarIra vastra se AvRta ho to bhI, vaha nagna hai / kintu jisane unheM jIta liyA hai, vaha nagna hote hue bhI anagna / nagnatA vastroM se nahIM Dha~katI, indriya-vijaya se Dha~katI hai|" (vaidika) brahmANDapurANa / pAda 2/ adhyAya 27/ zloka 118 - 119 / 16 disambara 2006 jinabhASita kA sUcaka hai / mahAkavi milTana ne apane kAvya 'paireDAiz2a laoNsTa' meM kahA hai ki Adama aura havvA jaba taka saralatama evaM sarvathA sahaja niSpApa the, svarga ke nandana kAnana meM sukhapUrvaka vicarate the, kintu jaise hI unake mana vikArI hue unheM usa divyaloka se niSkAsita kara diyA gayA / vikAroM ko chipAne ke lie hI unameM lajjA kA udaya huA aura paridhAna (kapar3oM) kI unheM AvazyakatA pdd'ii| mahAtmA gA~dhI ne eka bAra kahA thA, 'svayaM mujha nagnAvasthA priya hai, yadi nirjana vana meM rahatA hoU to maiM nagna avasthA meM rhuuN|' kAkA kAlelakara ne kyA ThIka hI kahA hai, "puSpa nagna rahate haiN| prakRti ke sAtha jinhoMne ekatA nahIM khoyI hai aise bAlaka bhI nagna ghUmate haiM / unako isakI zarama nahIM AtI hai aura unakI nirvyAjatA ke kAraNa hameM bhI lajjA jaisA kucha pratIta nahIM hotaa| lajjA kI bAta jAne deM, isameM kisI prakAra kA azlIla, bIbhatsa, jugupsita, arocaka hameM lagA hai, aisA kisI bhI manuSya kA anubhava nahIM / kAraNa yahI hai ki nagnatA prAkRtika sthiti ke sAtha svabhAva - zudA hai| manuSya ne vikRta dhyAna karake apane vikAroM ko itanA adhika bar3hAyA hai aura unheM ulTe rAstoM kI ora pravRtta kiyA hai ki svabhAva sundara nagnatA sahana nahIM hotI / doSa nagnatA kA nahIM, apane kRtrima jIvana kA hai|" vastutaH nirvikAra digambara sahaja vItarAga chavi kA darzana karane se to svayaM darzaka ke manovikAra zAnta ho jAte haiM- aba cAhe vaha chavi kisI sacce sAdhu kI ho athavA jinapratimA kI ho| AcArya somadeva kahate haiM ki samasta prANiyoM ke kalyANa meM lIna jJAna-dhyAna tapaH pUta munijana yadi amaMgala hoM, to loka meM phira aura kyA aisA hai jo amaMgala nahIM hogA / zodhAdarza - 59 (julAI 2006 I.) se sAbhAra Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhabhAva karmakSaya kA kAraNa hai S muni zrI praNamyasAgara jI pU. A. vidyAsAgara jI mahArAja ke saMghastha konI jI atizaya kSetra meM zItakAla ke daurAna AcArya zrI dvArA abhivyakta Agamokta cintana zubhalezyA, zubha bhAva aura zubha dhyAna ko lekara hameM / haiM / kintu ye sArI bAteM managaDhanta haiM, jinakA Agama se koI socanA hai| lezyAoM ke viSaya meM siddhAntagranthoM meM caturtha sarokAra nahIM hai| kisI bhI AcArya praNIta Agama grantha meM guNasthAna ke bAda ekAntarUpa se zubha lezyA hI svIkRta hai, mizra upayoga kA vyAkhyAna nahIM hai| eka sAtha do upayoga apavAda mAtra tattvArthasUtra meM pulAka, vakuza Adi muniyoM kI honA Agama viruddha mAnyatA hai| jahA~ kahIM bhI mizra bhAva kA lezyA ko lekara AtA hai / prasaMga meM paMcama guNasthAna ko leM, kathana kiyA hai vaha kSAyopazamika eka bhAva ko lekara kahA vahA~ zubha lezyA hai, sAtha hI sAtha ArtadhyAna, raudradhyAna aura hai / vaha kSAyopazamika bhAva sarvaghAtI spardhakoM ke udayAbhAvI dharmyadhyAna bhI gauNarUpa se haiN| prazna yaha uThatA hai ki zubha kSaya, unhIM ke sadavasthArUpa upazama se tathA dezaghAtI spardhakoM lezyA ke sAtha raudradhyAna kaise sambhava hai? sAtha hI bhAva ke udaya se hotA hai| isa Agamaviruddha manamAnI kalpanA kA mArgaNA ko bhI dekheN| siddhAnta meM zubha aura azubha do hI bhAva uddezya mAtra caturtha guNasthAna meM jJAnadhArA ko siddha karanA hai, mAnya haiM, zuddha bhAva nahIM / yaha zuddhabhAva adhyAtmapaddhati meM jisase nirjarAtattva kI upalabdhi batAkara vrata-saMyama Adi kathita hai, jo upayoga ke vibhAjana meM zuddhopayoga nAma pAtA se vaMcita rakhakara apane mata ko puSTi karanA aura dezasaMyama hai / ataH spaSTatayA siddhAnta se zubhabhAva hI paMcama guNasthAna guNasthAna meM hone vAle kSayopazama (yAni mizra) bhAva ko meM huA / uparyukta prazna hI Age bar3hatA hai aura jijJAsA hotI audayika siddha karanA hai, kyoMki audayika bhAva bandha kA hai ki eka zubhabhAva ke sAtha paMcama guNasthAna meM zubha lezyA kAraNa hai| aisA vyAkhyAna karane se koI bhI bholA-bhAlA to ghaTita hotI hai, kintu raudradhyAna kaise ? yataH raudradhyAna to prANI vratasaMyama se dUra rahakara hI bhogoM ko bhogate hue 'jJAnadhArA azubhadhyAna hai aura azubha bhAvoM ke antargata AtA hai| to hI karma bandha se bacAtI hai', aisA mAnatA huA mokSamArgI ho AcArya kahate haiM ki yaha saMyamAsaMyama guNasthAna hai yahA~ jAtA hai aura ise hI nizcaya mokSamArga kahakara vyavahAra saMyama aura asaMyama donoM eka sAtha haiN| jitanA tyAga kiyA, mokSamArga ko nakAra dete haiM / kintu yaha nitAnta galata hai, usa saMkalpa ke prati AsthA aura usakA pAlana yaha saMyama hai kyoMki saMyamAsaMyama bhAva mAtra pratyAkhyAnAvaraNI karma ke aura jitanA rakha rakhA hai usake prati mamatva, yaha asaMyama ke udaya se nahIM, kintu usake sAtha anaMtAnubandhI aura liye hai / athavA sa hiMsA kA tyAga hai, isaliye saMyama bhAva apratyAkhyAnAvaraNI karma ke sarvaghAtI spardhakoM kA udayAbhAvI hai aura sthAvara hiMsA kA tyAga nahIM kara sakatA hai, isaliye kSaya aura unhIM kA sadavasthA rUpa upazama tathA saMjvalana ke asaMyama bhAva hai| yahA~ do bhAva nahIM haiM, bhAva eka hI hai / pA~ca dezaghAtI spardhakoM kA bhI udaya hotA hai, taba kahIM jAkara bhAvoM meM se AcAryoM ne isa guNasthAna meM kSAyopazamika bhAva eka kSAyopazamika bhAva utpanna hotA hai| yaha kSayopazama bhAva kahA hai| yaha kSAyopazamika bhAva hI tattvArthasUtra meM mizra bhAva AtmA kA prasAda hai, vizuddhi hai, jo asaMkhyAtaguNI karmase vyAkhyAyita hai / jitanA saMkalpa kI rakSA ke liye bhAva hai, nirjarA kA kAraNa hai| isake mAdhyama se jaba taka saMyamAsaMyama vaha zubha bhAva zubha lezyA kA kAraNa hai aura bace hue parigraha guNasthAna hai, taba taka vaha cAhe bhojana, zayana Adi koI bhI ke prati rakSaNa kA mamatva bhAva bhI zubha bhAva hai, kintu raudra kriyA kare, asaMkhyAta guNazreNI nirjarA kA bhAjaka hotA hai| dhyAnAtmaka hai, hai eka hI bhAva, jo mizra bhAva kahA jAtA hai| yaha nirjarA usake saMkalpa ke kAraNa pratisamaya banI rahatI koI do bhAva milAkara eka mizra bhAva banA ho aisA nahIM hai, jo asaMyama dazA meM kadApi saMbhava nahIM, mAtra samyagdarzana koI do upayoga milAkara eka mizra dazA banI ho aisA nahIM kI utpatti ke samaya ko chor3akara / ataH isa saiddhAntika hai, jaisA ki kucha loga kahate haiM jisa bhAva se bandha hotA hai| vyAkhyAna ko chor3akara kisI kI bhI kalpita bAta ko mokSamArga vaha azuddha upayoga hai aura jisase nirjarA hotI hai vaha ke prakAzaka kahanA, samyagjJAna kI kiraNa kahakara logoM ko zuddhopayoga hai| ye donoM upayoga mizra rUpa meM sAtha-sAtha calate phusalAkara apane pantha meM zAmila karane ke alAvA aura haiM, jise kramaza: karmadhArA aura jJAnadhArA kA prArUpa bhI batAte kyA abhiprAya hai? hameM samajha meM nahIM aataa| yadi saMyamAsaMyama disambara 2006 jinabhASita 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva pratyAkhyAnAvaraNa karma ke udaya se hotA hai, isaliye / dhyAna rakhanA ki samyagdarzana bhI audayika bhAva ho jAyegA audayika hai, to maiM unhIM se pUchatA hU~ ki kisa Agama meM | aura Apake hI vyAkhyAna se vaha bhI bandha kA hI kAraNa likhA hai ki pratyAkhyAnAvaraNa karma ke udaya se saMyamAsaMyama | hogA, jo Apake liye bahuta kSobhakAraka bAta hogii| isaliye bhAva hotA hai? saca to yaha hai ki pratyAkhyAnAvaraNakarma kA | Agamika paribhASAoM ko samajhakara hI dUsaroM ko samajhAnA udaya sakala saMyama kA ghAta karane vAlA hai, na ki saMyamAsaMyama zreyaskara hai| isa zubhabhAva ko zrI jayadhavala nAmaka siddhAnta ko utpanna karane vaalaa| saMyamAsaMyama kI utpatti kI prakriyA | grantha meM karmakSaya kA kAraNa batalAte hue likhate haiM - to vaha hai, jo Upara batalAyI gayI hai| dUsare yadi karma kA | 'suhasuddhapariNAmehiM kammakkhayAbhAve tkkhyaannuvvttiido|' udayamAtra hone se Apa audayikabhAva svIkAra karate haiM, to / (jayadhavala/pu.1/pR.5) upAdhi nirmalatA sAgara meM AcArya mahArAja ke sAnnidhya meM pahalI / sAgara ke varNI bhavana, morAjI meM AcArya mahArAja bAra SaTakhaNDAgama vAcanA-zivira Ayojita huaa| sabhI ne | ke sAnnidhya meM grISmakAlIna vAcanA cala rahI thii| garmI khUba ruci lii| lagabhaga sabhI vayovRddha aura marmajJa vidvAn | pUre jora para thii| nau baje taka itanI kar3I dhUpa ho jAtI thI aae| jina mahAn granthoM ko Aja taka dUra se hI mAthA | ki sar3aka para nikalanA aura naMge paira calanA muzkila ho jhukAkara apanI zraddhA sabhI ne vyakta kI thI, Aja una jAtA thaa| AhAra-caryA kA yahI samaya thaa| AcArya mahArAja pavitra granthoM ko chUne, dekhane, par3hane aura sunane kA saubhAgya AhAra-caryA ke lie prAyaH morAjI bhavana se bAhara nikala milaa| yaha jIvana kI apUrva upalabdhi thii| kara zahara meM cale jAte the| morAjI bhavana meM ThaharanA bahuta vAcanA kI samApana belA meM sabhI vidvAnoM ke parAmarza | kama ho pAtA thaa| paM.pannAlAla jI sAhityAcArya kA nivAsa se nagara ke pratiSThita evaM prabuddha nAgarikoM ke eka pratinidhi maNDala ne AcArya mahArAja ke zrI-caraNoM meM nivedana kiyA morAjI bhavana meM hI thA aura ve par3agAhana ke lie roja khar3e ki samUce samAja kI bhAvanAoM ko dekhate hue Apa'cAritra hote the| unake yahA~ AhAra kA avasara kabhI-kabhI A cakravartI' pada ko dhAraNa karake hameM anugRhIta kreN| sabhI | pAtA thaa| logoM ne karatala dhvani ke sAtha apanA harSa vyakta kiyaa| eka dina jaise hI dopahara ke sAmAyika se pahale AcArya mahArAja mauna rhe| koI pratikriyA tatkAla vyakta IryApatha pratikramaNa pUrA huA, paM. jI, AcArya mahArAja ke nahIM kii| caraNoM meM pahu~ca gae aura atyanta saralatA aura vinaya se thor3I dera bAda AcArya mahArAja kA pravacana prArambha sahaja hI kaha diyA ki 'mahArAja jaba tatUrI (kar3I dhUpa se haA aura pravacana ke aMta meM unhoMne kahA ki "pada-pada para bahupada milate haiM, para ve dukha-pada Aspada haiN| preya yahI jamIna garma honA) bahuta hone lagI hai, Apa caryA ke lie basa eka nijI-pada, sakala guNoM kA Aspada hai|" Apa | dUra mata jAyA kre|' sabhI loga unakA Azaya samajha ge| sabhI mujhe mukti-patha para Age bar3hane deM aura ina sabhI padoM | AcArya mahArAja bhI yaha sunate hI ha~sane lge| Aja bhI se mukta rkheN| Apa sabhI ke lie merA yahI Adeza, upadeza | isa ghaTanA kI smRti se mana AcArya mahArAja ke prati aura saMdeza hai| agAdha zraddhA se jhuka jAtA hai| unake AcaraNa kI nirmalatA sabhA meM sannATA chA gyaa| sabhI kI A~kheM pada ke | aura agAdha jJAna kA hI yaha pratiphala hai ki vidvAn jana prati AcArya mahArAja kI ni:spRhatA dekhakara harSa va vismaya | bhI unakA sAmIpya pAne ke lie Atura rahate haiN| se bhIga giiN| sAgara (1980) sAgara (apraila, 1980) muni zrI kSamAsAgarakRta AtmAnveSI' se sAbhAra 18 disambara 2006 jinabhASita - Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa : tulanA evaM samIkSA pro. (DaoN.) sAgaramala jaina pro. DaoN. sAgaramala jI vartamAna samaya ke mUrdhanya zvetAmbara vidvAn haiN| prastuta lekha meM unhoMne jainadharma ke samAdhimaraNa (sallekhanA) aura bauddha evaM hindU dharmoM meM mAnya aicchikamaraNa kA tulanAtmaka tathA samIkSAtmaka adhyayana kiyA hai, jo yuktisaMgata evaM jJAnavardhaka hai| digambara jaina paramparA meM samAdhimaraNa kA jo svarUpa hai, vahI zvetAmbara paramparA meM bhI hai, tathApi saMthArA kA 'sAgArI' bheda zvetAmbara - paramparA meM hI upalabdha hotA hai| jaina paramparA ke sAmAnya AcAra niyamoM meM saMlekhanA yA saMthArA (mRtyuvaraNa) eka mahattvapUrNa tathya hai| jaina gRhasthaupAsakoM evaM zramaNa-sAdhakoM, donoM ke lie svecchApUrvaka mRtyuvaraNa kA vidhAna jaina AgamoM meM upalabdha hai| jaina AgamasAhitya aise sAdhakoM kI jIvana gAthAoM se bharA par3A hai, jinhoMne samAdhimaraNa kA vrata grahaNa kiyA thA / sAdhakoM ke prati mahAvIra kA sandeza yahI thA ki mRtyu ke upasthita hone para zarIrAdi se anAsakta hokara use AliMgana de do| isI anAsakta mRtyu kI kalA ko mahAvIra ne sallekhanAvrata kahA hai| AcArya samantabhadra sallekhanA kI paribhASA karate hue > likhate haiM ki ApattiyoM, akAloM, ativRddhAvasthA evaM asAdhya rogoM meM zarIra tyAga karane ko sallekhanA kahate hai, ' arthAt jina sthitiyoM meM mRtyu anivArya sI ho gaI ho una paristhitiyoM meM mRtyu bha se nirbhaya hokara dehAsakti kA visarjana kara mRtyu kA svAgata karanA hI sallekhanAvrata hai| samAdhimaraNa ke bheda Agama jaina Agama granthoM meM mRtyuvaraNa ke avasaroM kI apekSA ke AdhAra para samAdhi-maraNa ke do prakAra mAne gaye hai- 1. sAgArI saMthArA, aura 2. sAmAnya saMthArA / sAgArI saMthArA - jaba akasmAt koI aisI vipatti upasthita ho, jisameM se jIvita baca nikalanA sambhava pratIta na ho, jaise Aga meM gira jAnA, jala meM DUbane jaisI sthiti ho jAnA athavA hiMsaka pazu yA kisI aise duSTa vyakti ke adhikAra meM pha~sa jAnA jahA~ sadAcAra se patita hone kI sambhAvanA ho, aise saMkaTapUrNa avasaroM para jo saMthArA, grahaNa kiyA jAtA hai, vaha sAgArI saMthArA kahalAtA hai| yadi vyakti usa vipatti yA saMkaTapUrNa sthiti se bAhara ho jAtA hai to vaha punaH deha-rakSaNa ke sAmAnya krama ko cAlU rakha sakatA hai| saMkSepa meM akasmAt mRtyu kA avasara upasthita ho jAne para, jo saMthArA grahaNa kiyA jAtA hai, vaha sAgArI saMthArA mRtyu- paryanta ke lie nahIM, varan paristhitivizeSa ke lie hotA hai ataH usa paristhiti-vizeSa ke samApta ho jAne para usa vrata kI maryAdA bhI samApta ho jAtI hai| sampAdaka sAmAnya saMthArA - jaba svAbhAvika jarAvasthA athavA asAdhya roga ke kAraNa punaH svastha hokara jIvita rahane kI samasta AzAe~ dhUmila ho gayI hoM, taba yAvajjIvana jo dehAsakti evaM zarIra-poSaNa ke prayatnoM kA tyAga kiyA jAtA hai aura jo dehapAta para hI pUrNa hotA hai vaha sAmAnya saMthArA hai / sAmAnya saMthArA grahaNa karane ke lie jaina AgamoM meM nimna sthitiyA~ Avazyaka mAnI gayI haiM jaba zarIra kI sabhI indriyA~ apane-apane kAryoM ke sampAdana karane meM ayogya ho gayI hoM, jaba zarIra kA mA~sa evaM zoNita sUkha jAne se zarIra asthipaMjara mAtra raha gayA ho, pacanapAcana, AhAra-nihAra Adi zArIrika kriyAe~ zithila ho gayI hoM aura inake kAraNa sAdhanA aura saMyama kA paripAlana samyak rIti se honA sambhava nahIM ho, isa prakAra mRtyu kA jIvana kI dehalI para upasthita ho jAne para hI sAmAnya saMthArA grahaNa kiyA jA sakatA hai| 3 bauddha paramparA meM mRtyuvaraNa yadyapi buddha ne jaina paramparA ke samAna hI dhArmika AtmahatyAoM ko anucita mAnA hai, tathApi bauddha sAhitya meM kucha aise sandarbha avazya haiM, jo svecchApUrvaka mRtyuvaraNa kA samarthana karate hai| saMyuktanikAya meM asAdhya roga se pIr3ita bhikSu vakkali kulaputra, bhikSu channa' dvArA kI gaI AtmahatyAoM kA samarthana svayaM buddha ne kiyA thA aura unheM nirdoSa kaha kara donoM hI bhikSuoM ko parinirvANa prApta karanevAlA batAyA thaa| jApAnI bauddhoM meM to Aja bhI harIkarI kI prathA mRtyuvaraNa kI sUcaka hai| phira bhI jaina paramparA aura bauddha paramparA meM mRtyuvaraNa ke prazna ko lekara kucha antara bhI hai| prathama to yaha ki jaina paramparA ke viparIta bauddha paramparA meM zastravadha se tatkAla hI mRtyuvaraNa kara liyA jAtA hai| jaina AcAryoM ne zastravadha ke dvArA tAtkAlika mRtyuvaraNa kA virodha isalie kiyA thA ki unheM usameM maraNAkAMkSA kI sambhAvanA pratIta huii| unake anusAra yadi maraNAkAMkSA nahIM hai, to phira maraNa ke lie utanI AturatA kyoM? isa prakAra jahA~ bauddha paramparA zastravadha ke dvArA kI gaI disambara 2006 jinabhASita 19 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmahatyA kA samarthana karatI hai, vahIM jaina paramparA use asvIkAra | yadyapi ye prathAe~ Aja nAmazeSa ho gayI haiM, phira bhI vaidika karatI hai| isa sandarbha meM bauddha paramparA vaidika paramparA ke | sanyAsiyoM dvArA jIvita samAdhi lene kI prathA Aja bhI adhika nikaTa hai| janamAnasa kI zraddhA kA kendra hai| vaidika paramparA meM mRtyuvaraNa isa prakAra hama dekhate hai ki na kevala jaina aura bauddha sAmAnyatayA hindU dharmazAstroM meM AtmahatyA ko mahApApa | paramparAoM meM, varan vaidika paramparA meM bhI mRtyuvaraNa ko samarthana mAnA gayA hai| pArAzarasmRti (4/1/2) meM kahA gayA hai ki jo diyA gayA hai| lekina jaina aura vaidika paramparAoM meM pramakha kleza, bhaya, ghamaNDa aura krodha ke vazIbhUta hokara AtmahatyA antara yaha hai ki jahA~ vaidika paramparA meM jala evaM agni meM karatA hai, vaha sATha hajAra varSa taka narakavAsa karatA hai, lekina | praveza, girizikhara se giranA, viSa yA zastra prayoga Adi vividha inake atirikta hindU dharmazAstroM meM aise bhI aneka sandarbha haiM, jo | sAdhanoM se mRtyuvaraNa kA vidhAna milatA hai, vahA~ jaina paramparA meM svecchApUrvaka mRtyuvaraNa kA samarthana karate haiN| prAyazcita ke sAmAnyatayA kevala upavAsa dvArA hI dehatyAga kA samarthana milatA nimitta se mRtyuvaraNa kA samarthana manusmRti (11/90-91) hai| jaina paramparA zastra Adi se hone vAlI tAtkAlika mRtyu kI yAjJavalkyasmRti (3/253), gautamasmRti (23/1), apekSA upavAsa dvArA hone valI kramika mRtyu ko hI adhika vaziSThadharmasUtra (20/22, 13/14) aura ApastambasUtra | prazasta mAnatI hai| yadyapi brahmacarya kI rakSA Adi kucha prasaMgoM meM (1/9/25/1-3, 6) meM bhI kiyA gayA hai| mAtra itanA hI nahIM, | tAtkAlika mRtyuvaraNa ko svIkAra kiyA gayA hai, tathApi hindU dharmazAstroM meM bhI aise aneka sthala haiM, jahA~ mRtyuvaraNa ko | | sAmAnyatayA jaina AcAryoM ne tAtkAlika mRtyuvaraNa kI jise pavitra evaM dhArmika AcAraNa ke rUpa meM dekhA gayA hai| mahAbhArata prakArAntara se AtmahatyA bhI kahA jA sakatA hai, AlocanA kI ke anuzAsanaparva (25/62-64), vanaparva (85/83) evaM | hai| AcArya samantabhadra ne giripatana yA agnipraveza ke dvArA kiye matsyapurANa (186/34/35) meM agnipraveza, jalapraveza, | jAnevAle mRtyuvaraNa ko lokamUr3hatA kahA hai| jaina AcAryoM kI giripatana, viSaprayoga yA upavAsa Adi ke dvArA dehatyAga karane | dRSTi meM samAdhi-maraNa kA artha mRtyu kI kAmanA nahIM, varana para brahmaloka yA mukti prApta hotI hai aisA mAnA gayA hai| aparArka dehAsakti kA parityAga hai| unake anusAra to jisa prakAra jIvana / ne prAcIna AcAryoM ke mata ko uddhRta karate hue likhA hai ki | kI AkAMkSA dUSita mAnI gaI hai, usI prakAra mRtyu kI AkAMkSA yadi koI gRhastha asAdhya roga se pIr3ita ho, jisane apane | ko bhI dUSita mAnA gayA hai| kartavya pUre kara lie hoM, vaha mahAprasthAna heta agni yA jala meM | samAdhimaraNa aura AtmahatyA praveza kara athavA parvatazikhara se girakara apane prANoM kI Ahuti | jaina, bauddha aura vaidika tInoM hI paramparAoM meM jIvitAzA de sakatA hai| aisA karake vaha koI pApa nahIM krtaa| usakI aura maraNAzA donoM ko anucita mAnA gayA hai, to yaha prazna mRtyu to tapoM se bhI bar3hakara hai| zAstrAnumodita kartavyoM ke pAlana svAbhAvika rUpa se khar3A hotA hai ki kyA samAdhimaraNa maraNAkAMkSA meM azakta hone para jIvana jIne kI icchA rakhanA vyartha hai|6 | nahIM hai? vastutaH yaha na to maraNAkAMkSA hai aura na AtmahatyA hii| zrImadbhAgavata ke 11veM skandha ke 18 veM adhyAya meM bhI vyakti AtmahatyA yA to krodha ke vazIbhUta hokara karatA hai yA svecchApUrvaka matyuvaraNa ko svIkAra kiyA gayA hai| vaidika paramparA | phira sammAna yA hitoM ko gaharI coTa pahu~cane para athavA jIvana meM svecchA mRtyuvaraNa kA samarthana na kevala zAstrIya AdhAroM para | se nirAza ho jAne para karatA hai, lekina ye sabhI citta kI huA hai, varan vyAvahArika jIvana meM isake aneka udAharaNa bhI | sAMvegika avasthAe~ haiM, jabaki samAdhimaraNa to citta ke samatva paramparA meM upalabdha haiN| mahAbhArata meM pANDavoM ke dvArA himAlaya- | kI avasthA hai| ata: vaha AtmahatyA nahIM kahI jA sktii| yAtrA meM kiyA gayA dehapAta mRtyuvaraNa kA eka pramukha udAharaNa dUsare AtmahatyA meM mRtyu ko nimaMtraNa diyA jAtA hai| vyakti ke hai| DaoN. pANDuraMga vAmana kANe ne vAlmIki rAmAyaNa evaM anya | antas meM marane kI icchA chipI huI hotI hai, lekina samAdhimaraNa vaidika dharmagranthoM tathA zilAlekhoM ke AdhAra para zarabhaMga, mahArAjA meM maraNakAMkSA kA abhAva hI apekSita hai, kyoMki samAdhimaraNa raghu, kalacurI ke rAjA gAMgeya, caMdela kula ke rAjA gaMgadeva, ke pratijJA-sUtra meM hI sAdhaka yaha pratijJA karatA hai ki maiM mRtyu cAlukyarAja somezvara Adi ke svecchA mRtyuvaraNa kA ullekha | kI AkAMkSA se rahita hokara AtmaramaNa karU~gA (kAla akaMkhamANaM kiyA hai| maigasthanIja ne bhI IsavIpUrva catartha zatAbdI meM pracalita | vihraami)| yadi samAdhimaraNa meM marane kI icchA hI pramukha hotI. svecchAmaraNa kA ullekha kiyA hai| prayoga meM akSayavaTa se kUda | to usake pratijJA-sUtra meM ina zabdoM ke rakhane kI koI AvazyakatA kara gaMgA meM praNAnta karane kI prathA tathA kAzI meM karavata lene kI hI nahIM thii| jaina vicArakoM ne to maraNAkAMkSA ko samAdhimaraNa prathA vaidika paramparA meM madhya yaga taka bhI kAphI pracalita thii| | kA doSa hI mAnA hai| ataH samAdhimaraNa ko AtmahatyA nahIM 20 disambara 2006 jinabhASita Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svacchAmaraNa kahA jA sktaa| jaina vicArakoM ne isIlie sAmAnya sthiti meM | inakAra karatA hai| jIvana jIne meM yadi koI mahattvapUrNa lAbha hai praveza yA giripatana Adi sAdhanoM ke dvArA | aura vaha sva-para kI hita sAdhanA meM upayogI hai, to jIvana tAtkAlika mRtyuvaraNa ko anucita hI mAnA hai, kyoMki unake | sarvatobhAvena saMrakSaNIya hai| AcArya bhadrabAha bhI oghaniyukti meM pIche maraNAkAMkSA kI sambhAvanA rahI huI hai| samAdhimaraNa meM | kahate haiM- sAdhaka kA deha hI nahIM rahA to saMyama kaise rahegA, AhArAdi ke tyAga meM mRtyu kI cAha nahIM hotI, mAtra deha-poSaNa ataH saMyama kI sAdhanA ke lie deha kA paripAlana iSTa hai| kA visarjana kiyA jAtA hai| mRtyu usakA pariNAma avazya hai, lekina deha ke parigalana kI kriyA saMyama ke nimitta hai, ataH lekina usakI AkAMkSA nahIM, jaise vraNa kI cIraphAr3a ke | deha kA aisA paripAlana jisameM saMyama hI samApta ho, kisa kAma pariNAmasvarUpa vedanA avazya hotI hai, lekina usameM vedanA kI | kA! sAdhaka kA jIvana na to jIne ke lie hai, na maraNa ke lie AkAMkSA nahIM hotI hai| jaina AcArya ne kahA hai ki samAdhimaraNa | hai| vaha to jJAna, darzana aura cAritra kI siddhi ke lie hai| yadi kI kriyA maraNa ke nimitta nahIM hokara usake pratikAra ke lie jIvana se jJAnAdi, AdhyAtmika guNa kI siddhi evaM zuddhatA kI hai, jaise vraNa kA cIranA vedanA ke nimitta nahIM hokara vedanA ke | vRddhi ho, to jIvana kI rakSA karate hue vaisA karanA cAhie, pratikAra ke lie hotA hai| yadi oNparezana kI kriyA meM ho jAne | kintu yadi jIvana se bhI jJAnAdi kI abhISTa siddhi nahIM hotI vAlI mRtyu hatyA nahIM haiM, to phira samAdhimaraNa meM ho jAne vAlI | ho, to maraNa bhI sAdhaka ke lie zirasA zlAghanIya hai| mRtyu AtmahatyA kaise ho sakatI hai? eka daihika jIvana kI rakSA | samAdhikaraNa kA mUlyAMkana ke lie hai, to dUsarI AdhyAtmika jIvana kI rakSA ke lie hai| svecchAmaraNa ke saMbaMdha meM pahalA prazna yaha hai ki kyA samAdhimaraNa aura AtmahatyA meM maulika antara hai| AtmahatyA meM | manuSya ko prANAMta karane kA naitika adhikAra hai? paM0 sukhalAla vyakti jIvana ke saMgharSoM se Uba kara jIvana se bhAganA cAhatA hai, | jI ne jaina-dRSTi se ina prazna kA jo uttara diyA hai, usakA usake mUla meM kAyaratA hai, jabaki samAdhimaraNa meM deha aura | saMkSipta rUpa yaha hai ki jainadharma sAmAnya sthitiyoM meM, cAhe vaha saMyama kI rakSA ke anivArya vikalpoM meM se saMyama kI rakSA ke laukika ho yA dhArmika, prANAMta karane kA adhikAra nahIM detA hai, vikalpa ko cunakara mRtyu kA sAhasapUrvaka sAmanA kiyA jAtA | lekina jaba deha aura AdhyAtmika sadguNa, inameM se kisI eka hai| samAdhimaraNa meM jIvana se bhAgane kA prayAsa nahIM, varan jIvana- kI pasaMdagI karane kA viSama samaya A gayA ho, to deha kA tyAga belA kI antima saMdhyA meM dvAra para khar3I huI mRtyu kA svAgata | karake bhI apanI vizuddha AdhyAtmika sthiti ko bacAyA jA hai| AtmahatyA meM jIvana se bhaya hotA hai, jabaki samAdhimaraNa meM | sakatA hai, jaise satI strI dUsarA mArga na dekhakara dehanAza ke dvArA mRtyu se nirbhayatA hotI hai| AtmahatyA asamaya mRtyu kA AmaMtraNa bhI apane satItva kI rakSA kara letI hai| jaba taka deha aura hai, jabaki saMthArA yA samAdhimaraNa mAtra mRtyu ke upasthita hone saMyama donoM kI samAnabhAva se rakSA ho sake, taba taka donoM kI para usakA saharSa AliMgana hai| AtmahatyA ke mUla meM yA to bhaya | rakSA kartavya hai, para jaba eka kI hI pasaMdagI karane kA savAla hotA hai yA kAmanA, jabaki samAdhimaraNa meM bhaya aura kAmanA | Aye, to sAmAnya vyakti deha kI rakSA pasanda kareMge aura donoM kI anupasthiti Avazyaka hotI hai| AdhyAtmika saMyama kI upekSA kareMge, jabaki samAdhimaraNa kA samAdhimaraNa Atma-balidAna se bhI bhinna hai| pazu-bali | adhikArI isase ulTA kregaa| jIvana to donoM hI haiM- daihika ke samAna Atma-bali kI prathA bhI zaiva aura zakti sampradAyoM meM | aura aadhyaatmik| AdhyAtmika jIvana jIne vAloM ke lie pracalita rahI hai| lekina samAdhimaraNa ko Atma-balidAna nahIM | prANAnta yA anazana kI ijAjata hai, pAmaroM, bhayabhItoM aura kahA jA sakatA, kyoMki Atma-balidAna bhI bhAvanA kA atireka | lAlaciyoM ke lie nhiiN| bhayaMkara duSkAla Adi meM deharakSA ke hai| bhAvAtireka Atma-balidAna kI anivAryatA hai, jabaki nimitta saMyama se patita hone kA avasara A jAye yA anivArya samAdhimaraNa meM bhAvAtireka nahIM, varan viveka kA prakaTana Avazyaka rUpa se maraNa lAnevAlI bImAriyoM ke kAraNa khuda ko aura hai| dUsaroM ko nirarthaka parezAnI hotI ho, phira saMyama aura sadguNa samAdhimaraNa ke pratyaya ke AdhAra para AlocakoM ne yaha | kI rakSA saMbhava na ho, taba mAtra samabhAva kI dRSTi se saMthAre yA kahane kA prayAsa bhI kiyA hai ki jainadarzana jIvana se ikarAra | svecchAmaraNa kA vidhAna hai| isa prakAra jainadarzana mAtra sadguNoM nahIM karatA, varan jIvana se inakAra karatA hai, lekina | kI rakSA ke nimitta prANAnta karane kI anumati detA hai, anya gambhIratApUrvaka vicAra karane para yaha dhAraNa bhrAnta hI siddha hotI sthitiyoM meM nhiiN| yadi sadguNoM kI rakSA ke nimitta deha kA hai| upAdhyAya amara muni jI likhate haiM- vaha (jaina darzana) visarjana kiyA jAtA hai, to vaha anaitika nahIM ho sktaa| jIvana se inakAra nahIM karatA hai. apita jIvana ke mithyA moha se | naitikatA kI rakSA ke lie kiyA gayA dehavisarjana anaitika * disambara 2006 jinabhASita 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaise hogA? nimeSa donoM kriyAe~ milakara hI dekhane kI eka kriyA pUrI hotI jaina darzana ke isa dRSTikoNa kA samarthana gItA meM bhI hai| upalabdha hai| gItA kahatI hai ki yadi jIvita rahakara (AdhyAtmika | bhAratIya naitika cintana meM kevala jIvana jIne kI kalA sadguNoM ke vinAza ke kAraNa) apakIrti kI saMbhAvanA ho to | para hI nahIM, varan usameM jIvana kI kalA ke sAtha maraNa kI usa jIvana se maraNa hI zreSTha hai|12 kalA para bhI vicAra kiyA gayA hai| naitika cintana kI dRSTi se AdaraNIya kAkA kAlekara likhate haiM ki mRtyu zikArI | kisa prakAra jIvana jInA cAhie yahI mahatvapUrNa nahIM hai, vara ke samAna hamAre pIche par3e aura hama bacane ke lie bhAgate jAyeM | kisa prakAra maranA cAhie yaha bhI mUlyAvAn hai| mRtyu kI kalA yaha dRzya manuSya ko zobhA nahIM detaa| jIvana kA prayojana samApta jIvana kI kalA se bhI mahattvapUrNa hai, Adarza mRtyu hI naitika huA, aisA dekhate hI mRtyu ko AdaraNIya atithi samajha kara use jIvana kI kasauTI hai| jIvana kA jInA to vidyArthI ke sUtrakAlIna AmaMtraNa denA, usakA svAgata karanA aura isa taraha se svecchA adhyayana ke samAna hai, jabaki mRtyu parIkSA kA avasara hai| hama svIkRta maraNa ke dvArA jIvana ko kRtArtha karanA, yaha eka jIvana kI kamAI kA aMtima saudA mRtyu ke samaya karate haiN| sundara Adarza hai| AtmahatyA ko naitika dRSTi se ucita mAnate yahA~ cUke to phira pachatAnA hotA hai aura isI apekSA se kahA hue ve kahate haiM ki ise hama AtmahatyA nahIM kaheM, nirAza hokara, jA sakatA hai ki jIvana kI kalA kI apekSA mRtyu kI kalA kAyara hokara yA Dara ke mAre zarIra chor3a denA yaha eka kisma adhika mUlyavAna hai| bhAratIya naitika cintana ke anusAra mRtyu kI hAra hI hai| use hama jIvana-droha bhI kaha sakate haiN| saba kA avasara aisA avasara hai, jaba hamameM se adhikAMza apane dharmoM ne AtmahatyA kI nindA kI hai, lekina jaba manuSya socatA bhAvI jIvana kA cunAva karate haiM / gItA kA kathana hai ki mRtyu ke hai ki usake jIvana kA prayojana pUrNa huA, jyAdA jIne kI samaya jaisI bhAvanA hotI hai, vaisI hI yoni jIva prApta karatA hai| AvazyakatA nahIM rahI, taba vaha Atma-sAdhanA ke antima rUpa (18/5-6) / jainaparamparA meM khandhaka muni kI kathA yahI batAtI ke taura para agara zarIra choDa de, to vaha usakA haka hai| maiM svayaM | hai ki jIvana bhara kaThora sAdhanA karanevAlA mahAna sAdhaka, jisane vyaktizaH isa adhikAra kA samarthana karatA huuN| apanI preraNA evaM udbodhana se apane sahacArI pA~ca sau sAdhaka samakAlIna vicArakoM meM AdaraNIya dharmAnanda kausAmbI ziSyoM ko upasthita mRtyu kI viSama paristhiti meM samatva kI aura mahAtmA gA~dhI ne bhI manuSya ko prANAnta karane ke adhikAra sAdhanA ke dvArA nirvANa kA amRtapAna karAyA, vahI sAdhaka svayaM kA samarthana naitika dRSTi se kiyA thaa| mahAtmA jI kA kathana hai kI mRtyu ke avasara para krodha ke vazIbhUta ho kisa prakAra apane ki jaba manuSya pApAcAra kA vega balavattara huA dekhatA hai aura sAdhanA-patha se vicalita ho gyaa| vaidika paramparA meM jar3abharata AtmahatyA ke binA apane ko pApa se nahIM bacA sakatA, taba kA kathAnaka bhI yahI batAtA hai ki itane mahAn sAdhaka ko bhI honevAle pApa se bacane ke lie use AtmahatyA karane kA maraNabelA meM hariNa para Asakti rakhane ke kAraNa pazu yoni ko adhikAra hai| kausambIjI ne bhI apanI pustaka 'pArzvanAtha prApta honA pdd'aa| uparyukta kathAnaka hamAre sAmane mRtyu kA mUlya kA cArtuyAma dharma' meM svecchAmaraNa kA samarthana kiyA thA aura upasthita kara dete haiN| mRtyu isa jIvana kI sAdhanA kA parIkSA usakI bhUmikA meM paM0 sukhalAla jI ne 'unhoMne apanI svecchA- | kAla hai| vaha isa jIvana meM lakSyopalabdhi kA antima avasara maraNa kI icchA ko bhI abhivyakta kiyA thA' yaha uddhRta kiyA aura bhAvI jIvana kI kAmanA kA Arambha bindu hai| isa prakAra vaha apane meM do jIvanoM kA mUlya sa~joe hue hai| maraNa jIvana kAkA kAlekara svecchAmaraNa ko mahatvapUrNa mAnate hue kA avazyambhAvI aMga hai| usakI avahelanA nahIM kI jA sktii| jainaparamparA ke samAna hI kahate haiM ki jaba taka yaha zarIra mukti | vaha jIvana kA upasaMhAra hai, jise sundara banAnA hamArA eka kA sAdhana ho sakatA hai, taba taka aparihArya hiMsA ko sahana | Avazyaka karttavya hai| karake bhI ise jilAnA caahie| jaba hama yaha dekheM ki AtmA ke isa prakAra hama dekhate haiM ki sampratiyuga ke prabuddha vicAraka apane vikAsa ke prayatna meM zarIra bAdhA rUpa hI hotA hai, taba bhI samAdhimaraNa ko anaitika nahIM maante| ata: jaina darzana para hameM use chor3anA caahie| jo kisI hAlata meM jInA cAhatA hai, lagAyA jAnevAlA yaha AkSepa ki vaha jIvana ke mUlya ko usakI niSThA to spaSTa hai hI, lekina jo jIvana se uba kara | asvIkAra karatA hai, ucita nahIM mAnA jA sktaa| vastutaH athavA kevala marane ke lie maranA cAhatA hai, to usameM bhI | samAdhimaraNa para jo ApekSa lagAye jAte haiM, unakA sambandha vikRta zarIra-niSThA hai| jo maraNa se DaratA hai aura jo maraNa hI | samAdhimaraNa se na hokara AtmahatyA se hai| kucha vicArakoM ne cAhatA hai, ve donoM jIvana kA rahasya nahIM jaante| vyApaka jIvana | samAdhimaraNa aura AtmahatyA ke vAstavika antara ko nahIM samajhA meM jInA aura maranA donoM kA antarbhAva hotA hai, unmeSa aura / aura isI AdhAra para samAdhimaraNa ko anaitika kahane kA prayAsa 22 disambara 2006 jinabhASita - / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyA, lekina jaisA ki hama pUrva meM siddha kara cuke haiM, samAdhimaraNa / jaba naitika evaM AdhyAtmika mUlyoM ke saMrakSaNa ke lie zArIrika yA mRtyuvaraNa AtmahatyA nahIM hai aura isalie use anaitika bhI | mUlyoM kA visarjana Avazyaka ho, to usa sthiti meM deha-visarjana nahIM kahA jA sktaa| jaina AcAryoM ne svayaM bhI AtmahatyA ko | yA svecchApUrvaka mRtyuvaraNa hI ucita hai| AdhyAtmika mUlyoM anaitika mAnA hai, lekina unake anusAra AtmahatyA samAdhimaraNa | kI rakSA prANarakSA se zreSTha hai| gItA meM svayaM akIrtikara jIvana se bhinna hai| kI apekSA maraNa ko zreSTha mAna kara aisA hI saMketa diyA hai|9 DaoN0 Izvaracandra ne jIvanamukta vyakti ke svecchAmaraNa | kAkA kAlekara ke zabdoM meM, jaba manuSya dekhatA hai ki viziSTa ko to AtmahatyA nahIM mAnA hai, lekina unhoMne jainaparamparA meM | | paristhiti meM yadi jInA hai, to hIna sthiti aura hIna vicAra yA kiye jAne vAle saMthAre ko AtmahatyA kI koTi meM rakha kara use | hIna siddhAMta mAnya rakhanA jarUrI hI hai, taba zreSTha puruSa kahatA anaitika bhI batAyA hai| isa sambandha meM unake tarka kA | hai ki jIne se nahIM, mara kara hI AtmarakSA hotI hai|20 pahalA bhAga yaha hai ki svecchAmaraNa kA vrata lenevAle sAmAnya | vastutaH samAdhimaraNa kA yaha vrata hamAre AdhyAtmika evaM jaina muni jIvanamukta evaM alaukika zakti se yukta nahIM hote | naitika mUlyoM ke saMrakSaNa ke lie hI liyA jAtA hai aura isalie aura apUrNatA kI dazA meM liyA gayA AmaraNa vrata (saMthArA) | yaha pUrNata: naitika hai| naitika nahIM ho sktaa| apane tarka ke dUsare bhAga meM ve kahate haiM sandarbha : ki jainaparamparA meM svecchAmRtyumaraNa (saMthArA) karane meM yathArthatA 1. upasarge durbhikSe jarasi rujAyAM ca nissprtiikaare| kI apekSA ADambara adhika hotA hai, isalie vaha anaitika bhI dharmAya tanuvimocanamAhuH sNllekhnaamaaryaaH| hai| jahA~ taka unake isa dRSTikoNa kA prazna hai ki jIvanamukta rtnkrnnddshraavkaacaar| evaM alaukika zaktisampanna vyakti hI svecchAmaraNa kA adhikArI | 2. dekhie - ataMkRtadazAMgasUtra ke arjunamAlI ke adhyAya meM sudarzana hai, hama sahamata nahIM haiN| vastutaH svecchAmaraNa kI AvazyakatA seTha ke dvArA kiyA gayA sAgArI sNthaaraa| usa vyakti ke lie nahIM hai, jo jIvanamukta hai aura jisakI dekhie - aMtakRtadazAMgasUtra, saMpA. madhukaramuni, prakA. zrI dehAsakti samApta ho gaI hai, varan usa vyakti ke lie hai, Agama prakAzana samiti, byAvara, 1981, varga 8 adhyAya 1 / jisameM dehAsakti rahI huI hai, kyoMki samAdhimaraNa to isI saMyuktanikAya/ anu. jagadIza kazyapa evaM dharmarakSita / mahAbodhi dehAsakti ko samApta karane ke lie hai| samAdhimaraNa eka sAdhana sabhA sAranAtha, banArasa/1945I0/21/2/4/5 / hai, isalie vaha jIvanamukta ke lie (siddha ke lie) Avazyaka vahI 34/2/4/4 / nahIM hai| jIvanamukta ko to samAdhimaraNa sahaja hI prApta hotA hai| 6. dharmazAstra kA itihAsa pR. 488 / aparArka pR. 536 7. dharmazAstra kA itihAsa/pR.487 / usake lie isakI sAdhanA kA koI artha nahIM raha jAtA hai| 8. dharmazAstra kA itihAsa/pR.488 / jahA~ taka unake isa AkSepa kA prazna hai ki samAdhimaraNa meM 9. ratnakaraNDa zrAvakAcAra/22 / yathArtha kI ApekSA ADambara hI adhika parilakSita hotA hai, 10. saMjamaheuM deho dhArijjai so kao u tdbhaave| usameM AMzika satyatA avazya ho sakatI hai, lekina isakA saMjama-phAinimittaM deha paripAlaNA iTThA ||47||odhniyukti/4 sambandha saMthAre yA samAdhimaraNa ke siddhAMta se nahIM, varan usake 11. darzana aura cintana / paM.sukhalAla saMdhavI/ gujarAta vidyA sabhA, vartamAna meM pracalita vikRta rUpa se hai, lekina isa AdhAra para ahamadAbAda/ 1957/ khaNDa 2/ pR.533-34 / usake saiddhAMtika mUlya meM koI kamI nahIM AtI hai| yadi 12. "saMbhAvitasya caakiirtimrnndtiricyte|" 2/34 / vyAvahArika jIvana meM aneka vyakti asatya bolate haiM, to kyA 13. paramasakhA mRtyu / kAkA kAlelakara / prakA. sastA sAhitya usase satya ke mUlya para koI A~ca AtI hai? vastuta: svecchAmaraNa maNDala, naI dillI /1979/pR.31 / ke saiddhAMtika mUlya ko asvIkAra nahIM kiyA jA sakatA hai| 14. vhii/pR.26| ___mRtyuvaraNa to mRtyu kI vaha kalA hai, jisameM na kevala | 15. pArzvanAtha kA cAturyAma dhrm/bhuumikaa| jIvana hI sArthaka hotA hai, varan maraNa bhI sArthaka ho jAtA hai| 16. paramasakhA mRtyu/kAkA kAlelakara / pR.19 / AdaraNIya kAkA kAlekara ne khalIla jibrAna kA yaha vacana | 17. pAzcAtya AcAra vijJAna kA AlocanAtmaka adhyyn/pr.273| uddhRta kiyA hai ki "eka AdamI ne AtmarakSA ke hetu khudakazI 18. paramasakhA mRtyu/kAkA kAlelakara/pR. 43 / kI, AtmahatyA kI, yaha vacana sunane meM vicitra sA lagatA | 19. gItA 2/34 / hai|"18 AtmahatyA se AtmarakSA kA kyA sambandha ho sakatA hai? 20. paramasakhA mRtyu/kAkA kAlelakara / pR.43 / nidezaka - prAcya vidyApITha vastuta: yahA~ AtmarakSA kA artha AdhyAtmika evaM naitika mUlyoM 35, osavAla saharI kA saMrakSaNa hai aura AtmahatyA kA matalaba zarIra kA visrjn| zAjApura - 465001 ma.pra. disambara 2006 jinabhASita 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyA pracArakoM se sAvadhAna paM. pulaka goyala zAstrI, iMdaura mahArASTra meM bharamU pATIla (majale) ke nAma se marAThI / 1. parace meM likhA gayA hai ki AcArya vidyAsAgara jI bhASA meM eka patraka bA~TA gayA hai| majhe bhI vaha patraka paDhane | ke saMgha ke sAdhu anya saMgha ke kisI sAdhu yA AryikA ko kA maukA milA, ataH maiM usa patra para apanI pratikriyA | namo'stu yA vandanA nahIM krte| yaha Aropa bilakula galata jAhira kara rahA huuN| mujhe Aja se 12-15 varSa pUrva kA vaha | hai| hA~ itanA avazya hai ki pU. AcAryazrI ke saMgha ke sabhI dina acchI prakAra yAda hai, jisa dina vartamAna ke eka | sadasya zithilAcArI AcArya yA unake saMgha ko namo'stu zithilAcArI AcArya dvArA dillI ke eka sajjana ke mAdhyama nahIM karate, kyoMki AcArya kundakunda ne darzanapAhur3a meM isa se bhArata ke 7-8 AcAryoM ke nAma patra bhijavAye gaye the| patra prakAra kahA haimeM likhe vaktavya kA Azaya thA ki pU. vidyAsAgara jI mahArAja je vi paDaMti ca teMsi jANaMtA ljjaagaarvbhyenn| kA prabhAva dina para dina bar3hatA jA rahA hai| agara hamane unake tesiM piNatthi bohI pAvaM aNumoamANANaM / / 13 // prabhAva para rokathAma nahIM lagAyI, to hama saba zithilAcArI artha - jo jAnate hue bhI lajjA, gArava yA bhaya ke sAdhu AcArya vidyAsAgara ke tUphAna meM ur3a jaayeNge| ataH eka kAraNa una zithilAcAriyoM ke caraNa meM par3ate haiM, unheM namo'stu hI upAya hai ki bIsapaMtha kA jhagar3A uThAkara dakSiNa bhArata kI | Adi karate haiM. una pApoM kI anamodanA karane vAle logoM ko bholI-bhAlI janatA ko bahakAyA jAye aura AcArya bhI ratnatraya Adi kI prApti nahIM hotI hai| vidyAsAgara kA virodha karAkara apane astitva ko kAyama AcArya kundakunda ne sUtra pAhur3a meM aura bhI kahA hairakhA jaaye| jaha jAya rUvasariso tilatusamittaM Na gihadi htthesu| saca to yaha hai ki Aja se paMdraha varSa pUrva, teraha-bIsa jai lei appabahuyaM tatto puNa jAi nniggodN||18|| paMtha kA koI jhagaDA nahIM thaa| paraMta jaba se yaha gapta patra bhArata artha - yathAjAtarUpa sadRza nagnamudrA ke dhAraka muni, ke 7/8 AcAryoM ko bhijavAyA gayA hai. tabhI se zithilAcArI | tilatuSa mAtra bhI parigraha hAthoM meM grahaNa nahIM karate aura yadi sAdhuoM dvArA bIsapaMtha kI Ar3a meM apane astitva ko kAyama thor3A bahuta grahaNa karate haiM, to nigoda jAte haiN| rakhane kI koziza kI jA rahI hai| samAja ko galata dizAnirdeza ina paristhitiyoM meM pUjya AcAryazrI ke saMgha ke sAdhu, diye jA rahe haiM / zAstraviruddha carcAe~ ho rahI haiM / jhUThI bAtoM ke | AryikA Adi zithilAcArI sAdha yA unake saMgha ke kisI parace ba~TavAye jA rahe haiN| devI-devatAoM ke maMdira banavAye sadasya kI vaMdanA yA samAcAra kaise kara sakate haiM? jA rahe haiM aura gRhIta mithyAtva kA pracAra kiyA jA rahA hai| 2. yaha Aropa bhI bilakula galata hai ki pUjya hama jainiyoM ke lie isase bar3A durbhAgya aura kyA ho sakatA hai | AcAryazrI ke saMgha ke sadasya cA.ca A. zAMtisAgarajI mahArAja ki kaSAya miTAne kA kArya karane vAle digambara jaina sAdhu hI kI jaya nahIM bolte| pU. AcAryazrI ke saMgha meM pUjya AcArya Aja jhagar3A bar3hAne aura kaSAya utpanna karAne meM kAraNa bane zAMtisAgara jI kA samAdhidivasa prativarSa bhAdoM sudI dUja ko hae haiN| Aja 13-20 paMtha kA jhagaDA, paMcAmRta abhiSeka, manAyA jAtA hai| usa dina pU. AcAryazrI aura saMgha ke sabhI kSetrapAla-padmAvatI pUjana Adi ke jhagar3e zrAvaka nahIM kara rahe sAdhugaNa cA.ca.A. zAMtisAgarajI kI jayajayakAra karate haiN| haiM paraMtu caMda zithilAcArI sAdhugaNa dvArA hI ina saba vivAdoM yadi Apa sunanA cAheM to usa dina kA kaiseTa ma~gavAkara suna ko uThAkara samAja meM phUTa DAlane kI koziza aura azAnti sakate haiN| isa varSa bhI yaha samAdhidivasa manAyA jaayegaa| kA vAtAvaraNa banAne kA prayAsa kiyA jA rahA hai| yaha bharamU 3. cAturmAsa-patrikA meM cA.ca. A. zAMtisAgara jI pATIla ke nAma se jo paracA bA~TA gayA hai vaha kisI vyakti kA phoTo na chApane kA Aropa bhI ekadama galata hai| mere pAsa kA nahIM hai, balki eka galata nAma likhakara cAturmAsa aisI dasoM patrikAe~ surakSita haiM, jinameM AcArya zAMtisAgara karanevAle AcArya kA hI samAja meM phUTa DAlane ke lie | jI evaM AcArya vidyAsAgara jI ke citra diye gaye haiN| kiyA gayA galata prayAsa hai| khaira, koI bAta nahIM hai| maiM usa 4. patraka bA~TanevAle ne to AcArya vidyAsAgarajI kI parace kA biMduvAra uttara de rahA huuN| tAki samAja ko bhramita ' | paramparA ko zuddhAmnAya kahA hai| jaba Apa svayaM hI unakI hone kA avasara na rahe aura satya kI jAnakArI ho paaye| 24 disambara 2006 jinabhASita Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramparA ko zuddhAmnAya kahate haiM, to azuddha paramparA ko kyoM / krte| ve to maMdira meM yadi kahIM vAstu Adi kA doSa hotA nahIM chor3a dete? jalAbhiSeka yA paMcAmRtAbhiSeka, phala-phUla hai, to maMdira ko nirdoSa banAne kI preraNA dete haiN| vAstu Adi se pUjA yA bAdAma, loMga, pIle cAvala se pUjA ho, yadi zuddha ke doSa haTane para maMdira kI zobhA meM atizaya vRddhi ho jAtI hai AmnAya mAnanevAle jalAbhiSeka karate haiM yA acitta dravya se aura bhaktoM kI saMkhyA meM Azcaryajanaka vRddhi dekhI jAtI hai| pUjA karate haiM, to kyA yaha Agamaviruddha hai? kyA cA.ca.A. | Apa jarA sA~gAnera, cA~dakher3I, bijauliyA jAkara to dekheM, ye zrI zAMtisAgarajI ne jalAbhiSeka ko manA kiyA hai? bAdAma, | kSetra itane suMdara aura bhavya ho gaye haiM ki pahacAnane meM hI nahIM pIle cAvala, loMga se pUjA karane se navadhA bhakti nahIM mAnI | aate| kuMDalapura ke bar3e bAbA kI mUrti kA, jo aba naye hai? yadi aisA nahIM hai, taba yaha phalatU jhagar3A kyoM? zuddhAmnAya | maMdira kI vedI para rakhI jA cukI hai, jarA Apa eka bAra mAnanevAle acitta pUjA karate haiM, to vAstava meM hiMsA kama | darzana to kareM, Apa gadgad ho jAyeMge aura dila se sarAhanA hone se sacitta pUjA karane vAloM se zreSTha hI haiN| phira unakA | karane lgeNge| yaha to sanAtana paramparA hai ki purAne maMdiroM kA virodha kyoM? jIrNoddhAra hamezA se hotA AyA hai aura hotA rhegaa| yaha 5. yaha Aropa bhI bilakula galata hai ki ve dharaNendra, | Apane bilakula galata likhA hai ki usa mUrti ke agalapadmAvatI Adi kI mUrti haTavAte haiN| pU. AcArya zrI kaI bAra | bagala meM sthita yakSa-yakSiNI ko kATakara rakha diyA gayA hai| kuMDalapura evaM rAmaTeka Adi sthAnoM para gaye aura una kSetroM | aisA kucha bhI nahIM huA hai| sArI mUrtiyA~ surakSita haiM, ve ucita para Aja bhI kSetrapAla Adi yathAyogya sthAna para sthita haiN| sthAna para virAjamAna hoNgii| Apane sapheda jhUTha bolakara logoM jaba AcArya kuMthusAgara jI evaM AryikA supArzvamatI jI | ko gumarAha karane kA jo aparAdha kiyA hai, vaha akSamya hai| apane pravacanoM meM kSetrapAla Adi ko dvArapAla mAnate haiM, to 8. 'dharmamaMgala' patrikA ko apazabda mata kahie, mata phira kyA ina devI-devatAoM kI aSTadravya se pUjA karanA, | kosie| usake upakAra ko yAda kiijie| isa patrikA ko AratI utAranA yA bhagavAn ke samakakSa virAjamAna karanA | koI pA nahIM sktaa| isa patrikA ne saca pUcho to jaina samAja gRhIta mithyAtva nahIM hai? pUjya AcArya vidyAsAgara jI ne | para bar3A upakAra kiyA hai, jo itane bar3e-bar3e AcAryoM taka ke kabhI bhI apane pravacana Adi meM kSetrapAla, padmAvatI kI mUrti | zithilAcAroM ko spaSTa karane kA sA haTAne kI bAta nahIM khii| hA~, itanA avazya hai ki inako | patrikA ke saMcAlana ke lie koTizaH dhanyavAda detA hU~ aura yAgya sthAna para virAjamAna karane kA upadeza dete haiM, jo prabhu se kAmanA karatA hU~ ki ve zatAyuSI hoN| isa patrikA ne sarvathA ucita hai| ataH isa saMbaMdha meM ve kacha bhI galata nahIM kabhI bhI galata Aropa nahIM lgaaye| Apa koI udAharaNa to krte| deN| yaha to AcArya pUjya zAMtisAgara jI kA bahuta guNagAna 6. pUjya AcArya vidyAsAgarajI yA unake saMghastha sAdhu karane vAlI patrikA hai| Apake dvArA likhe zabdoM kA kabhI prayoga nahIM krte| unakA 9. jahA~ taka AryikAoM kA prazna hai, ve yathAyogya hamezA yahI kahanA hotA hai ki bhaTTAraka kSetroM kI acchI | vaMdAmi kI pAtra haiM, pUjya haiN| parantu unakI nigraMtha muniyoM ke dekhabhAla kara sakate haiN| ata: 8 nahIM 108 baneM athavA 1008 | samAna sAdhu parameSThI meM ginatI nahIM ho sktii| isalie bhI bana jAyeM, paraMtu Agama ke anusAra inake kriyAkalApa | unakI aSTadravya se pUjA karanA vAstava meM Agamasammata nahIM kA nirdhAraNa honA caahie| zravaNabelagolA-vAle bhaTTAraka hai, unakI sAtabhakti hI Agamasammata hai| cArukIrti jI ne svayaM eka bAra kahA thA ki bhaTTArakoM ke 10. ApakA yaha likhanA sarvathA galata hai ki AcArya eka bhI pratimA nahIM hotI hai aura hamArI koI AcAra saMhitA | zrI ke ziSya kabhI bhI mahAmastakAbhiSeka meM zravaNabelagolA bhI nahIM hai| isIlie to pUjya AcAryazrI kahate haiM ki ApakA | nahIM aaye| Apa zAyada bhUla gaye ki isase pichale kArya to acchA hai paraMtu avatI hone para bhI picchI dhAraNa mahAmastakAbhiSeka meM 1993 meM pUjya munizrI yogasAgara jI kyoM? bhaTTArakoM ke liMga kA nirdhAraNa ThIka honA caahie|'| Adi AcAryazrI ke ziSya zravaNabelagolA padhAre the| aura isa prakAra unakA kahanA Agama ke anusAra sarvathA ucita | isa varSa ke mahAmastakAbhiSeka meM bhI AryikA vijJAnamati hI hai| mAtAjI bhI sasaMgha padhArI thiiN| ___7. AcArya vidyAsAgarajI mahArAja yA unake ziSya | 11. dhAmaNI meM samAdhi karAne ke lie apUrvasAgara Adi kahIM bhI maMdiroM ke mAmale meM koI galata kAma nahIM | jI ke gurubhAI kyoM nahIM Aye? isa para vicAra karane kA -disambara 2006 jinabhASita 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra hamArA nahIM hai| saMgha ke saMcAlana kA bhAra AcArya | pU.A. vidyAsAgara jI kA saMgha kevala rAjasthAna, buMdelakhaNDa, para nirbhara hotA hai| ata: unake bIca meM bolanA hamArA kAma | evaM madhyapradeza meM hI nahIM hai| lagatA hai ki Apako pUrNa nahIM hai| jAnakArI nahIM hai| Aja mahAn AcArya kA saMgha jhArakhaMDa, 12. jahA~ taka vIra sevAdala kA saMbaMdha hai, ve zreSTha | chattIsagar3ha, rAjasthAna, madhyapradeza, mahArASTra, karnATaka, Adi svayaM sevaka haiN| yadi Agamaviruddha calanevAle zithilAcArI | sabhI rAjyoM meM bhavya jIvoM ke ajJAna aMdhakAra ko naSTa karane sAdhuoM ke kArya meM sevA dene nahIM gaye, to yaha unakI | evaM sacce dharma kA prakAza karane ke lie cAturmAsa kara rahA prazaMsanIya sUjhabUjha mAnI jaayegii| maiM unake isa kArya ke lie | hai| mahArASTra meM tathA karnATaka meM inakI caryA dekhakara loga unheM badhAI detA hU~ aura unase anurodha karatA hU~ ki ve bhaviSya | dAMtoM tale u~galI dabA rahe haiN| kyoMki abhI taka unhoMne meM bhI zithilAcArI sAdhuoM ke kisI kArya meM zAmila hokara | zithilAcArI sAdhuoM kI hI caryA dekhI thii| aba dakSiNa pApa kI anumodanA na kreN| bhArata ke jainI bhAiyoM ne samajha liyA hai ki vAstava meM digambara 13. Aja pUre bhAratavarSa meM pUjya AcArya vidyAsAgara sAdhuto pUjya AcArya vidyAsAgarajI ke saMgha ke tathA aura kucha jI mahArAja kA saMgha vizAla aura Agama ke anusAra caryA | anya sAdhu hI haiN| zeSa to paMcama kAla kI balihArI haiN| aba karanevAlA hai| isa saMgha ne anupama jAgRti lAne kA kAma | dakSiNa bhArata kA samAja prabuddha ho uThA hai aura usane zuddhAmnAya kiyA hai| dakSiNa bhArata ke jo loga abhI taka gRhItamithyAtvI | tathA mUla AgamaparamparA ko samajha liyA hai| aba isa paMthavAda bane hue the, unako Agamasammata mArga dikhAne kA sAhasa | ke phAlatU jhagar3e meM na par3akara vaha satya mArga apanAnA kiyA hai| Aja jaba dakSiNa bhArata ke hajAroM jainI bhAI | cAhatA hai| ata: merA anurodha hai ki aise dhokhe se bhare hue zuddhAmnAya ke anusAra cala par3e haiM, taba Apako khIjha kyoM | evaM jhUThe pampaleTa nikAlakara pUjya AcArya saMta ziromaNi rahI hai? are, Apa bhI mithyAtva ko chor3akara samyaktvI | vidyAsAgara jI mahArAja evaM unake saMgha kA avarNavAda karanA bana jaao| ina zithilAcArI sAdhuoM ko chor3akara amarakaMTaka | baMda kreN| AzA hai mere isa uttara ko par3hakara samAja meM phUTa : jAkara isa paMcama kAla kI vibhUti ke darzana to eka bAra | DAlanevAle aura mithyAmArga kA pracAra karanevAle ko buddhi kara lo| Apake janama-janama ke pApa kaTa jaayeNge| aayegii| 14. Apane aMtima pairAgrApha bahuta galata diyA hai|| 'dharmamaMgala' 2.10.2006 se sAbhAra abhizApa banA varadAna baruvA sAgara kI bAta hai- tyAgI zrI gaNezaprasAda jI varNI dina ke cAra baje loTA pAnI se bharakara zauca ke lie grAma se bAhara jA rahe the| mArga meM kucha bAlaka geMda khela rahe the| unheM khelate dekha varNIjI ke mana meM bhI geMda khelane ho aayaa| ve khilAr3I bAlakoM se bole- "bhAI, hameM bhI DaNDA aura geMda do, hama bhI kheleNge|" eka bAlaka ne apanA DaNDA de diyaa| geMda Ane para jyoM hI varNIjI ne DaNDA mArane ko ghumAyA, to vaha geMda meM na lagakara hAtha se chUTakara pAsa khar3e eka bAlaka kI A~kha meM bar3e vega se lagA aura rudhira-dhAra bahane lgii| varNIjI hakke-bakke raha gye| ve zokAtura ho gaye aura zauca bhUla gye| jhaTa vApisa ghara lautte| bAIjI ne unheM dekhA para varNIjI ke mu~ha se bola na phUTate the, kintu rote jAte the aura A~khoM meM gaMgA-jamanA bahatI jAtI thii| itane meM eka bAlaka vahA~ AyA aura bAIjI se saba hAla khaa| bAIjI ne varNIjI ko samajhAyA aura bhojana ke lie kahA, kintu varNIjI ne usa dina bhojana na kiyA aura dera taka pazcAttApa karate rhe| eka-do dina taka varNIjI dina meM ghara se bAhara taka nahIM nikle| para dhIre-dhIre bAta purAnI ho gyii| lagabhaga eka saptAha bAda eka dina varNIjI dera se mandira jA rahe the ki usa bAlaka kI mA~ rAste meM mila gyii| varNIjI ghabarA gaye, unheM Dara lagA ki he bhagavAn aba kyA hogA! lekina bAlaka kI mA~ ne jhaTa se unake paira chue aura vinIta zabdoM meM bolI ki usake putra kA aMkhasUra, jo aneka auSadhiyA~ karane para bhI acchA na huA thA, khUna nikala jAne se ekadama acchA ho gyaa| Apa bar3e upakArI mahAtmA haiN| varNIjI cintana karane lage ki udaya bar3I vastu hai| kahA~ to zAparUpa ghaTanA aura kahA~ usakA varadAna-rUpa phl| lekina taba se phira varNIjI ne kabhI vaha khela na khelA aura na phira kabhI kisI ko a~khasUra nikalavAne kA saubhAgya diyaa| 'bodhakathA maMjarI' se sAbhAra 26 disambara 2006 jinabhASita Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMto kI Ar3a meM AtmaghAtI khela na kheleM DaoN.rAjendrakumAra baMsala, amalAI zrImAn ajIta ToMgyA, bar3anagara dvArA preSita 'kuNDalapura | vidyamAnatA ko prakAzita karatA hai| yahI kAraNa hai ki samanvayakoharAma aura AcArya zAMtisAgara jI mahArAja (pUrvArddha)' | vANI ke sampAdaka ne vidyamAna prakaraNa meM vidvAn vicArakoM prApta huaa| AdyopAnta par3hane ke bAda lekhaka kI mUla | evaM jana sAmAnya Adi ke apane nijI vicAroM ko samanvayabhAvanAnusAra yaha saMkalana-prakAzana jaina samAja ke koharAma | vANI meM prakAzita kie taTastha bhAva se, kintu nyAyika ke janaka ke rUpa meM anubhUta huaa| ataH na cAhakara bhI | prakriyA se jur3e binduoM ke aucitya para apanA koI nirNaya likhane kA sahaja bhAva aayaa| isa lekhana ke pUrva do patra | vyakta nahIM kiyA aura na hI kisI pakSakAra ko jhUThA, mahAjhUThA, sammAnanIya zrI ToMgyA jI ko bhI likhe jinakA pratiuttara DAkTara DAkU, ThagI Thaga, mUr3hatA apalApa, isa satya mahAvratI abhI taka nahIM milaa| yaha bhI likhA ki yadi chadma nAma jese hIna/ abhadra zabdoM kA hI prayoga kiyA, jabaki anya nahIM hogA, to pratiuttara avazya aayegaa| eka paMtha vizeSa ko samarpita sampAdakoM ne apane dohare mukhoTe kuNDalapura bar3e bAbA ke jIrNa purAne maMdira se nava | darzAkara apane vivAdita aura malina soca se samAja ko nirmANAdhIna maMdira meM virAjita hone ke aucitya para lekhaka | gumarAha kiyA aura apane ko zreSTha siddha karane kA prayAsa ko kucha bhI nahIM karanA hai, kyoMki sampUrNa prakaraNa mAnanIya kiyaa| ucca nyAyAlaya ke samakSa vicArAdhIna hai aura jaba mAnanIya vidvAn zrI ajIta ToMgyA ne kuNDalapura koharAma meM sarvocca nyAyAlaya ne aMtima nirNaya ke parva hastakSepa se | nimna binduoM ko uchAlA hai- pahalA purAtattva ke saMrakSaNa iMkAra kara diyA ho, to koI bhI hotA kauna hai usa bindu para | kI Ar3a meM terahapaMtha aura bIsapaMtha ke bindu ke AdhAra para apane vicAra vyakta kare yA nyAyika prakriyA meM hastakSepa | samAja ko anizcita kAla taka ke lie vigraha-vidveSa kI kre| prajAtaMtra kI isa maryAdA se sabhI paricita haiN| isake | Aga meM jhoMkanA aura dUsarA vidyamAna zramaNa saMsthA ke eka uparAnta bhI yadi koI kucha karatA hai, to vaha svecchAcArI, | prabhAvI AgamaniSTha AcArya aura usake vizAla saMgha ko amaryAdita vyavahAra hI hogaa| zeSa zramaNa dhArA se pRthak karanA, tIsarA deza ke kAnUna kI __vidvAn lekhaka zrI ajIta ToMgyA jI ne cAritracakravartI | | Ar3a meM samUcI jaina samAja kI nindA karanA aura use kAnUna AcAryazrI zAMtisAgara jI ke pariprekSya meM kuNDalapura-koharAma | haMtA ke rUpa meM prastuta karanA, cauthe purAtattva kI Ar3a meM ke rUpa meM apane vicAra vyakta kie| isa saMbaMdha meM yaha | yakSa-yakSI kI mUrtiyoM ko lekara terahapaMtha ke sthAnoM/maMdiroM smaraNIya hai ki yadi pUjya AcAryazrI hote yA unakI kArya | ko bIsapaMtha kA ghoSita karavAne kI sAjiza/kUTa racanA paddhati/kAryazailI kA anusaraNa karanevAlA saccA bhakta hotA, | krnaa| yaha sarvavidita hai ki bhaTTArakoM kI gaddI yA yakSato kuNDalapura-koharAma likhA hI nahIM jaataa| vaha nyAyika | yakSI kI vidyamAnatA bIsapaMtha ke astitva kI sUcaka nahIM maryAdA kA pAlana karate hue mAnanIya ucca nyAyAlaya ke | hotii| vidvAn lekhaka aura usake samarthaka apane uddezya kI nirNaya kI dhairyapUrvaka pratIkSA karatA, jaisA ki AcAryazrI | pUrti meM kahA~ taka saphala hote haiM, yaha to samaya hI batAegA zAMtisAgara jI ne harijana-maMdira-praveza ke prakaraNa meM kiyA | kintu, yahA~ vicAraNIya muddA yaha hai ki kuNDalapura koharAma thaa| ve svayaM nyAyAdhIza nahIM bne| unake dvArA annAhAra kA | ke prAyojakoM ko ye kAma apanI dama khama para karane cAhie tyAga unakI Atmazodhana kI prakriyA kA aMga thA, nimitta | the| isa uddezya hetu gRhatyAgI, AtmasAdhanA meM saMlagna AcArya/ nyAya prApti kI bhAvanA thii| munirAja bhagavaMtoM kI pratiSThA ko dAva para nahIM lagAnA cAhie jIrNa maMdira kA dhvaMsa, nava maMdira kA nirmANa, sthagana | thaa| Adeza kI avamAnanA, svatva kA svarUpa, vaidha-avaidha kArya kahA gayA hai ki zravaNabelagolA meM upasthita 225 'kA nirNaya Adi bindu mAnanIya ucca nyAyAlaya ke samakSa | saMtoM ne isa bAta kI bhartsanA kI, jisameM AcArya zrI nirNaya hetu vicArAdhIna haiN| ina binduoM para TippaNI karanA | varddhamAnasAgara jI, AcAryazrI padmanandIjI sammilita the| nizcita hI nyAyika prakriyA para avizvAsa to hai hI, malina | kAraNa yaha hai ki unheM aMdhere meM rakhA gyaa| lekhaka kI yaha manovRtti ke pradarzana kA bhI sUcaka hai, jo pakSapAta kI | ghoSaNA yA kathana nizcita hI kisI vItarAgI saMta ke bAre meM disambara 2006 jinabhASita 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM ho sktaa| jinezvarI dIkSAdhArI prathama to kisI | bIja bone kA prayAsa kiyA jA rahA hai, vaha saphala nahIM ho anAtmika kAryoM meM apanA upayoga nahIM lagAte, dUsarA binA | skegaa| eka vidvAn kA to yahA~ taka kahanA thA ki saMtasamudAya pakSa-vipakSa ke tathyoM ko jAne apanA nirNaya nahIM dete| Agama (aura vizeSakara eka paMtha ke) meM vyApta zithilAcAra, ke Aloka meM pratipAdya viSaya-sAmagrI ke viSaya meM pratikriyA | AparAdhika katyoM kI vidyamAnatA tathA Agama ke pratikala pache jAne para jAnakArI aparNa yA darbhAvanAyakta hotI hai. taba AcAraNa kI badanAmI se bacane ke lie kaNDalapara-koharAma vaha pratikriyA bhI usI rUpa ho jAtI hai| ata: saMtoM ko aise | kA ayojana kiyA gyaa| isake mUlakartA parade ke pIche se prakaraNoM meM lAnA vItarAgI saMskRti ko praznacihnita karanA | khela khela rahe haiM aura virodhakartA aura samAdhAnakartA donoM hai| bheSa badalakara eka uddezya kI pUrti meM saMlagna haiN| AcAryazrI vardhamAnasAgara jI ke prathama darzana karane sRjanapratibhA ke dhanI DaoN. ciraMjIlAlajI bagar3A ne kA saubhAgya zravaNabelagolA meM mujhe milaa| zramaNAcAra meM | kuNDalapura-prakaraNa meM pAradarzitA kI duhAI dete hue kuNDalapura yaunAcAra, mahAvIra janmabhUmi, jJAnAnubhUti evaM anya viSayoM | kSetra kameTI se anurodha kiyA hai ki prakaraNa se saMbaMdhita para merI tIna bAra carcA huii| ve atyanta sulajhe evaM sarala sabhI dastAveja samAja ke sammukha prastuta kreN| samAja to avivAdita prakRti ke AcArya haiN| mujhe yaha vizvAsa karanA / bhArata meM bikharI hai| unhoMne yaha nahIM batAyA ki kahA~ kisa kaThina hai ki ve kasI kI purajora bhartsanA kareMge aura vaha bhI | sthAna para inakA pradarzana kiyA jaaye| Apane apanI kuNDalapura eka Agamika vItarAgI AcArya ko lakSya kr| kuNDalapura | yAtrA meM apanI jijJAsA zAMta kI hogii| vidvAn sampAdaka ne koharAma ke prAyojakoM ko yaha bhrama bhI nahIM pAlanA cAhie eka saMgha-vizeSa ko chor3akara samasta saMgha samudAya ke mauna ki zravaNabelagolA meM upasthita saMta samUha apanI AtmasAdhanA | kI ora saMketa kara mauna kI bhASA samajhane aura vizvAsa kI chor3akara prANoM kI paravAha kie binA kuNDalapura kI ora | kamI kA saMketa diyaa| unakA yaha kathana virodhAbhAsI hai, kUca kreNge| yaha unakI maryAdA/pratijJA ke pratikUla kArya hai| jaisA kuNDalapura-koharAma se spaSTa hotA hai| yaha to saMto kI bAta hai, Aja kA zrAvaka bhI apanA hitAhita | binA pakSa-vipakSa ke guNa-doSoM meM ulajhe, sarva pakSoM samajhatA hai| vaha kAgajI bamoM se aprabhAvita apane meM hI | se merA itanA hI anurodha hai ki hama vItarAgI saMtoM kI Ar3a vyasta hai aura yadi saMtagaNa vahA~ gaye to unakA svAgata hI meM AtmaghAtI khela na kheleM aura prastuta prakaraNa meM mAnanIya hogaa| ucca nyAyAlaya ke nirNaya kI pratIkSA kara usakA sammAna vizvAsa hai ki purAtatva kI ADa meM 13 aura 20 paMtha | kreN| isI meM sarvahita nihita hai| kI bhAvanAoM ko ubhAr3akara saMta samudAya meM jo vigraha ke | pUjya AcArya zrI bharatasAgara jI mahArAja kI zraddhAMjalI sabhA kA Ayojana damoha, (ma.pra.) samasta nagaravAsiyoM ke puNyAdeya se saMta ziromaNi 108 AcArya zrI vidyAsAgarajI mahArAja ke paramaprabhAvaka ziSya 108 munizrI ajita sAgarajI mahArAja evaM 105 elaka zrI nirbhaya sAgarajI mahArAja kA pAvana varSA yoga saMpanna huA hI thA ki digambara jaina atizaya kSetra aDiMgA pArasanAtha se yaha jAnakArI prApta haI ki pUjya AcArya zrI vimalasAgara jI mahArAja ke paTTAcArya pUjya AcAryazrI bharatasAgara jI mahArAja kA sallekhanApUrvaka svargaloka gamana ho gayA hai| yaha samAcAra sunate hI samasta nagara ke zraddhAlu bhakta zoka meM DUba gye| paramapUjya munisaMgha ke pAvana sAnnidhya meM zAkAhAra upAsanA parisaMgha evaM sakala jaina samAja, damoha dvArA zraddhAMjalisabhA kA Ayojana kiyA gayA, jisameM adhyakSa jaina paMcAyata zrI vimala laharI, parisaMgha ke adhyakSa rAjeza jaina hinautI vAle, kuNDalapura kameTI adhyakSa saMtoSa siMghaI, zrI vIreza seTha, ratanacaMda prAcArya, saMjIva zAkAhArI, manISa bajAja rAjazrI, sanIla vejITeriyana, girIza nAyaka, navIna nirAlA, motIlAla goyala, javAhara jaina patrakAra Adi kI / upasthiti rhii| rAjeza jaina, adhyakSa zAkAhAra upAsanA parisaMgha, damoha 28 disambara 2006 jinabhASita - Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ao eka abhiyAna calAe~ zaileSa jaina zAstrI 19 navambara 2006 ko sarvaRtu vilAsa kaoNlonI / meM bhI tyAjya mAnA gayA hai tathA naraka kA dvAra batAyA gayA hai| udayapura meM pUjya muni-puMgava 108 zrI sudhAsAgara jI mahArAja | Aja jainoM ko jAgane kI jarUrata hai, anyathA saMskRti ke dharmopadeza meM jainatva kI rakSArtha samAja meM saMkramaNa kI | kI patita avasthA kI kalpanA bhI bhayAvaha lagatI hai| 11 taraha phaila rahI rAtribhojana kI prathA ko samAja se bahiSkRta | vIM zatAbdI meM jainoM kI saMkhyA 15 karor3a thI, jo ghaTatI huI karane kA preraNAspada evaM anukaraNIya pravacana sunakara jahA~ | Aja mAtra 1 karoDa meM simaTa kara raha gaI hai| kisI dharma kA eka ora harSa huA, vahIM dUsarI ora viSAda bhii| viSAda isa | patana isI prakAra hotA hai- samAja meM matabheda eMva mUlasaskRti bAta kA ki Aja hamAre vItarAgI saMtoM ko kulAcAra para | athavA usake kulAcAra ke nAza hone se| jaba saMskRti mRta upadeza dene ko majabUra honA par3a rahA hai| phira bhI harSa isa ho jAtI hai taba samAja bhI jIvita nahIM raha sakatA tathA bAta kA hai ki paMthavAda evaM matabhedoM se Upara eka krAMti kA samAja ke abhAva meM dharma ke astitva kI kalpanA AkAzaalakha jagAyA gayA hai| 'sarvaRtu vilAsa kaoNlonI kI | kusumuvat vyartha hai| dharmazAlA meM rAtri bhojana nahIM hogA' isa prakAra kA eka | mujhe to lagatA hai ki isa krAMti ke lie yadi bhArataprastAva tatkSaNa hI kameTI ne pAsa kiyaa| varSa ke samasta sAdhu eka bAra saMkalpita ho jAyeM, to zAyada ___ pUjya munizrI ne kheda prakaTa kiyA ki Aja jaina | rAtribhojana ke sAmUhika AyojanoM ke mAdhyama se ho rahI vyakti kI zAdI kI patrikA meM aisA bhI dekhane meM Ane lagA | | ahiMsA kI beijjatI samApta ho sakatI hai, kAraNa adhikatara hai ki 'sUryAsta se pahale bhI bhojana kI vyavasthA hai|' dinoMdina | jaina munibhakta haiN| kAnajIpaMtha ke anuyAyiyoM meM sAmUhika hamAre samAja meM paMthavAda kI bU tejI se phailatI jA rahI hai| rAtri-bhojana sunane meM nahIM AtA hai, jo hara jaina ko anukaraNIya isameM ora rAjanaitika daloM meM koI bhI aMtara samajha meM nahIM honA caahie| aataa| caMda loga evaM caMda paMDita-vidvAn apane Apa meM eka jainadarzana meM rAtribhojana bhI mAMsAhAra mAnA gayA hai, samUha banAkara dUsaroM ko dUsarA samUha mAnakara maukA milate | eka ora hama mAMsa niryAta kA, camar3e kI vastuoM kA hI virodha karane meM jI-jAna lagA dete haiN| kAraNa kucha bhI ho, | virodha karate haiM dUsarI ora rAtri bhojana ---? nAma hotA hai terApaMtha yA bIsa paMtha kaa| mahArAjazrI ne jora | pratyeka vyakti ko svayaM kama se kama sAmUhika rUpa dekara kahA ki Aja pUjA kI thAliyoM para hamAre samAja meM | se rAtri-bhojana kA tyAga karanA hogA, dharmazAlAoM meM zakti daMge ho rahe haiM, kesa cala rahe haiM para bhojana kI thAlI para koI ke sAtha roka lagAnI hogii| evaM baccoM ko jaina saMskRti se vicAra nahIM kara rahA, koI bhI paMtha jainatva ke surakSArtha kadama saMskRta karanA hogaa| vibhinna vargoM kI niraMtara vRddhiMgata saMkhyA uThAne ko taiyAra nhiiN| rAtribhojana jaisA mahApApa na to terApaMtha | tathA jainoM kI hrAsonmukha saMkhyA pramANita karatI hai ki samAja ko svIkAra hai, na bIsapaMtha ko, na zuddha terApaMtha ko| taba | se kulAcAra miTatA jA rahA hai, phalasvarUpa jaina anya vargoM meM phira hama isa dizA meM kadama kyoM nahIM uThA rahe haiM? Aja | parivartita hote jA rahe haiN| 'ahiMsA paramo dharmaH' sUtra kA saMdeza denevAlI jaina dharmazAlAe~ aba bhI samaya hai ki hama nikalaMka ke khUna ko yAda jamIkaMda eMva rAtribhojana jaisI mahAn hiMsA evaM azlIla | kareM aura kama se kama bIca bAjAra, bIca caurAhoM aura jaina nRtyoM ke kAryakramoM hetu de dI jAtI haiN| una patrikAoM kA | dharmazAlAoM meM samAja dvArA kie jA rahe isa sAMskRtika darzana mahAdurlabha ho gayA hai jinameM likhA ho- 'sUryAsta se | vinAza ko rokeM tathA ahiMsAdharma ke prati apanI zraddhA prakaTa pahale hI bhojana kI vyavasthA haiN|' kreN| aMgrejoM ke zAsanakAla meM jaina karmacAriyoM ko sUryAsta 'sAmUhika rAtribhojana' zabda kA prayoga karane kA se pahale bhojana ke lie avakAza de diyA jAtA thA, para | abhiprAya yaha hai ki sAmAjika krAMti meM sAmUhika vyasana Aja hama svayaM kaha dete haiM ki bhAI sAhaba hamArA to calatA kA hI virodha kiyA jA sakatA hai| vyaktigatarUpa se to hai ---- | rAtribhojana na mAtra jainadharma meM, apitu jainetara dharmoM | Atma preraNA hI kAraNa ho sakatI haiN| isI saMdarbha meM mujhe ye disambara 2006 jinabhASita 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMktiyA~ yAda A rahI haiM bhAiyo mAno burA mata ye guru ke baina haiN| Apase hI pU~chatA kyA Apa sacamuca jaina haiM? jisa adAlata meM gavAhI jaina jaja hai jaantaa| phira nahIM koI sunAI thI yahA~ taka maanytaa|| aba hamArI mAnyatA ko mAnatA hI kauna hai? Apase hI pUMchatA kyA Apa sacamuca jaina haiM? kauna the kyA ho gaye Adarza hamane kho die| pyAra ke gulazana meM hamane ghRNA ke bIja bo die| dekhakara kautuka ghRNA se dila hamAre bhara rhe| aba hamAre AcaraNa badanAma jinamata kara rahe // jo huA so huA aba to bhAI jainI bneN| jAti se hI nahIM kevala, dharma se bhI jainI bneN| ghara meM channA dekhakara jainI hameM saba jAna leM bhUlakara bhI rAta meM na khAyeM bAta itanI mAna leN| garva se phira kaha sakeMge karma se bhI jaina haiN| ke.DI. jaina pablika skUla, madanagaMja-kizanagar3ha (rAja.) pUrva kA itihAsa dekho kisa taraha sthAna thaa| satya saMyama kA hameM pAkara baDA abhimAna thaa| thI hamArI dhAka taba taka pApa hama bote na the| ceka jainoM ke TikiTa TrenoM meM taba hote na the| samAcAra digambara jaina DaoNkTaroM kA sammelana zrIkSetra sammeda / mahArAja kA cAturmAsa huA thaa| cAturmAsa ke daurAna vibhinna zikhara jI meM sampanna dhArmika, sAMskRtika Ayojana hote rhe| cAturmAsa ke samApana - "oNla iMDiyA digambara jaina DaoNvaTarsa phorama" tathA | avasara para pUjya munidvaya ke sAnnidhya meM zrI 1008 siddhacakra "mani zrI 108 pramANasAgara jI varSAyoga samiti zrI sammeda | mahAmaMDala vidhAna evaM vizvazAMti mahAyajJa' kA vizAla stara zikharajI," inake saMyukta tattvAvadhAna meM, hAla hI meM jainoM ke | para Ayojana kiyA gyaa| isa daurAna pUre gA~va ko dulhana kI paramapAvana tIrthAdhirAja sammeda zikharajI meM dvitIya akhila | bhA~ti sajAyA gayA thA, pramukha mArga jhaNDe bainara ta posTaroM se digambara jaina DaoNkTaroM kA sammelana saMpanna haA, jise AcArya | lade hue the| zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke zubhAzIpa tathA pa.pU. 1 navambara se 8 navambara taka cale isa Ayojana kA 108 munizrI pramANasAgara jI kA sAnnidhya prApta thaa| samApana 8 navambara ko vizAla rathayAtrA ke pazcAt huaa| pa.pU. munizrI ne apane pravacana meM kahA- "dhvajArohaNa vikrama caudharI kara DaoNkTaroM ne dharmadhvajA hAtha meM lene kA saMkalpa kiyA hai| DaoNkTaroM ko apane marIjoM kI sevA ko hI dharma mAna use zuddhAtmaprakAza bhArilla sammAnita mAnavatApUrvaka nibhAnA caahie| kSetra kI garIba janatA ke suprasiddha vidvAn paNDita ratanacanda bhArilla ke putra svArathya sudhAra tathA jIvana sudhAra ke lie samAja tathA sarakAra yuvA udyamI zrI zuddhAtmaprakAza bhArilla, jayapura ko indirA ko milakara prayAsa karane caahie|" gA~dhI priyarzinI puraskAra 2006 se sammAnita kiyA gyaa| DaoN. abhaya dagaDe koparagA~va-423 601 / isase pUrva yaha puraskAra madara TeresA jaisI vizvaprasiddha tArAdehI meM aitihAsika dharmaprabhAvanA aneka hastiyoM ko mila cukA hai| tArAdehI (damoha ma.pra.) grAma meM saMta ziromaNi AcArya zrI bhArilla apane karIba 30 hajAra vyAvasAyika sahayogiyoM ke sAtha deza bhara meM svataMtra udyamitA evaM naitika / guruvara zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke anujJAvI ziSya muni jAgaraNa ke lie kAryarata haiN| zrI puSpadaMtasAgara jI mahArAja evaM muni zrI kunthusAgara jI | . 39 disambara 2006 jinabhASita Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A 1. jijJAsA - anAhAraka jIva kauna-kauna hote haiM? | samAdhAna - kArtikeyAnuprekSA gAthA 338 kI TIkA meM samAdhAna - isa prazna ke samAdhAna ke liye sabase isa prakAra kahA haipahale hamako anAhAraka kise kahate haiM, yaha jAnanA Avazyaka "svaputraputryAdInvarjayitvA anyeSAM gotriNAM mitrsvhai| sarvArthasiddhi TIkA (2/30) meM anAhAraka kI paribhASA | janaparajanAnAM vivAhakaraNaM anyvivaahkrnnN|" isa prakAra kahI hai- 'trayANAM zarIrANAM SaNNAM paryAptInAM artha - apane putra-putrI Adi ko chor3akara anya gotryogy-pudglgrhnnmaahaarH| tdbhaavaadnaahaarkH|' artha- tIna | vAloM ke, mitra, svajana, parajanAdikoM ke putra-putrI Adi kA zarIra aura chaha paryAptiyoM ke yogya pudgalavargaNAoM kA grahaNa | vivAha karanA, anya (para) vivAha-karaNa nAmaka aticAra hai| AhAra hai aura usake abhAva se arthAt aisI vargaNAoM ko sAgAradharmAmRta (4/58) kI TIkA meM isakA spaSTIkaraNa grahaNa na karane vAlA anAhAraka hai| anAhAraka ke saMbaMdha meM zrI | isa prakAra kiyA gayA hai- (TIkA paM. kailAzacaMdra jI) SaTkhaMDAgama (1/177) meM isa prakAra kahA hai- aNAhArA cadusu "paravivAha karaNa arthAt apanI saMtAna se atirikta dUsaroM TThANesu viggahagaisamAvaNNANaM kevalINaM vA samugghAdagadANaM | kI saMtAna kA kanyAphala kI icchA se athavA pArasparika sneha ajogikevalI siddhA cedi| . ke hone se vivAha kraanaa| jaba svadArasaMtoSI apanI strI ke artha - vigrahagati ko prApta, mithyAtva, sAsAdana tathA | sivAya anya meM manavacanakAya se maithuna na karU~gA, na karAU~gA, aviratasamyagdRSTi guNasthAnavAle jIva evaM samudghAtagata kevalI | aisA vrata letA hai, taba maithuna kA kAraNa jo anyavivAhakaraNa ina cAra guNasthAnavAle jIva, ayogakevalI evaM siddha jIva | hai usakA pratiSedha ho hI jAtA hai| kintu vaha aisA samajhatA hai anAhAraka hote haiN| ki maiM to mAtra vivAha karA rahA hU~, maithuna to nahIM karAtA hU~, isa ____ bhAvArtha - pahale, dUsare tathA cauthe guNasthAna vAle jIva | prakAra vrata kI sApekSatA hone se aticAra hai|" (tIsare guNasthAna meM maraNa nahIM hotA) yadi Rjugati se gamana zaMkA - paravivAhakaraNa kI taraha apanI saMtAna kA kara eka samaya meM hI janma le lete haiM, to anAhAraka avasthA | vivAha karane meM bhI to ukta doSa lagatA hai? ko prApta nahIM hote| yadi eka mor3evAlI gati se jAkara janma samAdhAna - yahA to ThIka hai, kintu gRhastha yadi apanI lete haiM, to unako vigrahagati meM do samaya lgeNge| unameM se prathama | kanyA kA vivAha na kareM, to kanyA svacchaMdacAriNI ho jAye ... samaya meM anAhAraka tathA dvitIya samaya meM janma le lene se | kintu yadi kuTuMba kI cintA karanevAlA koI bhAI vagairaha ho, AhAraka hote haiN| isI taraha yadi do yA tIna moDevAlI gati | to apanI saMtAna kA bhI vivAha na karane kA niyama lenA hI se jAyeM, to prathama do yA tIna samaya taka anAhAraka tathA | zreSTha hai| aMtima samaya meM AhAraka hote haiM / kevalI-samudghAta avasthA uparyukta prakaraNoM se spaSTa hai ki vivAha karAnA, eka meM, prathama samaya daMDa samudghAta meM audArika kAyayoga tathA | prakAra se vivAha karanevAle dampattiyoM ke liye maithuna ke sAdhana dvitIya samaya kapATa samudghAta meM audArikamizra kAyayoga | juTAnA hai, isaliye niSiddha hai (A. supArzvamati jI kRta hone se AhAraka hote haiM, parantu tIsare aura cauthe samaya meM | ttiikaa)| ataH brahmacaryANuvratI ko apane atirikta anyoM ke kArmaNa kAyayoga hone se anAhAraka hote haiM / phira lauTate samaya | vivAhasaMbaMdha taya karAnA, unakI zAdI meM zAmila honA, pA~caveM samaya meM kArmaNa kAyayoga hone se anAhAraka hote haiN| unako AzIrvAda denA yA prerita karanA, ucita nahIM hai| zeSa samayoM meM AhAraka hote haiN| ayogakevalI evaM siddha | 3. prazna - kyA AryikA kA akelI vihAra karanA bhagavAn sadA anAhAraka hI rahate haiN| Agama sammata hai? 2. jijJAsA - brahmacaryANuvrata kA eka aticAra samAdhAna- isa prakaraNa meM Agama ke nimna prasaMga 'paravivAhakaraNa' hai| ise spaSTa kreN| vicAraNIya haiM disambara 2006 jinabhASita 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. mUlAcAra pradIpa meM isa prakAra kahA hai yadi zakti na ho yA asvasthatA ho, to alaga bAta hai| bhagavAn yato yathAtra siddhAnnaM bhoktuM sukhena shkyte| kI vinaya to khar3e hokara pUjA karane meM hI hai| isa saMbaMdha meM tathA cAsvAmikAM nArI svAzrame svymaagtaam||2303|| kucha Agama pramANa isa prakAra haiM - ato jAtu na vidyeta kvacitakAle nijecchyaa| __ 1. zrI AdipurANa pRSTha 561 para isa prakAra kahA haiekAkinyAryikAyAzca vihAro gmnaadikH||2304|| utthAya tuSTyA surendrAH svahastaiH, artha - jisa prakAra pakAyA huA bhAta AsAnI se jinasyAmipUjAM pracakruH prtiitaaH| khAyA jA sakatA hai, usI prakAra binA svAmI kI strI yadi artha- samyagdRSTi surendroM ne atyanta pramodapUrvaka khar3e svayaM apane Azrama meM yA ghara meM A jAya, to vaha AsAnI se | hokara apane hAthoM se bhagavAn ke caraNa kamaloM kI pUjA kii| bhogI jA sakatI hai| isaliye akelI AryikA ko apanI 2. zrI mUlAcAra meM isa prakAra kahA hai - icchAnusAra kisI bhI samaya vihAra aura gamana Adi kabhI caturaMgulaMtara pAdo paDilehiya aNjliikypsttho| nahIM karanA caahiye| avvAkhitto vutto kuNadi ya cauvIsatthayaM bhikkhuu||575 / / 2. zrI AcArasAra meM isa prakAra kahA hai artha - cAra aMgula antarAla se pAda ko karake, vyAdyAH samaM vasantyAryA gRhsthaasNkraashrye| pratilekhana karake, aMjali ko prazasta jor3akara ekAgramanA tdgRhaantiduuraatismiipe'vdyvrjite||2/82|| huA bhikSu, caubIsa tIrthaMkara kA stotra karatA hai| artha - gRhasthoM ke ghara se atyanta nikaTa bhI nahIM aura AcAravRtti- pairoM meM cAra aMgula kA aMtara rakhakara atyanta dUra bhI nahIM, sAvadharahita gRhasthoM se amizrita gRha meM | sthira aMgakara jo khar3e huye haiM .... (yahA~ muniyoM ko bhI khar3e do Adi ke sAtha AryAyeM rahatI haiN| hokara hI vaMdanA karane kA vidhAna kiyA hai|) bhAvArtha- jo asaMyamI janoM ke AvAsa se rahita ho, 3. nitya devapUjA vinaya pATha par3hakara prAraMbha kI jAtI zrAvakoM ke ghara se atyaMta dUra bhI nahIM aura atyanta samIpa bhI hai| usameM sarvaprathama yaha par3hA jAtA hai, "iha vidhi ThAr3o hoya nahIM ho tathA jo sarvasAvadha se rahita ho, aise sthAna meM do tIna | ke, prathama par3he jo paatth|" Adi AryikAe~ milakara rheN| akelI nahIM rheN| AryikAoM 4. zrI hajArIlAlakRta pUjana-stavana meM isa prakAra kA akelA rahanA, Agama meM niSiddha hai / (TIkA A. supArzvamatI jii)| "maiM stavoM tuma sammukha ThAr3a, yAteM pApa sakala prihreN|" ___ 3. zrI mUlAcAra meM isa prakAra kahA hai 5. puNyAzrava kathAkoSa meM isa prakAra kahA hai tadA gopAlakaH so'pi,sthitvA zrI mjjinaagrtH| tiNNi va paMca va satta va ajjAo annnnmnnnnrkkhaao| bho sarvotkRSTa me padma, grahANedamiti sphuttm||15|| therIhiM sahaMtaridA bhikkhAya samodaraMti sdaa|| 194 // artha- taba usa gvAle ne zrI jinendradeva ke Age khaDe artha - tIna yA pA~ca yA sAta AryikAe~ Apasa meM rakSA meM tatpara hotI huIM vRddhA AryikAoM ke sAtha milakara hamezA | hokara eka bar3A kamala samarpita kiyaa| 6. zrI dharma saMgrahazrAvakAcAra meM kahA haiAhAra ke liye nikalatI haiN| AcAravRtti kA tAtparya-tAtparya sa cAdyaM pIThamAruDhastri parItya kRtaaNjliH| yaha hai ki AryikAe~ devavaMdanA, guruvaMdanA, AhAra-vihAra pUjA dravyamupAnIya, bhaktyA stautybhimukhm||33|| nIhAra Adi kisI bhI prayojana ke liye bAhara jAveM, to do cAra artha- rAjA zreNika Adya pITha para car3hakara bhagavAn Adi milakara tathA vRddhA AryikAoM ke sAtha hokara hI jaayeN| kI tIna pradakSiNA dekara hAtha jor3akara sAmane khar3e hokara, pUjA (TIkA A. jJAnamati jI) kA dravya car3hAte huye| uparyukta sabhI AcAragraMtho ke anusAra AryikA kA uparyukta sabhI pramANoM se yaha spaSTa hotA hai ki bhagavAn akelA rahanA yA akele bihAra karanA Agamasammata nahIM hai| | ke samakSa vinayapUrvaka khar3e hokara pUjA karanA hI Agama____4. jijJAsA - pUjA khar3e hokara karanI cAhie yA sammata hai| baiThakara? 1/205, prophesarsa kaoNlonI, samAdhAna - pUjA to khar3e hokara hI karanA ucita hai|| AgarA-282002(u.pra.) 32 disambara 2006 jinabhASita | kahA hai Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI vidyAsAgara jI ke caraNa jabalapura (ma.pra.) kI dharatI para jabalapura 11 navambara 2006 / mahAn saMta AcAryazrI vidyAsAgara jI subaha jaise hI bilaharI se prasthita hue, vaise hI unake bhramaNapatha kA anumAna lagAkara pisanahArI mar3hiyA taka kA rAstA Atura janasamudAya se bhara gyaa| sthAna-sthAna para namana karatA janasamUha upasthita thA aura jaise hI ve Age bar3hate, janasamUha vipula janasAgara banatA gyaa| AcAryazrI vidyAsAgara jI mahArAja ke komala caraNa Aja subaha 6baje grAma bilaharI se jabalapura kI ora bddh'e| munizrI ke darzana karane sar3aka ke donoM aura zraddhAluoM kA tAMtA lagA rhaa| 45 muniyoM ke sAtha AcAryazrI jaise hI peMTInAkA pahu~ce zvetAmbara jaina samAja dvArA unakA bhavya svAgata kiyA gyaa| gorakhapura pahu~cane para sikha samAja ke sadasyoM ne unakA bhAvabhInA abhinadaMna kiyaa| nAgarikoM ne jagaha-jagaha svAgata dvArA banAe aura unakI agavAnI kii| AcAryazrI ke sasaMgha tripurI cauka paha~cane para Adarzamati mAtA jI tathA unake saMgha dvArA AgavAnI kI gii| AcAryazrI ke pisanahArI kI mar3hiyA pahu~cate hI unakA bhavya svAgata kiyA gyaa| jayakAroM se saMpUrNa vAtAvaraNa meM mahAtIrtha pisanahArI kI mar3hiyA meM zraddhAlu nAgarikoM kA vizAla samudAya upasthita thaa| hara koI AcAryazrI ke darzanoM ke lie vihvala thaa|mddh'iyaa jI meM vizrAma ke pazcAt subaha 10 baje AcAryazrI ne zrI brAhmI Azrama kI bahanoM tathA pratibhAsthalI kI bahanoM se AhAra liyaa| AtmaparIkSaNa se sarvAMgINa vikAsa 12 navambara 2006ko pisanahArI kI mar3hiyA, jabalapura (ma.pra.) meM AcAryazrI kA pravacana pratIkSA zabda hameM bahuta kucha socane kA samaya detA hai aura usa pratIkSA ke samaya meM hamArA dhyAna na jAne kisa-kisa ora jAtA hai, hama jaba atIta kI ora dekhate haiM to bIca meM pratIkSA A jAtI hai| Apako yadi apanA sarvAMgINa vikAsa karanA hai to bagaira pratIkSA kiye eka ke bAda eka kadama saMyama ke sAtha Age bddh'e| jaldI-jaldI pragati karanevAlA vyakti so nahIM sktaa| A~dhI va tUphAna meM bhI vaha jAgRta rahatA hai, vaha dUra kI kiraNoM ke mAdhyama se bhI apane jIvana ko suMdara banA sakatA hai| hameM kisI kI pratIkSA kI nahIM nirIkSaNa kI AvazyakatA hai| Apa apanI AtmA kA, apane kArya kA nirIkSaNa kareM, apane kartavya kA pAlana kreN|icchaashbd apane Apa meM socane ke liye bAdhya kara detA hai ki hara vyakti sukha kI AkAMkSA karatA hai, lekina use sukha nahIM miltaa| icchA to vaha karatA hai, icchA kI pUrti nahIM hotI, lekina isakA yaha matalaba to nahIM hai ki vaha AkAMkSA karanA chor3a de, lekina vaha usasukha kI pratIkSA karatA hai, jo use karmaTha puruSArthI bhI banAtI hai| unhoMne kahA ki mana meM bahuta se bhAva, saMvedanAe~ hotI haiM, mana ko vartamAna kI tarapha nahIM vardhamAna kI tarapha le jAne kI AvazyakatA hai| isake liye kucha AyAma alaga se karane par3ate haiN| AtmA kyoM DUbarahI hai, kyoMki AkAMkSAe~ taira rahI haiN| AtmA kabhI bhI samApta nahIM hotI, Age bhI samApta nahIM hogii| anAdikAla se isa bAta ko hara vyakti jAnatA hai, lekina hama svabhAvagata bAtoM ke sAmane AtmA ko pIche chor3a dete haiN| pratIkSA kI ora cale jAoge to puruSArtha kama ho jaaegaa| pratIkSA hamezA sira darda kI sampAdikA hai| ata: hara kSaNa ko kArya meM puruSArtha ke sAtha upayoga kreN| parIkSaNa athavA nirIkSaNa kreN| kAla ko jaba gauNa karoge tabhI Apako sukha kI anubhUti hogii| AcAryazrI ne kahA Aja kA yuga dharmayuga se Age bar3ha gayA hai, isalie Aja pratIkSA kI nahIM AtmA ke nirIkSaNa kI AvazyakatA hai| moha rahita hone se jJAna anukUla ho jAtA hai jJAna AtmA kA svabhAva hai, kintu jaba taka saMyama kA sahArA nahIM milatA, jJAna hI duHkha kA kAraNa banatA hai, moharahita hone se jJAna anukUla ho jAtA hai aura jJAna jaba samIcIna ho jAtA hai, to jIva bhagavAna tulya ho jAtA hai| aura jaba jJAna vikRta ho jAtA hai to jIva ko zvAna banA detA hai| AcAryazrI ne kahA ki bhAratIya saMskRti meM buddhi ko jAgRta karane ke lie bAlyAvasthA meM bAlaka ho yA bAlikA, usake kAna chidavAe jAte haiM, jisake pIche mukhya uddezya yahI hotA hai ki kAna meM jaba kuNDala pahanAe jAte haiM aura kadama rakhane para jaba ve hilate haiM, to usase buddhi kA vikAsa hotA hai| bhagavAna mahAvIra jaba taka dIkSita nahIM hue the, taba taka unake kAnoM meM kuNDala rahate the| bacapana meM guru jI bhI chAtra-chAtrAoM ke kAna khIMcate haiM, isake pIche mukhya vajaha yahI hotI hai| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji naM. UPHIN/2006/16750 muni zrI yogasAgarI vimalanAtha stavana anantanAtha stuti (drutavilambita chanda) (vasantatilakA chanda) 1 haiM hAtha joDa natamastaka namratA se| ArAdhanA kara rahe lavalInatA se|| vAMchA rahI na mana meM saba ye pukaare| tIrthaMkarA vimalanAtha bhavAbdhi taare|| udaya dhyAna-divAkara rshmiyaaN| agha ananta samudra sukhA diyaa| vividha-ratana-ananta su pA gye| una ananta jineza namo'stu ye|| 2 maiM puNyahIna kucha arpaNa ko nahIM hai| kyA arcanA kara sakU~ yaha vedanA hai| nA jJAna hai vacana se guNakIrti gaave| yaha citta ko satata AkulatA staave|| 3 maiM bhakti-mAnasa-sarovara-nIra laayaa| ye gaMdhayukta stava-puSpa manojJa laayaa| yaha jyoti kIrtana-sudIpa prkaashkaarii| mere anAdi agha ko china meM nivaarii|| madana zakti-prakopa vilIna hai| nija sarovara meM avagAha hai| parama zItala se paripUrNa hai| sakala dvandva na harSa viSAda hai| 3 parama nirmala ke valajJAna hai| jagata hI ravi-candra tumheM khe| trijaga hI jhalake nijajJAna meN| parama nizcaya se nija saukhya meN|| 4 hRdaya paMkaja darzana se khile| stavana se mada-moha sabhI gle|| caraNa arcana se mana zAnta hai| jagat meM nara jIvana dhanya hai| 5 yaha akiMcana dvAra nihaartaa| na maNi -kaMcana vaibhava caahtaa| hRdaya meM uThatI yaha bhAva bhava bhavAntara meM karU~ vaanaa|| trailokya-vaidya bhava-roga nivArate haiN| hai zuddha auSadha amogha niraamyii|| zraddhA-sameta ura se jisane liyA hai| Arogya vardhaka rahA sukha-cetanA hai| 5 Ananda-kumbha-mukha-maNDala ko nihaaro| kyA vizva meM tava samAna na rUpa pyaaro|| uparyAya to dhruva nahIM usako tajo re| AtmA sahI parama ratna apUrva pyaare|| prastuti- ratanacandra jaina svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita / saMpAdaka : ratanacandra jain| www.jainelibrary.ong