Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2532 bhagavAn pArzvanAtha zrI pArzvanAtha digambara jaina atizaya kSetra morAjhar3I (ajamera) rAjasthAna bhAdrapada, vi.saM. 2063 sitambara, 2006 malya 10/
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu samAdhi sudhA sAdhana AcArya zrI vidyAsAgara jI harSa vivAda se pare Atma-sattA kI satata anubhUti hI saccI samAdhi hai| yahA~ samAdhi kA "kyA kRSNa jayantI manAnevAle kRSNa kI bAta Apa mAnate haiM? artha maraNa se hai| sAdhu kA kRSNa gItA meM svayaM kaha rahe haiM ki merI janma-jayantI na mnaao| artha hai shresstth/acchaa| merA janma nahIM, merA maraNa nhiiN| maiM to kevala sakala jJeya jJAyaka huuN| arthAt zreSTha/Adarza mRtyu ko kAlika huuN| merI sattA to akSuNNa hai|" arjuna yuddha-bhUmi meM khar3e sAdhu-samAdhi kahate haiN| sAdhu' kA the| unakA hAtha apane guruoM se yuddha ke liye nahIM uTha rahA thaa| mana dUsarA artha'sajjana' hai| ataH sajjana ke maraNa ko hI sAdhu- meM vikalpa thA ki "kaise mArU~ apane hI garuoM ko|" ve socate the samAdhi kheNge| aise Adarza maraNa ko yadi hama eka bAra bhI cAhe maiM bhale hI mara jAU~, kintu mere hAtha se guruoM kI surakSA honI prApta kara leM, to hamArA uddhAra ho sakatA hai| caahiye|mohgrst aise arjuna ko samajhAte huye zrI kRSNa ne kahAjanma aura maraNa kisakA? hama bacce ke janma ke sAtha jAtasya hi dhruvo mRtyurbhuvo janma mRtasya c| miSTAnna vitaraNa karate haiN| bacce ke janma ke samaya sabhI haMsate tasmAdaparihArye'rthe na tvaM shocitumrhsi|| haiM kintu baccA rotA hai / isaliye rotA hai ki usake jIvana ke jisakA janma hai, usakI mRtyu avazyambhAvI hai aura jisakI itane kSaNa samApta ho gye| jIvana ke sAtha hI maraNa kA bhaya mRtyu hai, usakA janma bhI avazya hogaa| yaha aparihArya cakra hai| zurU ho jAtA hai| vastutaH jIvana aura maraNa koI cIja nahIM isaliye he arjuna! soca nahIM karanA caahiye| hai| yaha to pudgala kA svabhAva hai, vaha to bikharegA hii| arjuna! uThAo apanA dhanuSa aura kSatriya dharma kA pAlana Apake gharoM meM paMkhA calatA hai| paMkhe meM tIna paMkhur3iyA kro| soco, koI kisI ko vAstava meM mAra nahIM sktaa| koI hotI haiN| ye saba paMkhe ke tIna pahalU haiM aura jaba paMkhA calatA kisI ko janma nahIM de sktaa| isaliye apane dharma kA pAlana hai to eka mAlUma par3ate haiN| ye paMkhur3iyA~ utpAda, vyaya, dhrauvya zreyakara hai| janma-maraNa to hote hI rahate haiN| AvIcimaraNa to kI pratIka haiM aura paMkhe ke bIca kA DaMDA jo ghUmatA hai sat kA pratisamaya ho hI rahA hai| kRSNa kaha rahe haiM arjuna se aura hama haiM pratIka hai| hama usakI zAzvatatA ko nahIM dekhate, kevala kevala janama-maraNa ke cakkara meM, kyoMki cakkara meM bhI hameM janma-maraNa ke pahaluoM se cipake rahate haiM, jo bhaTakane/ zakkara-sA acchA laga rahA hai| ghumAne vAlA hai| tana upajata apanI upaja jAna samAdhi dhruva hai, vahA~ na Adhi hai, na vyAdhi hai aura na hI tana nazata Apako nAza mAna koI upAdhi hai| mAnasika vikAra kA nAma Adhi hai, rAgAdi prakaTa je duHkha daina zArIrika vikAra vyAdhi hai| buddhi ke vikAra ko upAdhi kahate tina hI ko sevata ginata caina haiN| samAdhi mana, zarIra aura buddhi se pare haiN| samAdhi meM na rAga hama zarIra kI utpatti ke sAtha apanI utpatti aura zarIrahai,na dveSa hai,na harSa hai aura na vissaad| janma aura mRtyu zarIra ke maraNa ke sAtha apanA maraNa mAna rahe haiN| apanI vAstavika sattA kA haiN| hama vikalpoM meM pha~sa kara janma-mRtyu kA duHkha uThAte haiN| hamako bhAna hI nhiiN| sat kI ora hama dekha hI nahIM rahe haiN| hama apane andara pravAhita hone vAlI akSuNNa caitanya dhArA kA hameM jIvana aura maraNa ke vikalpoM meM pha~se haiM, kintu janma-maraNa ke koI dhyAna hI nhiiN| apanI traikAlika sattA ko pahicAna pAnA bIca jo dhruva satya hai usakA cintana koI nahIM krtaa| sAdhusarala nahIM hai| samAdhi vahI hai, jisameM mauta ko mauta ke rUpa meM samAdhi to tabhI hogI,jaba hameM apanI zAzvata sattA kA avalokana nahI dekhA jAtA hai, janma ko bhI apanI AtmA kA janma nahIM hogaa| ataH janma-jayantI na manAkara hameM apanI zAzvata sattA kA mAnA jaataa| jahA~ na sukha kA vikalpa hai aura na duHkha kaa| hI dhyAna karanA cAhiye, usI kI sa~bhAla karanI caahiye| Aja hI eka sajjana ne mujha se kahA "mahArAja, kRSNajayantI hai aaj|" maiM thor3I dera socatA rhaa| maiMne pUchA 'samagra' (caturtha khaNDa) se sAbhAra
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 sitambara 2006 varSa 5, aGka mAsika jinabhASita antastattva sampAdaka pro. ratanacandra jaina . kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, (madanagaMja kizanagar3ha) paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla kaMvaralAla pATanI (Ara.ke. mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura . pravacana : sAdhu samAdhi sudhA sAdhana A.pR.2 : AcArya zrI vidyAsAgara jI . stavana : muni zrI yogasAgara jI A.pR.4 * zrI supArzvanAtha-stavana * zrI candraprabha-stavana . kathAe~ : muni zrI samatAsAgara jI A.pR.3 * bhagavAn vimalanAtha * bhagavAn anantanAtha sampAdakIya : purAtattvakAnUna aura alpasaMkhyaka jaina . pravacana : lobha kI tAsIra : munizrI kSamAsAgara jI .lekha * adhyAtma aura siddhAMta : paM. kailAza candra jI zAstrI * mokSamArga kI dvividhatA : mUlacanda luhAr3iyA * kalyANa mandira stotra : eka parizIlana prAcArya paM. nihAlacandra jaina cAtarmAsa meM dhArmika zikSaNa-prazikSaNa : DaoN. jyoti jaina * vidhAna-anuSThAna ho to, aisA jaisA ahamadAbAda meM huA 20 : ke.sI. jaina eDavAkeTa . digambara jaina muni ke sambandha meM mArkopolo ke vicAra : sureza jaina AI.e.esa. * kSamA manuSya kA sarvottama guNa : suzIlA pATanI * di. jaina atizayakSetra morAjhar3I (ajamera) rAjasthAna * jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A . cikitsA : maleriyA bukhAra : DaoN. rekhA jaina, ema.DI. gaz2ala : noratamala kAzalIvAla - samAcAra 19, 21, 32 prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-2851428,2852278| sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 500 ru. vArSika 100 ru. eka prati 10 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| jinabhASita se sambandhita samasta vivAdoM ke lie nyAya kSetra bhopAla hI mAnya hogaa|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya purAtattva kAnUna aura alpasaMkhyaka jaina bhAratIya saMvidhAna meM dharmanirapekSatA kA siddhAnta mAnate hue kahA gayA hai ki alpasaMkhyakoM ko apane dharma kA pAlana karane tathA ArAdhya kI pUjA arcanA karane, apanI paramparA darzana ko jIvana meM pariNata karane, unakI pUjyatA akSuNNa banAye rakhane meM zAsana sAtha degA, sahayoga kregaa| unakI nyAyapriyatA para vizvAsa kara ve svataMtratA se, nirbAdha, bagaira dharmAndhatA ke apane dharma, dharmAyatanoM, maMdiroM, tIrthakSetroM kA saMrakSaNa, saMvardhana evaM pUjyatA surakSita rakha skeNge| unakA sarakArIkaraNa na hogaa| kintu sthiti viparIta hai| jaina samAja ke anekAneka prakaraNa Aja bhI vicArAdhIna haiM, jinameM zAsana mauna hai| bahusaMkhyaka samAja ne hamAre dharmAyatanoM para atikramaNa kiye, kabjA kiyA tathA hamArI apanI dhArmika mAnyatA pUjAparamparA meM na kevala bAdhA DAlI, apitu ArAdhanA meM bhI vighna upasthita kie, AkramaNa kiye| hamane itihAsa meM bahuta bhogA aura royA hai| aba hameM sajaga hokara, sAmAjika ekatA se sampanna hokara kucha kara sakane kI kSamatA se aisI kAnUna-vyavasthA banAne ke lie prayatna karanA hogA, tAki bhaviSya meM AgAmI pIr3hiyA~ apanI dhArmika AsthA-paddhati-paraMparA kA nirbAdha pAlana kara skeN| Aja bhAratIya zAsana apane ko dharmanirapekSa rAjya kahatA hai, jisakA artha sarvadharma samabhAva hai| alpasaMkhyaka hone ke kAraNa yadi hameM dharmakSetra meM pUrNa surakSA kA kavaca milA hai, to hameM apane dharmapAlana kI pUrNa svataMtratA ho, hama apanI saMskRti kI rakSA kara sakeM, apane dharmAyatanoM maMdiroM mUrtiyoM kA svayaM saMrakSaNa kara apanI pUjApaddhati, paraMparA kA nirbAdha pAlana kara sakeM, hameM hamArA saMvaidhAnika adhikAra (jo bhAratIya anuccheda 25 se 30 meM diye haiM) mile| hameM kAnUna pradatta saMrakSaNoM dvArA apanI dhArmika saMsthAoM, maMdiroM evaM tIrthasthaloM para kAnUnI prakriyA dvArA adhikAra prApta karanA evaM niyaMtraNa karanA tathA unake surakSita rakha-rakhAva hetu prayAsarata rahanA hai| ma.pra. meM jaina alpasaMkhyaka haiM, unheM saMvidhAna se prApta adhikAroM meM kahA gayA hai ki - 1. jainadharmAvalaMbI apanI prAcIna saMskRti, purAtattva evaM dharmAyatanoM kA saMrakSaNa kara skeNge| 2. jaina maMdiroM, tIrthasthaloM ityAdi ke prabaMdha kI jimmedArI jaina samudAya ke hAtha meM hogii| 3. kAnUna dvArA pradatta saMrakSaNoM dvArA apanI dhArmika saMsthAoM, TrasToM, tIrthasthaloM para kAnUnI prakriyA dvArA adhikAra prApta karanA, niyaMtraNa karanA tathA usake surakSita rakharakhAva hetu prayAsarata rahanA / 4. jaina dharmAvalaMbiyoM ke dhArmika sthala, saMsthAoM, maMdiroM, tIrthakSetroM evaM TrasToM kA sarakArIkaraNa yA adhigrahaNa Adi nahIM kiyA jA sakegA, apitu dhArmika sthaloM kA samucita vikAsa evaM surakSA ke vyApaka prabaMdha zAsana dvArA bhI kie jAyeMge / 5. jaina dharmAvalaMbI ko bahusaMkhyaka samudAya ke dvArA pratAr3ita kie jAne kI sthiti meM sarakAra jaina dharmAvalaMbiyoM kI rakSA kregii| bhArata varSa meM purAtatva vibhAga ke gaThana ke 50 varSoM bAda 1904 meM pahalA purAtattvasaMbaMdhI kAnUna banA, jise svataMtratA ke bAda bhI svIkAra kiyA gayA, jisameM bAda meM kucha saMzodhana Adi bhI hue| Aja ye kAnUna alpasaMkhyakoM ko saMvidhAna ke aMtargata diye gaye kAnUnI adhikAroM kA hanana kara rahe haiN| aisA lagatA hai mAno hamArI saMskRti, dharmAyatanoM, maMdiroM evaM tIrtha sthAnoM kA sarakArIkaraNa ho gayA hai| dharmanirapekSa rAjya meM ye saba kAnUna saMvidhAna se prApta maulika adhikAroM ke virUddha jA rahe haiM - alpasaMkhyaka jaina samAja ke lie| apanI purAtana saMskRti, maMdiroM evaM tIrthoM kI cintA, prabaMdha, rakharakhAva, pUjA hama prAcInakAla se karate A rahe haiM, kara rahe haiM aura karate rheNge| Aja hameM alpasaMkhyaka hone se zAsana dvArA jo vibhinna prakAra ke saMrakSaNa diye haiM, usameM purAtattva kAnUna virodhabhAsI hai, sahayogI nahIM virodhI hai / inakA sarakArI niyaMtraNa dharma nirapekSatA ke siddhAnta para kuThArAghAta hai / yA to dhArmika svataMtratA ho yA dharma para sarakArI niyaMtraNa / yaha kaisI domukhI nIti zAsana kI, yaha samajhanA hogaa| vartamAna purAtattva meM saMrakSaNa kAnUna kI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ giraphta meM jaina alpasaMkhyakoM ke maMdira, ArAdhanA sthala, mUrti Adi nahIM AnA cAhiye hai| yaha ullekhanIya hai ki Monument kI paribhASA meM maMdiroM ko kyoM rakhA jAye ? prANapratiSThita jaina mUrti Antiquite hai| ye ajIba nahIM, anajAnI nahIM, jIvaMta haiM, anAdi kAla se jAnI-pahacAnI haiN| zramaNa saMskati (vaidika saMskRti se pathaka) ke AdhAra para apanI paraMparA anusAra apane deva, maMdiroM (bhakta ko bhagavAn banAnevAlI prayogazAlA) ko surakSita rakha nirbAdha pUjA ArAdhanA kara sakeM, dharmapAlana kara skeN| alpasaMkhyaka jaina samudAya ko apane saMvaidhAnika adhikAra ke lie "di nezanala kamIzana phaoNra mAinaraTIja ekTa 1992' ke tahata apanI mA~ga/AvAja uparyukta viSaya para purajora uThAnI cAhiye, tAki Aja aura AnevAle kala meM hama apane maMdira-mUrtiyoM, sAMskRtika paraMparAoM/mAnyatAoM kA saMrakSaNa, saMvardhana kara sakeM, ArAdhyoM kI ArAdhanA kara bhakta se bhagavAn banane kI prakriyA ko amala meM lA skeN| zramaNasaMskRti kA AdhAra nivRttimArga, ahiMsA, aparigraha, dhyAna, tapasyA, saMyama, vratAdi pAlanA hai| hamArI mAnyatAnusAra hara AtmA meM paramAtmA banane kI zakti hai| hama IzvaravAdI nahIM haiM, Izvara ko vizva kA kartA-dhartA nahIM maante| vaidika saMskRti se bhinna hamArA darzana, adhyAtma hai| hindU dharma kA AdhAra veda haiM, kintu hama vedoM kI alaukikatA ko svIkAra nahIM karate, phira bhI sammAna karate haiN| jaina dharmAvalambiyoM ke rItirivAja, paraMparAyeM, mAnyatAe~, adhyAtma bahusaMkhyaka hindU dharmAvalaMbiyoM se bhinna haiN| hama bhAratIya nAgarika haiN| hamArA dharma prAcInatama hai, ataH anya dharmoM kI kucha paramparAoM se samAnatA bhI hai, yaha jainadharma kI nirapekSatA kA pramANa bhI hai| hama kisI dharma ko hAni na pahu~cAte haiM aura na pahu~cAnA cAhate haiN| jaina maMdira, dharmAyatana, mUrtiyA~ ina purAtattva kAnUnoM kI paridhi meM nahIM AtIM aura yadi Monument kI paribhASA meM jaina maMdira Ate haiM aura kAnUna hamArI mUrtiyoM ko Antiquite mAnatA bhI hai, to unheM kAnUna ke dAyare se pRthak karanA cAhiye, kAraNa Monument atIta kI vastu hai tathA Antiquite ajIbogarIba vastu hai, para jinamaMdira meM virAjamAna mUrtiyA~ jIvaMta hai tathA maMdira atIta hI nahIM vartamAna aura bhaviSya meM bhI rahane vAle ArAdhanA kendra haiN| ataH ve Monument kI zreNI meM nahIM AnA caahie| hindU laoN se jaina laoN bhinna hai| bhale hI hama para hindU laoN lAgU ho, para sarakArI kAnUnoM dvArA jaina laoN kA sammAna honA caahie| hameM apane dhArmika tIrthoM, purAtana dharohara, maMdiroM, mUrtiyoM, dharmAyatanoM kI surakSA, rakharakhAva, jIrNoddhAra, navInIkaraNa Adi kI pUrI-pUrI chUTa ho, tAki hama isa dharma nirapekSa rAjya meM apanI mAnyatAoM-paraMparAoM, rIti-rivAjoM aura AsthA ke anusAra apanI prAcInatama saMskRti kI rakSA, saMrakSaNa karate hue pUrvavat svAmitva banAye rakha skeN| DaoN. surendrakumAra jaina maMtrI-akhila bhAratavarSIya digambara jaina vidvatpariSad maMtrI kAryAlaya-ela-65, nyU iMdirAnagara, burahAnapura (ma.pra.) phona - 07325 - 257662 mo. 9826565737 jJAnI vicAra karatA hai ki indriyoM ke dvArA dRSTigocara honevAlA yaha zarIra acetana hai, cetana AtmA indriyoM ke gocara nahIM hai| isalie maiM kisa para rAgadveSa karU~? ata: maiM rAgadveSa chor3akara mAdhyasthyabhAva ko dhAraNa karatA huuN| sAMsArika logoM se saMsarga karane se prathama to aneka prakAra kA vArtAlApa karane aura sunane se mAnasika AkulatA hotI hai, dUsare cita-vibhrama hotA hai| isalie adhyAtma meM tatpara rahanevAle yogiyoM ko laukika janoM kI saMgati chor3a denI caahie| 'vIradezanA' se sAbhAra
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ lobha kI tAsIra lobha kI tAsIra hI yaha hai ki AzAe~ bar3hatI haiM, AzvAsana milate haiM aura hAtha kucha nahIM aataa| eka udAharaNa hai- eka vyakti ko kisI devatA ne prasanna hokara eka zaMkha de diyaa| usa zaMkha kI tAsIra thI ki nahA-dhokara zaMkha ko hI milatA hai|' phU~ko, phira usake sAmane jitanI icchA karo utanA mila jAtA thA / usako to bar3A maz2A ho gyaa| basa, nahA-dhokara zaMkha phUMkA aura AkAMkSA kI ki hajAra rupaye, to hajAra rupaye mila gaye / eka dina bAjUvAle ne dekha liyaa| basa, gar3abar3a yahIM se zurU hotI hai ki bAjUvAlA apana ko dekhe yA apana bAjUvAle ko dekheN| bAjUvAle ne socA ki yaha zaMkha to apane pAsa honA caahiye| jo-jo apane pAsa hai vaha nahIM dikhatA, to dUsare ke pAsa hai hameM vaha dikhatA hai| jo apane na, do / ' pAsa hai vaha dUsare ko dikhatA hai| sIdhA-sA gaNita hai - jo apane pAsa * vaha dikhane lage to sArA lobha niyantrita ho jAya / nahIM, sAre saMsAra meM jo cIjeM haiM ve saba AsAnI se dikhAI par3atI hai, para maiMne kyA hAsila kiyA- mujhe ye dikhAI nahIM pdd'taa| aura eka asantoSa mana ke andara nirantara bar3hatA hI calA jAtA hai / vyaktigata asantoSa, pArivArika asantoSa, sAmAjika asantoSa- kitane taraha se asantoSa hamAre jIvana ko itanI-sI bAta se ghera lete haiM ki mere pAsa jo hai use nahIM dekhatA hU~, dUsare ke pAsa jo hai vaha dikhAI detA hai mujhe kyA kareM ? dUsare ke pAsa kyA hai - isase A~kheM mIMca leM kyA? nahIM bhaiyA ! dUsaroM ke pAsa jo hai vaha usameM khuza hai- aisA mAnakara jo apane pAsa hai usameM Ananda leM basa ! itanA to kara sakate haiM? nahIM kara sakate? AhAra kI prakriyA meM maiM roja dekhatA hU~ ki kisI ko eka grAsa dene ko mila jAtA hai, to pahale to usako Ananda AtA hai, lekina jaise hI dekhatA hai ki dUsare ko do grAsa dene ko mila gaye, basa - sArA Ananda khatma! jabaki use bhI eka grAsa dene kA maukA milA hai, para usakA Ananda nahIM hai usako, taba taka to thA jaba taka dUsare ko do grAsa kA maukA nahIM milA thA / bar3A Azcarya hotA hai, apana ne kaisI Adata banA lI apanI ! isako thor3A niyantrita kreN| apana Ananda leM usa cIja meM jo apane ko prApta hai| hA~ to, bAjUvAle ne dekhA ki isake pAsa bar3hiyA zaMkha hai to usane bhI eka bAbAjI se zaMkha le liyaa| para usa zaMkha se milatA kucha nahIM thA, usake sAmane jitanA mA~go vaha usase duganA dene ko bolatA thA / usane par3ausI se kahA'suno! mujhe bhI eka bAbAjI ne zaMkha diyA hai / ' 4 sitambara 2006 jinabhASita liyA / 'kaisA zaMkha?' par3ausI ne pUchA / 'usase jitanA mA~go, usakA dugunA milatA hai / ' 'dugunA ! mere pAsa to jo hai, usase jitanA mA~go utanA muni zrI kSamAsAgara jI 'aisA kareM, badala leM Apasa meM?' 'hA~-hA~, aisA hI kreN|' par3ausI ne kahA / basa, ho gayA kAma ! badala diyA aura dugunevAlA le mana meM khuza! sabere uThe, jaldI-jaldI nahAyA - dhoyA, aura phira zaMkha phuuNkaa| kahA- 'eka lAkha rupaye do / ' zaMkha meM se AvAja AI- 'eka lAkha kyoM ? do lo lekina AyA eka bhI nahIM / are ! purAnevAle meM to jitanA mA~go utanA hI mila jAtA thA, para isameM se kevala AvAja AI ki eka kyoM, do lo na, do, para AyA kucha nhiiN| to usane kahA- 'tuma dete kyoM nahIM? do lAkha do|' i zaMkha meM se phira AvAja AI- 'do kyoM! cAra lo na cAra / ' aba samajhA meM A gaI, jitanA mA~gate cale jAte haiM AzvAsana milatA hai usase dugune kA, para hAtha meM kucha bhI nahIM AtA / saMsAra meM hamArI jitanI pAne kI AkAMkSA hai, vaha hameM sirpha AzvAsana detI hai, milatA-vilatA kucha nahIM hai| jo hamane pAyA hai, agara usameM hama santoSa rakha leveM, to saMsAra meM phira aisA kucha nahIM hai jo pAne ko zeSa raha jAe / pAte kAhe ke lie haiM? Atma- saMtoSa ke lie| para Atma- saMtoSa nahIM milA aura duniyAbhara kI sArI cIjeM mila giiN| Aja hamane bahuta sAre baccoM se bAta kI, bahuta rica phaimilI (dhanI parivAra) ke, acche haal| mere pAsa eka hI prazna pUchate haiM ki kaise sailpha seTisphaikzana gena (AtmasaMtoSa prApta) kareM? kaise mile AtmasaMtoSa ? hamArI phaimilI (parivAra) bahuta rica hai, hamArA ejUkezana (zikSA) bhI bahuta hAI (U~cI hai, isake bAvajUda ye sArI upalabdhiyA~ vyartha haiM agara Atma-santoSa nahIM hai| pahalI cIja hai ki jo hamAre pAsa hai use dekheM / vartamAna meM ye bhI pracalita ho gayA hai ki yadi hama santoSa dhAraNa kara leMge, to hamArI pragati ruka jaayegii| lekina aisA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM hai| agara hameM jo prApta hai hama usameM santuSTa hoMge aura jo hameM prApta nahIM hai usake lie satprayAsa kareMge to hamArI pragati nahIM rukegii| TaoNlasTaoNya ne eka kahAnI likhI hai, bahuta prasiddha hai'hAu maca laiNDa Daja e maina rikvAyara'? bahuta prasiddha kathA hai, hindI meM bhI TrAnsalezana (anuvAda) kiyA hai usakA, Apane bhI par3hI hogI eka vyakti ko kisI ne varadAna diyA ki tuma eka dina subaha sUraja ugane se lekara asta hone taka jitanI dUrI taya kara vApasa lauToge, utanI jagaha / z2amIna tumhArI ho jAyegIjAo tumheM varadAna detA huuN| to usane sUraja kI pahalI kiraNa sAtha dor3anA zurU kiyA aura betahAzA daur3atA rhaa| jahA~ se prArambha kiyA thA vahIM para lauTanA thA zAma Dhalane se phle| jahA~ lAina khIMcI thI ( jahA~ se prArambha kiyA thA) usase muzkila se do-cAra kadama pahale vaha itanA thaka gayA ki niDhAla hokara gira pdd'aa| girA to phira uTha nahIM skaa| vahIM prANAnta ho gayA uskaa| usakI qabra para likhA gayA ki'hAu maca laiNDa Daja e maina rikvAyara' (eka vyakti ko kitanI z2amIna apekSita hai? ) kitanA cAhiye usako aura kitanA hai? AkhirI samaya itanI hI (do gaja) z2amIna to cAhiye, jaba ki vaha isa bAta ke lie itanA bhAgatA rahA ki use saba kucha mila jAya lekina cAhiye kitanA sA ! hameM ye dhyAna meM A jAye ki cAhiye kitanA - sA aura hama jo prApta kareM usameM Ananda leM to hamAre jIvana meM nirmalatA Aye binA nahIM rhegii| thUka diyaa| ekanAtha kucha na bole| cupacApa dobArA nahAne ko cale gye| lauTe to phira usane thUka diyaa| ekanAtha cupacApa phira nahAkara A gye| usa vyakti ne phira thUka diyaa| aisA sau daphe huA / apane sAtha eka-Adha dafe bhI ho jAye to apane mana ke sAtha kyA guz2aratI hai? kitanA jaldI malina ho jAtA hamAnA mana, ho jAtA ki nahIM! ho jAtA hai| vicAra karanA hai apane ko| kisI ne jarA-sI koI bAta kaha dI ki basa! kaI bAra to aise lagane lagatA hai ki apana cAbI ke khilaune na hoM ki jaisI jitanI cAbI bharI utane calane lge| jaise hI kisI ne koI kharAba bAta kaha dI, mana gandA ho gayA; kisI ne jarA-sI apane mana kI bAta kaha dI, mana prasanna ho gayA, mAno hama dUsaroM kI bharI huI cAbI ke anusAra apanA jIvana jIte haiN| kyA aisA hai? vicAra karanA caahiye| ekanAtha phira bhI bilkula zAnta rahe, sau dafe snAna kiyA unhoMne / jisane thUkA thA aba use taqalIpha hone lgii| vaha ekanAtha se kSamA mA~gane lagA- 'bahuta galatI ho gaI, mujhe kSamA kreN|' 'nahIM - nahIM ! maiM to tumheM dhanyavAda denevAlA thaa| maiM to eka hI bAra nahAtA, phira itanI nirmalatA nahIM aatii| tumhArI vajaha se mujhe sau bAra nahAne ko milaa| aura itanA hI nahIM, maiMne Aja samajha liyA ki koI kitanA bhI kare, merA mana kaluSita nahIM hogA, malina nahIM hogA, aisA camakIlA banA rhegaa|' ekanAtha ne kahA / kyA hama apane mana ko isa taraha malinatA se bacAkara camakIlA banAye rakha sakate haiM? dinabhara meM aise saiMkar3oM avasara Ate haiM, mAnie eka-Adha kisI avasara para hI sahI, sau avasaroM para nahIM, eka avasara para to mana ko malina nahIM hone diyA, camakIlA banAye rakhA - aisA hama kara sakate haiM? jIvana meM nirmalatA nirmalatA kyA cIja hai? nirmalatA ke mAyane hai- jIvana kA camakIlA honA / nirmalatA ke mAyane hai- mana kA bhIgA honA / nirmalatA ke mAyane hai- jIvana kA zuddha honA / nirmalatA kA mAyane hai- jIvana kA sAragarbhita honA / nirmalatA ke mana bhIganA mAyane hai- jIvana kA nikhAlisa honaa| itane sAre mAyane haiM pavitratA ke, nirmalatA ke / eka-eka ko samajha leM, choTechoTe udAharaNa se samajha leM to bAta samajha meM A jAyegI ki nirmala kisa taraha hogA ! jaba nirmala hotA hai to kitanA Ananda AtA hai| jaba mujhe malinatAe~ gherane lageM to maiM unheM niyantrita karU~- itanA hI karanA hai hameM / dinabhara meM kitane hI mauke AyeMge jaba mujhe lobha gheregA para mujhe apane jIvana ko camakIlA banAnA hai| jIvana kaise banatA hai camakIlA ? santa ekanAtha ke bAre meM mAlUma hogA sbko| ve nadI se nahAkara lauTa rahe the, rAste meM Upara se kisI ne una para mana kA bhIga jAnA kyA hai? isase bhI hamArA mana nirmala hotA hai / jitanA bhIga jAtA hai utanA nirmala hotA hai| hamArA mana / jainendrakumAra ke jIvana kA eka udAharaNa hai| jAnate haiM jainendrakumAra kauna the? bahuta bar3e sAhityakAra the 1 aba yaMga janarezana (yuvA pIr3hI) to unako muzkila se hI jAnatI hogI! ve apane nAma ke sAtha jaina nahIM lagAte the, baMda kara diyA thA unhoMne jaina likhanA / phira bhI unhoMne jIvanabhara dharma ko jiyA / jIvana ke AkhirI samaya jaba ve pairAlAija ( lakave se grasta ) ho gaye, bolanA bhI unako muzkila ho gayA, taba jo bhI unake pAsa AtA, use dekhakara unakI sitambara 2006 jinabhASita 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ A~khoM se A~sU gira jAte, isase mAlUma ho jAtA thA ki | hI to gandA huA hai, isase kyA pharka par3atA hai!' aisA socakara pahacAna liyA, itanA hI nahIM apanI bhAvanAe~ bhI vyakta kara | vaha Age baDha jaataa| eka dina vaha usI rAste se hokara dI haiN| unako bolane meM bahuta takalIpha hotI thI, gale meM | nikalA, para Upara se kacarA nahIM aayaa| usa AdamI ne bahuta adhika kafa saMcita ho gayA thA- aisA batAte haiN| Upara dekhA- 'kyA bAta hai! Aja kacarA kyoM nahIM pheMkA DaoNkTara ne kahA ki aba ThIka hone ke koI cAMseja (ummIda) | gayA!' Upara koI nahIM thaa| dUsare dina bhI kacarA nahIM pheMkA nahIM haiM, basa aba apane bhagavAna ko yAda kro| taba pahalI | gyaa| usa AdamI ne Asa-pAsavAloM se pUchatAcha kI- 'vaha bAra unako lagA ki jIvana meM bhagavAna kI kitanI jarUrata | kacarA pheMkanevAlA vyakti kyA kahIM bAhara gayA hai?' dekhiye, hai! unhoMne NamokAra mantra pddhaa| apane jIvana ke antima | yadi isa jagaha hama aura Apa hote, to zurU meM hI kacarA na saMsmaraNa meM likhA unhoMne ki 'maiM NamokAra mantra paDhatA jAtA | pheMkA jAya, isakA intajAma kara dete| lekina usa AdamI thA aura rotA jAtA thaa| AdhA ghaNTe taka NamokAra mantra | kI nirmalA dekhiyegA ki kacarA girane para bhI usa vyakti ke par3hate-par3hate khUba jI bhara ke ro liyaa| jaba DaoNkTara dUsarI | prati mana malina nahIM kiyA. pariNAma nahIM bigADe. balki bAra unakA caika-apa (jA~ca) karane AyA to unhoMne pUchA- | pacha rahe haiM ki kahIM bAhara gaye haiM kyA?' unake daravAje ko 'misTara jaina! Apane abhI thor3I dera pahale kaunasI meDisina dhakkA diyA, aTakA huA thA- khula gyaa| vaha sIr3hI car3hakara (davAI) khAI hai?' narseja se pUchA ki 'inako kaunasI Upara phuNcaa| dekhA- jo vyakti roja kacarA pheMkatA thA, vaha meDisina (davAI) dI gaI hai?' bImAra par3A hai, bistara para hai| vaha vahIM baiTha gayA aura usa narsaja ne kahA ki abhI koI davA nahIM dI gii| hA, | bImAra vyakti ke svAsthya lAbha ke lie prArthanA karane lgaa| Apane kahA thA- apane Izvara ko yAda karo, inhoMne vahI | vaha bImAra vyakti capacApa dekhatA rahA ki yaha vahI vyakti hai kiyA hai abhii|' jisa para maiM roja kacarA pheMkatA thA aura yahI vyakti mere unhoMne apane saMsmaraNa meM likhA ki 'mujhe bAra-bAra | svAsthya-lAbha ke lie prArthanA kara rahA hai| usa bImAra vyakti . yahI lagatA thA ki maiMne jIvanabhara aise nirmala pariNAma ke | (kacarA pheMkanevAle) kA mana bhIga gyaa| kala taka jisa para sAtha bhagavAn ko yAda kyoM nahIM kiyaa| aba mRtyu ke nikaTa | kacarA pheMkatA thA, Aja usI ke caraNoM meM AMsU bhaaye| ye samaya meM apane bhagavAn ko yAda kara rahA hU~ to mujhe apane pUre | kyA cIja hai? ye mana kI nirmalatA hai, jo dUsare ke mana ko jIvana para ronA AyA aura mana bhIga gyaa|' ye haiM mana kA | bhI bhigo detI hai| svayaM kA mana to bhIgatA hI hai, dUsare kA bhIganA, ye bhI nirmalatA lAtA hai| mana bhI hamAre mana kI nirmalatA se prabhAvita hotA hai| isI eka aura ghaTanA hai jisase mAlUma par3egA ki hamArA | ko kahate haiM mana zaddha ho gyaa| kyA mana kI aisI nirmalatA mana kaise bhIgatA hai? jitanA bhIgatA hai utanA nirmala hotA hameM nahIM pAnI cAhie ? jAtA hai, jitanA nirmala hotA hai utanA bhIgatA jAtA hai| Aja vinobA hamezA kahA karate the ki maiM apane kamare ko aise avasara kama Ate haiN| agara kisI kI A~kha bhara jAye apane hAtha se jhAr3atA hU~ aura jhAr3akara vaha kapar3A (jhAr3ana) to vaha kamajora mAnA jAtA hai| Aja koI rone lage to roja isalie pheMkatA hU~, tAki mujhe dhyAna rahe ki jaise maiM gande bilkula buddha mAnA jaaye| Aja agara mana bhIga jAye to hama kamare meM baiThanA pasanda nahIM karatA. vaise hI mere bhagavAna mere bahuta AuTa oNpha DeTa (bahuta purAnA, asAmAyika) mAne mana kI gandagI rahane para mere bhItara baiThanA kyoM pasanda kareMge? jaayeN| bahuta kaThora ho gaye haiM hama, hamArI nirmalatA hamAre | hama bhagavAn ko to apane andara baiThAnA cAhate haiM, lekina kaThora mana se gAyaba ho gii| jabaki hamArA mana itanA nirmala mana ko malina hI banAye rakhanA cAhate haiN| kyA aise meM honA cAhie thA ki dUsaroM ke duHkha ko, saMsAra ke duHkhoM ko bhagavAn virAjeMge! zuddha mana meM hI virAjate haiM bhagavAna / ve dekhakara dravita ho jAye, usameM DUba jaaye| kahIM aura se nahIM Ate, ve to andara hI virAjate haiN| jitanA eka AdamI roja eka nizcita rAste se nikalatA mana zuddha ho jAtA hai, utane hamAre bhItara prakaTa ho jAte haiN| thaa| usa para eka dUsarA AdamI roja Upara se kacarA DAla hamArA utanA paramAtmasvarUpa prakaTa ho jAtA hai| jitanI detaa| bar3I muzkila, roja kA kAma ho gayA yh| phira bhI malinatA haTatI jAtI hai utanI nirmalatA-svacchatA AtI vaha AdamI kacarA DAlanevAle ko kucha nahIM kahatA, socatA jAtI hai| ki 'kacarA zarIra para girA hai, mana ko kyoM gandA kareM? zarIra 'guruvANI'(pR. 45-50 ) se sAbhAra 6 sitambara 2006 jinabhASita
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma aura siddhAnta sva. siddhAntAcArya paM. kailAzacandra jI zAstrI prArambha meM jinavANI bAraha aMgoM aura caudaha pUrvo meM | karane meM samartha hotA hai| vibhakta thii| aMgoM aura pUrvo kA lopa ho jAne para AcAryoM ne | 3. tIsare anuyoga kA nAma caraNAnuyoga hai| isameM jo grantha racanA kI hai, vaha uttarakAla meM cAra anuyogoM meM | gRhasthoM aura muniyoM ke cAritra kA, unakI utpatti, vRddhi vibhakta huii| unakA nAma prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, | aura rakSA ke upAyoM kA kathana rahatA hai| isa anuyoga kA caraNAnuyoga aura dravyAnuyoga hai| jisameM eka puruSa se sambaddha | calana sadA vizeSa rahA hai| isI ke kAraNa Aja bhI jainIkathA hotI hai use carita kahate haiM aura jisameM tresaTha | jainI kahe jAte haiN| zalAkapuruSoM ke jIvana se sambaddha kathA hotI hai use purANa | 4. antima caturtha anuyoga dravyAnuyoga hai| isameM jIvakahate haiN| ye carita aura purANa donoM prathamAnuyoga kahe jAte | ajIva, puNya-pApa, bandha-mokSa Adi padArthoM aura tattvoM kA haiN| AcArya samantabhadra ne isa anuyoga ko puNyavardhaka tathA | kathana rahatA hai| prasiddha mokSazAstra (tattvArthasUtra) tathA samayasAra bodhi aura samAdhi kA nidhAna kahA hai| arthAt jahA~ eka | isI anuyoga meM garbhita haiN| ora isameM upayoga lagAne se puNyabandha hotA hai, vahIM dUsarI | digambaraparamparA meM jo sAhitya Aja upalabdha haiM, ora ratnatraya kI tathA uttama dhyAna kI prApti bhI isase hotI | usameM sabase prAcIna kaSAyapAhur3a aura SaTakhaNDAgama haiN| hai| isa anuyoga ko prathama sthAna diyA gayA hai tathA use nAma | kaSAyapAhur3a kI racanA AcArya guNadhara ne aura SaTkhaNDAgama bhI prathamAnuyoga diyA hai| jaise sabase pahalI kakSA aura parIkSA | kI racanA bhUtabalI-puSpadanta ne kI thii| donoM hI siddhAntagrantha ; kyoMki prAthamikoM ke liye, jo usameM | pUryoM se sambaddha haiM tathA unakA mukhya pratipAdya viSaya karmasiddhAnta ranA cAhate haiM, vahI upayogI hai, usI taraha jinavANI | hai| bhUtabalI-puSpadanta ke guru AcArya dharasena mahAkarma prakRti meM praveza karanevAle prAthamikoM ke liye prathamAnuyoga kA svAdhyAya | prAkRti ke jJAtA the, vahI unhoMne bhUtabalI-puSpadanta ko par3hAyA upayogI hotA hai| kathAoM meM ruci hone se pAThaka kA mana | thA aura usI ke AdhAra para bhUtabalI-puSpadanta ne SaTkhaNDAgama usameM rama jAtA hai aura phira dhIre-dhIre vaha usameM varNita | kI racanA kI thii| isI prakAra kaSAyapAhur3a para cUrNisUtroM ke rahasya ko jAnane ke liye utsuka ho uThatA hai| sva. bAbA | racayitA AcArya yativRSabha bhI Arya nAgahasti aura AryamaMkSu bhAgIrathajI varNI kahA karate the ki padmapurANa kI kathA sunakara | ke ziSya the| aura nAgahasti tathA AryamaMkSu bhI maiMne par3hanA sIkhA aura maiM jainadharma svIkAra karake varNI bana | prAbhRta ke jJAtA the| zrutAvatArakartA AcArya indranandi ke anusAra gyaa| ataH isa anuyoga kI mahattA kisI bhI anya anayoga AcArya padyanandi ne kuNDakundapura meM guruparipATI se donoM se kama nahIM hai| siddhAntagranthoM ko jAnA tathA SaTkhaNDAgama ke Adya tIna khaNDoM 2. dUsare anuyoga kA nAma karaNAnuyoga hai| karaNa kA | | para parikarma nAmaka grantha rcaa| yathA - artha pariNAma bhI hai aura gaNita ke sUtroM ko bhI kahate haiN| evaM dvividho dravyabhAvapustakagataH smaagcchn| isIse zvetAmbaraparamparA meM ise gaNitAnuyoga bhI kahate haiN| guruparipATyAM jJAtaH siddhAntaH kunnddaakundpure|160|| isameM loka aura aloka kA vibhAga, utsarpiNI-avasarpiNI zrI padyanandimuninA so'pi dvAdaza sahastraparimANaH / kAloM kA vibhAga, tathA gati, indriya Adi mArgaNAoM kA grantha parikarmakartA SaTkhaNDAdyatrikhaNDasya / / 161 / / kathana hotA hai| eka taraha se yaha anuyoga samasta jinazAsana ___ AcArya kundakunda ne parikarma nAmaka grantha racA thA, kA prANabhUta hai| isake adhyayana se saMsAra meM bhaTakate hue isa para hamane kundakunda-prAbhRta-saMgraha kI prastAvanA meM vistAra saMsArI jIva ko apanI vartamAna dazA kA, usake kAraNoM kA se vicAra kiyA hai aura dhavalA TIkA meM prApta uddharaNoM ke tathA usase nikalane ke mArga kA samyakbodha hotA hai| AdhAra para indranandi ke ukta kathana kA samarthana kiyA hai| karaNAnuyoga jIva kI Antarika dazA ko tolane ke liye kundakunda-prAbhRta-saMgraha kA saMkalana isI dRSTi ke tulA jaisA hai| karaNAnuyoga ke anusAra jo samyagdRSTi hotA | kiyA gayA hai ki pAThakoM ko yaha jJAta ho jAye ki kundakunda hai, vahI saccA samyagdRSTi hotA hai, vahI saMsArasAgara ko pAra ne kisa-kisa viSaya para kyA kahA hai| kyoMki paramparA se sitambara 2006 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ukta zloka kaba, kisane racA yaha jJAna nahIM haiN| kintu isase jinazAsana meM AcArya kundakunda kA kitanA mahattva hai yaha spaSTa ho jAtA hai| uttarakAla meM bhaTTArakaparamparA kA pravartana hone para bhI sabane apane ko kundakundAmnAyI hI svIkAra kiyA hai / pratiSThita mUrtiyoM para prAyaH mUlasaMgha, kundakundAnvaya kA ullekha aMkita pAyA jAtA hai| siddhAnta aura adhyAtma yA vyavahAra aura nizcaya ke madhya meM bheda kI dIvAra jaisI khar3I kI jA rahI hai, usakI ora se sambuddha pAThakoM aura vidvAnoM ko sAvadhAna kruuN| sabase prathama hameM yaha dekhanA hogA ki siddhAnta kI kyA paribhASA hai aura adhyAtma kI kyA paribhASA hai / SaTkhaNDAgama siddhAnta ke nAma se prasiddha hai / jayadhavalA kI prazasti meM TIkAkAra jinasenAcArya ne likhA hai- 'siddhAnAM kIrtanAdante yaH siddhAntaH prasiddhibhAk / ' arthAt siddhoM kA varNana anta meM hone se, jo siddhAnta nAma se prasiddha hai| isakA Azaya yaha hai ki saMsArI jIva kA varNana prArambha karake usake siddha pada taka pahu~cane kI prakriyA kA jisameM varNana hotA hai, use siddhAnta kahate haiM, jaise tattvArthasUtra meM saMsArI jIva ke svarUpa kA varNana prArambha karake antima dasaveM adhyAya ke anta meM siddhoM kA varNana hai| isI prakAra jIvakANDa meM guNasthAnoM aura mArgaNAoM ke dvArA jIva kA varNana karake anta meM kahA hai / ina AcArya kundakunda ko adhyAtma kA praNetA yA pramukha pravaktA mAnA jAtA hai / inhoMne jahA~ SaTkhaNDAgamasiddhAnta para parikarma nAmaka vyAkhyA racI, vahA~ inhoMne samayasAra, pravacanasAra, paJcAstikAya, niyamasAra jaise grantha bhI race / isa taraha AcArya kundakunda siddhAnta aura adhyAtma donoM ke hI pravaktA the / hama zAstra ke prArambha meM yaha zloka par3hate haiM maGgalaM bhagavAn vIro maGgalaM gautamo gaNI / maGgalaM kundakundAryo jainadharmo'stu maMgalam // isameM bhagavAna mahAvIra aura gautama gaNadhara ke pazcAt hI AcArya kundakunda ko maGgala-svarUpa kahA hai| aura unake pazcAt jainadharma ko maMgalasvarUpa kahA hai| - - guNajIvaThANarahiyA saNNA pajjatti pANaparihINA / saNavamaggaNUNA siddhA suddhA sadA hoMti // 732 // arthAt siddha jIva guNasthAna se rahita, jIvasthAna se rahita, saMjJA-paryApti-prANa se rahita aura caudaha meM se nau mArgaNAoM se rahita sadA zuddha hote haiM / ataH tattvArthasUtra, gommaTasAra jaise grantha jo SaTkhaNDAgama siddhAMta ke AdhAra para race gaye haiM, siddhAnta kahe jAte haiM / AcArya kundakunda ke prathama TIkAkAra AcArya amRtacandra jI the / AcArya amRtacandra jI ke TIkAgranthoM ne adhyAtmarUpI prAsAda para kalazArohaNa kA kArya kiyA / isI meM samayasAra kI TIkA se Agata padyoM ke saMkalanakartA ne use samayasAra - kalaza nAma diyaa| inhIM kalazoM ko lekara kavivara banArasIdAsa ne hindI meM nATaka - samayasAra racA, jise sunakara hRdaya ke phATaka khula jAte haiN| kintu amRtacandra jI ne kevala samayasArAdi para TIkAe~ hI nahIM likhIM, tattvArthasUtra ke AdhAra para tattvArthasAra jaisA grantha bhI racA tathA jaina zrAvakAcAra para puruSArthasiddhayupAya jaisA grantha rcaa| aura unakA eka amUlya grantharatna to abhI hI prakAza meM AyA, jisameM 25-25 zlokoM ke 25 prakaraNa haiM / yaha stutirUpa grantharatna eka alaukika kRti jaisA / atyanta kliSTa hai, zabda aura artha donoM hI dRSTiyoM se ati gambhIra haiN| vidvatpariSad ke maMtrI paM. pannAlAla sAhityAcArya ne bar3e zrama se zlokoM kA abhiprAya spaSTa karane kA prayatna kiyA hai| usI ke AdhAra para aMgrejI anuvAda ke sAtha yaha grantharatna seTha dalapatabhAI, lAlabhAI jaina vidyA saMsthAna ahamadAbAda se prakAzita huA hai| usase vyavahAra aura nizcaya dRSTi para vizeSa prakAza par3ane kI pUrNa sambhAvanA hai| yaha saba likhane kA merA prayojana yaha hai ki Aja jo ko sunanA bhI vyartha samajhate haiM / phalataH Aja samayasAra kA 8 sitambara 2006 jinabhASita eka zuddha AtmA ko AdhAra banAkara jisameM kathana hotA hai use adhyAtmagrantha kahate haiN| jaise samayasAra ke jIvAjIvAdhikAra ke prArambha meM kahA hai ki jIva ke rUpa, rasa, gandha, sparza, saMsthAna, saMhanana, varga, vargaNA, jIvasthAna, bandhasthAna Adi nahIM haiM / arthAt gommaTasAra meM prArambha se hI jina bAtoM ko AdhAra banAkara saMsArI jIva kA varNana kiyA gayA hai, samayasAra ke prArambha meM hI zuddha jIva kA svarUpa batalAne kI dRSTi se una sabakA niSedha kiyA hai| isase pAThaka bhrama meM par3a jAtA hai aura vaha apanI dRSTi se eka ko galata aura dUsare ko ThIka mAna baiThatA hai| isI se vivAda paidA hotA hai| jisane pahale gommaTasAra par3hA hai, vaha samayasAra ko par3hakara vimUr3ha jaisA ho jAtA hai aura jo samayasAra par3hate haiM ve siddhAMtagranthoM se hI vimukha ho jAte haiM, kyoMki siddhAMtagranthoM meM unhIM kA varNana hai, jinheM samayasAra meM jIva kA nahIM khaa| ataH ve kevala zuddha jIva kA varNana sunakara hI Atma vibhora ho jAte haiM aura apanI vartamAna dazA aura usake kAraNoM
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ rasiyA zeSa jinavANI ko hI heya mAna baiThatA hai| usakI dRSTi meM yadi upAdeya hai, to kevala samayasAra hai, zeSa saba heya haiN| na use caraNAnuyoga rucikara hai aura na karaNAnuyoga rucikara hai / t aise logoM ke liye hI amRtacaMdra jI ne paJcAstikAya kI apanI TIkA ke anta meM eka gAthA uddhRta kI hai - NiccayamAlaMbatA Niccayado NiccayaM ajANatA / NAsaMti caraNakaraNaM bAhiracaraNAlasA keI // arthAt nizcaya kA Alambana lenevAle, kintu nizcaya se nizcaya ko na jAnane vAle kucha jIva bAhya AcaraNa meM AlasI hokara caraNarUpa pariNAma kA vinAza karate haiM / isI prakAra jo prArambha se hI vyavahArAsakta haiM aura use hI eka mAtra mokSa kA kAraNa mAnakara nizcaya se isaliye virakta haiM ki pUrva meM unhoMne kabhI nizcaya kI carcA nahIM sunii| ataH prAyaH aise loga, jinameM vidvAn aura tyAgI vratI bhI haiM, samayasAra kI carcA se yA AtmA kI carcA se bhar3aka uThate haiN| use ve sunanA bhI pasanda nahIM krte| koI-koI to samayasAra ke racayitA hone ke kAraNa AcArya kundakunda se bhI vimukha jaise ho gaye haiM aura kriyAkANDa ko hI mokSa kA mArga * mAnakara usI meM Asakta rahate haiN| aise vyavahAravAdiyoM ko bhI lakSya karake amRtacaMdra jI ne paMcAstikAya kI apanI TIkA meM eka gAthA uddhRta kI hai caraNakaraNappahANA sasamayaparamatthamukkavAvAhA / caraNakaraNassa sAraM NicchayasuddhaM Na jANaMti // arthAt jo cAritra - pariNAma pradhAna haiM arthAt zuddha AtmA ke samyak zraddhAna, jJAna, anuSThAna rUpa nizcayamokSamArga se udAsIna rahakara yA usakI upekSA karake kevala zubhAnuSThAnarUpa vyavahAramArga ko hI mokSamArga mAnate haiM aura sva- samayarUpa paramArtha meM vyApArarahita haiM, ve cAritra - pariNAma kA sAra jo nizcaya zuddha AtmA hai, use nahIM jAnate / isIse samayasAra gAthA 12 kI TIkA meM amRtacandra jI ne eka gAthA uddhRta kI hai - jar3a jiNamayaM pavajjaha tA mA vavahAraNicchae muyh| ekkeNa viNA chijjaititthaM, aNNeNa puNa taccaM // , arthAt yadi jainamata kA pravartana cAhate ho, to vyavahAra aura nizcaya ina donoM ko mata chor3o, kyoMki eka vyavahAranaya ke binA to tIrtha kA nAza ho jAyegA aura dUsare nizcaya ke binA tattva (vastusvarUpa) kA vinAza ho jAyegA / isake pazcAt hI amRtacandra jI ne nIce likhA svarNakalaza kahA hai - ubhayanayavirodhadhvaMsini syAtpadAGke jina vacasi ramante ye svayaM vAntamohAH / sapadi samayasAraM te paraM jyotiruccai - ranavamanayapakSAkSuNNamIkSanta eva // nizcaya aura vyavahAra meM paraspara virodha hai, kyoMki eka zuddha dravya kA nirUpaka hai aura dUsarA azuddha dravya kA / usa virodha ko dUra karanevAle bhagavAn jinendra ke syAtpada se aMkita vacana haiM arthAt syAdvAdanaya garbhita dvAdazAMga vANI hai| jo usameM ramaNa karate haiM, prItipUrvaka usakA abhyAsa karate haiM, ve svayaM mithyAtva kA vamana karake paramasvarUpa, atizaya prakAzamAna usa zuddha AtmA kA avalokana karate haiM, jo nayA nahIM hai tathA ekAntanayake pakSa se akhaNDita hai / siddhAnta aura adhyAtma donoM kA hI carama lakSya yahI hai, bhinna nahIM hai| kintu donoM kI kathana zailI meM antara hai| jahA~ taka hama jAna sake, siddhAnta aura adhyAtma ke isa antara ko brahmadevajI ne apanI dravyasaMgrahaTIkA meM spaSTa kiyA hai / gAthA 13 meM saMsArI jIva ke azuddhanaya se caudaha mArgaNA aura guNasthAnoM kI apekSA caudaha bheda kahe haiN| aura zuddhanaya se saba jIvoM ko zuddha kahA hai| isakI TIkA meM kahA hai ki 'guNajIvApajjattI' Adi gAthA meM jo bIsa prarUpaNA kahI haiM, vaha dhavala, jayadhavala aura mahAdhavala nAmaka tIna siddhAnta granthoM ke bIjapadabhUta hai| aura gAthA ke caturtha pAda meM 'savve suddhA hu suddhaNayA' kahA hai, jo ki zuddha Atmatattva kA prakAzaka hai, vaha paJcAstikAya, pravacanasAra, samayasAra nAmaka prAbhRtoM kA bIjapadabhUta hai / isI meM Age kahA hai ki adhyAtmagrantha kA bIjapadabhUta, jo zuddha AtmasvarUpa kahA hai, vahI upAdeya hai / isa taraha siddhAnta saMsArI jIva kI vartamAna dazA kA citraNa karatA hai, jo zuddha jIva kA svarUpa na hone se vyavahAraya kA viSaya hai tathA heya hai / adhyAtma zuddha Atmatattva kA prakAzaka hai, jo nizcayanaya kA viSaya hai tathA upAdeya hai / heya aura upAdeya jo saMsArI jIva Atmahita karanA cAhatA hai, use sabase prathama heya aura upAdeya kA bodha honA Avazyaka hai / yadi kadAcit usane heya ko upAdeya aura upAdeya ko heya mAna liyA, to vaha Atmahita nahIM kara sakatA / isIse Agama meM tattvArtha ke zraddhAna ko samyaktva kahA hai| ataH mumukSu ko tattvArtha kA vicAra karake usakI zraddhA karanI cAhiye / isa viSaya meM Agama yA siddhAnta aura adhyAtma meM bheda nahIM hai / sitambara 2006 jinabhASita 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra meM tattvArthazraddhAna ko samyaktva kahA hai| samayasAra | bhAvanA karatA hai| AcArya kundakunda ne pravacanasAra meM jisa meM bhUtArthanaya se jAne gaye tattvArtha ke zraddhAna ko samyaktva arahanta avasthA ko puNya kA phala kahA hai, vaha puNya aisA kahA hai| mUla tattva to do hI haiM - jIva aura ajiiv| inhIM | hI hotA hai, jo nahIM cAhate hue bhI ba~dhatA hai| ke milana ke phalasvarUpa Asrava aura bandha tattva kI niSpatti samyagdRSTi zrAvaka to jinapUjana prArambha karate hue huii| ve hI do saMsAra ke kAraNa haiN| ora saMsAra se chUTane ke bhAvanA bhAtA hai - upAya saMvara-nirjarA haiM, unakA phala mokSa haiN| inameM puNya asmin jvalavimalakevalabodhavahnau aura pApa ko milAne se nau padArtha ho jAte haiN| tattvArthasUtra kI puNyaM samagramahamekamanA juhomi| TIkA sarvArthasiddhi, tattvArthavArtika Adi meM yaha spaSTa kiyA | __maiM isa prajvalita nirmala kevalajJAnarUpa agni meM hai ki puNya aura pApa kA antarbhAva Asrava aura bandha tattva | ekAgramana hokara samagra puNya kI Ahuti detA huuN| isa prakAra meM hotA hai| isaliye inheM pRthaka tattva nahIM mAnA hai| ataH | jo puNyakArya karate hue puNya kI Ahuti dete haiM, unakI Asrava aura bandha tattva saMsAra ke kAraNa hone se heya haiM. taba | bhAvanA paramparA se mokSa kA kAraNa hotI hai| unameM garbhita puNya aura pApakarma upAdeya kaise ho sakate haiM ataH ukta tattvoM meM upAdeya jo eka jIva tattva hI hai, aura unameM upAdeya buddhi rakhane vAlA samyagdRSTi kaise ho usI kI yathArtha zraddhA se samyaktva kI prApti hotI hai| isameM sakatA hai ? koI matabheda nahIM hai| yaha ThIka hai ki zAstrakAroM ne puNyakArya karane kI tattvArthasUtra meM jIva ke pA~ca bhAva kahe haiM - aupazamika, preraNA kI hai| kyoMki jIva ko pApa kAryoM se bacAnA hai| ataH | kSAyopazamika, kSAyika, audayika evaM paarinnaamik|in pA~coM puNyakarma kI upayogitA pApa se bacane mAtra meM hai| kintu | bhAvoM meM se kisa bhAva se mokSa hotA hai, isakA khulAsA isase puNya upAdeya nahIM ho jaataa| samyagdRSTi bhI puNya kArya | Agama aura adhyAtma donoM meM kiyA gayA hai| karatA hai, kintu paNyAsrava yA paNyabandha ko upAdeya nhiiN| dhavalA aura jayadhavalA (pu. 1, pR. 5) TIkA se eka maantaa| isI se kinhIM granthakAra ne samyagdRSTi ke puNya ko | gAthA uddhRta hai - paramparA se mokSa kA kAraNa kaha diyA hai| odaiyA baMdhayarA uvasamakhayamissayA humokkhyraa| __bhAvasaMgraha meM AcArya devasena ne isa viSaya meM jo bhAvo hu pAriNAmio karaNobhayavajio hoii|| kucha kahA hai vaha paThanIya hai| vaha kahate haiM ki jaba taka samayasAra kI TIkA meM jayasenAcArya ne Agama aura gRhavyApAra nahIM chUTatA, taba taka gRhavyApAra meM honevAlA pApa | adhyAtma kA samanvaya karate hue likhA hai- audayika bhAva bhI nahIM chuutttaa| aura jaba taka pApa kAryoM kA parihAra na ho, | bandhakAraka haiN| aupazamika, kSAyika, mizrabhAva mokSakAraka taba taka puNyabandhaka kAryoM ko mata chor3o, anyathA durgati meM | haiN| kintu pAriNAmikabhAva bandha kA bhI kAraNa nahIM hai aura jAnA hogaa| jisane gRhavyApAra se virakta hokara jinamudrA mokSa kA bhI kAraNa nahIM hai| aupazamika, kSAyopazamika, dhAraNa kI hai aura pramAdI nahIM hai, use puNyabandha ke kAraNoM | kSAyika aura audayika bhAva paryAyarUpa haiN| zuddha pAriNAmika kA tyAga karanA caahiye| puNyabandha burA nahIM hai, puNyabandha kI dravyarUpa hai| aura parasparasApekSa dravyaparyAyarUpa Atmadravya hai| cAha burI hai| svAmI-kArtikeyAnuprekSA (gA. 410 Adi) meM | unameM se jIvatva, bhavyatva, abhavyatva ina tIna pAriNAmika kahA hai jo puNya kI bhI icchA karatA hai, vaha saMsAra kI icchA | bhAvoM meM se zaktirUpa zuddhajIvatva-pAriNAmikabhAva karatA hai, kyoMki puNyabandha sugati kA kAraNa hai aura mokSa | zuddhadravyArthikanaya se nirAvaraNa hai| usakI saMjJA zuddhapAriNAmika paNya ke kSaya se prApta hotA hai| paNya kI cAha se paNyabandha | hai| vaha bandha aura mokSa paryAyarUpa pariNati se rahita hai| aura nahIM hotaa| kintu jo puNya ko nahIM cAhate, unake hI sAtizaya jo dasa prANarUpa jIvatva, bhavyatva tathA abhavyatva haiM, ve puNyabandha hotA hai| manda kaSAya se puNyabandha hotA hai| ataH | paryAyArthika nayAzrita hone se azuddha pAriNAmika bhAva kahalAte puNya kA heta manda kaSAya hai aura mandakaSAya samyagdaSTi ke | haiN| ina tInoM meM se bhavyatva pAriNAmika bhAva ko DhA~kanevAlA hI hotI hai| kyoMki vaha puNya se prApta hone vAle sAMsArika | paryAyArthikanaya se jIva ke samyaktva Adi guNoM kA ghAtaka sukha ko pApa kA bIja mAnatA hai| isaliye vaha na aise sukha | mohAdi karma hai| jaba kAlAdi labdhivaza bhavyatva zakti kI kI vA~chA karatA hai aura na aise sukha ke kAraNa puNyabandha kI | vyakti | vyakti hotI hai, taba yaha jIva sahaja zuddha pAriNAmikabhAva10 sitambara 2006 jinabhASita
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakSaNavAle nija paramAtmadravya ke samyak zraddhAna, samyajJAna | yahA~ ullekhanIya bAta yaha hai ki dharmapariNata AtmA aura samyak anucaraNa rUpa paryAya se pariNamana karatA hai| | hI zubhopayogI hotA hai, ataH use adharmAtmA to nahIM kaha isa pariNamana ko Agama kI bhASA meM aupazamika, skte| AcArya amRtacandrajI ne isakI utthAnikA meM kSAyopazamika yA kSAyika bhAva kahate haiM aura adhyAtma kI | zuddhapariNAma kI taraha zubhapariNAma kA sambandha cAritrapariNAma bhASA meM zuddhAtmA ke abhimukha pariNAma yA zuddhopayoga Adi | ke sAtha batalAyA hai - "atha cAritrapariNAma samparkakahate haiN| sambhavavatoH shuddhshubhprinnaamyoH|" kintu zubhopayogI ke isa taraha Agama aura adhyAtma meM samyagdarzana kI | cAritra ko kathaMcid viruddha kAryakArI kahA hai| ataH jaise utpatti kA kramAdi bhinna nahIM hai| jise karaNAnuyoga, | zuddhopayoga kI tulanA meM zubhopayoga heya hai usI prakAra caraNAnuyoga meM aupazamika Adi nAmoM se kahate haiM, use hI | azubhapayoga kI tulanA meM zubhopayoga heya nahIM hai| ataH use adhyAtma meM zuddhopayoga zabda se kahate haiN| ataH adhyAtma meM | azubhopayoga kI taraha sarvathA heya kahanA ucita nahIM hai aura avirata samyagdRSTi ko bhI zuddhopayogI kahA hai| zuddhopayoga | na sarvathA upAdeya kahanA hI ucita hai| kyoMki zubhopayoga ke zabda kA bhI eka hI artha nahIM hai| zuddha upayoga to yathArtha meM | rahate hae nirvANa lAbha sambhava nahIM hai| Upara ke guNAsthAnoM meM hotA hai| kintu zuddha ke liye upayoga pravacanasAra meM hI gAthA 245 meM zramaNoM ke do bheda aura zuddha kA upayoga nIce ke guNasthAnoM meM bhI hotA hai| isI | kiye haiM - zuddhopayogI aura shubhopyogii| zuddhopayogI anAsrava se zuddhAtmA ke prati abhimukha pariNAma ko bhI zuddhopayoga hote haiM aura zubhopayogI sAsrava hote haiN| kahA hai| usake binA Age ke guNasthAnoM meM zuddha upayoga honA isakI TIkA meM amRtacandrajI ne yaha prazna uThAyA hai saMbhava nahIM hai| ki jo munipada dhAraNa karake bhI kaSAya kA leza jIvita kisI bhI anuyoga meM samyagdarzana kA mahattva nirvivAda hone se zuddhopayoga kI bhUmikA para car3hane meM asamartha haiM, ve hai| samyagdarzana ke binA na jJAna samyak hotA hai aura na kyA zramaNa nahIM ho sakate ? uttara meM pravacanasAra kI prArambha cAritra / samyagdarzana ke abhAva meM digambaramuni bhI muni nahIM kI gAthA 11 kA pramANa dekara amRtacandrajI ne jora dekara hai, yaha Agama kA vidhAna hai| samyagdarzana ke hone para hI kahA hai ki zubhopayoga kA dharma ke sAtha ekArthasamavAya hai anantasaMsAra sAnta hotA hai| chahaDhAlA meM jo kahA hai - arthAt dharma aura zubhopayoga eka sAtha raha sakate haiM, isaliye munivratadhAra anantavAra graiveyaka upjaayo| dharma kA sadbhAva hone se zramaNa zubhopayogI bhI hote haiM, kintu penija AtmajJAna binA sukhaleza na paayo|| ve zuddhopayogI zramaNoM ke tulya nahIM hote| yaha samyagdarzana vihIna munivrata ke liye hI kahA hai, ___ Age gAthA 254 kI TIkA meM amRtacandrajI ne kahA hai kyoMki dravyaliMgI mithyAdRSTi bhI naugraiveyaka taka jA sakatA ki zramaNoM ke zubhopayoga kI mukhyatA nahIM rahatI, gauNatA hai| ataH samyagdarzanavihIna cAritra se bhI svargasukha mila rahatI hai, kyoMki ve mahAvratI hote haiM aura mahAvrata yA samasta sakatA hai, kintu mokSalAbha nahIM ho sktaa| jo sAMsArika sukha kI kAmanA se dharmAcaraNa karate haiM, ve dharmAtmA kahalAne virati zuddhAtmA kI prakAzaka hai, kintu gRhasthoM ke to ke pAtra nahIM haiN| kintu jo mokSa sukha kI kAmanA se dharma samastavirati nahIM hotI, ataH unake zuddhAtmA ke prakAzana kA abhAva hone se tathA kaSAya kA sadbhAva hone se zubhopayoga karate haiM, ve sacce dharmAtmA hote haiM aura yathArtha dharma vahI hai | kI mukhyatA hai| tathA jaise sphaTika ke samparka se sUrya kI jisase karma kaTate haiN| kiraNoM kA saMyoga pAkara IMdhana jala uThatA hai, usI prakAra zubhopayoga kA dharma ke sAtha sambandha taba prazna hotA hai ki zubhopayoga dharma hai yA nahIM hai ? gRhastha ko rAga ke saMyoga se zuddhAtmA kA anubhava hone se vaha zubhopayoga krama se paramanirvANa sukha kA kAraNa hone se mukhya aura use karanA cAhiye yA nahIM ? hai| pravacanasAra gAthA 11 meM kahA hai jaba yaha dharmapariNata isa prakAra AcArya amRtacandra jI ne zrAvaka ke svabhAva AtmA zuddhopayoga rUpa pariNamana karatA hai, taba nirvANa sukha pAtA hai aura yadi zubhopayogarUpa pariNamana karatA hai, zubhopayoga kI mukhyatA svIkAra kI hai| siddhAnta to yaha taba svargasukha prApta karatA hai arthAt usake puNyabandha hotA svIkAra karatA hI hai| kintu vaha zubhopayoga zuddhopayoga sApekSa honA caahiye| nija zuddhAtmA hI upAdeya hai isa prakAra kI - sitambara 2006 jinabhASita 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ruci zubhopayogI ko hotI hai, tabhI vaha zubhopayoga, zubhopayoga | kahatA hai, vaha usa aparAdha ko mokSa kA upAya kaise kaha kahalAtA hai| sakatA hai ? AcArya amRtacandrajI ne apane puruSArthasiddhyupAya ke | isa prakAra mujhe to siddhAnta aura adhyAtma meM koI anta meM kahA hai ki ekadeza ratnatraya kA pAlana karanevAloM ke virodha pratIta nahIM hotaa| virodha to siddhAnta aura adhyAtma jo karmabandha hotA hai, usakA kAraNa ekadeza ratnatraya nahIM hai kA pakSa lene vAloM meM hai aura vaha taba taka dUrI nahIM ho kintu usake sAtha meM jo zubharAgarUpa zubhopayoga rahatA hai, vaha | sakatA, jaba taka ve amRtacandrajI ke zabdoM meM apane moha ko usa karma kA kAraNa hai| vaha zloka isa prakAra hai - svayaM vamana karake siddhAnta-adhyAtma rUpa jinavacana meM ramaNa asamagraM bhAvayato ratnatrayamasti karmabandho yH| nahIM krte| pakSavyAmoha ko tyAge binA jinavANI kA rahasya sa vipakSakRto'vazyaM mokSopAyo na bndhnopaayH|| udghATita nahIM hotA; jinavANI syAdvAdanayagarbhita hai| jitane isakA anvayArtha isa prakAra hai - (asamagraM) ekadeza | vacana ke mArga haiM, utane hI nayavAda haiM, ataH nayadRSTi ke (ratnatrayaM) ratnatraya ko (bhAvayataH) pAlana karane vAle ke (yaH | binA jinAgama ke vacanoM kA samanvaya nahIM ho sktaa| isI karmabandho'sti) jo karmabandha hotA hai, (sa avazyaM) vaha se AcArya devasena ne nayacakra meM kahA - avazya hI (vipakSakRtaH) vipakSa rAgAdikRta hai| jeNayadiTThivihINA tANa Na vtthusruuvuvlddhii| yaha tIna caraNoM kA artha hai / antima caraNa svatantra hai, vatthusarUvavihINA sammAdiTThI kahaM hoti // vaha ukta kathana ke samarthana meM yukti hai ki vaha bandha ratnatrayakRta _ 'jinake nayarUpI dRSTi nahIM hai, unheM vastu svarUpa kI kyoM nahIM hai, rAgakRta kyoM hai ? kyoMki (mokSopAyaH) jo | upalabdhi nahIM ho sakatI, aura vastu-svarUpa kI upalabdhi mokSa kA kAraNa hotA hai vaha (bandhanopAyona)bandhakA kAraNa | ke binA samyagdRSTi kaise ho sakate haiM ?' nahIM hotaa| Age amRtacandrajI ne apane isI kathana kI puSTi / kintu Aja to samyaktva ke liye vastusvarUpa kI kI hai ki jitane aMza meM samyagdarzana. samyagjJAna aura | upalabdhi ko Avazyaka nahIM mAnA jaataa| Aja to cAritra' samyakacAritra hai utane aMza se bandha nahIM hai, jitane aMza meM | dhAraNa kara lene mAtra se hI saba samasyA hala ho jAtI hai| Agama rAga hai utane aMza meM bandha hotA hai| aura adhyAtma meM pratipAdita dharma samyaktva se prArambha hotA hai| kinta itane spaSTa kathana ke hote hae bhI kacha vidvAna kintu Aja ke lokAcAra kA dharma samyaktva se nahIM, cAritra se ukta zloka ke caturtha caraNa ko bhI pahale ke caraNoM ke sAtha prArambha hotA hai| isa ulTI gaMgA ke bahane se na vyakti hI lAbhAnvita hotA hai aura na samAja hii| isa sthiti para sabhI ko milAkara aisA artha karate haiM ki vaha vipakSakRta bandha avazya zAnti se vicAra karanA caahiye|aacaary samantabhadra ke anusAra hI mokSa kA upAya hai, bandhana kA upAya nahIM hai| kisI bhI jinendra zAsana meM koI virodha nahIM hai,virodha hamameM haiN| siddhAntagrantha meM karmabandha ko, bhale hI vaha puNyabandha ho, mokSa kA avazya upAya nahIM kahA hai| phira amRtacandrajI to 'zrI AdinAtha jinendra bimbapratiSThA evaM gajaratha Age hI likhate haiM - 'Astravati yattu puNyaM zabhopayogasya mahotsava madanagaMja-kizanagar3ha (rAja.) san 1979 smArikA' se sAbhAra so'ympraadhH|' 'jo puNya kA Asrava hotA hai, vaha to zubhopayoga kA aparAdha hai|' jo granthakAra puNyAsrava ko zubhopayoga kA aparAdha * jAti, deha ke Azrita hai aura deha AtmA ke saMsAra kA kAraNa hai| isalie jo jAti kA abhimAna karanevAle haiM, ve saMsAra se chUTa nahIM skte| jisa prakAra dUdha pauSTika hone ke sAtha-sAtha auSadhisvarUpa bhI hai, usI prakAra vidvattA laukika prayojana-sAdhaka hotI huI mokSa kA kAraNa bhI hotI hai| 'vIradezanA' se sAbhAra 12 sitambara 2006 jinabhASita
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa mArga kI dvividhitA haiN| mUlacaMda luhAr3iyA jaina sAhitya ke prathama saMskRta sUtragraMtha mokSazAstra ke | hai, tathApi samyagdarzanajJAnacAritra kI utpatti se lekara pUrNatA prathama adhyAya ke prathama sUtra "samyagdarzanajJAnacAritrANi | ko prApta hone taka ke kAla meM rahanevAle apUrNa ratnatraya ko mokSamArgaH" ke dvArA mokSamArga kA varNana kiyA gayA hai| yaha | vyavahAra-ratnatraya yA vyavahAramokSamArga kahA gayA hai aura ratnatraya jIva ba~dhA huA hai, parataMtra hai, isI kAraNa duHkhI hai| isa | kI pUrNatA ko prApta hone para turaMta mokSa ko prApta karA baMdhana se mukta hone para sukhI ho sakatA hai, isalie mokSa | denevAle pUrNa ratnatraya ko nizcayamokSamArga batAyA gayA hai| (mukta avasthA) prApta karane kA puruSArtha hI isa jIva kA | vyavahAra aura nizcaya eka hI ratnatraya kI parvottara avasthAe~ mukhya uddezya honA caahie| jIva ke bhautika baMdhana yaha deha hai| ratnatraya ke satyArtha rUpa ko arthAt usake pUrNa rUpa ko aura paudgalika karma haiM, jo jIva ko balAt deha ke baMdhana meM | nizcayamokSamArga aura usa pUrNa rUpa ke kAraNabhUta apUrNa bA~dhe rakhakara karmo ke phaloM ko bhogane ke lie vivaza karate ratnatraya ko vyavahAra mokSamArga batAyA gayA hai| isa prakAra ratnatrayarUpa mokSamArga eka hote hue bhI pUrvottara avasthAoM ke ina bhautika baMdhanoM ke mala kAraNa aMtaraMga baMdhana | bheda ko daSTi meM rakhakara do prakAra kA nirUpaNa kiyA gayA vaicArika baMdhana hai| una vaicArika baMdhanoM kI ora isa jIva hai| vyavahAra mokSamArga evaM nizcaya mokSamArga meM sAdhanasAdhya kA prAyaH dhyAna nahIM jAtA hai| vastutaH isa jIva ko bhautika athavA kAraNa-kAryasaMbaMdha hai| nizcaya ratnatraya prApta hote hI baMdhana bhI vaicArika baMdhana ke astitva meM hI duHkhI kara pAte taraMta mokSa prApta ho jAtA hai| yahI mokSamArga kA athavA ratnatraya haiN| vaicArika asamIcInatA hI vaicArika baMdhana hai| jIva kI | kA satyArtha yA pUrNa rUpa hai| isa satyArtha rUpa nizcaya yA pUrNa 'aMtaraMga athavA vaicArika pariNati zraddhA, jJAna aura cAritra ke | ratnatraya kI prApti kA kAraNabhUta vaha utpatti se lekara pUrNatA rUpa meM tIna prakAra kI hotI hai| zraddhA, jJAna aura cAritra kI | ko prApta hone ke kAla taka pAyA jAne vAlA vyavahAraratnatraya mithyA pariNati baMdhana hai, duHkha kA kAraNa hai aura zraddhA hai| yadyapi vyavahAraratnatraya se turaMta mokSa prApta nahIM hotA hai, cAritra kI samIcIna pariNati baMdhanamukti (mokSa) kA kAraNa | tathApi vyavahAra ratnatraya se nizcayaratnatraya aura nizcayaratnatraya hai yA mokSamArga hai| se turaMta mokSa prApta ho jAtA hai| isalie vyavahAraratnatraya bhI AcArya umAsvAmI mahArAja ne mokSamArga zabda kA | mokSa ke sAkSAt kAraNa kA kAraNa hone se mokSa kA paraMparAeka vacanAtmaka prayoga kara eka hI mokSamArga hai, aisA kahA | | kAraNa kahA jAnA caahie| hai| kiMtu AcArya amRtacandra ne mokSamArga ko do prakAra kA vyavahAra samyagdarzanajJAnacAritra ko sarAga samyagdarzanabatAyA hai jJAnacAritra evaM nizcaya samyagdarzanajJAnacAritra ko vItarAga nizcayavyavahArAmyAM mokSamArgo: dvidhA sthitaa| samyagdarzanajJAnacAritra bhI kahate haiN| ratnatraya kI apUrNa dazA meM tatrAdau sAdhyarUpaM syAdvitIyastasya saadhnm|| AtmA meM saMjvalanajanita, pratyAkhyAnAvaraNajanita athavA apratyAkhyAnAvaraNajanita rAgabhAva rahatA hai, ataH usa samaya isI bAta ko chahaDhAlAkAra paM. daulatarAma jI ne isa rAgabhAvasahita samyagdarzanajJAnacaritra rahate haiN| ratnatraya kI pUrNatA prakAra kahA hai hone para pUrNa vItarAga dazA prApta ho jAtI hai ataH usa samaya samyagdarzana jJAna caraNa zivamaga so duvidha vicaaro| kA samyagdarzanajJAnacAritra vItarAga nAma pA jAtA hai| ratnatraya jo satyAratha rUpa so nizcaya kAraNa so vyvhaaro|| | ke samyagdarzanajJAnacAritra rUpa tIna bheda, vyavahAra yA sarAga samyagdarzana-jJAna-cAritra arthAt ratnatraya kI ekatArUpa | dazA meM hI anubhava meM Ate haiM, kiMtu sampUrNa kaSAyoM ke mokSamArga vastutaH eka prakAra kA hI hai| do prakAra ke mokSa | abhAva se utpanna vItarAga dazA prApta ho jAne para bheda kA mArga kA prarUpaNa do alaga-alaga mArga hone kI dRSTi se | vikalpa hI anubhava meM nahIM rhtaa| ataH vItarAga yA nizcaya nahIM kiyA gayA hai, kiMta ratnatraya kI AMzika evaM parNa | ratnatraya ko abhedaratnatraya evaM sarAga yA vyavahAraratnatraya ko avasthA ko dRSTi meM rakhakara do bhedoM kA prarUpaNa kiyA gayA | bhedaratnatraya bhI kahate hai| hai| yadyapi mokSamArga to ratnatraya kI ekatA ke rUpa meM eka hI isa prakAra jinAgama meM samyagdarzanajJAnacaritra rUpa eka - sitambara 2006 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ hI mokSamArga kA anekAMta kA sahArA lekara vyavahAra-nizcaya, | sthUla sadAcaraNa ke rUpa meM samyaktvAcaraNa bhI prakaTa hotA sarAga-vItarAga, bheda-abheda, kAraNa-kArya ke rUpa meM sAdhAra | hai| apratyAkhyAnavaraNa evaM pratyAkhyAnavaraNa kaSAyoM ke varNana kiyA gayA hai| kSayopazama se kramazaH pA~ca pApoM ke ekadeza-tyAgarUpa kucha svAdhyAyazIla sajjana jinAgama ke uparyukta | saMyamAsaMyama evaM sampUrNa pApoM ke sarvathA tyAgarUpa mahAvrata, anekAMtAtmaka ullekhoM kI anadekhI karate hue apanI ekAMta | gupti, samiti Adi prakaTa hote haiM, jinheM vyavahArasamyakcAritra dhAraNAoM ko puSTa karate hue nimna dhAraNAe~ rakhate haiM- kahA jAtA hai| vyavahAra ratnatraya kI caramadazA meM vItarAga 1. nizcayasamyagdarzana pahale hotA hai. vyavahAra | avasthA meM, nizcaya ratnatraya prakaTa hotA hai jo zIghra mokSa ko samyagdarzana bAda meM hotA hai| prApta karA detA hai| 2. vyavahArasamyagdarzana vAstava meM samyagdarzana hI nahIM sarvArthasiddhikAra ne samyaktva ke do bhedoM ke bAre meM likhA hai- "tad dvividhaM sraagviitraagvissybhedaat|" 3. zubharAga rUpa dezavrata athavA mahAvrata dharma nahIM haiN|| "prazamasaMvegAnukampAstikyAghabhivyaktilakSaNaM prthmm| inako dharma mAnanA mithyAtva hai| aatmvishuddhimaatrmitrt||" vyavahArasamyaktva ko nizcaya Agama meM vyavahAra-nizcaya samyagdarzanajJAnacaritra kA | kA sAdhaka batAte hue dravya saMgraha gAthA 41 kI TIkA meM vizleSaNa kiyA gayA hai| nizcayaratnatraya kA chahaDhAlAkAra ne | likhA hai- "vyavahArasamyaktvena nizcayasamyaktvaM sAdhyata iti nimna prakAra varNana kiyaa| sAdhyasAdhakabhAva jnyaapnaarthsmiti||" paMcAstikAya gAthA 107 para dravyana" bhinna Apa meM ruci samyaktva bhalA hai| kI tA.vR. TIkA meM likhA hai idaM tu navapadArthaviSayabhUtaM Apa rUpa ko jAnapanoM so samyagjJAna kalA hai|| vyavahArasamyaktvaM kiM viziSTa m| zuddhajIvAstikAya rucirUpasya nizcayasamyaktvasya chadmasthAvasthAtmaviSayaApa rUpa meM lIna rahe thira samyakacaritra soii| svasaMvedanajJAnasya paramparayA biijm||" aba vyavahAra mokSa maga sunie hetu niyata ko hoii||| s ukta vivecana se nimna biMdu siddha hote hai - para dravyoM se bhinna apane Atmatatva ke prati ruci 1. vyavahAra samyagdarzana sAdhana hone se pahale hotA honA nizcaya samyagdarzana hai| apane AtmA ko jAnanA nizcaya | hai aura usake dArA siddha hone vAle sAdhya ke rUpa meM nizcaya samyaka cAritra hai| ukta nizcaya ratnatraya kI prApti svayaM kI samyagdarzana bAda meM hotA hai| AtmA meM pUrNa vItarAga dazA prApta nahIM hone taka nahIM ho | 2. sAdhana ke binA sAdhya nahIM hotA, ataH sktii| kuMdakuMda ke AdhyAtmika graMthoM ke dvitIya TIkAkAra vyavahArasamyagdarzana ke binA nizcayasamyagdarzana nahIM hotA AcArya zrI jayasena svAmI ne kahA hai ki vItarAga athavA | hai| nizcaya-samyagdarzana prApta karane ke lie pahale vyavahAra nizcaya samyagdarzana vItarAga cAritra kA avinAbhAvI hai| arthAt samyagdarzana kI sAdhanA kI jAnI caahie| vItarAgacAritra ke dhAraka muni mahArAja ko hI vItarAga 3. vyavahAra samyagdarzana bhI samyagdarzana hI kA (nizcaya) samyagdarzana hotA hai| Age chahaDhAlAkAra ne || eka bheda hai| "sadRSTijJAnavRttAni dharmam" A. samaMtabhadra ke vyavahArasamyaktva kA, jo nizcayasamyaktva kA kAraNa hai, ukta vAkya ke anasAra vyavahAra-samyagdarzanajAnacAritra bhI svarUpa batAte hue batAyA hai ki sAta tattvoM ke samIcIna dharma haiN| inako dharma nahIM mAnanA mithyAtva hai| svarUpa kI zraddhA vyavahArasamyagdarzana hai| vyavahArasamyagdarzana madanagaMja-kizanagar3ha (rAjasthAna) ke sAtha anaMtAnubaMdhI kaSAya ke anudaya ke kAraNa honevAle jisa jIvana ke lie prANI mahAn pApa karake dhana upArjita kiyA karatA hai, vaha jIvana zaradaRtu ke megha ke samAna zIghra naSTa ho jAtA hai| kadAcit bAlU meM pAnI aura AkAzapurI meM mahApuruSa bhale hI prApta ho jAveM, parantu isa asAra saMsAra meM sukha kabhI prApta nahIM ho sktaa| 'vIradezanA' se sAbhAra 14 sitambara 2006 jinabhASita
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalyANa mandira stotra : eka parizIlana prAcArya paM.nihAlacanda jaina bhakti aura jJAna-donoM kA lakSya hai - 'prasupta cetanA | bhaktAmara stotra kI bhAMti hai| jahA~ zvetAmbara ise apane guru kA jaagrnn'| AtmA kI caitanya dhArA, sAMsArika bhaMvara meM, | siddhasena divAkara kI racanA mAnate haiM, vahIM digambara, stotra UrdhvArohaNa ke svabhAva se cyuta ho, mailI banI huI hai| cetanA | meM Aye - "jananayanakumudghandraprabhAsvarAH" se AcArya kI adhogati hai saMsAra kI ora abhimukhatA aura Urdhvagati | kumudacandra kI mAnate haiN| hai muktisopAna kI ora bddh'naa| arhadbhakti', adhogati ko / yaha digambara AcArya praNIta racanA hai, isake do Thosa miTAkara AtmA kI vizuddhi ko bar3hAtI hai| stotrakAvya, | pramANa adholikhita haiM - (1) stotra ke 31 veM padya se lekara arhadbhakti ke utkRSTa namUne haiN| bhakti-paraka stotra aneka 33 veM padya taka bhagavAn pArzvanAtha para daitya kamaTha dvArA kiye haiN| yahA~ pramukha 4-5 stotroM ko bhUmikA meM samAhita kara rahA | gaye upasargoM kA varNana hai, jo zvetAmbaraparamparA ke pratikUla huuN| AcArya mAnatuMga kA bhaktAmarastotra, zrI samantabhadra svAmI | hai, kyoMki zvetAmbaraparamparA meM bhagavAna pArzvanAtha ke sthAna kA bRhatsvayambhUstotra, kumudacandrAcArya kA kalyANamandira stotra, | | para bhagavAn mahAvIra ko sopasarga mAnA hai, jabaki digambaravAdirAjasUri kA ekIbhAvastotra aura dhanaJjaya mahAkavi kA | paramparA meM bhagavAn pArzvanAtha ko sopasarga mAnA hai, bhagavAn viSApahArastotra / ina stotroM ke sAtha koI na koI sRjana-kathA mahAvIra ko nhiiN| (2) isI prakAra 19 veM padya se lekara 26 jur3I huI hai| camatkAra yA atizaya kA ghaTita honA stotra kA veM padya taka bhaktAmarastotra kI bhA~ti ATha prAtihAryoM kA naisargika prabhAva kaheM yA unameM samAhita/gumphita mantroM kI | varNana hai, jo kevala digambara paramparA meM hI mAnya hai| siMhAsana, shbd-shkti| zabda-zakti kI abhivyaMjanA se anusyUta stotra bhAmaNDala, dundubhi aura chatra prAtihAryoM kA pratipAdana tanmayatA aura bhAva-pravaNatA ke acUka udAharaNa haiN| unakI | | zvetAmbarasammata bhaktAmarastotra (kevala 44 padya) meM nahIM hai| jJeyatA meM hI bhakti kA unmeSa aura utkarSa hai| saMkaTamocana kalyANa mandira stotra - bhagavAn pArzvanAtha kalyANamandirastotra kA racanAkAla vikrama saM. 625 | eka saMkaTamocaka lokadevatA ke rUpa meM pratiSThita haiN| isakA mAnA gayA hai| anuzruti ke AdhAra para AcArya kumudacandra para | kAraNa bhagavAn pArzvanAtha ke vigata dasa bhavoM kI jIvana koI vipatti AI huI thii| kahA jAtA hai ki ujjayinI meM | gAthA kI vaha bhAvadazA hai, jisameM unakA pratyeka bhava me vAdavivAda meM isake prabhAva se eka anya deva kI mUrti meM zrI | Aye upasarga evaM kaSToM meM samatAbhAvI va. kSamAzIla bane pArzvanAtha kI pratimA prakaTa ho gayI thii| isameM bhagavAn | rhnaa| pratizodha kI bhAvanA bhI unake hRdaya meM nahIM aayii| pArzvanAtha kI stuti kI gaI hai, astu isakA nAma "pArzvanAtha | bairI, kamaTha ke jIva ne, jaba vaha zambara-deva kI paryAya meM stotra'' bhI hai| isakI apUrva mahimA hai| isakA pATha yA jApa | thA aura pArzvanAtha vana meM tapasyA meM lIna the, avadhijJAna se karane se samasta vighna bAdhAyeM dUra hotI haiM aura sukhazAnti | apane atIta ko yAda kiyA aura pratizodha kI agni meM prApta hotI hai| jinazAsana kA prabhAva yA camatkAra dikhAne ke | jalane lgaa| sAta dina taka bhArI upasarga kiye| anta meM lie prAyaH aise bhakti stotroM kA udgama huA hai| jaise svayambhU | dharaNendra apanI devI padmAvatI ke sAtha prakaTa hue aura stotra - samantabhadra svAmI ko zivapiNDI kA namaskAra karane | unhoMne bhagavAna ko apane phaNoM para uThAkara una upasargoM se ke lie bAdhya kiyA gayA aura vaha piNDI acAnaka phaTI | rakSA kA bhAva kiyaa| astu nAyaka kI stuti bhI mahAbhaya aura bhagavAn candraprabhu kI pratimA anAvarita ho gyii| AcArya | vinAzaka aura kaSTanivAraka hai| udAharaNArtha - padya kra. 3 mAnatuMga bhaktAmara ke padoM kI racanAkara, bhakti meM DUbate gaye | jalabhaya-nivAraka, kra. 4 asamaya-nidhana-nivAraka, kraM.11 aura 48 tAle anAyAsa khulate gye| dhanaJjaya kavi ke putra jalAgnibhaya-nivAraka, kra.12 agnibhaya-nivAraka aura kra.16 ke viSa kA parihAra huaa| isI prakAra bhagavAn pArzvanAtha kA gahana-vana-parvata-bhaya-nivAraka hai| vahIM padya 18 sarpaviSajo saMkaTaharaNa-deva ke rUpa meM lokamAnasa meM pratiSThita haiM, | vinAzaka, kra.19 netraroga-vinAzaka, kra.25 asAdhyarogastavana karane se AcArya kumudacandra kA upasarga dUra huaa| isa | zAmaka aura kra.27 vairavirodha-vinAzaka hai| stotra kI mAnyatA digambara aura zvetAmbara donoM sampradAyoM meM pratyeka padya kA eka vizeSa mantra hai, jisakI vidhivata - sitambara 2006 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhanA se abhISTa phala kI prApti hotI hai| udAharaNa ke | jAto'smi tena janabAndhava ! duHkhapAtraM, lie padya kra.4 dekheM - yasmAt kriyA: pratiphalanti na bhAvazUnyAH / / 38 / / mohakSayAdanubhavannapi nAtha ! mayo, isa adbhuta zloka ko sunakara janamAnasa maMtramugdha nUnaM guNAngaNayituM, na tava kssmet| ho gyaa| samasta janamedinI usa alaukika puruSa ko nihAra kalpAntavAntapayasaH prakaTo'pi yasmAn, rahI thI. jisake prabhAva se samparNa pariveza vItarAgI adhyAtma mIyeta kena jaladhernana rtnraashiH||4|| chaTA se paripUrNa bana gayA thaa| vikramAditya sahita upasthita ukta padya kA maMtra hai - "OM namo bhagavate OM hrIM zrIM | janatA jainadharma kI anayAyinI ho gii| unhIM vikramAditya klIM aha~ namaH svaahaa|" kI preraNA se kumudacandrAcArya ne bhaktirasa ke isa camatkArI vidhi- 1 varSa taka, varSa ke lagAtAra 40 ravivAra ko stotra kI racanA kii| kavi ne bhagavAn pArzvanAtha kI bhakti meM 1000 bAra maMtra japane se akAlamaraNa va mahilAoM kA garbhapAta khokara lokottara upamAoM aura kalpanAoM dvArA mAnavakalyANa nahIM hotaa| ke lie eka aisI sIr3hI nirmita kara dI, jisa para se hamArI stotra ke sRjana kA itihAsa - AcArya kumudacandra Atmika apUrNatA, usa anaMta sampUrNatA ko saMsparzita karane rAjakIya kArya se cittaur3agar3ha jA rahe the| mArga meM bhagavAna lagatI hai, jo AtmavikAsa ke lie aparihArya hai| (kathAnaka pArzvanAtha jI kA eka jaina mandira dikhAI diyA aura ve - paM. kamala kumAra/prakAzaka mohanalAlA zAstrI/jabalapura darzanArtha gye| unakI dRSTi eka stambha para par3I, jo eka se sAbhAra uddhRta) aura khulatA bhI thaa| unhoMne likhita gapta saMketAnusAra kucha kalyANa mandira stotra meM bhakti tattva kA utkarSa - auSadhiyoM ke sahAre use kholA aura usameM rakhe eka alaukika sAmAnya jana saMsAra ke daHkhoM se paritapta hai| vaha bhagavAn grantha kA prathama pRSTha par3hane lge| jaise hI unhoMne par3hane ke pArzva prabhu ko parama-kAruNika aura indriyavijetA hone ke lie dUsarA pRSTha kholanA cAhA, unheM AkAza vANI sunAI dI kAraNa samarthyavAn mAnatA hai| astu! bhaktajana apane ajJAna ki "ise tuma nahIM par3ha sakate ho" aura vaha stambhakapATa | kA nAza karane va duHkhoM ko dUra karane ke lie prArthanA karatA punaH banda ho gyaa| yahI Age calakara camatkAra siddhi meM kAraNa bnaa| "bhaktyA nate mayi maheza dayAM vidhAya, dukhAkaroddalanaAcArya kumudacandra kI Atmazakti kA prakhara teja, tatparatAM vidhehi|" (39) vItarAga kI bhakti se AtmA pavitra ujjayinI ke nareza vikramAditya ko abhibhUta kara gayA aura banatI hai, puNya prakRtiyoM kA upArjana hotA hai aura pApa rAjA ne Apako rAjadarabAra ke aitihAsika navaratnoM meM prakRtiyoM kA hrAsa hotA hai| jisa prakAra candana ke vana meM 'kSapaNaka' nAmaka ujjvala ratna ke rUpa meM abhibhUSita kiyaa| mayara ke paha~cate hI vakSoM se lipaTe sarpa tatkAla alaga ho eka bAra oMkArezvara ke mahAkAlezvara ke vizAla | jAte haiN| bhakta ke hRdaya meM Apake virAjamAna hote hI saMliSTa prAGgaNa meM hajAroM kI saMkhyA meM zaiva aura zAkta baiThe hue the, | aSTa karmoM ke bandhana DhIle par3a jAte haiN| jinheM apane vaidika yaugika camatkAroM para bar3A garva thaa| ve hRdvartini tvayi vibho ! zithilIbhavanti, sabhI isa kSapaNaka meM aisA kauna sA camatkAra hai, jisase jantoHkSaNena nividdaaapikrmbndhaaH||8|| rAjadarabAra kA ratna bana baiThA, dekhanA cAhate the| nareza bhI bhakti se bhava-tAraNa - jisa prakAra masaka ko tirena parIkSApradhAnI thaa| rAjAjJA pAkara kumudacandra zivapiNDI ko | meM 'usameM' bharI vAyu kAraNa hai, vaise hI bhava samudra se bhavya namaskAra karane Age bddh'e| ve jyoM-jyoM bar3ha rahe the, cittaur3agar3ha kA vaha bhavya jinAlaya, bhagavAn pArzvanAtha kI saumyamUrti janoM ko tirane meM ApakA vArambAra cintavana hI kAraNa hai, ataH Apa bhavapayodhi tAraka kahalAte haiM - aura vahI stambha meM rakhA grantha dekha rahe the| kucha hI kSaNoM meM janmo dadhiM laghu tarantyatilAghavena, vahI stambha aura grantha kA camatkArI pRSTha usa zivamUrti ke cintyo na hanta mahatAM yadi vA prabhAvaH / sthAna para dikhAI dene lgaa| ekAeka unake mu~ha se bhakti ke aSTa prAtihArya varNana meM prayukta pratIka-kalyANa mandira unmeSa meM yaha zloka nikalane lagA - | stotra ke padya naM. 19 se 26 taka ATha prAtihAryoM kA varNana hai, AkarNito'pi mahito'pi nirIkSato'pi, nUnaM na cetasi mayA vidhRto'si bhktyaa| jinameM prayukta pratIka AtmA ke unnatazIla banAne kI hai 16 sitambara 2006 jinabhASita
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvAvyakti hai| 8. chatratraya - Apake apUrva tejapuMja se nisteja huA 1. azoka vRkSa - bhagavAn ke dharmopadeza ke samaya | candramA, tIna chatra kA veSa dhAraNakara sevA meM upasthita hai| manuSya kI to kyA, vanaspati aura vRkSa bhI zoka rahita - | chatroM para lage motI candramA ke parikara tArAgaNa rUpa haiN| azoka bana jAte haiM, jaise sUryodaya se kamala evaM pa~vAra Adi AcArya kumudcandra kahate haiM ki pArzva prabhu kI yaha vanaspatiyAM saMkocarUpa nidrA ko chor3akara vikasita ho jAtI | stuti nIrasa va zuSka hRdaya se na kareM, kyoMki binA tanmaya | hue stuti karane kA AnaMda nahIM milegaa| bhagavaccaraNoM meM 2. puSpavRSTi - devoM dvArA kI jAne vAlI puSpoM kI buddhi ko sthira kareM tathA mana kI caMcalatA ko rokakara prema varSA se pAMkhurI Upara aura unake DaMThala nIce ho jAte haiM, se chalakate hRdaya dvArA jaba isakA gAna karate haiM to aMgapratyaMga pratIka haiM ki bhavya janoM ke karmabandhana nIce ho jAte haiN| romAMcita ho jAtA hai| aisI dazA yA bhAvasthiti meM AnaMda 3. divyadhvani - sudhA samAna hai, jise pIkara bhavya | milatA hai aura AtmA pavitra banatI hai| AcArya kumudacandra jana ajara amara pada pA lete haiN| isa stotra kA upasaMhAra karate hue kahate haiM ki maiMne ise svayaM 4. ca~vara - Dhurate hue ca~vara nIce se Upara ko jAte haiM, | kI loka-pUjA ke lie nahIM racA, apitu bhakti meM DUbakara jo sUcita karate haiM ki jhukakara namaskAra karane vAlA caMvara | racA hai, phira bhI kucha bhI bhakti nahIM kara paayii| jo kucha bhI ke samAna Upara yAnI svarga/ mokSa jAtA hai| kara pAyA hU~ usakA phala yahI cAhatA hU~ ki - "tuma hohu bhava 5. siMhAsana - svarNanirmita va ratnajaTita siMhAsana para | bhava svAmi mere, maiM sadA sevaka rhuuN|" ve kahate haiM ki jaba taka virAje pArzvaprabhu kI divyadhvani aisI lagatI hai, jaise sumeruparvata | mokSa prApta na ho, taba taka ApakI bhakti se vaMcita na rahU~para kAle megha garjanA kara rahe hoN| meghoM ko jaise mayUra utsukatA dhanyAsta eva bhuvanAdhipa ! ye trisandhyase dekhate haiM, aise bhavya jIva prabhu vANI ko lAlAyita ho mArAdhayanti vidhivad vidhutaanykRtyaaH| sunate haiN| bhaktyollasatpulakapakSmaladehadezAH, 6. bhAmaNDala - isakI prabhA se azoka vRkSa ke pattoM pAdadvayaM tava vibho! bhuvi jnmbhaajH||34|| kI lAlimA lupta ho jAtI hai| isI prakAra sacetana puruSa bhI bhakti ke kAraNa jinake zarIra kA roma-roma ullasita Apake dhyAna se rAga-lAlimA ko naSTakara vItarAgatA ko | va pulakita hai, ve dhanya haiN| Apake caraNakamaloM kI upAsanA prApta hote haiN| karanevAlA mithyAtva-moha kA aMdhakAra vidIrNa kara svayaM 7. dundubhi - devoM dvArA bajAye jAne vAle nagAr3e va | | Apa jaisA Aloka puruSa bana jAtA hai| ghaNTA Adi ke svara kaha rahe haiM ki pramAda chor3a pArzva prabhu bInA (ma.pra.) kI sevA meM udyata ho jaao| mokSamArga hai, mohamArga nahIM garmI kA samaya thaa| vihAra cala rahA thaa| eka mahArAja jI (padmasAgara jI) ko antarAya ho gyaa| AcArya gurudeva ne unheM usI dina usI gA~va meM rukane ko khaa| unhoMne kahA- nahIM hama to Apake sAtha hI cleNge| do, tIna bAra kahane para bhI nahIM mAne to AcArya zrI jI ne DA~Tate hue kahA- hama jaisA kahate haiM, vaisA kro| mahArAja (padmasAgara jI) mauna rahe, gurudeva ke caraNa chuye aura rukane kI sahamati se sira hilA diyaa| usI dina saMgha kA vihAra ho gyaa| garmI bahuta thI dUsare dina agale gA~va meM kisI bhI munirAja se acche se AhAra nahIM liye gye| IryApatha bhakti ke bAda AcArya zrI jI ne kahA- dekhA mahArAja mAna nahIM rahe the, unakI to yahA~ aura hAlata kharAba ho jaatii| ziSya ne kahAkyA kareM AcArya zrI Apako koI chor3anA nahIM caahtaa| ___AcArya zrI ne kahA- dhyAna rakho yaha mokSamArga hai, moha mArga nhiiN| yaha gurudeva kI niHspRhavRtti eka anokhA guNa hai| ve hamezA nirIhatA ke sAtha jIvana vyatIta karate haiM evaM sabhI ko nirIha banane kA upadeza dete haiN| munizrI kuMthusAgara-saMkalita 'saMsmaraNa' se sAbhAra -sitambara 2006 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAturmAsa meM dhArmika zikSaNa-prazikSaNa DaoN. jyoti jaina janasAmAnya ke bIca dharma saMskRti ke pracAra-prasAra meM / dharmapracAra, dhArmikasaMskAra evaM dharmaprabhAvanA kI dRSTi dhArmika kakSAoM, zikSaNa ziviroM, svAdhyAya, pAThazAlAoM, | se cAturmAsa kA apanA hI mahattva hai| jahA~-jahA~ cAturmAsa granthoM/purANoM Adi kI vAcanA kA bahuta hI mahattva hai| Aja sthApita hote haiM, logoM kA utsAha dekhate hI banatA hai| Aja baccoM, yuvAoM, mahilAoM Adi meM dharma kI zikSA inhIM | jabaki rAtrikAlIna pAThazAlAyeM kama hotI jA rahI haiM aura mAdhyamoM se mila rahI hai| AcArya samantabhadra jI mahArAja kA laukika zikSA ke bar3hate dabAva se bacce dharma-zikSA se dUra kathana Aja ke sandarbha meM bilkula saTIka hai ki "na dharmo hote jA rahe haiM, taba baccoM meM dhArmika saMskAra ke liye dhaarmikairbinaa"| saca bhI hai ki jaba dharmajJa hI nahIM raheMge to | cAturmAsa kA samaya bar3A mahattvapUrNa samaya hai| aura bacce hI dharma kA astitva hI khatare meM paDa jAyegA' kyoM yuvA, mahilAyeM, vRddha jana sabhI isa samaya kA sadupayoga ____vartamAna jIvana zailI aura bar3hatI vyastatA se dharma | | kara sakate haiN| cAra mahIne ke zikSaNa-prazikSaNa meM jaina darzana aura dhArmika kriyAoM ke liye samaya nikAlanA sAmAnyajanoM | ke mUlabhUta siddhAntoM kA jJAna to hotA hI hai evaM zrAvakoM ke ke lie asambhava nahIM to kaThina avazya hI hotA jA rahA | kyA karttavya aura dAyitva haiM, isakA bhI bodha hotA hai| hai| yahI kAraNa hai ki samAja kA bahusaMkhyaka varga dhArmika | sAdhuvarga ke samparka meM Ane se jahA~ unakI sampUrNa caryA ko vimukhatA kI ora bar3hatA jA rahA hai| bhautika sukha-suvidhAoM | nikaTa se dekhane kA avasara milatA hai, vahIM saMyama kI meM lipta vyakti bhI jIvana meM sukha santuSTi aura zAnti kA | preraNA bhI milatI hai| lagatA hai ki saMyama, tyAga, vairAgya, tapa anubhava nahIM kara pA rahA hai| taba Avazyaka hai ki use | Adi pustakoM meM hI nahIM par3he jAte, vyavahArika jIvana meM bhI ucita mArgadarzana mile, vaha dizA mile tAki vaha dharma se | ye vidyamAna haiN| ina sabako kaise jIvana meM utArA jA sakatA jur3e apanI saMskRti ko pahacAne aura apane mAnava jIvana | hai, yaha saba bhI sAdhuoM ke mAdhyama se dekhane ko milatA hai| ko bhI sArthaka kreN| saca hai, unakI caryA dekhate hae jIvana meM na jAne kaba ASAr3ha kI aSTAhnikA se kArtika taka kA samaya | parivartana A jAye ? kaba jIvana ko dizA mila jAye ? / 'cAturmAsa samaya' kahalAtA hai| jaina dharma evaM saMskRti meM | cAturmAsa kA samaya dhArmika saMskAroM ko sikhAne kA cAturmAsa kA vizeSa mahattva hai| cAturmAsa meM AcArya saMgha, | mahattvapUrNa samaya hai| baccoM ko saMskArita karate samaya choTImuni saMgha, AryikA saMgha, tyAgIgaNa evaM aneka vidvAna evaM choTI bAtoM kI bhI jAnakArI avazya deN| jaise mandira meM zrAvaka varga bhI varSAyoga dhAraNa kara cAra mAsa eka hI sthAna bAhara jUtA-cappala utArane, hAtha paira dhone se lekara darzanapara rahate haiN| ina cAra mahInoM meM samAja meM dhArmika vAtAvaraNa pUjA vidhi, svAdhyAya, jApa, gaMdhodaka lene kI vidhi aadi| banatA hai aura dharma se jur3e logoM ko cintana, manana evaM | dhArmika ziSTAcAra evaM anuzAsana ke pATha para bala deN| baccoM jIvana kI dizA milatI hai, dharma sambandhI saMskRti, saMskAra | ko sarala subodha aura unake anurUpa pustakoM dvArA yadi hama kI pRSThabhUmi bhI taiyAra hotI hai| isase aneka logoM ke | dhArmika jJAna karAyeM to unheM grahaNa karane meM saralatA hogii| jIvana meM parivartana bhI AtA hai| sAdhuvarga kA yaha samaya | dharma evaM saMskRti se jur3e sTeja kAryakramoM ko bhI karAyeM svakalyANa kA hotA hai| ve jJAna arjana, abhyAsa, saMyama kI (jinameM TI.vI. progrAmoM kI chApa na ho)| ArAdhanA, dhyAna, cintana, manana karate haiN| sAmAnyajanoM ko Ajakala jaina patra-patrikAyeM bar3I saMkhyA meM chapa rahI bhI sAdhu-sAnnidhya kA bharapUra lAbha milatA hai| cAturmAsa meM | haiM, para dekhane meM AyA ki inakA upayoga eka varga taka hI jahA~ eka ora aSTAhnikA, solahakAraNa, ratnatraya dazalakSaNa, | sImita hai| janasAmAnya kI ina patra-patrikAoM meM na abhiruci sugaMdha dazamI, kSamAvANI Adi paryoM ko sAdhu saMghoM ke sAtha | hai, na cetnaa| mandiroM meM isa taraha kI vyavasthA kI jAye, milakara manAne kA avasara milatA hai, vahIM vizeSa dhArmika | jaise raika Adi kI, aura usameM patra-patrikAyeM rakhI jAyeM kakSAyeM, zAstroM kI vAcanA, paThana-pAThana, zaMkA-samAdhAna | tAki sAmAnya jana patra-patrikAyeM dekha sakeM, par3ha sakeM aura Adi kA kAryakrama bhI hotA hai| unheM samAja kI vartamAna sthiti tathA samAja meM hone vAlI 18 sitambara 2006 jinabhASita
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ gatividhiyoM Adi sabhI kI jAnakArI mila ske| sAhityika / to do parivAra saMskArita ho jAte haiM / abhiruci ke loga Age AyeM aura isa taraha ke kArya ko avazya kraayeN| samAja ke vibhinna saMgaThana (bAla, yuvA, mahilA Adi) jo sakriya rahate haiM, unakA bharapUra sahayoga dhArmika gatividhiyoM meM leN| samAja ke vidvAnoM kA bhI yathAsamaya sahayoga evaM mArgadarzana lete rheN| jo loga Arthika dRSTi se saMpanna haiM, ve bhI Age AyeM aura vibhinna kAryakramoM, prakAzanoM Adi meM apanA bharapUra yogadAna deveN| mahilAoM ke lie cAturmAsa kA samaya eka utkRSTa samaya hai| ve apane kAryoM se eka ucita bhUmikA nibhA sakatI haiN| cauke Adi kI mahattvapUrNa jimmedArI kA vahana mahilAvarga hI karatA hai| dhArmika zikSA grahaNa karane kA ucita avasara cAturmAsa meM hI milatA hai / Aja samaya kI mA~ga hai ki yadi mahilA saMskArita ho jAye, ke Aja aise logoM kI bhI kamI nahIM hai, jo dhArmikatA viparIta AcaraNa karate haiN| jinakI kathanI-karanI meM antara hotA hai| aise kArya karanevAloM ke prati virodha avazya darja honA caahie| tAki dharma ke nAma para kucha bhI karane vAloM ko sabaka mile| to Aiye, cAturmAsa meM dharma kI prabhAvanA kara sadAcAra va saMyama kI rozanI phailA deM, jisakI Aja parama AvazyakatA hai| eka aisA sukhada dhArmika vAtAvaraNa banAyeM tAki dharmasaMskRti ke prati sabhI kI zraddhA bddh'e| " 'ahiMsA silka' ko peTeMTa milA haidarAbAda, 12 julaaii| silka kI camaka-damaka vAlI sAr3I pasaMda karane vAloM ko eka yaha tathya vicalita kara sakatA hai ki eka sTeMDarDa sAija kI 5.5 mITara kI silka kI sAr3I banAne meM 50 hajAra se jyAdA rezma ke kIr3e mAre jAte haiN| ullekhanIya hai silka banAne kI pAraMparika paddhati meM rezama ke kIr3oM ko kekUnoM sahita ubalate pAnI meM DAlA jAtA hai| posTa bAksa naM. 20 khataulI, 251201 (u. pra. ) kyA yaha vicAra DarAne vAlA nahIM hai ki eka silka kI sAr3I cunane kA matalaba 50 hajAra jIvoM kI khAleM pahananA hai? yahI prazna kaI varSoM se AMdhrapradeza nivAsI, ke. rAjaiyA ke mastiSka meM bAra-bAra kauMdhA karatA thA / isI prazna ne unheM silka banAne kI naI paddhati vikasita karane ke lie prerita kiyA tAki binA krUratA ke silka banAyA jA sake aura karor3oM jIvoM kI jAneM bacAI jA skeN| I rAjaiyA dvArA vikasita silka utpAdana kI 'ahiMsAtmaka' paddhati ko hAla hI meM peTeMTa pradAna kiyA gayA peTeMTa milane ke bAda rAjaiyA ne batAyA ki unhoMne varSa 2002 meM isa paddhati ke peTeMTa ke lie Avedana kiyA thaa| vaha unheM pichale mAha prApta huA hai| aba ve 'ahiMsA silka' kA utpAdana kara skeNge| ullekhanIya hai rAjaiyA AMdhrapradeza heNDalUma vIvarsa ko-oNpareTiva sosAyaTI (epko) ke variSTha takanIkI sahAyaka ke pada para kAryarata hai| rAjaiyA ke anusAra pAraMparika paddhati meM silka ko rezama ke kIr3oM dvArA banAe gae kekUnoM se nikAlA jAtA hai| isa paddhati meM kekUnoM ko ubalate pAnI meM DAlA jAtA hai jaba rezama ke kIr3e ina kekUnoM meM niSkriya avasthA meM par3e hote haiN| isa prakriyA ke bAda kekUnoM se silka ke reze kAte jAte haiN| isake viparIta 'ahiMsA' paddhati se silka ke utpAdana kie jAne meM dUsarI prakriyA apanAI jAtI hai jo paryAvaraNa ke anukUla hone ke sAtha hI krUratA se bhI mukta hai| isa prakriyA meM kekUnoM se silka nikAle jAne se pahale rezama ke kIr3oM ko kekUnoM se baca nikala jAne diyA jAtA hai| isa paddhati meM prApta utpAdana kI mAtrA pAraMparika paddhati ke utpAdana ke mukAbale chaha gunA kama hotI hai| kyoMki rezama kA kIr3A jaba kekUna se mukta hotA hai taba silka ke dhAge kI niraMtaratA TUTa jAtI hai| sAbhAra- 'dainika bhAskara', bhopAla dinAMka 13 julAI 2006 se sAbhAra sitambara 2006 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhAna anuSThAna ho to aisA, jaisA ahamadAbAda meM huA ke. sI. jaina eDavokeTa ke lie bhI nahIM / balki vidhAna to Atma sAdhanA ke lie hotA hai / mainA sundarI ne kitane cAvala bAdAma car3hAe, kitane Dhola dhamAkA kiyA, kitane posTara chapAye, kitane nRtya gAna kie ? bhaiyA vakIla sAhaba, mainA ne to bhAvavibhora hokara siddhoM ke guNoM meM racapacakara vidhAna kiyA thaa| vaha to apane Apako bhI bhUla baiThI to bhAvanAoM kI sudRr3ha laharoM meN| usane sAta sau kor3hiyoM ke kor3ha ko bhI miTA diyA / aba maiM Apase nivedana karU~, vakIla sAhaba ki kala se vidhAna meM nimna niyama cleNge| yadi Apa sahamata hoM to vidhAna meM saparivAra avazya sammilita ho jaaie| yaha gAranTI merI hai ki Apako, Apake parivAra ko kisI bhI prakAra kI parezAnI, vyAkulatA nahIM hogI, balki Apako samaya vyatIta huA nahIM lgegaa| aba suna lIjie vidhAna ke niyama abhI aSAr3ha aSTAhnikA meM 4 julAI se 12 julAI | 2006 taka anuSThAnavizeSajJa, pravacanapravINa vidvAn, cohattara varSIya paM. basanta kumAra jI zAstrI zivAr3a (rAja.) ke tattvAvadhAna meM ahamadAbAda nivAsI zrI bhAgacanda jI jitendra kumArajI jaina sarAvagI ke dvArA zrI siddhacakra vidhAna sampanna huA / siddhacakra vidhAna maiMne saparivAra kaI bAra kie haiN| lekina aisA saMyamita anuzAsanAtmaka saphala vidhAna Aja taka nahIM kiyaa| mere parivAra meM sabhI zikSita, viziSTa buddhijIvI haiM / ve itane saMyama meM, anuzAsana meM Aja taka kabhI nahIM rahe / vidhAna meM sammilita hone se pahale maiMne zAstrI jI se nivedana kiyA " paNDita jI sAhaba maiM, merI patnI, merA beTA, usakI patnI aura donoM beTiyA~ bhI vidhAna meM sammilita honA cAhate haiN| kintu hama pahale hI Apase kaha rahe haiM, ki 1. hamase subaha-subaha cAya piye binA nahIM rahA jAtA / 2. bhUkhe peTa tIna-cAra ghaNTe baiThA nahIM jAyegA, isalie vidhAna bhojanoparAnta dopahara meM kiyA jaay| 3. mujhe eka-do ghanTe bAda laghuzaMkA ke lie jAnA hotA hai| ataH isakI mujhe chUTa deNge| 4. vidhAna ke bIca meM inTaravala ke rUpa meM vizrAma ke lie nRtya Adi se manoraMjana karAnA hogaa| yadi ye saba bAte hoM, to vidhAna meM baiTha sakate haiN| 20 sitambara 2006 jinabhASita 1. vidhAna subaha 7 baje zAntidhArA, nitya niyama kI pUjA ke sAtha prAraMbha ho jAyegA / muskarAte hue paNDita jI sAhaba merI sabhI bAte sunate rhe| aura loga bhI merI bAtoM kA samarthana karate rhe| mere bola lene ke bAda zAstrI jI ne kahanA zurU kiyA "dekhie vakIla sAhaba / na to maiM Apase paricita hU~ aura na Apa mujhse| vidhAna meM sammilita hone se pahale vidhAna kyoM kiyA jAtA hai, yaha suna leN| vidhAna azubhopayoga se bacane aura zubhopayoga meM rahakara zuddhopayoga taka pahu~cane ke lie tathA karmoM kI nirjarA ke lie kiyA jAtA hai / vidhAna ke samaya sAMsArika viSayavAsanA, bhautikI ADambaroM se haTakara apane Apako saMyamita karanA hotA hai| vidhAna meM aSTadravyoM ke lie ho sakate haiN| vidhAna ke bIca meM nahIM / sAmagrI) kA itanA mahattva nahIM, jitanA bhAvoM kI nirmalatA aura satat upayoga kA bane rahanA hai| vidhAna loka - dikhAve ke lie nahIM kiyA jAtA, khyAtilAbha ke lie bhI nahIM, ahaMkAroM ke janaka upahAroM - 2. vidhAna pratidina 11 baje taka samApta ho jAyegA / 3. vidhAna meM sammilita bhakta subaha cAya nAztA nahIM karake AyeMge / cAya Adi pInevAle sammilita nahIM kie jAyeMge / 4. bhojana zuddha sAdA ( gariSTha nahIM) eka hI samaya lenA hogaa| zAma ko sUryAsta se eka ghanTe pUrva dUdha, phala le skeNge| anna kI koI cIja nahIM / 5. pAnI garma hI piyeNge| mauna se bhojana kreNge| 6. gadde, palaMga Adi kA upayoga sone, baiThane Adi meM nahIM hogA / 7. vidhAna ke samaya sabake hAtha meM vidhAna kI pustakeM rheNgii| kramazaH saba boleNge| jo samajha meM nahIM Ae, noTa kara leM, bAda meM rojAnA 3 baje se 4 baje zaMkA-samAdhAna meM batA diyA jAyegA / 8. nRtya - bhajana vidhAna prAraMbha hone se pahale 15 miniTa 9. zAma ko sAmUhika AratI, phira bhajana saMgIta aura pazcAt zAstra pravacana, prazna maMca calegA / 10. isa taraha subaha 7 baje se rAtri savA nau baje taka kArya sucAru aura anuzAsanAtmaka rUpa se calatA rahegA /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhI kArya yathA samaya hI hoNge| eka minaTa kA bhI vilamba | nahIM hogaa| jo leTa AyegA use sammilita nahIM kiyA jaayegaa| 11. mandira meM gharelU, vyavasAyika Adi koI carcA nahIM hogii| to maiM sabhI se nivedana kara rahA hU~ ki jise ye niyama svIkArya hoM, vahI sammilita ho| vakIla sAhaba ! jaba ApakA upayoga vidhAna meM racapaca jAyegA, to laghuzaMkA kI zikAyata kA maukA hI nahIM milegaa| itane lambe caur3e prAvadhAna sunakara eka bAra to hamAre parivAra kA mana hicakicAyA, kintu sabhI niyama kaThora hote hue bhI acche lge| hamane svIkAra kara hI lie aura vidhAna meM sammilita ho ge| ATha dina kaise vyatIta ho gae, patA hI nahIM lgaa| kAryakrama meM isa taraha ba~dha gae ki cAya nAztA saba bhUla gae, aura saMyamita jIvana sAdagI se santa kI taraha calatA rhaa| kahanA par3egA ki vidhAna meM Ananda A gyaa| hamane adhikatara vidhAna bhojana ke bAda hI kie haiN| lekina jo Ananda bhUkhe peTa vidhAna karane meM AyA, vaha Ananda peTa bharakara vidhAna karane meM kahA~ ? munirAjoM kA sAnnidhya bhI isa vidhAna meM milA / munirAja bhI isa anuzAsanAtmaka vidhAna kI sarAhanA kie binA nahIM raha sake I saca bhI hai, jahA~ vItarAgI siddha bhagavAn ke guNAnuvAda kiye jA rahe hoM, vahA~ rAga bhare nRtya-gAna manoraMjana hoM, ve bhI kyoM ? zrI zAstrI jI sacamuca anubhavI aura siddhAnta ke pAragAmI haiN| saralasvabhAvI aura nirlobhI haiN| maiMne, mere parivAra ne aise sarala sAdagI se bhare paNDita jI pahale nahIM dekhe | 9 dina taka paNDita jI ne na ghI khAyA aura na mIThA aura na mevA, phala Adi / itanI umra aura itanA bolanA, sacamuca Azcarya huaa| pravacanazailI hRdaya chU lene vAlI rahI / saca, vidhAna anuSThAna ho, to aisA jaisA ahamadAbAda meM huA / gA~dhI nagara, gujarAta ( ahamadAbAda ) naI dillI-hAvar3A rAjadhAnI eksapresa ke pArzvanAtha ( zrI sammedazikhara ) para Thaharane kI suvidhA zrI bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA evaM dakSiNa bhArata jaina sabhA ke saMyukta pratinidhimaNDala, mahAsabhAdhyakSa zrI nirmalakumAra jaina seThI evaM dakSiNa bhArata jaina sabhA caiyaramena zrI jitendra kumAra ke prayatna se 01.08.2006 se 2301 hAvar3A-naI dillI rAjadhAnI eksapresa evaM 2302 naI dillI-hAvar3A rAjadhAnI eksapresa kA sTaoNpa pArzvanAtha sTezana para kara diyA gayA hai| kolakAtA se sAMya 05:23 para calakara 08:23 para rAjadhAnI eksapresa pArzvanAtha pahuMcatI hai| dillI se sAyaM 05:00 baje calakara agale prAtaH 06:00 baje pArzvanAtha pahuMcatI hai| prArambha meM yaha sTaoNpa 6 mahIne ke lie anumodita kiyA gayA hai| revenyU evaM yAtriyoM kI saMkhyA dekhakara Age nirNaya liyA jAyegA / elorA gurukula meM guNavaMta vidyArthI satkAra samAroha 2006 sampanna pa. pU. samantabhadra mahArAja zrI ke pAvana smaraNArtha prativarSa kI taraha di. 18 agasta ko pArzvanAtha bramhacAryA zrama gurukula meM guNavaMta vidyArthI satkAra samAroha zukravAra di. 18 agasta 2006 ko sampanna huaa| isa avasara para adhyakSa ke rUpa meM akhila bhAratIya saitavAla mahAsaMgha ke adhyakSa zrI kailAsajI raNadive, muMbaI the| DaoN. vimala jaina (609, bhaNDArI hAUsa, 91, neharU plesa, naI dillI 110019 ) gulAbacaMda borAlakara elorA (mahArASTra ) sitambara 2006 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ digaMbara jaina muni ke saMbaMdha meM mArkopolo ke vicAra FU Romamalin aantabaikare mewherawad HAWANT Fema Companind sureza jaina, AI.e.esa. vAziMgaTana, DI.sI., yU.esa.e. mAikela yamazitA ne 700 varSoM se prakAzita aMtarrASTrIya stara kI ke pazcAt mArkopolo dvArA sthApita mahattvapUrNa patrikA nezanala jyogrephika mArga para punaH calakara mArkopAloM khaNDa 200 kramAMka - 1 julAI 2001 dvArA ullekhita 76 varSIya digaMbara ke aMka meM lekhaka zrI mAika eDavarDa, jaina sAdhu ke mumbaI ke jaina maMdira sahAyaka saMpAdaka evaM chAyAkAra kI meM darzana kie aura unakA mAIkela yamazitA ne Marco Polo AzIrvAda prApta kiyaa| mArkopolo Journey Home,Part-III ke nAma ne aise vyaktiyoM kA apanI pustaka se apanA Alekha prakAzita kiyA hai| meM varNana kiyA hai, jinhoMne saMsAra isa Alekha meM unhoMne pRSTha 44-45 ko tyAga diyaa| ataH mAika para digaMbara jaina muni kA citra prakAzita eDavarDa aura mAikela yamazitA karate hue digaMbara jaina muni ke saMbaMdha ne aise sAdhu kI khoja kii| meM 700 se adhika varSa pUrva likhita / amerikA pravAsI zrI yazavaMta mArkopolo ke nimnAMkita vicAra | malaiyA, damohavAloM ne isa saMdarbha uddhRta kie hai : | kI jAnakArI I-mela se hameM preSita kI hai| hama unake prati "We go naked because we wish noth anugRhIta haiN| hamane iNDiyana iMsTITyUTa oNpha phAresTa ing of this world." Thus Marco quotes a holy mainejamenTa, bhopAla ke pustakAlaya se saMbaMdhita aMka prApta man similar to this sadhu in Bombay, who has not worn clothes in 16 years. He owns kara isa Alekha kA adhyayana kiyA aura yaha mahattvapUrNa only a bowl and a feather duster. "It is a evaM aitihAsika jAnakArI sabhI zodhArthiyoM aura vidvAnoM kI great wonder how they do not die," Marco jAnakArI hetu prasArita kI jA rahI hai| 700 varSa pUrva tatkAlIna wrote. jaina muni dvArA mArkopolo ko diyA gayA yaha kathana ki "hama Blessed Moment nagna ho jAte haiM, kyoMki hama isa vizva se kucha nahIM cAhate haiM" Close encounter in the foot steps of | jainadharma aura saMskRti meM varNita munidharma kA sahaja aura Marco Polo. sarala zabdoM meM niSkarSa prastuta karatA hai| dUsarI ora mArkopolo Photographer Michael Yamashita re- | kA kathana ki "yaha bar3A Azcarya hai ki mRtyu se ve kaise baca ceived a blessing with no disguise from a pAte hai" digaMbara jaina muni kI kaThina tapazcaryA kA sAra 76 years old sadhu at a temple in Mumbai prastuta karatA hai| (Bombay), India. The sadhu also uses the feather duster to clean his platform. "We yahA~ yaha ullekhanIya hai ki isa patrikA meM prakAzita sought him out because Marco Polo de- | vartamAna jaina mani ke citra ke Upara zrI bhAratavarSIya digaMbara scribed people who renounce wordly pos jaina (dharma saMrakSiNI) mahAsabhA kI vijJapti pradarzita hai| isa sessions," says mike. vijJapti meM mahAsabhA, jaina gajaTa, jaina mahilAdarza aura jaina mArko polo ne san 1291 meM bhArata kI yAtrA kI thii|| bAlAdarza ke sadasya banane ke lie prerita kiyA gayA hai| usane apanI vizvaprasiddha aitihAsika pustaka The De- | digaMbara jaina muni ke isa citra ke mAdhyama se yaha vijJapti bhI scription of the world meM digaMbara jaina muni ke saMbaMdha meM | sampUrNa aMtarrASTrIya jagat meM pracArita aura prasArita ho rahI hai| uparilikhita vicAra aMkita kie haiN| mAika eDavarDa aura | AdhyAtmika jagata se jur3e hue jAnakAra vyakti una jaina 22 sitambara 2006 jinabhASita
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ muni kA paricaya, jinakA yaha chAyAcitra hai, mujha taka bheja | geographic.com hai| yaha patrikA nimnAMkita pate se prApta sakeM, to kRpA hogii| ho sakatI hai - National Geographic Society, isI Alekha ke prathama evaM dvitIya bhAga kramazaH "The | PO.Box No.60399 Adventures of Marco Polo" "Marco Polo in | Tsat Tsz Mui Post Office, China" ke nAma se kramazaH isI patrikA ke maI evaM jUna, Hong Kong 2001 ke aMkoM meM prakAzita kie gae hai| 30, nizAta kAlonI, nezanala jyogrephika kI bebasAITa www.national bhopAla, ma.pra. 362 003 dUrabhASa 0755 2555533 aura bImArI nahIM miTI paM. basanta kumAra jaina, zAstrI cAra marIja eka DaoNkTara ke pAsa gye| jyoM hI DaoNkTara | kahA - maiM bar3e-bar3e posTara chapavAkara ApakI prazaMsA ke ke kakSa meM pahu~ce, DaoNkTara ne una sabase AtmIyatA ke sAtha | pracAra meM mITiMgeM karatA rahA aura davA lene kA samaya hI nahIM bAteM kI, unheM turanta svastha ho jAne kA AzvAsana mIThe-mIThe | milaa| zabdoM se diyA aura pratyeka ko alaga-alaga davAe~ dekara DaoNkTara sAhaba gambhIra ho gaye aura bole- bhale samaya para khAne kI prakriyA batA dI aura kahA ki eka mAha | Adamiyo! bImArI miTAne ke liye davA kA bhalI prakAra pazcAt Akara punaH bImArI kI jA~ca karA lenaa| cAroM prasanna prayoga kiyA jAtA hai, use khAyA jAtA hai| merA pracAra, merI mana se apane apane ghara cale gye| prazaMsA, merI pustakeM chapavAne se bImArI nahIM jAne vaalii| eka mAha bAda ve cAroM punaH jA~ca karAne aaye|ddaaNkttr | cAroM apanI mUrkhatA para rone lge| ne unako dekhA to cakita raha gyaa| DaoNkTara bolA - tuma to kahIM aisI hI mUrkhatA hama to nahIM kara rahe ? hameM pahale se bhI jyAdA bImAra ho gaye---aisA kyoM huA ? | sAMsArika kAma, krodha, lobha, moha aura mAyAcArI kI bImArI DaoNkTara ne pratyeka se pUchA - Apane davA kisa prakAra lI ?| lagI hai aura hama bhI samaya pAkara, hamArA sahI ilAja karane pahalA marIja kahane lagA - DaoNkTara sAhaba! maiM to Apase usa | vAle DaoNkTara - mahAna santajanoM ke pAsa jAte haiM aura unakA dina aisA prabhAvita huA ki rojAnA mAlA hAtha meM lekara - | upadeza, pravacana sunakara ve vacanAmRta AcaraNa meM lAbha ke "U~ DaoNkTarAya namaH" kI gyAraha gyAraha mAlAe~ pherane lagA | bajAya - kevala prasAra-pracAra taka hI sImita rakha dete hai| aura isa prakAra eka mAha pUrA ho gyaa| DaoNkTara ne pUchA-to taba batAiye hamArI bhI yaha sAMsArika bhautikI bImAriyA~ usa davA kA kyA huA? marIja ne uttara diyA-DaoNkTara saahb| miTeMgI kaise ? pravacana sunate-sunate, upadeza sunate-sunate kinhIM davA lene kA to samaya hI nahIM milaa| bhaktoM kI to umra sATha-sattara varSa taka kI bhI ho gaI aura __ DaoNkTara ke dvArA dasare marIja se davA na lene kA kAraNa | bImArI miTI hI nhiiN| santajanoM ke pravacanoM ke liye AkarSaka pUchA gayA to usane vinamra hokara uttara diyA - DaoNkTara sAhaba! pANDAla bhI sajAye, dhvani prasAraka yaMtra bhI aneka lagAye, Apa dhanya hai. Apa jaisA vyavahArika prabhAvaka DaoNkTara maiMne | jaya jayakAre bhI bahuta kiye, posTara ora pustakeM, kaiseTa, kabhI dekhA hI nahIM thaa| Apako dekhA to Apake bAre meM | sI.DI. bhI bahuta banavAIM, kintu bImArI miTI hI nhiiN| Apake guNoM se bharI pustakeM chapavAIM, unako vitarita kiyA | lobha, lAlaca, kAma-vAsanAoM kI lipsA, anaitika vyavahAra, aura isa prakAra eka mahinA pUrA ho gyaa| saca mAniye DaoNkTara ApasI manamuTAva, adhikAroM kA abhimAna ye sArI bImAriyA~ sAhaba ! davA lene kA to samaya hI nahIM milaa| ghara kara gaIM aura bar3hatI hI jA rahI haiN| zAyada paryuSaNa parva ke DaoNkTara ke dvArA tIsare aura cauthe marIja se bhI jaba upAsanA bhare vAtAvaraNa, saMyamAcaraNa aura santajanoM ke sAnnidhya davA na lene kA kAraNa pUchA to eka ne kahA- DaoNkTara sAhaba! | se miTa skeN| isI kA intajAra hai| ghara jAkara Apake guNoM kA pracAra karane meM lagA rhaa| dUsare ne zivAr3a (rAja.) sitambara 2006 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSamA manuSya kA sarvottama guNa suzIlA pATanI maiMne par3hA, dekhA, anubhava kiyA pratyeka dharma meM kSamAdharma | kI taraha kSamAzIla bno| jaise pRthvI para koI prahAra kare, ko mahattva diyA gayA hai| kSamA ko ucca sthAna diyA gayA hai| pITe, mala-mUtra pheMke, taba bhI vaha krodha nahIM karatI hai, sabhI jainadharma meM kSamA ko vIroM kA AbhaSaNa kahA hai - 'kSamA | ko kSamA kara detI hai, usI taraha tuma bhI kSamAvAn bno| vIrasya bhUSaNam' IsA masIha ne bhI kSamA para bala diyA hai| apane hama saba payuSaNa parva dasa dina bar3e utsAhapUrvaka | ziSyoM se kahA hai ki koI tumhAre gAla para tamAcA mAre, to manAte haiM, patA bhI nahIM calatA samaya kitanA tejI se bIta | tuma dUsarA gAla sAmane kara do| vaidika aura sanAtana dharma ne jAtA hai| yahA~ dasa dina bIta gye| bIte hue svarNima kSaNa punaH | bhI kSamA ko mAnava jIvana kA Avazyaka guNa mAnA hai| hindU lauTa kara nahIM aate| AcArya kahate haiM ki jo jo rAtriyA~ | bandhuoM kA holI parva ke dina milana aura musalamAnoM kA bIta rahI haiM, ve lauTakara vApasa nahIM AtIM, jo rAtri dharma | Ida milana eka prakAra se kSamAparva kA hI rUpAntara hai, kyoMki sAdhanA meM vyatIta hotI hai, vaha saphala ho jAtI hai| ina utsavoM para loga eka dUsare se kSamApanA karate haiN| AtmA __ paryuSaNa parva saba paryoM meM mahAn parva hai| isa pavitra | kI zAMti evaM ujjvalatA ke lie sabase mahattvapUrNa bAta hai dhArmika parva ke dasa dinoM meM jaina bandhu kSamA, mArdava, Arjava, kaSAyoM se nivRtti honaa| kaSAyoM kA upazama kie binA zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya aura brahmacarya ina | AtmA zAMti kA anubhava nahIM kara sakatI hai| eka bAra dasa dharmoM kA paThana, zravaNa, manana aura pAlana karate haiN| jaina | kSamAvANI parva para zrI javAharalAla neharU ne kahA thA ki bandhu isa parva kA samApana Apasa meM kSamA bhAvanA aura kSamAdAna binA kSamA ke jIvana registAna hai, yaha maiMne pratyakSa jIvana meM dvArA karate haiN| kSamA bhAvanA karate samaya yaha vicAra AnA | anubhava anubhava kiyA hai| vAstava meM kSamA se hI jIvana zAMta aura cAhiye ki hamAre andara kitanI namratA-saralatA, vinaya aura Anandamaya ho sakatA hai, jIvana naMdanavana bana sakatA hai| sahiSNutA kA samAveza haA hai| hama apane hRdaya se kaSAyoM | kSamA lenA aura kSamA denA donoM hI manuSya kI mahAnatA aura kA kUr3A-kacarA bAhara nikAla kara pheMka deN| hRdaya ko uccatA ke dyotaka haiN| hama saba jAnate haiM, dekhate bhI haiM ki jo svaccha-nirmala banA leM, tAki kSamAvANI parva manAnA sArthaka patthara, hathaur3e kI coTeM khA sakatA hai, chainI se tarAze jAne para ho| hama saba dekhate hai ki svayaM jalakara bhI sUraja jaga ko bhI bikharatA nahIM, vahI patthara bhagavAn kA rUpa dhAraNa kara prakAza detA hai| kA~ToM meM ghira kara bhI gulAba sadA suvAsa detA sakatA hai aura lAkhoM-karor3oM manuSyoM ke sira apane caraNoM hai| para galatI karanA to mAnava kA svabhAva hai, magara jo para | | meM jhukavA sakatA hai| kSamA se, sahiSNutA se yahI guNa jIvana kI galatiyoM ko kSamA kare, vahI mahAn hotA hai| meM AtA hai| kSamA se jIvana nikharatA hai| isaliye kSamA kSamAparva kA ullekha sabhI dharmoM meM milatA hai| mahAtmA | manuSya kA sarvottama guNa hai| buddha ne apane ziSyoM ko saMdeza diyA thA ki he ziSyo, pRthvI Ara. ke. hAUsa madanagaMja-kizanagar3ha (rAja.) beTI ko vidyA yaha bAta usa samaya kI hai jaba atizaya kSetra konI jI meM dhavalA pustaka 12 kI vAcanA cala rahI thii| prasaMgavazAt AcArya gurudeva se pUchA- AcAryazrI! bhagavAn AdinAtha ne zabda aura aMka vidyA, brAhmI, sundarI donoM kanyAoM ko hI kyoM sikhalAyI? putra bharata aura bAhuvalI jI ko kyoM nahIM? taba AcAryazrI jI ne kahA- kyoMki beTiyA~ zAdI ke bAda dUsare ghara meM calI jAtI haiM, phira ve sIkha nahIM paayeNgii| bacce to hamezA pAsa rahate haiM, isalie kabhI bhI sIkha leNge| munizrI kuMthusAgara-saMkalita 'saMsmaraNa' se sAbhAra 24 sitambara 2006 jinabhASita -
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ di. jaina atizaya kSetra morAjhar3I (ajamera), rAjasthAna gotra sonI, kSatriya kula, sorI kula, devI Ayaza | isa prasaMga meM yaha ullekha karanA Avazyaka hogA ki mAtA nagara, sonapura-rAjA zivasiMha jI ne saMvata 101 meM nagara | isase pahale tIna bar3I pratimAyeM zyAmavarNa kI di0 jaina khaMDelA meM muni jinasenAcArya dvArA zrAvakavrata grahaNa kiyaa| | paMcAyata caupAnerIvAle apane yahA~ le gaye the| isa grAma meM tatpazcAt inake vaMzaja sonapura chor3akara saMvat 782 meM | aisA batAyA jAtA hai ki isa nagarI meM jaina pratimAyeM jamIna cittoDagar3ha A gaye aura saMvat 1132 meM rAya sA0 ratanasiMha | khodane para upalabdha ho sakatI haiN| rAjasthAna meM yaha nagarI jI ne maMdira banavAkara candraprabhu svAmI kI pratiSThA kraaii| / Aja bhI prasiddha hai, ho sakatA hai ki kisI samaya jaina bhAI saMvat 1334 meM allAuddIna khilajI dvArA cittaur3agar3ha | basate hoN| yahA~ Aja bhI devI ke mandira ke kAraNa yaha grAma para kabjA karane va jainiyoM para kaThora vyavahAra karane ke | prasiddha evaM bhIlavAr3A jilA ke antargata hai| kAraNa sonI parivAra alaga-alaga sthAnoM para calA gyaa| zrI chogAlAlajI sonI ne gadgad hokara morAjhar3I va lAlacandrajI ToMka gaye, goradhanajI saravAr3a gaye aura rAyamalajI | derAlUM ke paMcoM ko bailagAr3I lekara dhanopa bulavAyA aura donoM morAjhaDI aaye| inhoMne va inake parivAra ne kucha samaya rAmasara jagaha se paMca dhanopa A gye| aura arAMI meM bhI bitAyA tathA vahA~ bhI maMdira bnaaye| saMvat | donoM ora ke paMcoM ne nizcaya kiyA ki zrI zAMtinAtha 1678 meM saravAr3a meM maMdira bnvaayaa| svAmI kI pratimA morAjhaDI va zrI pArzvanAtha svAmI kI yaha parivAra pratiSThita evaM dharmAtmA pravRtti kA thaa| pratimA derAlUM le jAI jaave| isa nirNaya ke anusAra donoM ora jIvikopArjana ke sAtha-sAtha dharma ke prati bhI inakI aTa ke paMcoM ne apanI-apanI bailagADI meM bhagavAn kI pratimAyeM zraddhA rhii| ataH jahA~-jahA~ bhI yaha parivAra jAkara basA, | baiThAkara apane-apane gA~va le jAne kA prayAsa kiyaa| vahIM para jinamaMdira nirmANa karane meM kisI prakAra kI kasara usa samaya yaha Azcarya dikhane meM AyA ki donoM nahIM rkhii| bailagAr3iyA~ vahA~ se calI nhiiN| bar3A prayAsa, isake liye - saMvat 170 meM zrI devakaraNajI sonI ne maMdira banavAkara | kiyA gyaa| nirAza hokara baiTha gye| donoM ora se paMcoM ne yaha baizAkha sudI 3 ko mahArAja anaMtakIrtijI se pratiSThA kraaii| | taya kiyA ki jidhara bailagAr3iyA~ jAnA cAheM jAne deveN| morAjhar3I meM kevala yahI eka parivAra vaizya jAti kA kucha dera bAda bailagAr3iyA~ dhanopa se prasthAna karane rahA hai, phira bhI inhoMne apanA vyavasAya pratiSThA ke sAtha | lgiiN| usa samaya dekhane meM AyA ki derAhvAlI bailagAr3I kiyA aura vahA~ ke nivAsiyoM se sammAna va pratiSThA pAte rhe| morAjhar3I kI ora aura morAjhar3I kI bailagAr3I derAdU~ kI morAjhar3I kI janatA Adara kI dRSTi se dekhatI rahI yahI | ora calane lgii| isa prakAra donoM gADiyA~ morAjhar3I va derAdU~ kAraNa thA ki vahA~ ke nagara seTha mAne jAne lge| | pahu~ca giiN| eka bAra seTha chogAlAlajI sA. ko bAIjI ko lene morAjhar3I meM bhagavAna pArzvanAtha svAmI kI pratimA Ane ke liye dhanopa jAne kA avasara milaa| batAyA jAtA hai ki | para samasta gA~va ko asIma harSa huaa| ve dhanopa kI nadI meM snAna karane gye| ve nadI ke kinAre | zrI chogAlAlajI sonI ne bhagavAn pArzvanAtha svAmI zaucAdi se nivRtta ho rahe the ki unheM nadI kI miTTI meM sapheda | kI pratimA ko ca~varI ke pAsa virAjamAna kiyaa| prakSAlapatthara dikhalAI diyaa| utkaMThA baDhI to aura miTTI haTAne kI | pajana Arambha ho gayA tathA caukhale meM isa pratimA jI ke koziza kii| miTTI haTAne para do patthara dikhalAI diye| | Agamana para harSa chA gayA, dhIre-dhIre isa sthAna kA mahattva unhoMne una donoM pattharoM ke khaDgAsana pratimA ke rUpa meM | bar3hane lgaa| yaha pratimA vikramasaMvat 1941 meM morAjhar3I darzana kiye| aaii| isase unakI vizeSa zraddhA bar3hatI gaI aura anta meM 'morAjhar3I pArzvanAtha atizaya kSetra paricaya' dhanopa darabAra se prArthanA kI ki ye pratimAyeM hameM de deveN| nAmaka pustikA se uddhRta ThAkura sA0 ne isake liye sahamati de dii| sitambara 2006 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsA-sAmAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A jijJAsA - gUr3ha brahmacArI kauna hote haiM? | bhI hai - samAdhAna - dharmasaMgraha zrAvakAcAra 9/19-20 meM isa ekkassa hoti ruddA, kalahapiyA nnaardaaynnvsNkhaa| prakAra kahA hai - sattama tevIsaMtima titthayarANaMca uvsggo||1642|| kumArazramaNA: santaH sviikRtaagmvistraaH| artha - huNDAvasarpiNI kAla meM hI gyAraha rudra aura bAndhavairdharaNInAthairduHsahairvA priisshaiH|| 19 // kalahapriya nau nArada hote haiM tathA sAtaveM, terhasaveM aura antima AtmanaivA'thavA tyaktaparamezvararUpakAH / tIrthaMkaroM para upasarga bhI hotA hai arthAt huNDAvasarpiNI ke gRhavAsaratA ye stuste gUDhabrahmacAriNaH // 20 // alAvA anya kAloM meM rudra nahIM pAye jAte haiN| artha - jinhoMne kumAra kAla meM hI muni veSa dhAraNa 2. anya mata ke anusAra huNDAvasarpiNI ke alAvA, karake siddhAnta kA adhyayana kiyA hai, ve phira kabhI apane anya utsarpiNI Adi kAloM meM bhI rudra kI utpatti hotI hai| bandhu logoM ke tathA rAjAdi ke Agraha se, duHsaha parISahopasargAdi ke na sahana hone se athavA apane Apa hI usa dhAraNa kiye a - zrI harivaMzapurANakAra AcArya jinasena ne to hae jinarUpa (muniveSa) ko choDakara gaha kArya meM lagate haiM | agalI utsapiNI meM hone vAle gyAraha rudroM ke nAma taka bhI unheM jinAgama meM gUr3ha brahmacArI kahA hai| 19-20 // de diye haiN| kahA bhI hai - ___ jijJAsA - tiryak sAmAnya aura UrdhvatAsAmAnya kI pramadaH saMmado harSaH prakAmaH kAmado bhvH| haro manobhavo mAraH kAmo rudrastathAGgajaH / / 571 // kyA paribhASA hai ? bhavyAH katipayairevatepi setsyanti jnmbhiH| samAdhAna - sAmAnya pariNAma ko tiryaksAmAnya kahate ratnatrayaparitrAGgaH santaH santo nrottmaaH| 572 // haiM aura pUrvottara paryAyoM meM rahanevAle dravya ko UrdhvatA sAmAnya artha - pramada, sammada, harSa, prakAma, kAmada, bhava, hara, kahate haiN| jaisA ki parIkSAmukha 4/3-5 meM kahA hai - manobhava, mAra, kAma aura aMgaja ye gyAraha rudra hoNge| ye saba sAmAnya dvedhA tirygvNtaabhedaat||3|| bhavya hoMge tathA kucha hI bhavoM meM mokSa prApta kreNge| inake saddazapariNAmastiryak khaNDamuNDAdiSu gotvvt||4|| zarIra bhI ratnatraya se pavitra hoMge tathA uttama mahApuruSa hoNge| parAparavivartavyApi dravyamUrdhvatA mRdiva sthaasaadissu||5|| artha- sAmAnya do prakAra kA hai - eka tiryak sAmAnya A - jambUdIpapaNNattisaMgaho grantha ke anusAra sabhI dUsarA UrdhvatA saamaany| tahA~ sAmAnya pariNAma ko tiryaka caturthakAloM meM rudroM kI utpatti hotI hai| jaisA kahA haisAmAnya kahate haiM, jaise gotva sAmAnya, kyoMki khaNDI-muNDI ruTdA ya kAmadevA gaNaharadevA ya crmdehdhraa| Adi gauvoM meM gotva sAmAnya rUpa se rahatA hai tathA pUrvottara dussamasusame kAle uppattI tANa boddhavvA / / 185 // paryAyoM meM rahanevAle dravya ko UrdhvatA sAmAnya kahate haiM, jaise artha - rudra, kAmadeva, gaNadharadeva aura jo caramazarIrI ghar3e kI pUrvottara paryAyeM haiM una sabameM miTTI anugata rUpa se manuSya haiM, unakI utpatti duSamA-suSamA kAla meM jAnanI rahatI hai| 5 // caahie| jijJAsA - kyA rudra huNDAvasarpiNI kAla meM hI hote i - jainatattvavidyA meM pUjya muni zrI pramANasAgara jI haiM, utsarpiNI Adi anya kAloM meM nahIM hote ? | ne pR.54 para gyAraha rudroM kA varNana karate hue likhA haisamAdhAna - isa saMbaMdha meM AcAryoM ke do mata pAye | 'pratyeka kAla cakra meM gyAraha rudra utpanna hote haiN| ye sabhI jAte haiM - adharmapUrNa vyApAra meM saMlagna hokara raudra karma kiyA karate haiM, __ 1. prathama mata tiloyapaNNatikAra kA hai, jinake anusAra isalie rudra kahalAte haiN| ---saMyama aura samyaktva se patita | ho jAne ke kAraNa sabhI rudra naraka gAmI hote haiN|' rudroM kI utpatti honA huNDAvasarpiNI kAla kA doSa hai / kahA 26 sitambara 2006 jinabhASita
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ I - paMDita bihArIlAla jI ne 'bRhat jaina zabdArNava' | yogyatA hI aloka meM jAne kI nahIM hai ataeva vaha aloka bhAga-1 pR.117 para likhA hai- "AgAmI utsarpiNI kAla meM | meM nahIM jAtA, dharmAstikAya kA abhAva to isameM nimitta mAtra tRtIya bhAga dukhamA sukhamA nAmaka kAla meM honevAle gyAraha | hai|" yaha kathana Agama viruddha hai| rudroM meM se antima rudra kA nAma aMgaja hai|" jIva kA Urdhvagamana svabhAva hai| bRhadravya saMgraha gAthA ___ isa prakAra isa prazna ke samAdhAna meM doMno mata jJAtavya | 2 meM bhI vissasoDDhagaI' pada dvArA jIva kA Urdhvagamana svabhAva batalAyA hai| kintu Ayukarma ne jIva ke Urdhvagamana svabhAva jijJAsA - 'Namo aNaMtohijiNANaM' zabda kA kyA | | kA pratibaMdha kara rakhA hai| kahA bhI hai ki 'AyuSyavedanIyoartha hai ? | dayayorjIvordhvagamanasukhapratibandhakayoH sttvaat|' artha - jIva ke Urdhvagamana svabhAva kA pratibandhaka samAdhAna - isa zabda kA artha hotA hai 'anaMtAvadhi jinoM ko namaskAra ho' arthAta jinake jJAna kI avadhi arthAta | Ayukarma kA udaya aura sukhaguNa kA pratibaMdhaka veyanIya sAmA ananta hai, aise arhanta parameSThI ko namaskAra ho| jaisA | kama kA udaya arahaMtoM ke pAyA jAtA hai| siddha bhagavAna ke ki zrI dhavalA pustaka-93.51-52 para kahA hai- aNaMte ti | Ayukarma kA kSaya ho jAne se unakI Urdhvagamanazakti asIma utte ukkassANaMtassa gahaNaM ---ukkassANaMto ohI jassa modI ho jAtI hai| ataH yaha kahanA ki siddhoM meM lokAkAza ke so annNtohii| adhavAvayaviNAsANaM vAcao aMtasadI ghettvyo| aMta taka hI jAne kI upAdAna zakti hai, isI kAraNa siddha ohI majjAyAM, ukkasANaMtAdo pudhbhuudaa| aMtazca avadhizca | bhagavAna kA gamana bhI loka ke aMta taka hI hotA hai, ucita antAvadhI, na vidyate tau yasya sa anntaavdhiH| abhedAjjI | nahI hai| AcArya amRtacandrasvAmI ne isa prakAra kahA hai kivasyApIyaM sNjnyaa| anantAvadhi jinaaH| tato'pyUrdhvagatisteSAM, kasmAn nAsticenmatiH / artha - anaMta aisA kahane para utkRSTa anaMta kA grahaNa dharmAstikAyasyAbhAvatsa hi heturgateH paraH / / 144 / / karanA caahie| ---utkRSTa anaMta sImA jisakI ho vaha artha - loka zikhara se Upara siddhoM kI gati kyoM anaMtAvadhi hai| athavA jaghanya ke vinAza ke liye kahane | nahIM hotI ? gati kA sahakArI kAraNa jo dharmAstikAya, yogya aMta zabda kA grahaNa karanA yogya hai| avadhi zabda | | usakA abhAva hone se Age siddhoM kI gati nahIM hotii| maryAdA vAcaka hai| jo ananta zabda se pRthagbhUta hai, jisakA AcArya kundakunda ne bhI zrI niyamasAra gAthA 184 meM anta bhI hai, sImA bhI hai vaha aMtAvadhi hai aura jisakA na isa prakAra kahA hai kiaMta hai aura na sImA hai vaha anaMtAvadhi hai| abhedadRSTi se jIvANaM puggalANaMgamaNaMjANehi jaavdhmmttho| jIva kI bhI yahI saMjJA hai arthAt anaMtAvadhi jin| dhammatthikAyAbhAve, tatto parado Na gcchNti|| bhAvArtha - jisakA aMta bhI nahIM hai aura sImA bhI | ___ artha - jIva aura pudgaloM kA gamana, jahA~ taka nahIM hai aise kevalajJAna ke dhArI arhantoM ko namaskAra ho| | dharmAstikAya hai, vahIM taka jAnanA caahie| dharmAstikAya ke jinAmA - vyA siTa bhagavAna dharmAstikAya ke abhAva | abhAva meM usase Age gamana nahIM hotA hai| meM lokAnta ke Age gamana nahIM karate yA unakI upAdAna uparyukta AgamapramANoM se yaha bhalI prakAra siddha hotA zakti lokAnta taka hI gamana karane kI hai? spaSTa kIjie ? | hai ki siddha bhagavAn meM alokAkAza meM bhI jAne kI upAdAna samAdhAna - tattvArthasUtra (sonagar3ha prakAzana) meM adhyAya | zakti hai, kintu bAhya sahakArI kAraNa dharmadravya kA abhAva 10. satra 8 ke artha meM isa prakAra likha hai- "jIva aura | hone se alokAkAza meM gamana nahIM hai| yadi sonagar3ha matAnusAra pudgala kI gati svabhAva se itanI hai ki vaha loka ke anta | yaha mAna liyA jAye ki siddha jIva kI loka ke aMta taka taka hI gamana karatA hai, yadi esA na ho to akele AkAza | hI gamana karane kI zakti hai, to 'dharmAstikAyAbhAvAt' yaha meM lokAkAza aura alokAkAza aise do bheda hI na raheM, gamana | sUtra hI nirarthaka ho jAyegA aura sUtra anarthaka hotA nahIM hai, karane vAle dravya kI upAdAna zakti hI loka ke agrabhAga | kyoMki vacanavisaMvAda ke kAraNabhUta rAga dveSa yA moha se taka gamana karane kI hai, arthAt vAstava meM jIva kI apanI | rahita jina bhagavAn ke vacana ke anarthaka hone kA virodha hai| sitambara 2006 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznakartA - tejA gadiyA, rAyapura | gaI hai, tAki isake mAdhyama se cAturmAsa ke kharca kI vyavasthA jijJAsA - Ajakala kucha sAdha tathA AryikAyeM. apane | ho jaaye| pahale to eka hI kalaza kI sthApanA hotI thI para cAturmAsa kalaza kI pUjA evaM nitya vaMdanA karane kA upadeza | aba to 2, 3 yA 5 kalazoM kI sthApanA kI bhI paramparA detI haiN| kyA yaha ucita hai ? dikhAI dene lagI hai| vAstava meM, ye cAturmAsa kalaza to cAturmAsa kI sthApanA ke pratIka mAtra hI haiN| inameM koI ___ samAdhAna - sAdhu yA AryikA ke cAturmAsa sthApanA ke pUjyapanA nahIM hai| ataH inako namaskAra karanA, yA inake avasara para, cAturmAsa kalaza kI sthApanA kI paramparA Agama samakSa arghya car3hAnA bilakula ucita nahIM hai| isI prakAra meM kahIM bhI varNita nahIM hai| Aja se 10-15 varSa pUrva taka, maMgalakalaza bhI na to pUjanIya hai aura na vndniiy| inake cAturmAsa kalazoM kI sthApanA nahIM hotI thii| parantu aba samakSa bhI arghya nahIM car3hAnA caahie| sAdhuoM Adi ke cAturmAsa meM, atyadhika dhanarAzi kA vyaya 1/205, prophesarsa kAlonI hone ke kAraNa, yaha paramparA, zrAvakoM ke dvArA prAraMbha kara dI AgarA (u.pra.) gaz2ala noratamala kAsalIvAla Apake kada kA hamako to andAja AyA hai Apa to AsamA~ ho, jamI se sara jhukAte hama haiN| kuMdakuMda kI caukhaTa se Apa Aye ho samantabhadra ke galiyAre kI khuzabU bhI lAye ho| dharma kA goyA bahAva sA AyA hai| Apake kada kA... 2. Apa jJAna dhyAna kI dharma kI jannata nUre motI aura mUMgA mANaka ho jinavANI ke shuure| mujhameM sajadA ke bhAva utara Aye haiN| Apake kada kA... 3. Apako pUjane kA haka to sabhI ko hai inAyata kI najariyA to barase sabhI ko hai rUpa rozanI meM hama to nhavana karate cle| kAphI kAphI hai tasallI phariztoM ke kadama kii| Apake kada kA... 4. dvAdazAMga ke bAdala to ghumar3akara Aye jharanA jhara jhara amRta kA bahatA aaye| hastI to ApakI-bar3I nirAlI hai| Apake kada kA... caraNaraja ko uThAkara-sira para dhara lo yahI tIratha numAiza hai gaNadharoM kI sI hai| zakuna milatA hai halAsa AtA hai| Apake kada kA... madanagaMja kizanagar3ha (rAja.) 28 sitambara 2006 jinabhASita -
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ maleriyA bukhAra DaoN. rekhA jaina, ema. DI. jUna evaM julAI mAha meM jo bImArI aksara AtI hai,| plojamoDiyama kITANu kI riMga sTeja yA gemITo sAiDa vaha hai mleriyaa| itanI bhISaNa garmI meM jaba bacce va parivAra | {P.V.R., PER./P.V.G./PE.G) meM mAikroskopa se dikha ke vyakti apane riztedAroM ke yahAM jAte haiM vahAM vyavasthA na| jAte haiN| sAmAnya se blaDa TesTa riporTa meM ema. pI. pAjITiva hone para macchara va gaMdagI kA sAmanA karanA par3atA hai vahAM yA nigeTiva pAyA jAtA hai| yadi pAjITiva pAyA jAtA hai to vyavasthA na hone para macchara va gaMdagI kA sAmanA karanA paDatA| zarIra meM maleriyA hai| lekina Aja kala dekhane meM AtA hai hai usa daurAna hameM maleriyA bukhAra ho jAtA hai| thor3I sI | ki eka bAra kI blaDa TesTa meM maleriyA pAjITiva hI aaveN| lAparavAhI bhI kabhI kabhI parezAnI kA sababa bana jAtI hai| isake alAvA hImoglobina bhI kama ho jAtA hai evaM W.B.C jaise maccharadAnI na lagAnA, gharoM meM sApha saphAI na rakhanA Count bar3ha jAtA hai| maleriyA meM tillI {Spleen) kI sAija lekina apanA ghara sApha kara paDosI ke ghara sAmane va sarakArI bar3ha jAtI hai| zarIra meM khUna kI kamI ho jAtI hai {Pallor | sar3aka para kacarA ddaalnaa| ye hI mukhtayA maleriyA hone kA | vyakti behoza bhI ho sakatA hai, kyoMki zarIra meM glUkosa kI kAraNa hotA hai| bhI kamI ho jAtI hai yA pairAsAiTa mastiSka meM pahu~ca jAtA hai, maleriyA kaise hotA hai - sAmAnyatayA maleriyA | aura isI kAraNa se jhaTake Ane lagate haiN| isa bukhAra kI plojamoDiyama kITANu ke dvArA hotA hai jisakI cAra jAtiyA~ | | tIna avasthAe~ hotI haiN| pahalI zItala avasthA Cold Stagel hotI hai| lekina bhArata meM mukhtayAH do jAtiyA~ hI pAI jAtI dUsarI avasthA garama avasthA [Hot Stage] tIsarI avasthA haiN| bAIveksa ora phailsiipherm| yaha kITANu apanI lAipha pasIne kI avasthA [Sweating Stage] kahalAtI hai| Amataura sAIkila (Part of the Cycle) kA eka hissA mAdA para ailopaithI meM sabase pahale bukhAra kama karane ke lie ainAphilIja macchara ke aMdara karatA hai, aura sAIkila kA | pairAsITAmAla aura maleriyA ke lie klorokvina, kunaina, hissA manuSya ke aMdara pUrNa karatA hai, usI pIriyaDa meM | rejija, maiphalokvina, phailsIgo, yA alphA, bITA, AraTI, manuSya ko maleriyA kA bukhAra AtA hai| isa lAipha | Ithara upayoga meM lAI jAtI hai| ina davAoM ke upayoga se sAikila/cakra ko pUrNa karane meM plojamoDiyama kITANu ko | jyAdAtara ulTiyoM kI icchA bar3ha jAtI hai, mu~ha meM kar3avApana karIba 8 se 10 dina laga jAte haiN| isalie maleriyA macchara | AtA hai, cakkara Ate haiM, aura peTa meM jalana hotI hai| ataH ke kATane ke dasa dina bAda hotA hai aura maleriyA yadi | ye davAiyA~ kabhI khAlIpeTa nahIM dI jAtI haiM aura hamezA ina Infected (saMkramita) macchara ne kATA ho, to hotA hai| yadi davAIyoM ke sAtha ekTA siDa evaM esIlAMka jaisI davAIyA~ bhI sAmAnya macchara ne kATA ho to maleriyA nahIM hotA hai| lekina | dI jAtI haiN| glukosa bhI diyA jAtA hai| isakI pahacAna kara pAnA Ama vyakti ke lie saMbhava nahIM hai lekina ailopaithI cikitsA meM khAne pIne kA paraheja ki jo vAtAvaraNa meM macchara hai ve iMphaikTeD Infected hai yA | nahIM hotA hai, jisase rikavarI jaldI nahIM hotI hai aura pUrNa nhiiN| plojamoDiyama kITANu mAdA macchara ke aMdara hI apanA | rUpa se ArAma nahIM hotA hai| roga jar3a se nahIM jAtA jo ki jIvanacakra pUrNa karatA hai nara macchara ke aMdara nhiiN| isalie | samaya pAkara phira pragaTa ho jAtA hai| yadi hama isake sAtha maleriyA mAdA macchara ke kATane para hotA hai| nara macchara to | AhAra evaM prAkRtika cikitsA kA sahArA lete hai to bahuta kevala phUloM kA rasa letA hai| hamArI Ama dhAraNA hotI hai | jaldI evaM sthAI ArAma mila jAtA hai| ki macchara ne kATA aura maleriyA huA, jo sahI nahIM hai| / prAkRtika upacAra - maleriyA meM jaba bukhAra AyA maleriyA ke lakSaNa - maleriyA meM sAmAnyatayAH ThaMDa ho, taba marIja ke mAthe para pAnI kI paTTI rakhakara bukhAra dekara bukhAra AtA hai| lekina yaha Avazyaka nahIM hai| kabhI- | utara jAne kA iMtajAra karanA caahie| jaise hI bukhAra utaratA / kabhI siradarda, zarIra darda, peTa darda, yA jI macalAne ke sAtha | hai, sabase pahale garama pAnI meM nIbU ke rasa kA enimA denA bhI hotA hai| phailsIpherama maleriyA meM jhaTake (Convulsion) | caahie| isake bAda kamara pAnI paTTI kA bhI istemAla evaM khUna kI kamI ke sAtha vizeSa rUpa se dekhane milatA hai|| karanA caahie| parantu maleriyA ke rogI ko peDU para kabhI paithAlAjI jA~ca meM blaDa ke pairIphairal smIyara meM | miTTI vAlI pulTisa nahIM rakhanI caahie| kyoMki maleriyA sitambara 2006 jinabhASita 29 -
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bukhAra kA svabhAva yahI hai ki vaha sardI se bar3hatA hai aura | rogI ko bhIgI kamara paTTI kA istemAla karanA caahie| miTTI ThaMDI hotI hai| peTa sApha ho jAne ke bAda dUsare samaya | bhIgI kamara paTTI ko dina meM hara bAra do do ghaMTe ke aMtarAla meM bukhAra Ane ke pahale eka bAra bhIgI cAdara paika Wet | se badalanA cAhie aura rAta meM use rAta bhara ke lie lagA Sheet pack] kA istemAla karanA caahie| isa cAdara lapeTa | denA caahie| maleriyA bukhAra jaba taka acchI taraha se chUTa na meM rogI ke zarIra ko donoM ora se acche se kambala paika | jAe, taba taka rogI ko pUrNa snAna kabhI nahIM karAnA caahie| karanA cAhie aura paira ke talave ke nIce garama pAnI kI | isa samaya dina meM tIna bAra usake sira para ThaNDe pAnI se botala ko rakhanA caahie| isase pasIne ke sAtha rogI ke | dhokara usakA bAkI zarIra bhIge gamache se pauMcha denA hI zarIra se bahuta sA viSa bAhara nikala jAtA hai| yaha jaba bhIMgI | ucita hai| isase bukhAra ke lauTane kI AzaMkA nahIM rahatI hai| cAdara paika Wet Sheet pack upacAra diyA jAe to kamare | inhIM upacAroM ke daurAna yadi saMbhava ho, to rogI ko eka dhUpa ko baMda rakhA jAe havA Adi na Ane paaveN| snAna dekara ThaMDI mAliza bhI kara denI caahie| isase zarIra isI prakAra dUsare dina sTIma bAtha dekara usake bAda meM UrjA bar3hatI hai| maleriyA ke rogI ko yadi ThaMDI mAliza dI jA sakatI hai| gharSaNa snAna bukhAra ke lie | upacAra diyA jAve, to do dina meM maleriyA dUra ho jAtA hai rAmabANa hai| lekina yaha hamezA yAda rakhanA cAhie ki bukhAra | aura rogI svastha ho jAtA hai| lekina prAkRtika cikitsA meM AraMbha hone ke pahale kama se kama do ghaMTe pahale yaha gharSaNa | khoI huI zakti ko prApta karane ke lie 6-7 dina taka snAna samApta ho jAnA caahie| yadi gharSaNa snAna saMbhava na ho | lagAtAra halkA phulkA upacAra cikitsaka ke nirdezana meM to, taba use tauliyA snAna karAnA hI ThIka hai| isake bAda | lete rahanA caahie| yaha sabhI upacAra usa vyakti ko ghara para gale taka kambala se Dhaka kara rogI ko sulA denA caahie| | karanA cAhie jise prAkRtika cikitsA kI jAnakArI ho dUsare dina phira bukhAra car3hane se pUrva pahale dina ke samAna hI | aura usane pahale kahIM prAkRtika cikitsA kA upacAra cikitsA denI caahie| isI ke sAtha bukhAra, kaMpakapI Ane | liyA ho| nahIM to 'nIma hakIma khatare jAna' vAlI kahAvata : se pahale paira snAna dekara rogI ko pasInA AnA denA caahie| | caritArtha hotI hai| jaba paira snAna (Hot foot Bath) diyA jAe to rogI ko garma | prAkRtika evaM harbala auSadhi pAnI meM nIbU kA rasa diyA jAnA caahie| aisA karane se zarIra 1-7/8 tulasI ke patte kA rasa yA kAr3hA dina meM se jaldI pasInA chUTane lagatA hai| sAdhAraNa taura para 20 minaTa | tIna bAra kAlI mirca kA cUrNa milAkara eka eka cammaca taka hI garma pAr3ha snAna diyA jAnA caahie| rogI ko upacAra | pilAne se maleriyA bukhAra dUra bhAga jAtA hai| ke bAda aise kapar3e pahanAnA cAhie jisase pasInA nikalane 2 - yA maleriyA bukhAra meM nIbU ko kATakara namaka, meM rukAvaTa na ho| upacAra ke bAda hamezA rogI ko kambala se | kAlI mirca aura jIrA DAlakara garama karake rogI ko cusaaeN| acche se Dhaka denA cAhie aura garama pAnI kI botala pairoM ke | 3 - yA phUlI huI phiTakarI ke cUrNa meM cAra gunA nIce rakhanA caahie| pIne ke lie garma pAnI denA caahie| | pIsI huI gur3a yA cInI acchI taraha milA leN| do grAma kI yadi ThaMDA pAnI diyA jAve, yA rogI ko pUrI taraha se na DhaMkA | mAtrA gunagune pAnI se do-do ghaMTe bAda tIna bAra leN| tIna jAve to use jAr3A yA ka~pakapI lauTa sakatI hai| khurAkoM ke lene se hI maleriyA nahIM rhegaa| lekina garbhavatI agara khAnA khAne ke bAda hI rogI ko bakhAra A | strI ko yaha auSadhI kadApi nahIM de| jAtA hai taba vaha bukhAra sAdhAraNa taura se adhika samaya | 4 - yA kuTakI ke bArIka cUrNa AdhA grAma batAze meM Tikane vAlA bukhAra hotA hai| isalie isa hAlata meM gunagunA | bharakara tAjA pAnI se bukhAra car3hane se pahale rogI ko khilA pAnI pIkara ulTI kara denA hitakara hotA hai| lekina jise | de| maleriyA, sardI lagakara car3hane vAlA bukhAra utara jaayegaa| kuMjala kA abhyAsa ho aura AtmavizvAsa ho vahIM isa | bukhAra kI avasthA meM garma pAnI se dina meM do tIna bAra kriyA ko AsAnI se kara sakatA hai| bukhAra jaba na rahe taba | khilAne se bukhAra pasInA Akara utara jAtA hai| subaha ke samaya rogI ke peDU para aura zAma ko lIvana para | 5 - yA sAdA khAne kA namaka pisA huA lekara tave garama ThaMDA paTaTI kA upacAra denA caahie| sAtha hI eka bAra | para dhImI A~ca para itanA sekeM ki usakA raMga kAlA bhUrA nIbU rasa kA enimA denA caahie| isake alAvA rAta dina | yAne ki kAphI jaisA ho jaae| ThaNDA hone para zIzI meM bhara 30 sitambara 2006 jinabhASita -
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ leN| jvara Ane se pahale 6 grAma bhunA namaka eka gilAsa garma | kyA kareM - macchara dAnI lagAkara soeN| rogI kA pAnI meM milAkara deveN| jvara utara jaavegaa| acUka davA hai| | kamarA svaccha, havAdAra rkheN| jvara utarane ke bAda garma jala se kyA khAyeM - bImArI ke daurAna bhAgyodaya tIrtha meM | zarIra poMcha deN| nirmita raktazuddhi kAr3hA rAtri meM eka cammaca pAnI meM phulAkara kyA na kareM - maccharoM ke bhagAne ke lie Ala subaha khAlI peTa use ubAla kara AdhA bacane para chAna kara | AuTa evaM kachuA chApa Adi agarabattI nahIM lagAnI caahie| dana karAba 15 dina taka leve, jisase zarIra meM kisI | kyoMki isase sAiDa iphekTa hote haiN| isake badale nIma kA bhI prakAra kA jvara evaM iMphekzana nahIM hogaa| (garmI ke dinoM dhuA~ yA kaMDA kara lenA caahie| yadi Apake pAsa maccharadAnI meM kAr3hA nahIM ubAlanA caahie| bagaira ubAleM hI pInA caahie|) | jaise sAdhana upalabdha nahIM haiM yA phira kahIM Apa bAhara gae hai jaba jvara utare taba ArAroTa, sAbUdAne kI khIra,cAvala | aura macchara hai to usa sthAna para amRtadhArA arthAt kapUra, kA mAr3a, aMgUra, siMghAr3A jaisI halkI evaM supAcya cIjeM | piparameMTa, ajavAina ke phUla barAbara mAtrA meM botala meM milAkara khaayeN| (likvaDa) zarIra meM lgaayeN| jisa dina jvara Ane vAlo ho usa dina purAne cAvala / macchara gande pAnI meM bar3hate hai| ataH ghara ke AsapAsa kA bhAta, sUjI kI roTI, thor3A dUdha leveN| evaM kaccA kelA, | pAnI ikaTThA na hone deN| rAtri meM jAgaraNa na kreN| zarIra ko paravala, baigana, kele ke phUla kI sabjI khaaeN| garma pAnI meM | | ThaMDa lagane na deN| ucita kapar3e phneN| adhika parizrama kA nIbU nicor3a kara svAdAnusAra cInI milAkara 2/3 bAra pieN| | kArya na kreN| yahA~ vahA~ kA evaM bisalarI kA pAnI na pIveM / jvara Ane se pahale seba khaaeN| pyAsa lagane para thor3A thor3A vizeSa - maleriyA roga ko mAtra prAkRtika upacAra pieN| jvara meM garama pAnI aura bAda meM garma kiyA ThaMDA pAnI | evaM AhAra va paraheja se ThIka kiyA jA sakatA hai| lekina hI pieN| mIThA AhAra jaise ganne kA rasa, phaloM kA jUsa evaM / | jinheM prAkRtika cikitsA kI jAnakArI nahIM hai yA jo phala bhI liye jAte haiN| isase glUkosa evaM khUna kI kamI | ailopaithI ke sahAre hI jInA cAhate haiM, ve apanI ailopaithI kI pUrti sIdhe rUpa meM hogii| khUna kI kamI pUrNa karane ke | davA ke sAtha yadi uparyukta upacAra evaM AhAra lete haiM, to lie javAre kA rasa, halkA bhojana hI lenA caahie| aura dhIre | rikavarI bahuta jaldI hotI hai evaM dobArA maleriyA nahIM dhIre niyamita DAiTa para AnA caahie| aataa| kyA na khAeM- bhArI-gariSTha. tale. mirca masAledAra bhAgyodaya tIrtha prAkRtika cikitsAlaya bhojana na kreN| phrija kA ThaMDA pAnI, AisakrIma, ThaMDI khuraI roDa,sAgara, ma. pra. tAsIra kI cIjeM sevana na kreN| miThAsa zAma kA samaya thaa| usa dina AcArya zrI jI kA upavAsa thaa| hama aura kucha mahArAja loga vaiyAvRtti kI bhAvanA se AcArya zrI jI ke pAsa jAkara baiTha gaye, taba AcArya zrI jI ne ha~sakara kahA- Apa loga to mujhe aisA ghera kara baiTha gaye jaise kisI padArtha gur3a Adi ke pAsa cAroM ora se cITiyA~ laga jAtI haiN| tabhI ziSya ne kahA- hA~ AcArya zrI jI! galatI cIMTiyoM kI nahIM hai, balki gur3a kI hai| vaha itanA mIThA kyoM hotA hai| AcArya zrI jI ne kahA- gur3a to gur3a hotA hai, usakA isameM kyA doss| ziSya ne kahA- kyA kareM AcArya zrI gur3a meM miThAsa hI isa prakAra kI hotI hai| cITiyoM ko usakI gaMdha bahuta dUra se hI A jAtI hai aura ve usake pAsa daur3I calI AtI haiN| AcArya zrI ne kahA- yaha to usakA svabhAva hai| ziSya ne kahA- aisA hI ApakA svabhAva hai| isaliye sabhI Apake pAsa daur3e cale Ate haiN| munizrI kuMthusAgara-saMkalita 'saMsmaraNa' se sAbhAra sitambara 2006 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra pratibhAsampanna vidyArthiyoM ko AhvAna ke sAnidhya meM IsarI Azrama meM bitAne kA saMkalpa kreN| bhAratIya prazAsanika sevA kI parIkSA meM sammilita hone AvAsa, bhojana, bijalI, garma pAnI Adi kI samucita ke icchuka viziSTa yogyatA sampanna kisI bhI jaina vidyArthI kii| vyavasthA rhegii| sampUrNa vyavasthA kA dAyitva vahana karane ko hama lAlAyita haiN| vizeSa jAnakArI ke liye saMparka kareMrAjyastarIya va anya prazAsanika yogyatA vikAsa ke liye bhI 1.zrI ratanalAla jaina 09339791048 utkRSTatA ke AdhAra para vicAra kiyA jA sakatA hai| 2.zrI jJAnacaMda chAvaDA 09434038281 jaina samAja meM agaNita pratibhAe~ chipI huI haiN| saMskAravAn 3.ratanalAla nRpatyA 09414265612 pratibhA se saMgha-samAja ke sAtha deza kA bhaviSya bhI samujjvala 4. zrI mANikacaMda jI gaMgavAla 06512315420 / ho sake, isI bhAvanA se sevA karane kA mAnasa ho rahA hai| sabhI 2203796 sUcanAe~gopanIya rakhI jAne ke AzvAsana ke sAtha pratibhAsampanna 5. zrI zAMtilAla jI seThI 09334102838 yuvakoM va yuvatiyoM ko Age Ane kA aahvaan| 6. zrImatI hIrAmaNI chAvaDA 09830647854 Managing Trustee padhArane kI pUrva sUcanA milane para vyavasthA sucAru rUpa Surana & Surana Public Charitable Trust se ho skegii| (ESTD. 1981) International Law Center, (Opposite High Court) sampatalAla chAvaDA 224,N.S.C. BoseRoad, Chennai-600001 Atma prakAza sadana, 188/1/jI, ___Ph. : 044-25390121,25381616 mANika tallA, mena roDa, kolakAtA-700054: Fax:044-25383339,Mob.09884491000 prazikSArthiyoM kA yU.pI.esa.sI. kI DaoN. premacandra rAMvakA rAjasthAna zAsana dvArA sammAnita prAraMbhika parIkSA meM cayana rAjasthAna rAjya sarakAra ne rAjya stara para Ayojita hone AcArya 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke AzIrvAda vAle saMskRta divasa samAroha 2006 meM saMskRta zikSA-sAhitya ke evaM preraNA se saMcAlita akhila bhAratavarSIya digambara jaina kSetra meM utkRSTa yogadAna karane vAle pAMca vidvAnoM ko sthAnIya prazAsakIya prazikSaNa saMsthAna pisanahArI mar3hiyA gar3hA jabalapura jayapura ke sUcanA kendra sabhAgAra meM zrAvaNI pUrNimA di. 1 se isa varSa AI.e.esa. (U.P.S.G.) kI prAraMbhika parIkSA meM agasta 06 ko sammAnita kiyaa| unameM saMskRta - hindI jaina pA~ca prazikSArthI sarvazrI saMjaya jaina (pAraula),manISa jaina (baNDA), sAhitya ke vidvAn DaoN. premacanda jI rAvakA ko saMskRta vidvAn rAjIva jaina (sAgara), praNava bajAja (damoha) evaM pramoda jaina ke rUpa meM rAjya ko zikSA maMtrI zrI ghanazyAma tivArI ne 21 hajAra (zAhagar3ha) kA cayana huA hai| ru. kI nakada rAzi, prazasti patra, zAla evaM zrI phala pradAna kara isa varSa maI 2006 meM Ayojita ma.pra.pI.esa.sI. kI sammAnita kiyaa| parIkSA meM uttIrNa 71 prazikSArthI gaNoM ne mukhya parIkSA dI hai| evaM pradIparAMvakA, sitambara 2006 meM Ayojita hone vAlI chattIsagar3ha pI. esa. 22, zrIjI nagara durgApurA, jayapura | sI.kI makhya parIkSA meM saMsthAna ke 14 prazikSArthI baiTha rahe haiN| saMsthAna ke nidezaka ajita jaina eDavokeTa ne batAyA IsarI meM AtmasAdhanA zikSaNa zivira kA Ayojana | ki navIna satra sitambara 2006 meM saMsthAna kA vistAra karate hae prAkRtika chaTA se vibhUSita, varNIdvaya kI samAdhisthalI sivila jaja, pI.ema.TI., pI.I.TI., pI.pI.TI., baiMka, relve sammedAcala kI talahaTI meM avasthita udAsIna Azrama IsarI Adi sabhI pratiyogI parIkSAoM kI ucca starIya taiyArI karAI Atma-sAdhanA ke liye vizva meM sarvazreSTha sthAna hai| apanA hita jaayegii| saMsthAna meM praveza hetu phArma 15 sitambara 06 taka jamA cAhanevAle samasta baMdhuoM se anurodha hai, ki AgAmI 1/12/2006 hoNge| se 15/12/2006 taka manoyogapUrvaka apanA samaya AdaraNIya paM. ajita jaina zrI mUlacaMda jI luhADiyA, bAlabrahmacArI pavana jI va kamala jI nidezaka 32 sitambara 2006 jinabhASita
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna vimalanAtha jambUdvIpasaMbaMdhI bharatakSetra ke kAmpilya nagara meM bhagavAn RSabhadeva ke vaMzaja kRtavarmA rAja rAjya karate the| jayazyAmA unakI mahArAnI thiiN| mAgha zukla caturthI ke dina rAnI jayazyAmA ne sahasrAra svarga ke indra ko tIrthaMkarasuta ke rUpa meM janma diyaa| bhagavAn vAsupUjya ke tIrtha ke bAda jaba tIsa sAgara varSa bIta gaye aura palya ke antima bhAga meM dharma kA viccheda ho gayA, taba vimalanAtha bhagavAn kA janma huA thaa| unakI Ayu isI antarAla meM zAmila thii| unakI Ayu sATha lAkha varSa kI thI,zarIra sATha dhanuSa U~cA thA aura kAnti suvarNa ke samAna thii| kumAra kAla ke pandraha lAkha varSa bIta jAne para bhagavAn vimalavAhana rAjyAbhiSeka ko prApta hue| isa prakAra chaha RtuoM meM utpanna hue bhogoM kA upabhoga karate hue bhagavAn ke tIsa lAkha varSa bIta gye| eka dina unhoMne hemanta Rtu meM barpha kI zobhA ko tatkSaNa meM vilIna hote dekhaa| jisase unheM usI samaya saMsAra se vairAgya ho gyaa| tadanantara sahetuka vana meM jAkara belA kA niyama lekara mAghazukla caturthI ke dina sAyaMkAla ke samaya eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSA dhAraNa kara lii| pAraNA ke dina unhoMne nandanapura nagara meM praveza kiyaa| vahA~ suvarNa ke samAna kAnti vAle rAjA jayakumAra ne unheM AhAradAna dekara paJcAzcarya prApta kiye| isa taraha tapazcaraNa karate hue jaba tIna varSa bIta gaye, taba ve mahAmuni eka dina apane hI dIkSAvana meM belA kA niyama lekara jAmuna vRkSa ke nIce dhyAnArUr3ha hue| phalasvarUpa mAghazukla SaSThI ke dina sAyaMkAla ke samaya una mahAmuni vimalanAtha ne ghAtiyA karmoM kA vinAza kara kevalajJAna prApta kiyaa| bhagavAna ke samavazaraNa kI racanA huI, jisameM ar3asaTha hajAra muni, eka lAkha tIna hajAra AryikAyeM,do lAkha zrAvaka,cAra lAkha zrAvikAyeM,asaMkhyAta deva-deviyA~ aura saMkhyAta tiryaMca the| isa taraha dharma kSetroM meM vihAra kara dharmopadeza dete hue bhagavAn sammedazikhara para jA virAjamAna hue| eka mAha kA yoga nirodha kara unhoMne pratimAyoga dhAraNa kiyaa| tadanantara ASAr3ha kRSNa aSTamI ke dina prAtaHkAla ke samaya ATha hajAra chaha sau muniyoM ke sAtha aghAtiyA karma nAza kara / unhoMne mokSa prApta kiyaa| bhagavAna anantanAtha jambUdvIpasaMbaMdhI bharatakSetra kI ayodhyA nagarI meM ikSvAkuvaMzI kAzyapagotrI mahArAja siMhasena rAjya karate the| unakI mahArAnI kA nAma jayazyAmA thaa| usa mahArAnI ne jyeSTha kRSNa dvAdazI ke dina acyuta svarga ke puSpottara vimAnavAsI indra ko tIrthaMkarasuta ke rUpa meM janma diyaa| zrI vimalanAtha bhagavAn ke bAda nau sAgara aura pauna palya kA kAla bIta jAne para tathA antima samaya dharma kA viccheda ho jAne para bhagavAn anantanAtha kA janma huaa| unakI Ayu bhI isI antarAla meM zAmila thii| unakI Ayu tIna lAkha varSa kI thii|shriir pacAsa dhanuSa U~cA thA tathA suvarNa ke samAna unake zarIra kI kAnti thii| bhagavAn anantanAtha ne sAta lAkha pacAsa hajAra varSa bIta jAne para rAjapada prApta kiyaa| rAjya karate hue jaba pandraha lAkha varSa bIta gaye taba kisI eka dina ulkApAta dekhakara unheM yathArtha jJAna ho gyaa| virakta citta bhagavAn apane anantavijaya nAmaka putra ke lie rAjya pradAna kara sahetuka vana meM gye| vahA~ belA kA niyama lekara jyeSTha kRSNa dvAdazI ke dina sAyaMkAla ke samaya eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSita ho gye| ve anantanAtha munirAja pAraNA ke dina sAketapura nagara meM gye| vahA~ suvarNa ke samaya kAntivAle vizAkha nAmaka rAjA ne unheM AhAradAna dekara paJcAzcarya prApta kiye| isa prakAra tapazcaraNa karate hue jaba chadmastha avasthA ke do varSa bIta gaye, taba usI sahetuka vana meM azvattha (pIpala) vRkSa ke nIce caitra kRSNa amAvasyA ke dina sAyaMkAla ke samaya unhoMne ghAtiyA karma kA kSayakara kevalajJAna prApta kiyaa| bhagavAn ke samavazaraNa kI racanA huI, jisameM chayAsaTha hajAra muni, eka lAkha ATha hajAra AryikAyeM, do lAkha zrAvaka, cAra lAkha zrAvikAyeM, asaMkhyAta devadeviyA~ aura saMkhyAta tiryaMca the| aneka dezoM meM vihAra kara dharmopadeza dete hue bhagavAn ananta jina sammedazikhara para jA virAjamAna hue| vahA~ eka mAha kA yoganirodha kara chaha hajAra eka sau muniyoM ke sAtha pratimAyoga dhAraNa kiyA tathA caitra kRSNa amAvasyA ke dina rAtri ke prathama bhAga meM aghAtiyA karmoM kA kSaya kara mukti pada prApta kiyaa| munizrI samatAsAgarakRta 'zalAkApuruSa' se sAbhAra
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji naM. UPHIN/2006/16750 0 muni zrI yogasAgara jI zrI candraprabhastavana zrI sapAzrvanAthastavana (indravajrA chanda) (vasantatilakA chanda) Adarza pIyUSa supArzvanAtha / pAdAravindo mama hai sumAtha / / terA camatkAra apUrvatA hai| jo ciccamatkAra prakAzatA hai| 2 hai kAla kAlA yaha vyAla sA hai| pratyeka ko grAsa banA rahA hai| ye vizvaprANI bhaya se grase haiN| he nAtha rakSA tava hAtha meM hai| ye kAla bhI to tumase DarA hai| jo Apake hI caraNoM jhukA hai| hArA gayA saMyama zastra se hai| ye Apa to kAlajayI bane haiN| 4 sarvajJa sUryodaya kI prbhaalii| ArogyadAyI zivasaukhya detii| jo dharma ambhoja vikAsatI hai| kAruNyadAyI surabhI liye hai| zrI candranAtha arahanta trilokpuujy| hai aMtaraMga bahiraMga prakAza puNj|| kAyA aho sphaTika nirmala paardrshii| maiM ApasA bana sakU~ nija AtmadarzI / / 2 AdarzavAn tava jIvana ko nmo'stu| mithyAtva nAzaka divAkara ko namo'stu // samyaktvaratna nidhidAyaka ko nmo'stu| saMsAra ke taraNa tAraka ko namo'stu // 3 ambhoja nIla sama netra suzobhate haiN| nirgrantha mAtra tapa se surabhIta se haiN| jo rAga-dveSamaya saMsRti se pare hai| ye zuddha buddha zivasiddha videha se haiN| 4 niSkAma bhakti paramottama kaarykaarii| devAdi ke atizayAdi prbhaavkaarii|| hai nirjarA bhava bhavAntara pApa kI hai| yo jJAna to prathama bAra hameM milA hai| 5 koI vikalpa mana meM abhilASa nA hai| yoM bhAvanA hRdaya meM uThatI sadA hai| yoM bhakti meM satata lIna banA rahU~ maiN| jo Apa kA japa karU~ tava sA banU~ maiN|| AzA nirAzA parimukta hU~ maiN| adhyAtma pIyUSa sadA calU~ maiN| ajJAna-mohI bana ke bhramA maiN| terI prabhAse nija ko lakhA maiN|| prastuti- ratanacandra jaina svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita / saMpAdaka : ratanacandra jain|