Book Title: Jinabhashita 2003 08
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524276/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2529 TERDOOOD kuNDalapura-bar3e bAbA ke nirmANAdhIna navIna mandira kI AkRti zrAvaNa, vi.saM. 2060 agasta 2003 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvega AcArya zrI vidyAsAgara jI jisa prakAra lalATa para tilaka ke abhAva meM strI kA sampUrNa zrRMgAra arthahIna hai, mUrti ke nahIM hone para jaise maMdira kI koI zobhA nahIM hai, vaise hI binA saMvega ke samyagdarzana kAryakArI nahIM hai| saMvega samyagdRSTi sAdhaka kA alaMkAra hai| saMvega kA matalaba hai saMsAra se bhayabhIta honA, ddrnaa|| ye 'saMvega' adhika ghanIbhUta hotA hai| saMvega anubhava aura zraddhA AtmA ke ananta guNoM meM yaha saMvega bhI eka guNa hai| pUjyapAda ke sAtha jur3A huA hai| isa saMvega kI prApti ati durlabha hai| svAmI likhate haiM ki samyagdarzana do prakAra kA hai- sarAga vItarAgatA se pUrva yaha prasphuTita hotA hai aura phira vItarAgatA samyagdarzana aura vItarAga smygdrshn| saMvega, sarAga samyagdarzana usakA kArya bana jAtI hai| saMvega ke prAdurbhUta hone para sabhI ke cAra lakSaNoM meM se eka hai| jaise lalATa para tilaka ke abhAva bAharI AkAMkSAyeM chUTa jAtI haiM jahA~ saMvega hotA hai vahA~ viSayoM meM strI kA zrRMgAra arthahIna hai, mUrti ke na hone para maMdira kI koI kI ora ruci nahIM raha jAtI, udAsInatA A jAtI hai| zobhA nahIM hai| vaise hI binA saMvega ke samyagdarzana kAryakArI bharata cakravartI kA varNana sahI rUpa meM prastuta nahIM kiyA nahIM hai| saMvega samyagdRSTi sAdhaka kA alaMkAra hai| jA rahA hai| unake bhogoM kA varNana to kiyA jAtA hai kintu saMvega eka udAsIna dazA hai jisameM ronA bhI nahIM hai, | unakI udAsInatA kI bAta koI nahIM krtaa| eka vyakti apane ha~sanA bhI nahIM hai, palAyana bhI nahIM hai, baiThanA bhI nahIM hai, dUra bhI bAraha baccoM ke bIca rahakara bar3A duHkhI hotA hai| usakI patnI nahIM haTanA hai aura AliMgana bhI nahIM karanA hai| yaha jo AtmA usase kahatI hai, "bharata jI itane bar3e parivAra ke bIca kaise kI ananya sthiti hai vaha sadgRhastha se lekara mokSa-mArga para rahate hoNge| jahA~ chayAnavai hajAra rAniyA~, anekoM bacce aura ArUr3ha muni mahArAja taka meM prAdurbhUta hotI hai| muni paga-paga para apAra sampadA thii| unake pariNAmoM meM to kabhI kleza huA ho DaratA hai aura sAvadhAna rahakara jIvana jItA hai| vaha apane aisA sunA hI nahIM gyaa|" vaha vyakti bharata jI kI parIkSA lene AhAra-vihAra meM, uThane, baiThane aura leTane kI sabhI kriyAoM meM pahu~ca jAtA hai, bharata jI sArI bAta sunakara use apane ranivAsa sadaiva jAgrata rahatA hai, sajaga rahatA hai| yadi aisA na ho to vaha meM bheja dete haiN| usa vyakti ke hAtha para tela se bharA huA kaTorA sAdhu na hokara svAdu bana jaayegaa| sAdhu kA rAstA to manana aura | rakha diyA jAtA hai aura kaha diyA jAtA hai ki "saba kucha dekha ciMtana kA rAstA hai| usakI yAtrA aparicita vastu (AtmA) se | Ao, lekina isa kaTore meM se eka bUMda bhI nIce nahIM giranI paricaya prApta karane kA utkRSTa prayAsa hai| aise saMvega samanvita cAhiye anyathA mRtyu daNDa diyA jaayegaa|" vaha vyakti saba sAdhu ke darzana durlabha haiN| Apa kahate haiM ki hama 'vIra' kI kucha dekha AyA para usakA dekhanA na dekhane ke barAbara hI rahA, santAna haiN| bAta sahI hai| Apa 'vIra' kI santAna to avazya haiM, sAre samaya bUMda na gira jAne kA bhaya banA rhaa| taba bharatajI ne kintu unake anuyAyI nhiiN| sahI arthoM meM Apa 'vIra' kii| use samajhAyA, 'mitra jAgRti lAo. soco, smjho| ye nava santAna tabhI kahe jAyeMge jaba unake batAye mArga kA anusaraNa | nidhiyA~, caudaha ratna, ye chayAnaveM hajAra rAniyA~ ye saba merI nahIM kreNge| haiN| merI nidhi to mere aMtaraMga meM chipI huI haiM, aisA vicAra karake saMvega kA prArambha kahA~ ? jaba dRSTi nAsAgra ho, kevala | hI maiM ina sabake bIca zAMta bhAva se rahatA huuN|' apane lakSya kI ora ho aura avirAma gati se mArga para cle| ratnatraya hI hamArI amUlya nidhi hai / ise hI bacAnA hai| Apane sarkasa dekhA hogA, sarkasa meM tAra para calane vAlA na tAlI | isako lUTane ke liye karma cora sarvatra ghUma rahe haiM / jAga jAo, bajAne vAloM kI ora dekhatA hai aura na hI lAThI lekara khar3e | so jAoge to tumhArI nidhi hI luTa jaayegii| AdamI ko dekhatA hai| usakA uddezya idhara-udhara dekhanA nahIM hai | "karma cora cahu~ ora sarabasa lUTeM sudha nahIM" usakA uddezya to ekamAtra saMtulana banAye rakhanA aura apane saMvegadhArI vyakti alaukika Ananda kI anubhUti karatA lakSya para pahu~canA hotA hai| yahI bAta saMvega kI hai| hai| cAhe vaha kahIM bhI rhe| kintu saMvega se rahita vyakti svargika samyagdarzana ke binA pApa se DaranA nahIM hotaa| saMsAra se | sukhoM ke bIca bhI duHkha kA anubhava karatA hai aura dukhI hI 'bhIti' samyagdarzana kA ananya aMga hai| vItarAga samyagdarzana meM | rahatA hai| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji. naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003 agasta 2003 jinabhASita mAsika varSa 2, aGkA sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 pravacana : saMvega A.zrI vidyAsAgarajI AvaraNa pRSTha 2 Apake patra: dhanyavAda sampAdakIya : kheda janaka lekha . lekha sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varIlAla pATanI (me. Ara.ke.mArbalsa li.) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura * siddhAMta samanvayasAra : bra. zAMtikumAra jI vartamAna meM ahiMsA kI upayogitA : DaoN. zreyAMsakumAra jaina caturvidha ArAdhanA parva cAturmAsa : bra. saMdIpa 'sarala' jaina grahasthAcAra paraMparA kA.... : DaoN. zItalacandra jaina kAvya, darzana aura adhyAtma kI anyatama upalabdhi : mUkamATI : DaoN. ke.ela. jaina z2arA sociye ! : padmacanda zAstrI siddhatIrtha kuNDalapura : kailAza mar3abaiyA caturvidha saMgha zAMti : jaina sudhIra kAsalIvAla vAgvara kSetra kA sundara sRjana... : narendra jaina sAMgAnera kA saca : nirmala kAsalIvAla jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-2151428, 2152278 . bodhakathA saudA na paTA kapaTa kA phala : laghuloka kathAe~ : do hajAra varSa purAnI kahAnI 20 29 - 31 samAcAra sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 500 ru. 100ru. eka prati 10 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| * varSAyoga : cAturmAsa 2003 32 - 36 vArSika jApAna meM pracalita yenamata aura jainadharma AvaraNa pRSTha 3 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apake patra, dhanyavAda : sujhAva zirodhArya ApakA "jinabhASita" prAyaH mila jAtA hai, jUna 2003 kA aGka | hai? kRpayA sUcita kreN| bhI milaa| ApakA sampAdakIya - 'dravya aura tattva meM bhedAbheda' bhavadIya kamaleza kamAra jaina pddh'aa| dravya aura tattva ke Agama paraka sUkSma vivecana hetu anekazaH kAzI hindU vizvavidyAlaya, vArANasI dhnyvaad| sampAdakIya kA 3/4 aMza par3hane ke pazcAt sampAdakIya "jinabhASita" mAha maI, 2003 kA aMka madhya jUna ko lekhana kA srota jJAta huaa| prApta kiyA thaa| sampAdakIya, paThanIya aura mananIya thaa| zrI yuta pro. 'upayogo lakSaNam' jIva kA yaha lakSaNa pUjya AcArya nihAlacaMda kA 'jainadharma kI vaijJAnikatA' vijJAna kI kasauTI para umAsvAmI ne apane tattvArtha sUtra meM likhA hai| upayoga do prakAra | | pUrI taraha kharA utaratA hai| kA hai- jJAnopayoga aura drshnopyog| yaha jIva kA sAmAnya lakSaNa anya sabhI sAmagrI ati uttama hai| papaurA jI kSetra ke darzana hai, parantu hai jIva kA hI lkssnn| phira cAhe vaha apanA jJAnadarzana | patrikA hAtha meM Ate hI (parokSa se hI sahI) ho ge| ho athavA dUsare kaa| jisameM bhI jJAnadarzana hogA, vaha niyama se jJAnamAlA jaina, bhopAla jIva hogA, ajIva nhiiN| ApakI niSThA, zrama aura samarpaNa ke kAraNa "jinabhASita" jIva, ajIva, Azrava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa- | - | ne jainadharma, saMskRti aura sAhitya ke kSetra meM pramANika khyAti ina sAta tattvoM kA vivecana AcAryoM ne jIva ke adhyAtmika arjita kI hai| AzA hai yaha krama uttarottara jArI rhegaa| vikAsa kI dRSTi se kiyA hai tathA jahA~ jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla ina chaha dravyoM kA vivecana kiyA hai, vahA~ pro. ke.ela. jaina, TIkamagar3ha bhautika dRSTi se loka aura aloka ke svarUpa ko batalAne ke liye Apake manISApradhAna hAthoM se zilpita evaM garimApradhAna kiyA hai| jIva donoM sthAnoM para parigaNita hai| kyoMki jIva ke manISA se siMcita "jinabhASita" kA jUna aMka milA hai, par3hane meM vikAsa kI hI sArI kahAnI abhISTa hai aura vaha kahA~-kahA~ pAyA acchA lgaa| jAtA hai tathA usakA virodhI tattva kauna sA hai ? isakI bhI jAnakArI DaoN. kapUracaMda, DaoN. nIlama jaina, DA. sneharAnI jaina, zrI apekSita hai| ___ jaba jIva ke adhyAtmika vikAsa kI carcA kI jAtI hai sureza jaina AI.e.esa., DaoN. surendra bhAratI evaM bra. saMdIpa jI sahita aneka pRSThoM kI sAmagrI, vividhavarNI, rasa/jJAna de gii| taba vahI jIva jIvatattva ke nAma se jAnA jAtA hai aura jaba ApakA sampAdakIya 'dravya aura tatva meM bhedAbheda' par3hakara, bhautika satyApana kiyA jAtA hai to vahI jIva jIvadravya ke nAma se aba taka ke mere adhyayana ko dizA milI, dhnyvaad| paM. ratana sambodhita hotA hai, kintu donoM hI paristhitiyoM meM jIva ko apane lAla bainAr3A bhArI sUjhabUjha ke sAtha zaMkAoM ke samAdhAna prastuta aura parAye jJAna darzana ke AdhAra para "jisameM merA jJAnadarzana ho karate najara Aye, unheM vinamra abhivaadn| vahI jIvatattva hai| jisameM merA jJAnadarzana nahIM hai, ve ajIva tattva haiN|" aisA vibhAjana karanA jaina siddhAnta ke sarvathA viparIta hai| | pUre aMka kA saratAja lekha 'niraMtara jJAnopayoga' sarvAdhika parama pada meM jo sthita ho, use parameSThI kahate haiM / parameSThI pA~ca | | mahatvapUrNa hai, maiM usake lekhaka, saMtaziromaNi AcArya vidyAsAgarajI ko namostu likhatA huuN| haiM-- arihanta parameSThI, siddha parameSThI, AcArya parameSThI, upAdhyAya parameSThI aura sAdhu prmesstthii| yaha saMjJA guNoM ke AdhAra para avazya hai, pRSTha-5 para unakA upa-lekha bhI zikSApUrNa hai| kintu paJca parameSThiyoM meM inhIM pA~ca ko nAmAGkita kiyA gayA hai| sureza jaina sarala, jabalapura samprati tIrthaMkara parameSThI, gaNadhara parameSThI Adi zabdoM kA jUna kA aMka AdyopAMta par3hakara prathama pRSThIya AvaraNa bhI pracalana ho gayA hai| parama pada meM sthita hone ke kAraNa ye bhI sonAgira jI dekha-dekha kara mana ko apAra zAMti milI, parameSThI haiM, isameM kahIM bhI aura kisI bhI prakAra kA sandeha nahIM "jinabhASita" nahIM hotA to ghara baiThe gagana cumbI maMdiroM, jaina hai| phira bhI jaba uparyukta prakAra se paJcaparameSThI nirdhArita haiM aura saMskRti kA 60 pratizata logoM ko AbhAsa hI nahIM hotA, unakA unameM tIrthaMkara parameSThI, gaNadhara parameSThI bhI parigaNita haiM, taba phira soca hI nahIM jaataa| ataH prabuddha varga ke liye patrikA acchI inakI parameSThI ke rUpa meM pRthaka pahacAna banAne kA aucitya kyA khurAka hai| sureza jaina mAraurA, zivapurI agasta 2003 jinabhASita Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya kheda janaka lekha jaina gajaTa 3 julAI ke aMka meM zrI guNavaMtajI ToMgyA bar3anagara kA lekha 'eka nirarthaka prayAsa Agama evaM purAtana AcAryoM ke avarNavAda kA' prakAzita huA hai| lekha meM pro. ratanacanda jI, bhopAla dvArA likhita lekha'pUjA pATha saMgrahokta aura zAstrokta pUjA vidhiyoM meM aMtara' kI AlocanA kI gaI hai| isa lekha meM Alocya lekha ke lekhaka sammAnya prophesara sAhaba ke prati sthAna-sthAna para jisa prakAra ke anAdarapUrNa bhASA meM niMdA janaka halke zabdoM kA prayoga kiyA hai vaha atyaMta aMvAchita, aziSTa aura Apattijanaka hai| lekhaka ke vicAroM se asahamata hokara unakI AlocanA karane kA adhikAra eka pavitra vicAra svAtantrya kA adhikAra hai, kiMtu vaha AlocanA ziSTa zabdoM meM prAmANika, tathyAtmaka evaM Alocya lekha ke lekhaka ke prati samucita ziSTAcAra pradarzita karate hue honI caahie| lekha meM Alocya lekha ke viSaya kI AdhAra pUrvaka AlocanA kI jAnI cAhie na ki lekhaka kI vyaktigata niNdaa| zrI ToMgyA jI ne kahIM kahIM to prophesara sAhaba ke prati itane halke zabdoM kA prayoga kiyA hai ki jinako par3hate hue pAThaka ko lajjA kA anubhava hotA hai| Azcarya hai lekhaka mahodaya kI lekhanI kaise itanI aziSTa evaM niSThara ho gaI? jaba lekhaka ke pAsa Thosa AdhArabhUta viSaya lekhana ke lie nahIM rahatA hai tabhI vaha khisiyAkara aise apazabdoM kA sahArA le letA hai| kiMtu mAnanIya zrI ToMgyA jI ko yaha nahIM bhUlanA cAhie ki unake dvArA prayukta apazabdoM ke uttara meM koI unake lie bhI do cAra gune apazabdoM kA prayoga kara sakatA hai| kiMtu prophesara sAhaba kI garimAmaya sahiSNutA evaM zAlInatA ne zrI ToMgyA jI kI aziSTa bhASA para na dhyAna diyA aura na use svIkArA hI hai| ata: mAnanIya zrI ToMgyA jI kI nidAMtmaka bhASA svayaM unake pAsa hI raha gaI hai| pro. ratanacandra jI samAja ke sammAnya mUrdhanya vidvAna haiN| ve pratiSThita jaina patrikAoM ke saMpAdaka evaM zodhapUrNa prAmANika AlekhoM aura pustakoM ke lekhaka haiN| zrI ToMgyA jI ke dvArA prayukta apazabdoM se unake hI apane pariNAma dUSita hae haiN| prophesara sAhaba kI pratiSThA aise halke zabdoM se aprabhAvita rhegii| ___isa lekha meM zrI ToMgyA jI Age bar3hakara jaina Agama ke marmajJa vidvAna kavivara paM. banArasI dAsa jI para bhI AkramaNa karane se nahIM cUke haiN| zrI paM. banArasI dAsa jI ne bhraSTa muniyoM ke rUpa meM maThAdhIza bane bhaTTArakoM dvArA madhyakAla meM pracArita mithyA paripATiyoM evaM mithyA devI-devatAoM kI pUjA Adi kriyA kAMDoM kA virodhakara zrAvakoM meM tatva jJAna ke AdhAra para dharma ke bhAva pakSa ko sthApita kiyA thaa| yadi kabhI samAja meM ajJAna ke kAraNa dhArmika kriyAoM meM koI asat paripATI ne sthAna le liyA to AcArya athavA vijJajana sadupadeza dvArA usa paraMparAgata prAcIna vikRti ko dUra karate haiM / aisA hI kuMdakuMda prabhRti AcAryoM ne kiyaa| aisA hI AcArya zAMtisAgara jI ne bhI kiyaa| unhoMne zrAvakoM ke gharoM se DheroM mithyA devI-devatAoM kI mUrtiyoM ko nikalavAyA aura sacce deva-guru-zAstra kA zraddhAna kraayaa| isa prakAra mithyA dhArmika kriyAoM aura mAnyatAoM meM zrI paM. banArasI dAsa jI ne sudhAra karAyA, ataH ve jaina samAja ke AcArya sadRza Adara ke pAtra haiM / mahAn AcArya nemIcanda siddhAMta cakravartI ne likhA hai ki samyagdRSTi jIva ajJAna ke kAraNa athavA alpajJAnI guruoM ke upadeza ke kAraNa asat padArtha kA zraddhAna kara letA hai kiMtu jaba vizeSa jJAnI guruoM ke saMyoga se vastu ke samIcIna svarUpa kA paricaya mila jAtA hai to pUrva kI zraddhA ko badalakara samIcIna svarUpa kI zraddhA kara letA hai| yadi vaha aisA nahIM karatA to vaha mithyAdRSTi ho jAtA hai| (gommaTasArajIvakAMDa gAthA 27-28)sacitta-acitta dravyoM se pUjA karane kI agasta 2003 jinabhASita 3 Jain Education Interational Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tulanA karane para to mAnanA hI par3egA ki sacitta dravyoM kI tulanA meM acitta dravyoM ke prayoga meM kama hiMsA hotI hai aura 'sAvadha lezo' ke siddhAnta ke anusAra acitta dravya se pUjA zreSTha siddha hotI hai| ahiMsA kI pAlanA meM Age bar3hate hue zrAvaka sacitta padArthoM ke prayoga kA tyAga kara detA hai| dUsarI pratimA meM bhI atithi saMvibhAga vrata va bhogopabhoga parimANa vrata ke aticAroM meM sacitta saMbaMdha, sacita sammizra, sacitta nikSepa va sacittApidhAna ko batAyA gayA hai| pUjA aura pUjA ke dravyoM ke bAre meM lambI carcA kI jA sakatI hai, kiMtu abhI isa lekha meM, maiM to kevala yaha kahanA cAhatA hU~ ki kyA hama dhArmika viSayoM para Agama, tarka aura anumAna ke AdhAra para binA vyaktigata AkSepoM ke kevala viSaya pratipAdana ke abhyAsI nahIM bana sakate? jaina dharma anekAMta siddhAMta ke AdhAra para hameM vizeSataura para vicAra sahiSNu, vinayazIla evaM mRdubhASI honA sikhAtA hai| vicAra bhinnatA saMbhava hai, kiMtu usake AdhAra para mana meM dveSa bhAvanA utpanna kara virodhI vicAra vAloM ke prati apanI bhASA ko vikRta kara apazabdoM kA prayoga sarvathA anucita hai| digambara jaina samAja kI pramukha pratinidhi saMsthA di. jaina mahAsabhA ke mukha patra jaina jagaTa meM aisA eka mUrdhanya vidvAna ke prati vyaktigata niMdAtmaka lekha chApA jAnA khedajanaka hai| viSaya ke pakSa vipakSa meM zAlIna bhASA meM khoja paraka lekha patrikA kI zobhA bar3hAte haiM, kiMtu aise niMdAtmaka lekhoM se na kevala patrikA kiMtu saMsthA kI bhI chavi dhUmila hotI hai| vizeSa bAta to yaha hai ki ukta lekha jaina gajaTa ko lekhaka ke dvArA nahIM bhejA gayA hai| apitu jaina gajaTa ne "Aditya saMdeza" patrikA se sAbhAra uddhRta kara chApA hai| dUsarI patrikA se lekara lekha chApane se spaSTa siddha hotA hai ki jaina gajaTa parivAra ne usa lekha ko mahatvapUrNa aura saMsthA kI rIti-nIti ke anukUla samajhakara vizeSa rUci lekara chApA hai| tathApi merA vizvAsa hai ki jaina gajaTa ke sudhI saMpAdaka jI kI dRSTi meM lAe binA yaha lekha chApA gayA hogaa| merA to sabhI jaina patra patrikAoM ke saMpAdakoM se yaha Agraha pUrvaka nivedana hai ki ve sampAdakIya naitika evaM vyAvahArika uttaradAyitvoM ko dhyAna meM rakhate hue kisI bhI vidvAna lekhaka athavA sAdhuoM kI AlocanA meM niMdAtmaka halke zabdoM ke prayoga vAle lekhoM kA, jo pUre samAja kI chavi ko dhUmila kare, apanI patra-patrikAoM meM sthAna nahIM deveM evaM pArasparika zAlIna vyavahAra ko protsAhita kreN| mUlacanda luhAr3iyA pAThakoM ke sujhAvoM para TippaNI kucha sudhI pAThakoM ne digambara pratimA kI pahicAna viSayaka lekha, prati lekhoM ko vyaktigata salAha, TIkA TippaNI mAnate hue patrikA meM prakAzita kiyA jAnA ucita nahIM mAnA hai| isa saMbaMdha meM nivedana hai ki lekhoM meM koI vyaktigata viSayoM kI carcA nahIM kI gaI hai| digambara pratimA ke svarUpa saMbaMdhI lekha samyagdarzana ke kAraNa sacce deva ke svarUpa se saMbaMdha rakhatA hai tathA digambara jaina saMskRti ke saMrakSaNa kI preraNA detA hai| ata: apanI zraddhA kI dRr3hatA evaM saMskRti ke saMrakSaNa ke lie jina pratimA ke svarUpa kI jAnakArI, bhagavAn jinendra ke svarUpa kI jAnakArI ke samAna hI atyaMta upayogI, prayojanabhUta tathA mahatvapUrNa hai / yaha ThIka hai ki lekhoM meM kisI ke mata kI samIkSA karate samaya zAlIna, ziSTa aura vinaya pUrNa bhASA kA prayoga honA caahie| kisI bhI sthiti meM nidAMtmaka zabdoM kA prayoga nahIM honA caahie| saMpAdaka + agasta 2003 jinabhASita - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna meM ahiMsA kI upayogitA DaoN. zreyAMsakumAra jaina, bar3auta ahiMsA hI jainadharma kI AdhArazilA hai| dravya draSTi se | bhrUNa hatyA jaise jaghanya kRtya kA pUrNarUpa se aMta ho jaaegaa| sabhI zuddha jIva tattva eka samAna haiN| parantu karmoM ke AvaraNa se | prasAdhana sAmagrI kA viveka : ahiMsA kA hI prabhAva cAra gatiyoM kI caurAsI lAkha yoniyoM meM paribhramaNa karate haiM, phira | hotA hai ki mAnava apanI sAja sajjA hetu ahiMsaka upakaraNoM kA bhI koI prANI cAhe vaha choTe se choTA ho yA bar3e se bar3A ho, cAhe | hI prayoga karatA hai, kintu ahiMsA se aparicita prANI krUratA pUrNa vaha nAlI kA kIDA hI kyoM na ho. yaha nahIM cAhatA ki use koI DhaMga se taiyAra kI gaI prasAdhana sAmagrI kA upayoga karate haiM / ahiMsA kaSTa de| sabhI prANI kaSToM se bhayabhIta rahate haiM, apane prANoM kI rakSA | kI loka jIvana meM vyAvahArikatA kA hI pariNAma hotA hai ki cAhate haiN| ataH yaha bhI Avazyaka hai ki pratyeka prANI para dayA hiMsaka saMsAdhanoM se taiyAra kI huI auSadhiyoM/prasAdhana kI sAmagrI karanI caahie| kA upayoga kama hotA hai yA bilakula bhI nahIM kiyA jAtA hai| ahiMsA kA vistAra aneka sandarbho meM hotA hai, jinameM se | ahiMsA siddhAnta ke pracAra-prasAra ke phalasvarUpa Aja kucha aisI kucha jJAtavya haiM saMsthAe~ banI haiM, jo amerikA, yUropa, bhArata Adi dezoM meM pUrNa AtmahatyA na karanA : vartamAna meM mAnava aneka ulajhanoM | sakriya haiM aura ve isa bAta para bala de rahIM haiM- krUratA pUrNa prasAdhana meM ulajhakara tanAvagrasta ho jAtA hai jisase vaha AtmahatyA jaise | sAmagrI ke nirmANa ko banda kiyA jAya aura koI bhI unakA prayoga jaghanya pApa ko karane ke lie udyata ho jAtA hai, kintu jisake na kre| hRdaya meM ahiMsA ke bIja hote haiM, vaha kitanI bhI vipattiyA~ AyeM paryAvaraNa vijJAna kA rahasya : ahiMsA siddhAnta ko jIvana phira bhI AtmahatyA jaise nighRNa kArya meM pravRtta nahIM hotA hai| yahI | meM apanAne para hI paryAvaraNa vizuddha raha sakatA hai| anarthaka hiMsA pravRtti hiMsA kI vistAraka hai| | se bco| yaha mAnA ki hiMsA se bacanA sarala nahIM hai kintu manuSya parahatyA na karanA : kabhI-kabhI krodhAdi ke nimitta se | viveka se kAma le to anarthaka hiMsA se bahuta kucha bacA jA sakatA aise avasara A jAte haiM ki manuSya viveka kho detA hai aura dUsaroM | hai| jahA~ anarthaka hiMsA kI bAta AtI hai, vahA~ paryAvaraNa pradUSaNa ko mAra DAlatA hai| viveka khokara jo dUsaroM ke prANoM taka kA | kI bAta bhI A jAtI hai| yaha paryAvaraNa kI samasyA anartha hiMsA haraNa kara liyA jAtA hai, vaha mahA pApa hai usase bacanA hI Avazyaka | se upajI samasyA hai| ahiMsA ke apanAne se hI anartha hiMsA se mAnava baca sakatA hai| vAtAvaraNa ko pradUSita hone se bacAne ki bhrUNa hatyA na karanA : Aja vizva meM bhrUNa hatyA atyadhika | lie ahiMsA hI kAryakArI hai, yahI isakI vyAvahArikatA hai| tejI se bar3ha rahI hai, vaha eka gambhIra sthiti hai, atyadhika Adhunika | Adhunika pariprekSya meM ahiMsA kI upayogitA ko ukta upakaraNoM ke nirmANa ne isa samasyA ko vikarAla rUpa pradAna kara vividha sandarbho meM samajhanA Avazyaka hai| zuddha jIvana zailI meM diyA hai, kyoMki unake parIkSaNa ke dvArA bhrUNa hatyA kA cakra sA | vizvAsa rakhane vAlA ahiMsA ko isa rUpa meM apanAe kI hiMsA kI cala rahA hai| amerikA meM eka philma banI hai, sAyaleMTa kriij| jvAlAeM ahiMsA kI zItala phuhAra se zAnta ho jaayeN| ahiMsA ke isane tahalakA macA diyaa| usameM yaha dikhAyA gayA hai ki bhrUNa dvArA hiMsA ke zamana kA krama yadi anavarata cale to ikkIsavIM hatyA kA kyA pariNAma hotA hai| tIna mAha ke bhrUNa/garbhastha zizu | zatAbdI meM zvAMsa lene vAlA manuSya ahiMsaka samAja kI saMracanA ko jaba mArA jAtA hai, taba vaha rotA hai, cIkhatA aura cillAtA hai| | karane meM saphala hogaa| itanA karuNAprada dRzya hotA hai ki dekhate hI mAnasa meM tIvra baicenI vijJAna ne saMhAraka astra-zastroM aura yuddha ke upakaraNoM paidA ho jAtI hai| dRSTA pUrNarUpa se vicalita ho jAtA hai| isake | kA AviSkAra karake vizva meM azAnti ko bar3hAvA diyA hai| AdhAra para amerikI sarakAra ne bhrUNa hatyA para pratibandha lagA atyAdhunika astra-zastroM kI hor3a bar3hatI jA rahI hai, inake bala diyA, kintu bhArata meM Aja bhI isa vikRti se loga apane ko nahIM para logoM ko AMtakita kiyA jA rahA hai| purAtana kAla se hI bacA pA rahe haiN| isa vikRti kA mUla kAraNa ahiMsA ko jIvana | ahiMsA kA avalambana lekara mAnava zAMti ke lie prayatna kara rahA darzana kA aMga na banAnA hai, jo saMskRti se jur3e hue loga haiM ve | thA kintu vijJAna ne hiMsaka saMsAdhanoM ke nirmANa ke mAdhyama se ahiMsA ko jIvana kA abhinna aMga mAnakara calate haiM, jisa kAraNa | azAnti aura saMgharSa ko bar3hAne meM yogadAna kiyA hai| yaha vAstavikatA agasta 2003 jinabhASita 5 ducation International Jain Education Interational Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai, zastrAstra hoMge to manuSya unheM calAne aura prayoga karane kA | sahaja sukhada ho jaayegaa| bhautika unnati ke sAtha Atmonnati bhI prayatna karegA hI, jaisA bhArata meM hI pokharana meM paramANu parIkSaNa | saMbhava hogii| vijJAna se prANiyoM kI surakSA saMbhava nahIM kintu kiyA gayA, to samasta vizva meM halacala paidA ho gyii| pokharana meM ahiMsA prANiyoM meM vAtsalya utpanna karane vAlI hai, ata: pArasparika hue paramANu parIkSaNa ke virodha meM pAkistAna ne bhI paramANu parIkSaNa | sauhArda kI vRddhi bhI isake dvArA hotI hai, jisase eka dUsarA paraspara kara apanI vRtti kA paricaya diyaa| bhAratIya mAnasa meM ahiMsA meM bhakSaka na banakara eka dUsare kA rakSaka bnegaa| isI kAraNa vizva vidyamAna hone ke kAraNa yadyapi hiMsaka upakaraNa bhI mAra kATa ke | ke samasta prANiyoM kI surakSA ho sakatI hai| ahiMsA ke mAdhyama se lie prAyaH prayoga nahIM kiye jAte haiM tathApi krUra prakRti vAle logoM manuSya svayaM jIvita rahakara dUsaroM ko jIvita rahane meM sahayoga kara ke dvArA to zastrAstroM kA prayoga apanI ahaMpuSTi aura svArthapUrti ke | sakatA hai| ahiMsA kA prema, karuNA, dayA evaM sevA ke rUpa meM lie kiyA hI jAtA hai| ata: vijJAna pradatta hiMsaka upakaraNa prayoga kiye jAne se Ananda prApta hotA hai| hRdaya meM prasannatA kI saMgharSa ke nimitta hote hI hote haiN| anubhUti hotI hai| baira-virodha, dveSa-ghRNA kA samApana hotA hai| vijJAna kA mahattva ahiMsA ke sAtha hI hai kyoMki ahiMsA | isakA sahArA lekara sthAyI rUpa se sukha-zAMti aura jIvana kI ke sAtha vijJAna kI zakti jur3a jAyegI to sampUrNa saMsAra svarga | surakSA prApta kI jA sakatI hai| caturvidha ArAdhanA kA parva : cAturmAsa bra. saMdIpa 'sarala' zramaNa jaina paramparA meM anAdikAla se varSAyoga / cAturmAsa / prApta karate hue sva ko prApta karanA jJAnArAdhanA kahalAtI hai| kI paramparA anavarata rUpa se calI A rahI hai| cAturmAsa kA | cAturmAsa ke daurAna sAdhu, tyAgI, vratiyoM kA sAnidhya prApta hote pramukha uddezya ahiMsA dharma kA pAlana karanA hai| pUrNa ahiMsA | hI jJAna kI gaMgA bahane lagatI hai| ata: hamArA parama kartavya dharma ke pAlana karane vAle sAdhaka gaNa varSAvAsa ke arntagata eka | banatA hai ki hama usakA pUrA-pUrA lAbha utthaaeN| apane maMdira meM sthAna para rahakara cAra prakAra kI ArAdhanA karate hue sva-para | sthita granthoM kA saMrakSaNa-saMvarddhana karanA yaha bhI jJAnArAdhanA hai| kalyANa meM saMlagna rahate hue kalyANecchuka zrAvaka janoM ko bhI | (sa)cAritrArAdhanA - pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti aura kalyANa kA rAstA prazasta kiyA karate haiN| . tIna guptiyoM ko teraha prakAra kA cAritra batalAyA hai, isa prakAra / . dhanya haiM ve nagara ke gauravazAlI puNyazAlI zrAvakajana | ke cAritra ko prApta karane kI bhAvanA se cAritrArUr3ha sAdhakoM kI jahA~ para isa cAturmAsa parva meM gurUoM kA pAvana sAmIpya prApta | sevA karanA cAritrArAdhanA hai| zrAvaka bhI apane yathAyogya niyamoM huA hai| cAturmAsa ke isa pAvana avasara para aneka prakAra ke kA pAlana karate hue cAritrArAdhanA ke kSetra meM Age bar3hatA hai| Ayojana-vidhAna, saMgoSTiyA~, pustaka prakAzana, sammAna samAroha Aja kA yuvAvarga naitikatA, sadAcAra, zrAvakAcAra se kAphI Adi mahatvapUrNa kArya prArambha hoNge| gira gayA hai| ata: saMtoM kA karttavya banatA hai ki bAhya ADambara cAturmAsa ke cAra caraNa pUrNa pradarzanakArI kharcIle AyojanoM kI apekSA yuvAvarga ko (a) darzanArAdhanA - darzana arthAt samyagdarzana ke | sadAcAra se jor3A jAe to cAturmAsa kI sabase bar3I saphalatA viSayabhUta deva-zAstra-guru kI upAsanA jIvAdi sAta tatvoM kA svarUpa samajhate hue usa para aTUTa zraddhAna krnaa| hama dharma ke (da) tapArAdhanA - icchAoM kA nirodha karanA, mAdhyama se rAgI dvaSI devatAoM kI upAsanA karate hue apanI | anazanAdi bAraha prakAra ke tapa karanA tapArAdhanA kahalAtI hai| virAdhanA to nahIM kara rahe haiN| darzana guNa se yukta samyagdRSTi kI isa parva para sAdhaka bhI nispRha bhAva se Atma kalyANa kI icchA bhI yathAyogya anuzaMsA karanA darzana ArAdhanA hai| se zakti ke anusAra vrata-upavAsa Adi kara tapArAdhanA meM saMlagna (ba) jJAnArAdhanA - svAdhyAya ke mAdhyama se jJAna ko | rahate haiN| 6 agasta 2003 jinabhASita - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gRhasthAcAra paramparA kA kramika vikAsa DaoN. zItalacandra jaina zrAvaka yA gRhastha ke lie prAkRta granthoM meM sAvaya, sAvaga / kahalAtA hai| aura upAsaga tathA saMskRta granthoM meM zrAvaka, upAsaka aura sAgAra ___ antaraMga meM rAgAdika ke kSaya kI hInAdhikatA ke anusAra zabdoM kA prayoga kiyA jAtA hai| prakaTa hone vAlI AtmAnubhUti se utpanna sukha kA uttarottara adhika ukta AdhAra para gRhastha ke dharma ko sAvayadhamma, zrAvakAcAra, anubhava honA hI hai svarUpa jinakA aise aura bahiraMga meM trasahiMsA upAsakAcAra, sAgAra dharma Adi nAma diye gaye tathA gRhasthAcAra Adika pAMcoM pApoM se vidhipUrvaka nivRtti honA hai svarUpa jinakA viSayaka graMnthoM ke zrAvakAcAra, upAsakAdhyayana, upAsakAcAra, aise gyAraha pratimAoM ko kramaza: dezavirata nAmaka paMcama guNasthAna sAgAradharmAmRta Adi nAma rakhe gaye haiN| kucha anya grantha jinameM ke dArzanika Adi sthAnoM-darajoM meM munivrata kA icchuka hotA zrAvakAcAra kA varNana kiyA gayA hai, inase bhinna nAmoM se bhI huA jo samyagdRSTi vyakti kisI eka sthAna ko dhAraNa karatA hai likhe gye| jaise samantabhadra kA ratnakaraNDaka, amRtacandra kA usako zrAvaka mAnatA hU~ athavA usa zrAvaka ko zraddhA kI dRSTi se puruSArtha-siddhayupAya aura padmanandi kI paMcaviMzatikA / dekhatA huuN| zrAvaka zabda kI vyutpatti - zrAvaka ke bheda zrAvaka zabda kI vyutpatti karate hue AzAdhara ne likhA hai jaina vAGgamaya meM zrAvaka ke bhedoM kA vivecana mukhyatayA zRNoti gurvAdimyo dharmamiti zrAvakaH / nimnalikhita cAra AdhAroM para prApta hotA haiarthAt jo zraddhApUrvaka guru Adi se dharma zravaNa karatA hai 1. guNasthAnoM ke AdhAra pr| vaha zrAvaka hai| 2. vratoM ke AdhAra pr| sAgAradharmAmRta meM sAgAra kI paribhASA dete hue AzAdhara 3. pratimAoM ke AdhAra pr| * kahate haiM ki sAgAra-gRhastha anAdikAlIna avidyA ke doSa se 4. AzAdhara ke AdhAra pr| utpanna cAra saMjJAoM-AhAra, nidrA, bhaya, maithuna ke jvara se pIr3ita, isa prakAra zrAvaka ke bheda nimnaprakAra se kiye jA sakate haiMsadA Atma jJAna se vimukha tathA viSayoM meM unmukha hotA hai| | 1. guNasthAnoM ke AdhAra para do bhedaanAdi avidyA ke sAtha bIja aura aMkura kI taraha 1. avirata samyagdRSTi arthAt caturtha gunnsthaanvrtii| paramparA se calI AyI granthasaMjJA ko chor3ane meM asamartha prAyaH 2. dezavirata arthAt paMcama guNasthAnavartI / viSayoM meM mUrchita hotA hai| | 2. vratoM ke AdhAra para tIna bhedazrAvaka ke lie samyaktva kI anivAryatA 1. vrata rahita yA avratI shraavk| AcAryoM ne zrAvaka ke lie samyaktva ke lie anivArya 2. aNuvratI shraavk| batAte hue kahA hai ki isa avidyA yA mithyAtva kA pardA haTA to 3. vratI arthAt bAraha vratoM kA pAlana karane vAlA shraavk| AtmajJAna kA ujjvala prakAza hone lagatA hai| para yaha itanA |3. pratimAoM ke AdhAra para gyAraha bhedaAsAna nahIM hai| isake lie Asanna bhavyatA, karmahAni, saMjJitva, 1. dArzanika yA prathama pratimAdhArI zrAvaka / vizuddhi tathA dezanA Avazyaka hai| 2. vratika yA dUsarI pratimA ko dhAraNa karane vAlA zrAvaka / zrAvaka kI pUrNa AcAra saMhitA isa prakAra zeSa nava pratimAoM ke AdhAra para Age ke nava AzAdhara ne eka sUtra meM pUre zrAvakAcAra ko isa prakAra | bheda kiye jA sakate haiN| kahA hai | 4. AzAdhara ke AdhAra para tIna bhed"smyktvmmlmmlaanynnugunnshikssaabrtaanimrnnaante| 1. pAkSika shraavk| sallekhanA ca vidhinA pUrNa saagaardhrmo'ym||' 2. naiSThika shraavk| arthAta nirmala samyagdarzana, niraticAra aNuvrata, guNavrata, 3. sAdhaka shraavk| zikSAvrata aura maraNa samaya vidhipUrvaka sallekhanA, yaha sampUrNa prAcIna graMthoM kA vivecana guNasthAnoM, vratoM aura gyAraha sAgAradharma hai| pratimAoM ke AdhAra para hI milatA hai| AzAdhara ne isa vivecana Age likhA hai ki paMca parameSThI kA bhakta pradhAnatA se dAna ko adhika vyApaka aura vyavasthita karane kI dRSTi se zrAvaka ke aura pUjana karane vAlA bheda jJAna rupI amRta ko pIne kA icchuka | uparyukta pAkSika Adi tIna bheda kiye| tathA mUlagaNa aura uttaraguNoM ko pAlana karane vAlA vyakti zrAvaka / pAkSika zrAvaka saMyama ke liye udyamI hotA hai, karatA -agasta 2003 jinabhASita 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM, naiSThika karatA hai aura sAdhaka pUrNa karatA hai pramukha rUpa se | zrAvaka kA vistAra se vivecana kiyA gayA hai| yahA~ para pAkSika zrAvaka kI AcAra saMhitA para vicAra karate haiN| / sAmAnyatayA pAkSika zrAvaka ko cauthe guNasthAna vAlA pAkSika zrAvaka kA kyA AcAra hai, isakA vivecana AzAdhara / avratI samyagdRSTi kahA jAtA hai|aprtyaakhyaanaavrnn cAritrane sAgAra dharmAmRta ke dvitIya adhyAya meM kiyA hai| mohanIya karma kA kSayopazama na hone ke kAraNa yadyapi yaha vrata naiSThika zrAvaka pratimAdhArI zrAvaka kahalAtA hai aura | dhAraNa nahIM kara sakatA tathApi usakA AcaraNa sarvathA aniyantrita, sallekhanA dhAraNa karane vAlA sAdhaka shraavk| ucchaMkhala aura sAmAjika dRSTi se ahitakara nahIM hotaa| aisA __gRhastha kI AcAra saMhitA kA uparyukta vivecana ekadUsare pratIta hotA hai ki aise zrAvaka ko dhyAna meM rakhakara hI AcAryoM ne se sarvathA nirapekSa nahIM hai| aSTamUlaguNoM ke pAlana tathA saptavyasana-tyAga Adi kA vivecana gyAraha pratimAoM ke antargata bAraha vrata samAhita ho jAte kiyA hai| haiM / pAkSika Adi bhedoM ke antargata bAraha vrata aura gyAraha pratimAe~ bhI samAhita ho jAtI haiN| guNasthAnoM kI dRSTi se bhI isameM koI zrAvaka ke mUla guNa - virodha upasthita nahIM hotaa| jaina vAGgamaya ke paryAlocana se zrAvaka ke mUlaguNoM ke gRhasthAcAra viSayaka sAhitya ke paryAlocana se aisA pratIta | sambandha meM jo jAnakArI milatI hai use saMkSepa meM isa prakAra vyakta hotA hai ki vikAsakrama kI dRSTi se gyAraha pratimAoM tathA pAkSika kiyA jA sakatA haiAdi ke rUpa meM zrAvaka kA jo vargIkaraNa kiyA gayA hai, vaha - 1. kaI prAcIna granthoM meM zrAvaka ke vratoM, niyamoM Adi kA zrAvakAcAra ko vyavasthita rUpa dete samaya kiyA gayA hai / mUlataH ullekha to kiyA gayA hai, kintu svatantra rUpa se mUlaguNoM kA zrAvaka ke lie niyama aura vratAcaraNa kA hI vidhAna thaa| yadyapi ullekha yA varNana nahIM kiyA gyaa| zvetAmbara AgamoM meM bhI mUlaguNoM AcArya kundakunda dvArA kiye gaye gyAraha pratimAoM ke ullekha se kA varNana nahIM miltaa| yaha bhI spaSTa pratIta hotA hai ki gyAraha bhedoM kA vargIkaraNa bahuta 2. mUla guNoM ke sambandha meM prAcInatama sandarbha se lekara 17 prAcIna samaya meM ho cukA thaa| - vIM evaM 18 vIM zatAbdI taka ke granthoM meM jo vivaraNa prApta hotA hai bAraha vratoM ke antargata pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura usake anusAra mUlaguNoM kI nimnalikhita cAra paramparAe~ prApta hotI cAra zikSAvratoM kA samAveza kiyA jAtA hai| aNuvratoM ke antargata ahiMsANuvrata, satyANuvrata, acauryANuvrata, brahmacaryANuvrata aura parigraha 1. pAMca aNuvratoM kA pAlana tathA tIna makAra kA tyAga / parimANANuvrata batAye gaye haiN| inake viSaya meM prAcInatama sandarbha se 2. pAMca aNuvratoM kA pAlana tathA mAMsa, madya aura madhu tyaag| lekara Aja taka vizeSa prakAra kA matabheda dRSTigocara nahIM hotaa| 3. pAMca udumbara phaloM tathA tIna makAroM kA tyaag| guNavratoM aura zikSAvratoM ke antargata jina vratoM kI gaNanA kI gayI 4. Atanuti, dayA, jalagAlana, arAtribhojana, udumbara phaloM hai, unameM nAmoM meM bheda prApta hotA hai| kA tyAga aura tIna makAroM kA tyaag| sAmAnya gRhastha yA pAkSika zrAvaka kI AcAra saMhitA - isa vivaraNa ko nimna prakAra aMkita kiyA jA sakatA haisamantabhadra aura jinasena amRta, amitagati AzAdhara pAkSika zrAvaka saMyama ke liye udyamI hotA hai, krtaa| zivakoTi cAmuNDarAya AzAdhara, zrAvakadharmadohA nahIM, naiSThika karatA hai aura sAdhaka pUrNa karatA hai| pramukha rUpa se somadeva devasena, meghAvI, sakalakIrti yahA~ para pAkSika zrAvaka kI AcAra saMhitA para vicAra karate haiM AzAdhara rAjamalla, somasena AzAdhara ne sAmAnya gRhastha ko pAkSika zrAvaka nAma diyA hai| pAMca aNuvrata pAMca aNuvrata pAMca udumbara tathA tIna makAra Aptanuti, dayA, unake anusAra pAkSika zrAvaka jinendra bhagavAn kI AjJA ko tIna makAra mAMsa virati tyAga jalagAlana, tyAga madya virati arAtribhojana zirodhArya karake, hiMsA ko chor3ane ke lie madya, mAMsa, madhu aura madhu virati pAMca udumbara pAMca udumbara phaloM ke sevana kA tyAga karatA hai| pAMca pApoM aura tyAga, tIna sAta vyasanoM ko chor3ane kA yathAzakya abhyAsa karatA hai| yathAzakti makAra tyAga jina bhagavAn kI pUjA karatA hai| jinabimba, jinamaMdira, muniyoM ke zrAvaka ke mUla guNoM kA vivecana karate hue AcAryoM ne lie vasatikA, svAdhyAyazAlA, bhojanazAlA, auSadhAlaya Adi madya, mAMsa, madhu, dyUta ke doSoM kA vistAra se varNana kiyA hai| kA nirmANa karAtA hai| guruoM kI sevA karatA hai| apane suyogya rAtribhojana, agAlita jala tathA udumbara phaloM ke sevana meM hiMsA sAdharmI zrAvaka ko hI apanI kanyA detA hai| muniyoM ko dAna detA hone ke kAraNa inake tyAga kI bhI gaNanA mUla guNoM ke antargata hai isa bAta kA prayatna karatA hai ki muniyoM kI paramparA barAbara | kI gayI hai| calatI rahe aura guNavAna ho| rAtri meM kevala pAnI, auSadhi aura udumbara phaloM ke antargata bar3a, pIpala, umara, kaThUmara tathA pAna, ilAyacI Adi mukha-zuddhikAraka padArtha hI letA hai| aisA | pAkara phala ke tyAga kI bAta kahI gayI hai| inheM kSIrIvRkSaphala koI Arambha nahIM karatA jisameM saMkalpI hiMsA ho| tIrthayAtrA | | arthAta jina vRkSoM se dUdha nikalatA hai, aise vRkSoM ke phala bhI kahA Adi karatA hai| sAgAra dharmAmRta ke dUsare adhyAya meM pAkSika | gayA hai| phaloM ke nAmoM meM sAmAnya antara hone para bhI sabhI 8 agasta 2003 jinabhASita Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ti granthakAroM ne inheM hiMsA kA kAraNa hone se tyAjya batAyA hai| / pratimAoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai| pahalI pratimA kA svarUpa AzAdhara ne madhu kI taraha navanIta ko bhI jIva-bahula | batalAte hue likhA hai ki jo bahuta trasa jIvoM se yukta madya, mAMsa hone ke kAraNa tyAjya batAyA hai| yaha bhI kahA hai ki pAkSika Adi nindita vastu kA sevana nahIM karatA, vaha darzana pratimA kA zrAvaka ko sthUla-hiMsA, anRta, steya, maithuna tathA parigraha tyAga | dhArI zrAvaka hai| kA bhI abhyAsa karanA caahie| isI taraha pahalI pratimA vAle ke lie tyAjya rUpa se madya, aitihAsika dRSTise mUlaguNoM ke sambandha meM vicAra karane | mAMsAdika kA ullekha kiyA gayA hai, kintu mUlaguNa kA spaSTa para nimnalikhita vivaraNa prApta hotA hai ullekha nahIM hai| AcArya kundakunda ne cAritrapAhur3a meM cAritra ko sAgAra vasunandi zrAvakAcAra 12 vIM zatI anumAnita meM pahalI aura nirAgAra ke bheda se do prakAra kA batalA kara sAgAra ko sagrantha pratimA kA svarUpa batalAte hue pAMca udumbara aura sAta vyasana ke aura nirAgAra ko parigraha rahita kahA hai| tyAgI ko darzana pratimA kA dhArI zrAvaka batalAyA hai| Age sAta dezavirata zrAvaka ke gyAraha bhedoM kA ullekha karake / vyasanoM kA vivecana karate hue madya, mAMsa kI burAIyA~ batAyI haiN| kundakunda ne pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvratoM ko sAtha hI madhu kI bhI burAIyA~ batalAyI haiM / isa prakAra aSTa mUlaguNa sAgAra kA saMyamAcaraNa batalAyA hai| Age kahA gayA hai ki isa kA nirdeza to nahIM tathApi granthakAra ko pahalI pratimA dhArI ke dvArA prakAra hamane sAvayadhamma saMyamAcaraNa kA pUrNa nirUpaNa kiyA hai| pAMca udumbara aura tIna makAroM kA tyAga iSTa hai, yaha spaSTa hai| kundakunda ne zrAvaka ke mUlaguNoM kA ullekha nahIM kiyaa| mUlaguNoM kA ullekha aura unakA vivecana gRddhapaccha umAsvAmI kRta tatvArthasUtra meM zrAvaka ke bAraha zrAvaka ke aSTamUlaguNoM kA sarvaprathama spaSTa nirdeza svAmI vratoM kA to vivaraNa hai| kintu usameM bhI mUla guNoM kA ullekha / samantabhadra racita ratnakaraNDaka meM milatA hai| usameM likhA hai nahIM hai| jinendradeva madya, mAMsa aura madhu ke tyAga ke sAtha pAMca aNuvratoM ko tatvArthasUtra ke TIkAkAra pUjyapAda ne sarvArthasiddhi meM, bhaTTa | gRhastha ke aSTamUlaguNa kahate haiN| akalaMka ne tatvArtharAjavArtika meM aura vidyAnanda ne cAmuMDarAya 11 vIM zatI ne cAritrasAra meM tathA "coktaM tatvArthazlokavArtika meM mUlaguNoM kA koI ullekha nahIM kiyaa| / mahApurANe" likha kara nimnalikhita zloka uddhRta hai-- jaTAsiMhanandi ke varAMgacarita ke bAIsaveM adhyAya meM zrAvaka "hiMsAsatyasteyAbrahmaparigrahAcca baadrbhedaat| ke bArahavrata ginAye haiM, kintu mUlaguNoM kA koI ullekha nahIM hai dyUtAnmAMsAnmadyadvirati gRhiNo'STa santathamI mUlaguNAH // " aura na mUlaguNoM ke antargata vastuoM kA hI prakArAntara se koI arthAt sthUla hiMsA, sthUla jhUTha, sthUla corI, sthUla abrahma ullekha hai| dAna, pUjA, tapa aura zIla ko zrAvakoM kA dharma batalAyA | aura sthala parigraha tathA juA, mAMsa aura madya se virati, ye gRhasthoM gayA hai| ke ATha mUlaguNa haiN| raviSeNa vi.saM.734 ke lagabhaga ne apane padmacaritra ke | AzAdhara 13 vIM zatI ne apane sAgAra dharmAmRta tathA usakI caudahaveM parva meM zrAvaka dharma kA nirUpaNa kiyA hai| usameM bAraha | TIkA meM bhI mahApurANa ke ukta mata kA nirdeza kiyA hai aura vratoM kA hI nirUpaNa kiyA gayA hai| madhu, mAMsa, juA, madya, rAtri- TippaNI meM ukta zloka uddhata kiyA hai, kintu jinasena kRta mahApurANa bhojana aura vezyA-saMgama ke tyAga ko niyama kahA hai, kintu | meM ukta zloka nahIM milatA aura na ukta zloka ke dvArA kahe gaye mUlaguNoM kA svatantra rUpa se koI ullekha nahIM hai| ATha mUlaguNa hI milate haiM / ar3atIsaveM parva meM vratAcaraNa kriyA kA Age isakA vivecana karate hue rAtribhojana varjana para bahuta | varNana karate hue likhA hai ki madhu aura mAMsa kA tyAga, pAMca jora diyA gayA hai| Age likhA hai ki jo manuSya mAMsa, madya, udumbara phaloM kA tyAga aura hiMsAdi kA tyAga ye usake sArvakAlaka rAtribhojana, corI aura para strI kA sevana karatA hai vaha apane isa sadA rahane vAle vrata haiN| isameM aSTamUlaguNa zabda kA vyavahAra nahIM janma aura para janma ko naSTa karatA hai| kiyA gayA hai aura madhu ke tyAga kA vidhAna kiyA hai, jabaki madya jinasena ne vi.saM. 840 meM apane harivaMzapurANa ke aThArahaveM ko nahIM ginAyA hai| ataH cAritrasAra meM uddhata ukta zloka ke sarga meM zrAvakadharma kA varNana karate hue padmacaritra kI taraha zrAvaka sAtha isakI saMgati nahIM baitthtii| ke bAraha vratoM ko ginA kara anya meM likhA hai mAMsa, madhu, madya, dyUta A. amRtacanda ne purUSArthasiddhayupAya meM likhA hai ki aura udumbaroM ko chor3ane tathA vezyA aura para strI ke sAtha bhoga kA hiMsA se bacane kI abhilASA rakhane vAle purUSoM ko sabase pahale tyAga karane Adi ko niyama kahate haiN| isake pUrva dasaveM sarga meM bhI madya, mAMsa, madhu aura pAMca udumbara phaloM ko chor3ane se hI manuSya gRhastha ke pAMca aNuvratoM ko batalAkara dAna, pUjA, tapa aura zIla kI buddhi nirmala hotI hai aura tabhI vaha jaina dharma ke upadeza kA ko gRhasthoM kA dharma batalAyA hai / yadyapi Upara kahe gaye niyama meM pAtra hotA hai| yadyapi inheM granthakAra ne mUlaguNa nahIM kahA, kintu mUlaguNoM kI parigaNanA ho jAtI hai, kintu mUlaguNa rUpa se ullekha unheM abhISTa yahI pratIta hotA hai ki ye zrAvaka ke mUlaguNa haiN| harivaMzapurANa meM bhI nahIM hai| kArtikeyAnuprekSA meM dharmAnuprekSA kA varNana karate hue gyAraha prAcArya, snAtakottara saMskRta mahAvidyAlaya, jayapura (rAja.) kramazaH... -agasta 2003 jinabhASita " Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvya, darzana aura adhyAtma kI anyatama upalabdhiH mUkamATI DaoN. ke.ela. jaina AcArya vidyAsAgara jI ne vipula sAhitya kA sRjana kiyA / mana meM 'narmadA ke narama kaMkara' ko zaMkara banAne kI bAta mana meM hai, jisameM janakalyANa aura lokakalyANa kI bhAvanA samAhita | AyI hogii| totA' ko rotA huA dekhakara kavi kA mana karUNA hai| unhoMne zAstroM ke athAha sAgara se vizeSataH kavitA ke motI | se bhara uThA hogA, yaha socakara kI A~suoM ke jala se aMtara kI cunane kA jo bhagIratha prayAsa kiyA hai, vaha kAphI adbhuta aura | malinatI jAtI rahatI hai aura mana prabhu bhakti ke lie nirmala ho vismayakArI hai| kAvyazAstra kI dRSTi se aisA mAnA gayA hai ki | jAtA hai| vaha (kavi) prabhu ke guNoM kA gAna karatA huA cetanA anubhUti kI ghanIbhUta tIvratA hI kavitA ko janma detI hai| bhAvoM | kI gaharAIyoM meM utarA hogA, jahA~ kevala samarpaNa kI saccI sAdhanA kI yahI tIvrAnubhUti AcArya zrI kI kavitAoM meM bhI dekhane ko | ke marma kI anubhUti huI hogii| paramAtmA kI sattA meM apane astitva milatI hai / yadyapi vastutatva kI dRSTi se ina kavitAoM kA mUlasvara | ke visarjana kA bhAva jAgrata huA hogaa| aisI sthiti meM 'DUba bhale hI AdhyAtma rahA ho, lekina ina kavitAoM meM jIvana ke | jAne kI AzaMkA jAtI rahI hogii| kevala prabhu kI bhakti rUpI jina udAtta AdarzoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai, vAstava meM vahI | jala meM 'DubakI lagAne kA bhAva hI zeSa rahA hogaa| yahA~ Akara kavitA kA prANatatva mAnA gayA hai| kyoMki kavitA ke mUla meM kavi bhakti ke sAgara meM avagAhana karatA hai aura isa saMsAra meM mAnava jIvana aura usake antaH karaNa meM uThane vAle bhAvoM ko hI | bhaTaka rahe prANiyoM ko bhI AnaMda ke sAgara meM DubakI lagAne kI kavi zabda-baddha karatA hai aura yahI kArya AcArya zrI ne bhI kiyA hai| | salAha detA hai| sRSTi ke kaNa-kaNa meM sukha, zAMti aura samRddhi yahA~ para hama AcArya zrI dvArA viracita 'mUkamATI' ke | phailane lge| sRSTi se sAre saMtApa dUra ho jAyeM aura kaNa-kaNa meM sambandha meM kucha kaheM, isake pUrva hama AcArya zrI ke usa kAvyAtmaka muskAna vikhara jaaye| jar3a padArtha bhI cetana ho utthe| mATI mahakane avadAna kI saMkSepa meM carcA kareMge jisake kAraNa 'mUkamATI' kI | lge| usameM bhI spaMdana zurU ho jAya, to mAno kavi kA prayojana racanA saMbhava ho skii| phira AcArya zrI kI 'mUkamATI' hI eka | siddhi ko prApta kara le| aura phira aisA hI huA- 'mUkamATI' ke aisI anupama kRti hai jo unakI akSayakIrti ko yugoM-yugoM taka | rUpa meN| AcArya zrI kI kavi kalama ke sparza se mATI bola utthii| akSuNNa banAye rakhane meM samartha hogii| dUsare zabdoM meM hama yaha bhI 'mUkamATI' to bolI hI, lagatA hai asaMkhya hRdayoM meM dharma kI kaha sakate haiM ki 'mUkamATI' eka aisI kAlajayI kRti hai, jise | anugUMja ke svara guMjAyamAna hone lge| 'mUkamATI' ne sAhityasamaya kI parte usake janakalyANakArI vaibhava ko kabhI bhI dhUmila | jagata ko AMdolita kara diyaa| eka aisI halacala paidA kara dI ki nahIM banA skeNgii| vidvAna, kavi, Alocaka aura sAhitya premI isa 'mUkamATI' ke kahA gayA hai ki kavitA mana kI atala gaharAiyoM se | spaMdana ko sunane aura samajhane ke lie lAlAyita ho utthe| Aja uThatI huI anubhUtiyoM kI taraMga hai| yahI taMrageM jaba zabdoM ke | yaha kRti sAhitya jagata meM usa sthAna kI adhikAriNI mAne jAne mAdhyama se vyakta hokara jana-jana ke hRdaya ko anuraMjita karatI huI lagI jahA~ kavi prasAda kI 'kAmAyanI', dinakara kI 'urvazI' aura atIndriya AnaMda kI anubhUti karAtI hai to kavitA dhanya ho jAtI paMta kA 'lokAyatana' huA thaa| isalie ki mahAkAvya kI sampUrNa hai| kavitA ko yaha gaurava 'mUkamATI' ke mAdhyama se AcArya zrI ne vizeSatAoM ke sAtha-sAtha isa kRti meM Adhunika yuga kI una nAnA rUpoM meM pradAna kiyA hai| mUlabhUta samasyAoM kA ucita samAdhAna kiyA gayA hai, jo kRti ke aneka kaviyoM ne kavitA kA janma vedanA aura pIr3A se | kAlajayI hone ke lie Avazyaka hai| mAnA hai| 'paMta' ne bhI kahA hai- "viyogI hogA pahalA kavi, jahA~ taka sAhitya jagat meM kisI racanAkAra kI pahacAna Aha ! se nikalA hogA gAna / umar3akara A~khoM se cupacApa, vahIM | kA prazna hai to hama yahI kaha sakate haiM ki kisI kavi yA sAhityakAra hogI kavitA anjaan|"............. yahA~ para bhI kavi ke mana meM | kI ve kucha eka racanAe~ hI huA karatI haiM jo usakI pahacAna ko sAMsArika bhoMgoM meM lipta mAnava ke aMtahIna duHkhoM ke prati vedanA kAyama karatI haiN| isa dRSTi se yadi hama atIta kI ora jhAMke to kI hUka uThI hogI aura karuNA ke bAdala kavi ke aMtasloka meM | jJAta hogA ki jAyasI kI pahacAna ke lie 'padmAvata', tulasI ghumar3ane lage hoNge| AhoM kI bijaliyA~ camakI hoMgI aura aMtara | kI pahacAna ke lie 'rAmacarita mAnasa' kezava kI pahacAna ke lae kA konA-konA parvata kI pIra kI taraha pighala kara anajAna jharane | 'rAmacaMdrikA', premacaMdra kI pahacAna ke lie 'godAna', reNu kI kI taraha kavitA ke rUpa meM pravAhita huA hogA, tabhI to kavi ke | pahacAna ke lie 'mailA A~cala', prasAda kI pahacAna ke lie 10 agasta 2003 jinabhASita - Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kAmAyanI', nirAlA kI pahacAna ke lie 'rAma kI zakti pUjA', chA jAve sukha chA~va, dinakara kI pahacAna ke lie 'urvazI', paMta kI pahacAna ke lie sabake saba TaleM 'lokAyatana', aura isI prakAra AcArya zrI kI sAhitya jagata meM amaMgala bhAva, pahacAna 'mUkamATI' ke dvArA kAyama huii| 'mUkamATI' Adhunika sabakI jIvana-latA kAla kA aisA mahAkAvya hai jisane janamAnasa ko AMdolita kiyA harita-bharita vihaMsita ho hai| 'mUkamATI' Ane vAle samaya meM bhAratIya saMskRti ko akSuNya guNa ke phUla vilasita hoM banAye rakhane ke lie eka thAtI kA kArya kregii| yaha kRti kavi, nAzA kI AzA miTe manISI, saMta aura AdhyAtma ke kSetra meM zikhara U~cAIyoM ko prApta AmUla mahaka uThe kara cuke usa mahAn kavi kA anubhUtigamya nicor3a hai jo ki ............. bs|" sAdhanA ke uccatama sopAnoM ko prApta karane ke pazcAta prApta hotA hai| mUkamATI meM (kA pUrA kathAnaka) mATI ke uddhAra kI 'mUkamATI' ke anupama upahAra ko sAhitya jagat jisa kRtajJa bhAva | kathA kAvya-rUpa meM hai| yahA~ mATI AtmA kI pratIka hai, jo bhavase le rahA hai vaha ni:saMdeha atyaMta zubha saMketa hai| bhaTakana se mukti ke lie sacce gurU kI zaraNa meM svayaM sAdhanAlIna vAstava meM dekhA jAya to 'mUkamATI' kevala eka kAvya | | ho sukha-zAMti ke patha para cala kara svayaM paramAtmA banatI hai| kRti hI nahIM, varan eka aisA mahAkAvya hai jisameM bhakti, jJAna | arthAt mATI apane saMkara doSoM se virata hokara maMgala-kalaza ke aura kavitA kI triveNI kA saMgama sabako pAvana banA detA hai|| rUpa meM DhalatI hai| isake pahale yaha nIti niyamoM kI rIti se AcArya zrI ne svayaM isa mahAkAvya ke uddezya para prakAza DAlate gujarakara agni parIkSA detI haihue likhA hai- "jisane varNa, jAti, kula Adi vyavasthA vidhAna "mere doSoM kA jalAnA hI ko nakArA nahIM hai, parantu janma ke bAda AcaraNa ke anurUpa usameM mujhe jilAnA hai ucca-nIcatA rUpa parivartana ko svIkArA hai| isalie saMkara doSa sva para doSoM ko jalAnA se bacane ke sAtha-sAtha varNa lAbha ko mAnava jIvana kA audArya va parama dharma mAnA hai saMtoM ne|" ' sAphalya mAnA hai| jisane zuddha sAtvika bhAvoM se saMbaMdhita jIvana agni parIkSA ke bAda pakA huA kumbha apanI mahimA ke ko dharma kahA hai| jisakA prayojana sAmAjika, zaikSaNika, rAjanaitika | yaza meM apane Apa ko nahIM bhUlatA hai| vaha to mA~ dharatI, dhRtiaura dhArmika kSetroM meM praviSTa huI kurItiyoM ko nirmUla karanA aura | dharaNI, bhUmA kA hI banA hI rahanA cAhatA hai jo isa bAta kA yuga ko zubha saMskAroM se saMskArita kara bhoga se yoga kI ora | dyotaka hai ki hama kitane hI vaibhavazAlI baneM, magara apanI saMskRti, mor3akara vItarAga zramaNa-saMskRti ko jIvita rakhanA hai|" / apanI sabhyatA aura mATI ko na bhUleM AcArya zrI kA yaha mahAkAvya jaina darzana ke dharAtala para "dharatI kI thI, rahegI mATI yaha samakAlIna pariprekSya meM kAvya zAstra kI eka navIna bhAva-bhUmi kintu ko prastuta karatA hai| 'mATI' ko AdhAra banAkara 'mukta chaMda' meM pahile dharatI kI goda meM thI bhAva, bhASA aura zailI kI dRSTi se AcArya zrI kA yaha anupama Aja dharatI kI chAtI para hai aura stutya prayAsa hai jisameM kavi kI dRSTi patita se pAvana banAne kuMbha ke pariveza meN|" kI ora dikhAI detI hai| AcArya zrI kA yaha mahAkAvya mAnava yahA~ para mUkamATI mahAkAvya kI sabase bar3I vizeSatA yaha sabhyatA ke saMgharSa aura sAMskRtika vikAsa kA darpaNa hai| yaha kRti ] hai ki nirjIva pratIka bhI sajIva pAtra banakara hamAre sAmane aise mAnavatA ko asatya se satya kI ora, hiMsA se ahiMsA kI ora, | prastuta hote haiM jaise ki sAkSAt vArtAlApa ho rahA ho| yahA~ para azAMti se zAMti kI ora aura bAhya se antara kI ora le jAne | mahAkavi ne svarNakalaza ko AtaMkavAda aura pUMjIvAda kA pratIka vAlI aisI anyatama racanA hai jo eka sAtha aneka prasaMgoM ko | mAnA hai, jabaki kuMbha kalaza to dIpaka ke samAna patha nirdezana lekara calI hai| jisa taraha se baTa-bIja se baTa kA vizAla vRkSa | karane vAlA haibanatA hai ThIka usI taraha se nara bhI nArAyaNa banatA hai aura yaha "he svarNa kalaza saccI sAdhanA upAsanA se hI sambhava hai| isI lakSya ko lekara tuma to ho mazAla ke samAna mahAkavi ne isa mahat kArya ko kAvya rUpa meM saMskArita kiyA hai, kaluSita AzayazAlI jisakA audAtya bhAva hama 'mUkamATI' kI nimna paMktiyoM meM dekha aura sakate haiM mATI kA kuMbha hai "yahA~ .......................... sabakA sadA patha-pradarzaka dIpa-samAna jIvana bane maMgalamaya tAmaza-nAzI -agasta 2003 jinabhASita 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............................. sAhasa sahaMsa svbhaavii|" isa taraha hama dekhate haiM ki AcArya zrI kI yaha kRti 'mUkamATI'kA kavi'saMta' aura 'sAdhaka' hote hue janavAdI aneka dRSTiyoM se mahatvapUrNa hai| samakAlIna samaya meM jIvana meM hai| kavi ne sAmAjika avyavasthAoM kA yathArtha saMketa karane ke | utpanna ho rahI nAnAvidha samasyAoM kA samAdhAna kavi ne jisa sAtha-sAtha unakA Adarza paraka samAdhAna bhI sahaja rUpa meM prastuta saralatA se isa kRti meM kiyA hai vaha apane Apa meM ekadama kiyA hai sAmayika aura sArthaka hai| dUsarI ora isameM samakAlIna samaya ke "aba dhana saMgraha nahIM jina zAzvata mUlyoM ke saMkaTa ko uThAkara unakA samAdhAna kiyA jana saMgraha karo gayA hai vaha bhI ekadama sAmayika hai| Aja hama dekhate haiM ki cAroM ora jIvana-mUlyoM kA jisa tIvratA ke sAtha hAsa ho rahA hai usake bAhubala milA hai tumheM rokane ke lie AcArya zrI kI yaha kRti apane anUThe upAyoM kA karo purUSArtha sahI anukrama karatI hai| mUkamATI pAzcAtya sabhyatA ke kAraNa panapa rahe purUSa kI pahacAna karo sahI, bhautikavAda ko rokane kA eka sazakta mAdhyama bhI hai, jo isa bAta parizrama ke binA tuma kI ora saMketa karatI hai ki jIvana kA sAra bhoga meM nahIM yoga meM navanIta kA golA nigalo bhale hI, haiM, Asakti meM nahIM virakti meM hai, virAdhana meM nahIM ArAdhanA meM hai kabhI pacegA nahIM vaha aura yahI kAraNa hai ki mUkamATI sAhitya jagat meM kAlajayI hone pratyuta jIvana ko khatarA hai|" kI sazakta dAvedAra racanA bana gaI hai| mUkamATI meM samakAlIna rAjanIti, rAjanaitika daloM, nyAya- AcArya zrI kI 'mUkamATI' Adhunika hindI kavitA ke vyavasthA, bhAgya, purUSArtha, niyati, kAla, saMskAra, moha, svapna | kSetra meM jina biMduoM ko lekara upasthita huI hai, usane jIvana meM kalA, jIva, adhyAtma, darzana, dharma, artha, kAma, mokSa Adi kI hatAzA, parAjaya aura kuNThA ke sthAna para jisa AzA, purUSArtha vyAkhyA sAmayika saMdarbho meM kI gaI hai| yahA~ taka kI kavi ne aura sthAI mUlyoM kA saMcAra kiyaa| vaha apane Apa meM anyatama hI samakAlIna samaya meM bar3hate hue AtaMkavAda para apanI gaharI ciMtA mAnA jaayegaa| 'mUkamATI' hameM AdarzavAdI samAja kI saMracanA kI vyakta kI hai dRSTi detI hai, sadAcaraNa kI zikSA detI hai aura sAtha hI sAtha eka "jaba taka jIvita hai AtaMkavAda aisI jIvana dRSTi bhI pradAna karatI hai jisase vyakti sAdhaka kI zAMti kA zvAsa nahIM le sakatI zreNI meM pahu~ca jAtA hai| "AdhunikatA kI paramparA se haTakara dharatI yaha, ye A~khe aba mUkamATI mahAkAvya ne sAmudAyika cetanA kI pRSTha bhUmi meM AtaMkavAda ko dekha nahIM sakatI AdhyAtmika abhyutthAna ko jisa rUpa meM unmeSita kiyA hai vaha ye kAna aba vAstava meM bejor3a hai|" isa rUpa meM 'mUkamATI' naI kavitA kA AtaMka kA nAma nahIM suna sakate / eka sazakta hastAkSara hai| yaha jIvana kI kRta saMkalpita hai ki kula milAkara mUkamATI ke viSaya meM itanA kahanA hI usakA rahe yA isakA paryApta hogA kiyahA~ astitva eka kA rhegaa|" 1. mUkamATI Adhunika yuga kA eka aisA mahAkAvya hai hama dekhate haiM ki Aja yaha sampUrNa sRSTi aneka saMkaToM ke | jisameM sAmayika samasyAoM kA samAdhAna atyaMta saralatA ke sAtha daura se gujara rahI hai| jisameM vizvAsa kA saMkaTa sabase bar3A saMkaTa | kiyA gayA hai| he| arAjakatAoM kI jananI eka prakAra se avizvAsa hI hai| | 2. vijJAna ke isa vinAzakArI yuga meM isa kRti ke mAdhyama AcArya zrI ne 'vizvAsabhAva' ko hRdaya meM bharane ke lie prerita | se aise sUtroM kA sUtrapAta huA hai jise aMgIkAra kara isa vizvavyApI kiyA hai vinAza ko rokA jA sakatA hai| vizva zAMti sthApita karane meM yaha "kSetra kI nahIM kRti mUlamaMtra kA kAma kregii| AcaraNa kI dRSTi se 3. mUkamATI ko par3hane ke uparAMta vikAra yukta hRdaya bhI nirmala bana jAtA hai| aisI sthiti meM bhautikatA ke kIcar3a meM phaMsI zabdoM para vizvAsa lAo, yaha sRSTi isa kRti ke dvArA apanA Atma kalyANa kara sakatI hai| haaN| haaN| 4. mUkamATI ke mAdhyama se AcArya zrI ne satyam, zivam vizvAsa ko anubhUti milegI ora sundaram kI virAT abhivyakti ke mukti dvAra kholane meM jisa magara kalAtmakatA kA paricaya diyA hai usase sarala hRdayoM meM, dharma, mArga meM nahIM, maMjila pr|" darzana, karma, saMskRti aura AdhyAtma ke pAvana paMcAmRta kI 12 agasta 2003 jinabhASita Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAbhAvikatA kI sahaja anubhUti hone lagatI hai| ki unake akSara-akSara meM zabdatva kI anugUMja sunAI par3atI hai| 5. isa dharitrI ke ve 'saMta' mahAn haiM jo apanI racanA | unhoMne zabdoM ko naye artha, naye pariveza ke raMga-viraMge paridhAna dharmitA ke dvArA isa sAMsArika jagat ke samasta saMtApoM se mukta | pahanAye haiN| isalie unheM 'zabdoM kA jAdUgara' kahA gayA hai| mUkamATI karane ke lie bhagIratha prayatna kara rahe haiN| isa dRSTi se 'mUkamATI' mAtra eka kRti hI nahIM sampUrNa sRSTi kA vaha sAratatva hai, jise ke dvArA jinavANI ke prasAda ko yadi hama saba sampUrNa bhArata varSa meM | Aja taka koI sAhityakAra kisI eka racanA meM saMyojita karane bA~Tane ke lie kRta saMkalpa ho jAyeM to isa sRSTi kA kalyANa hone kA durlabha prayAsa nahIM kara sakA aura na kara paayegaa| meM dera nahIM lgegii| saMkSepa meM basa itanA hI kahanA cAhU~gA ki 'mUkamATI' eka 6. mUkamATI ke mAdhyama se 'jJAna jAgaraNa' kA aisA saMdeza aisI racanA hai jisane sAhitya jagat kI manISA ko jhaMkRta karane ke dvAra-dvAra taka pahu~canA cAhie jisase ki saMsAra ke digbhramita sAtha-sAtha isa bAta para vicAra karane ke lie sAhityakAroM ko prANI sahI dizA prApta kara skeN| yadi aisA huA to niHsaMdeha | vivaza kiyA hai ki Aja taka kisI sAhityakAra kI kisI kRti sadiyA~ AcArya zrI ke isa avadAna ko kabhI vismRta nahIM kara | para itanA vicAra-vimarza nahIM huA jitanA ki 'mUkamATI' para / paayeNgii| saca to yaha hai ki 'mUkamATI' ne logoM ko itanA adhika bolane 7. jaba eka kuzala racanAkAra jIvana aura jagata kI mArmika | para vivaza kiyA hai ki jisakA koI aMta nhiiN| isIlie vartamAna saMvedanAoM kI atala gaharAIyoM meM utara jAtA hai taba usakI racanA | samIkSakoM ke dvArA 800 se adhika mUkamATI' para samIkSAe~ likhe phira kisI 'koza' kA anuzaraNa nahIM karatI / varan kozakAroM ke | jAne ke bAvajUda bhI vidvAna yahI kahate haiM 'na iti, na iti' arthAt lie eka naI zabdAvalI pradAna karatI hai| mUkamATI meM AcArya zrI | abhI bhI kAphI kucha kahanA zeSa hai| bs| kI racanAtmaka atalatA ko dekhakara aisA lagatA hai ki ve vipula prophesara evaM adhyakSa - hindI vibhAga aura vismayakArI zabda-bhaNDAra ke svAmI haiM aura yahI vajaha hai zAsakIya snAtakottara mahAvidyAlaya TIkamagar3ha (ma.pra.) bodhakathA saudA na paTA kisI gAMva meM eka purAne seTha rahate the| vaha eka bAra | mola btaa|" bakarIvAle ne aMgUThI dekha lI aura jAna gayA ki kahIM bakariyoM kI khoja meM nikle| kisIne batAyA ki amuka | aisA saMketa isane mujhe aMgUThI dikhAne ke lie hI kiyA hai| gA~va ke amuka AdamI ke pAsa bakariyA~ haiN| vahIM vaha cala die| | usane mana hI mana kahA ki bar3I zAna dikhAtA hai aMgUThI kI! jisake pAsa ve bakariyA~ thIM, vaha mAmUlI AdamI thaa| vaha seTha | usake dA~toM para sone kI phUlI thii| usane isa taraha kahane ko ko nahIM pahacAnatA thaa| isalie usane unakI vizeSa Avabhagata | muMha kholA ki dAMta dikhAI deM aura kahA, "paccIsa rupyaa|" nahIM kii| usane socA, yahA~ bahuta se vyApArI Ate haiN| hogA | seTha samajha gae ki dAMta kI phUlI dikhAnA unakI aMgUThI koI aisA hI / isalie usane unase tambAkhU pAne kI bhI na | dikhAne kA javAba thaa| vahA~ para eka dUsarA AdamI bhI baiThA thaa| puuchii| seThajI ko bahuta burA lagA, para dUsare ke ghara para kyA | usane socA, yaha to koI aMgUThI dikhA rahA hai, koI phUlI, maiM kahate ? unhoMne bakariyA~ dikhAne ko khaa| bakariyoMvAlA unako | kyA inase kama hU~! usake kAnoM meM bAliyAM thiiN| jaise hI bakarI goTha meM le gyaa| seTha ne bakariyA~ dekhIM aura kahA, 'to kaho | vAle ne bakarI kI kImata paccIsa rupayA batAI, usane sira mol|' bakarI vAle ne kahA, "mola to ho hI jaaygaa| lekina | hilAyA, "nahIM jyAdA kaha rahe ho|" aura usakI bAliyAM dhyAna rakhanA ki maiM udhAra nahIM duugaa|" seTha ko burA lgaa| hilatI huI dIkhane lgiiN| unhoMne socA, yaha AdamI mujhe kyA samajhatA hai ! unake hAtha meM basa, phira bakarI kA mola kahA~ honA thA ! ve apanIsone kI aMgUThI thI / vaha batA denA cAhate the ki vaha seTha haiM, para | apanI zAna dikhAne lge| unakA saudA kyoM kara paTatA! muMha se kahanA unhoMne ThIka na smjhaa| isalie unhoMne usa uMgalI se, jisameM aMgUThI thI, saMketa kiyA, "isa bakarI kA laghu loka kathAe~ : govinda cAtaka -agasta 2003 jinabhASita 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ z2arA sociye! padmacanda zAstrI / kyA jaina jindA raha sakegA? makAnoM, koThiyoM, baMgaloM aura yahA~ taka ki vaha bakiMghama pailesa jaise canda loga ikaTThe hote haiM aura AkAza guMjAne ko jora | jaise mahaloM meM rahane ke svapna dekhatA aura vaise prayatna karatA hai| se nArA lagAte haiM- 'jaina dharma kI jy|' nAre se AkAza to gaMjatA | jise dIkSA ke pUrva khyAti, pUjA-pratiSThA kI cAha na thI, vaha hai, para, kSaNa bhara meM vaha gUMja kahA~ vilIna ho jAtI hai ? ise socie utsavoM, kAryakramoM Adi ke bahAne bar3e-bar3e posTaroM meM bar3IkahIM vaha astitva rakhate hue bhI arUpI AkAza meM to nahIM samA | bar3I padaviyoM sahita apane nAma phoTo aura vaisI kitAbeM chapAnA jaatii| isI prakAra Aja jaina ko DhUMDhanA bhI muzkila hai, vaha bhI | cAhatA-chapAtA hai| jise dIkSA pUrva loga jAnate bhI na the-kone meM cUra-cUra hokara bikhara cukA hai? zAyada kahIM vaha bhI to arUpI baiThA rahatA ho vaha dIkSA ke bAda siMhAsanArUr3ha hokara sabhAoM meM AkAza meM nahIM samA gayA? dekhie, jarA gaura se-yadi jJAna-dIpaka | apane jayakAre cAhatA hai| jo ghara se sImita parivAra kA moha tyAga lekara DhUMDhe to zAyada mila jAya! vairAgya kI ora bar3hA thA vaha upakAra ke bahAne sImita kI bajAya Apa kisI maMdira meM jAie vahA~ Apa samavasaraNa ke kImatI | zrAvaka-zrAvikA aura seTha-sAhUkAroM jaise bar3e parivAroM ke phera meM se kImatI vaibhava ko dekha sakeMge, pASANa-nirmita pratibimboM ko pha~sa jAtA hai, unake vaibhava se ghira jAtA hai / ye saba to grahaNa karane dekha sakeMge- ve bimba cA~dI, sone, hIre aura pannoM ke bhI ho sakate ke cinha haiM aura grahaNa karane meM jaina kahA~? jaina to uttarottara tyAga haiM, Apa AsAnI se dekha skeNge| para jaina Apako apanI A~khoM yA meM hai, AkiMcanya meM hai| hA~, sacce tyAgI hoMge avazya-unako bhAvoM se kadAcit hI dikheN| khojie, jahA~ ve hoM, jAie aura namana kIjie, isameM ApakA bhI aise hI kisI tyAgI samAja meM jAkara dekhie vahA~ Apako | bhalA hai| lAla, geruA, pIta, zveta yA digambara colA to dikhegA, para, jise zrAvakoM kI mata pUchie, ve bhI kahA~, kitane haiM? hoMge Apa khoja rahe haiM vaha 'jaina' na milegaa| aise hI kisI paNDita ke | bahuta thor3e kahIM- kinhIM AkAza pradezoM meM, zraddhA aura vivekapUrvaka pAsa jAie use sunie : Apako siddhAnta aura Agama kI lambI | zrAvaka kI dainika kriyAoM meM liin| varanA, adhikA~za jana caur3I vyAkhyAe~ mileMgI, kriyA-kANDa milegA para, 'jaina' ke samudAya to isa pada se achUtA hI hai- rAtri-bhojI aura makAradarzana vahA~ bhI muzkila se ho skeNge| dhana-vaibhava meM to jaina ke sevI tk| jinheM hama zrAvaka mAne baiThe haiM, tathocita sarvocca jaise milane kA prazna hI nahIM-jahA~ loga Aja khojate haiN| sammAna Adi taka de rahe haiM, zAyada kadAcit unameM kucha zrAvaka Apa pUchege bhalA, vaha jaina kyA hai, jise dekhane kI Apa hoM, to dainika kriyAoM kI kasauTI para kasa kara unheM dekhie| bAta kara rahe haiM? Akhira, usa jaina ko kahA~ dekhA jAya? to | varanA, vartamAna vAtAvaraNa se to hama yaha hI samajha pAe haiM ki isa sunie yuga meM paisA hI zrAvaka aura paisA hI pramukha hai- saba udhara hI daur3a 'jaina' AtmA kA nirmala, svAbhAvika rUpa hai, vaha sarala | rahe haiN| AtmAoM ke bhAvoM aura AcAra vicAroM se mukharita hotA hai| jahA~ | paNDita, 'paNDA' vAlA hotA hai aura 'paNDA' buddhi ko malInatA, banAvaTa aura dikhAvA na ho vahA~ jhalakatA hai| Apa dekheM | kahate haiM - 'paNDA' buddhiryasyasa: paNDitaH arthAt jisameM buddhi ye jo kaI zrAvaka haiM. paNDita haiM. tyAgI aura netA haiM. inameM kitane, | ho vaha paNDita hai / Aja kitane nAmadhAriyoM meM kaisI buddhi hai, ise kisa aMza meM malInatA, banAvaTa aura dikhAve se kitanI dUra haiM? | jinamArga kI dRSTi se socie| jaba jinamArga virAgarUpa hai taba jo inameM jaina ho| kyA kaheM? Aja to tyAga kI paribhASA bhI | vartamAna pIr3hI meM kitane nAmadhArI, paM. pravara ToDaramala jI, paM. badalI jaisI dikhatI hai| tyAga to jaina banane kA sahI mArga hai aura banArasIdAsa jI aura guruvarya paM. gopAladAsa jI baraiyA, paM. vaha mArga antaraMga va bahiraMga donoM prakAra ke parigrahoM ko kRza karane gaNezaprasAda varNI jaise sanmArga rAhI aura alpa santoSI haiM? jo aura parigrahoM ke abhAva meM milatA hai| arthAt parigraha kI jisa ukta paribhASA meM khare utarate hoM yA jo laukika lAbhoM aura bhayoM sthiti ko chor3akara vyakti ghara se calA ho usa sthiti kI apekSA kI sImA lAMghe-binA kisI jhijhaka ke sahI rUpa meM jinavANI ke parigraha meM hInatA hote jAnA tyAga kI saccI pahicAna hai| para, anusartA yA upadeSTA hoM? kaDuvA to lagegA, para, Aja ke tyAgI Aja to paristhiti adhikAMza aisI hai ki jo puruSa dIkSA-niyama | varga kI zithilatA meM kucha paNDitoM, kucha seThoM yA zrAvakoM kA se pUrva kisI jhopar3I, sAdhAraNa se suvidhArahita kacce-pake ghara meM | kucha hAtha na ho-aisA sarvathA nahIM hai| kaI loga hA~ meM hA~ karake rahatA thA vaha tyAgI nAmakaraNa hone ke bAda sundara,svaccha, suvidhAyukta | (bhI) mArga bigAr3ane meM sahayogI hoM taba bhI sandeha nhiiN| kucha 14 agasta 2003 jinabhASita - Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDitoM kI ahaM paNDA (buddhi) ke kAraNa, unake sahayoga se mUla | aisA bahumukhI hai jo cAhe jidhara mor3A jA sakatA hai- netA acchoM Agama rUpa bhI badalAva para ho to bhI sandeha nhiiN| hama Agama ke ke bhI ho sakate haiM aura giroM ke bhI, dharmAtmAoM ke bhI ho sakate pakSapAtI haiN| hama nahIM cAhate ki koI apanI buddhi se AgamoM meM | haiN| para, yahA~ 'mokSa mArgasya netAraM' kI nahIM, to kama se kama jaina parivartana laae| hama to pUrvAcAryoM kI caraNa-raja -tulya bhI nahIM, samAja aura jaina dharma ke netAoM kI bAta to kara hI rahe haiM ki ve jo unakI bhASA meM kinhIM bahAnoM se parivartana lAe~- AcAryoM ne | (yadi aisA karate hoM to) kevala nAma dharAne ke uddezya se dikhAvA kisa zabda ko kisa bhAva meM kahA~, kisa rUpa meM rakhA hai ise ve hI | na kara janatA ko dharma ke mArga meM sahI rUpa meM le caleM aura svayaM jAneM- isa viSaya ko AcAryoM kI sva-hastalikhita pratiyoM kI | bhI tadanurUpa sahI AcaraNa kreN| jisase jaina dharma TikA raha ske| upalabdhi para socA jA sakatA hai, pahile nhiiN| jaisA ho, vicaareN| yadi aisA hotA hai to hama kaha sakeMge- hA~, jaina jindA raha skegaa| aba raha gaye netA / so netAoM kI kyA kaheM? ve hamAre bhI | asaliyata kyA hai ? jarA socie! netA haiN| gustAkhI mApha ho, isameM hamArA vaza nhiiN| netA zabda hI / siddhAnta samanvaya sAra bra. zAnti kumAra jaina parama ArAdhya deva zrI nemInAtha jI tIrthaMkara bhagavAn kI / thaa| mAMsa khilAne vAle rAjA kI kanyA se vivAha sambandha ko dIkSA meM vairAgya ke viSaya meM kucha navIna cintana hai| vidvat varga | svIkAra hI nahIM kiyA jA sakatA hai| niSpakSa vicAra kreN| acchI lage to grahaNa kareM anyathA chor3a deveN|| | nemInAtha ke sAtha zakti parIkSaNa meM kRSNa jI kA parAjita merA koI haThAgraha nahIM hai| | hone ke pazcAt vivAha ke lie unheM taiyAra karane kA kArya to tRNa bhakSI zAkAhArI aneka prakAra ke pazuoM ko dekha kara | vasanta kI vana krir3AoM meM apanI rAniyoM ke dvArA karA hI diyA bhagavAn ke mana meM jijJAsA kA honA svAbhAvika hai| vivAhotsava | gayA thaa| usa prakaraNa meM bhI jalakrIr3A ke anantara gIle kapar3oM meM kanyA pakSa meM atithi mehamAna aneka Ate haiN| barAtI bhI aneka | ko nicor3ane ke lie kRSNa jI kI priyatamA rAnI jAmbuvatI ke aaye| Ane vAle vAhanoM para Ae to vAhanoM ke lie avasthAna | | prati saMketa karanA bhI anAvazyaka lagatA hai| kAraNa gRhasthAvasthA kA sthAna bhI mArga ke kinAre para hI banAyA jAtA hai| zAkAhArI | meM to tIrthaMkara devoM ke dvArA lAye gae vastrAbhUSaNa pahanate haiM evaM pazuoM ko hI vAhanoM ke rupa meM prayoga kiyA jAtA hai| AhArAdi grahaNa karate haiM tapi rAjA mahArAjAoM ke pAsa ina ve sAre pazu aneka jAti ke ho sakate haiN| jisake pAsa | kAryoM ke lie dAsa dAsiyA~ aneka hotI haiN| nemInAtha ke dvArA jaisA jo vAhana rahA to lekara aayegaa| aba eka sthAna para aneka | kRSNa jI kI nAgazayyA para car3ha kara zaMkhanAda karane ke prakaraNa ke taraha ke bar3I saMkhyA meM pazuoM ke ekatrita hone para unase nikalI | avataraNa ke lie yaha prasaMga asaMgata jaisA lagatA hai| bhAbhiyoM ke huI AvAjeM, kolAhala, Apasa meM lar3anA-bhir3anA to hote hI | dvArA cher3achAr3a to devara ke prati hotI hI rahatI hai| anya kisI bAta rahatA hai| para nemInAtha jI ko krodha AnA sambhava ho sakatA thaa| usI rAste se nemI kumAra jI kA ratha bhI AyA to una | yaha nUtana cintana kA abhiprAya visaMgati ko siddhAnta ke pazuoM ko dekhakara unake mana meM karuNA-dayA kA udreka huaa| pariprekSa meM samanvaya karanA mAtra hai| isa sad prayAsa meM koI bhUla ho pazugati ke duHkhoM kA smaraNa huA to vairAgya A gyaa| gaI ho to hama AcArya mahArAja evaM vidvat varga se kSamA prArthI haiN| unake svayaM ke pAsa avadhijJAna thA para usakA prayoga bhI | uttarapurANa meM yahI prasaMga bhinna rUpa se hai| kRSNa jI ne nahIM kiyA, AvazyakatA bhI nahIM thii| to phira sArathI ko pUchanA | hiraNoM ko ekatrita karAkara eka sthAna para rakhavA diyA thaa| kSetra evaM sArathI ke dvArA diyA gayA uttara asaMgata sA lagatA hai| rakSaka ko kaha diyA thA ki nemikumAra ke pUchane para mAMsa bhojana mAMsAhArI atithiyoM ko zAkAhArI mAMsa khilAve tadartha tRNabhojI | kI vyavasthA ke lie rakhA gayA hai, aisA kaha deveN| vaisA hI jJAta pazuoM kI hatyA karane kI vyavasthA kareM, yaha bAta gale nahIM | hone para bhI nemIkumAra jI ne apane jJAna se yaha jAna liyA thA ki utaratI / rAjula AryikA banI thI, to unakA pitA aisA kArya kare, | yaha saba kRSNa jI kI mAyAcArI evaM kapaTa nIti kA hI kArya hai, yaha bhI ThIka nahIM lgtaa| aisA to Aja bhI sad gRhastha zrAvaka | jo ki rAjya prApti ke lie mujhe vairAgya bhAvanA kI upalabdhI ke ke ghara vivAhAdi AyojanoM meM nahIM hotaa| kisI kI durabhisaMdhI | lie kiyA gayA hai| vivAha kie binA hI ve apane sthAna para lauTa se prerita hokara eka sAmAnya sArathI rAjakumAra nema ku~vara ke | gaye evaM vairAgya bhAvanA kA cintavana karane lage, to lokAntika samakSa mithyAbhASaNa kare, yaha bhI ucita nahIM lgtaa| AgaMtuka | Adi devoM ne Akara dIkSA mahotsava, tapa kalyANaka sampanna sabhI vAhanoM ke pazu vahA~ rakhe hI jA rahe the, yaha spaSTa dikha rahA | kiyA thaa| agasta 2003 jinabhASita 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha tIrtha kuNDalapura kailAza mar3abaiyA bundelakhaNDa ke "bar3e bAbA" nAma se deza bhara meM khyAta / vIM sadI kI eka pratimA kA pramANa milatA hai| san 1126 kI zrI jaina tIrtha kuNDalapura vartamAna madhyapradeza ke damoha jile meM avasthita | manasukhajI dvArA karAI gaI pratiSThA ke bAda kevala 1532 kA eka hai| madhya relave ke bInA jaMkzana se kaTanI kI ora jAne vAlI pratimA lekha upalabdha hotA hai, zeSa pratimAe~ usake bAda kI relagAr3I se damoha utarakara mAtra 40 kilo mITara pakke mArga se | kAlAvadhi kI haiN| grAma paTerA ke nikaTa hI sthita isa jaina tIrtha para pahu~cA jA sakatA bhaTTArakoM ke bhaTTAsIna hone ke lekha bhI pramANa svarUpa hai| jabalapura se basa dvArA bhI pahu~canA AsAna hai| vastutaH dhArmika upalabdha haiN| tathA san 1742 meM zrI mahAcandra bhaTTAraka aura satrahavIM aura purAtAtvika tIrtha ke sAtha yaha paryaTana yogya bhI ramaNIka | sadI meM zrI surendra kIrti svAmI bhaTTAraka ne kuNDalapura kA jIrNoddhAra sthala hai| jahA~ sabhI Adhunika suvidhAe~ prAyaH upalabdha haiN| karAyA aura apanI sAdhanA kA sthala banAyA thaa| isI paramparA meM kuNDala ke AkAra kI golAkAra parvata zrRMkhalA hone ke | sucandrakIrti aura bra. nemisAgara ne yahA~ punarnirmANa karAyA jisake kAraNa kahalAyA tIrtha kuNDalapura, prakRti kI pAvana, prAMjala aura | lekha bhI upalabdha haiN| sukhada harItimA ke bIca vidyamAna hai| kula 63 prAcIna maMdiroM ne | jaina tIrthoM meM kuNDalapura jaise aise virala hI puNya sthala haiM, isa tIrtha ko adbhuta garimA pradAna kI hai| bIca meM jar3e pAvana | jahA~ jainetara rAjAoM ne apanI mannateM pUrI hone para jIrNoddhAra "vardhamAna sAgara" nAma ke sarovara ne tIrtha kI sundaratA ko aura | karAyA ho| itihAsa sAkSI hai ki "bundela kesarI" chatrasAla (jo adhika AkarSaka banAyA hai| IsavI pUrva chaThavIM sadI meM caubIsaveM praNAmI dharmAnuyAyI the) jaba videzI mugala AtatAiyoM se saba tIrthaMkara mahAvIra svAmI kA samavazaraNa yahA~ AyA thA aura aMtima kucha hAra cuke the to jaMgaloM meM bhaTakate bhaTakate yahA~"bar3e bAbA" kevalI bhagavAn zrIdhara svAmI kI nirvANa bhUmi hone se yaha siddha se mannata mAMgane A phuNce| aura kahate haiM jaba unheM bandelakhaNDa tIrtha ke rUpa meM mAnya hai| jaisA ki "bar3e bAbA" ke sAmane sthita kA rAjya punaH vApasa mila gayA to "bar3e bAbA" ke prati agAdha caraNa cinha ke sAmane hI aMkita hai- "kuNDala girau zrI zrIdhara zraddhA se ve vivhala ho uThe the| taba mahArAjA chatrasAla ne satrahavIM svAmI" isakI puSTi prAkRta grantha " zrI tiloyapaNNati" se hotI sadI meM na kevala bar3e bAbA ke maMdira para sone cAMdI kA ghaNTA aura cavara-chatra car3hAyA varan maMdira ke tAlAba kA jIrNoddhAra bhI karAyA purAtatva thaa| yaha ullekha bundelakhaNDa ke itihAsakAroM ne to kiyA hI hai| mUla purAtattva to chaThavIM zatAbdI kA pratIta hotA hai paraMtu | "bar3e bAbA" ke maMdira meM sthita zilAlekha bhI yaha pramANita nikaTa sthita "barraTa" nAma ke gAMva ko zrI kRSNa ke tatkAlIna virATa nagara kAla se jor3A jAtA hai| yahA~ aneka prAcIna mUrtiyA~ "zrI mahArAjA dhirAjJaH zrI chatrasAlasya mahArAjye prApta huI haiM aura abhI bhI zilpAvazeSa vidyamAna haiN| kuNDalapura meM sakala sampatsaMyumta prajAjanasya caityAlayasya nirmApitam" avasara avasara para aneka jIrNoddhAra huye haiM paraMtu vigata 300 chatrasAla kAlIna kucha bartana to abhI bhI surakSita batAye 400 varSoM meM hI adhikAMza nirmANa kiye gaye haiN| vartamAna vAstuzilpa jAte haiN| zilAlekha ke anusAra vi.saM. 1757 kI mAgha sudI 15 marAThA kAlIna hI anumAnita hai| somavAra ko tatkAlIna paMcakalyANaka sampanna huA thA, jisameM yahA~ upalabdha do maTha purAtatva ke mahatvapUrNa pramANa haiM | mahArAja chatrasAla svayaM padhAre the| usI paramparA meM kuNDalapura meM jinameM eka brahma maTha abhI bhI zAsana ke purAtatva vibhAga dvArA Aja bhI mAgha sudI meM isa janapada kA vizAla melA bharatA hai| saMrakSita kiyA gayA hai aura dUsarA rUkmaNI maTha lagabhaga samApta prAya [ vizeSAkarSaNa hai| jahA~ dharaNendra padmAvatI ko eka vRkSa ke nIce darzAye jAne | kuNDalapura jaina tIrtha kA artha hai vahA~ sthita "bar3e bAbA" vAlA eka mahatvapUrNa zilAkhaNDa abhI bhI vidyamAna hai| isa vRkSa kA pramukha rUpa se darzana krnaa| 1500 varSoM se adhika prAcIna yaha ke Upara tIrthaMkara pArzvanAtha kA aMkana hai| padmAsana pratimA 3 phuTa U~ce AsAna para 12 phuTa utuMga, deza meM itihAsa apane taraha kI advitIya racanA hai| aisA siddha, saumya aura sundara mUrti racanA kI dRSTi se purAtatvavidoM dvArA kuNDalapura kA zilpa-sRjana deza meM anyatra durlabha hai| pratimA ke siMhAsana meM zilpa chaTI-AThavIM sadI kA mAnA jAtA hai| yaha uttara guptakAla gaumukha yakSa, devI cakrezvarI aura kA~dhoM taka bikhare kezoM se yaha ke bAda kA nirmANa honA caahie| hAlAki mUrti lekha se kevala 12 pramANita ho sakA ki yaha prathama jaina tIrthaMkara RSabhanAtha arthAt AdinAtha svAmI kI hI mUrti hai| 16 agasta 2003 jinabhASita - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "ciraM sapasyato yasya jaTA mUrdhni bmustrm| se maiMne apanI zaMkA bhI vyakta kI ki "bar3e bAbA" kI mUrti kI dhyAnAgni dugdha kandha nirmada dhUma zikhara iva" jagaha hI purAne maMdira ke sthAna para, nayA maMdira kyoM nahIM banAyA jA (Adi puraannprv| zloka 1) | rahA hai? mUrti sthAnAMtaraNa karate samaya yadi pahale AI darAra, bar3ha cUMki bar3e bAbA kI mUrti meM tIrthaMkara kI pahacAna kA koI | gaI aura abhUtapUrva bar3e bAbA kI mUrti ko koI nukasAna paha~ce to cinha nahIM hai isaliye siMhAsana para bane zeroM, zikhara para utkIrNa kyA hogA? iMjIniyara evaM samAja ke logoM ne batAyA ki siMha aura mahAvIra svAmI ke bihAra sthita janma-sthala kuNDapura bhUgarbhazAstriyoM evaM saMbaMdhitoM se parAmarza kara liyA gayA hai, koI (kaNDa grAma) se nAma meM sAmya hone Adi ke kAraNa, varSoM taka | kSati nahIM hogii| inheM mahAvIra svAmI hI mAnA jAtA rhaa| paraMtu purAtattvavidoM ke kAraNa ki "bar3e bAbA" kI mUrti yahA~ hI sthAI rUpa se sUkSma parIkSaNa uparAnta mahAvIra svAmI ke zAsana devoM gajArUr3ha | nirmita nahIM kI gaI thI varana prAcIna kAla meM bhI anya sthAna se mAtaMga yakSa va siddhAyikA devI nahIM pAye jAne evaM anya sabhI Upara lAkara yahA~ avasthita kI gaI thii| isase aba nikaTa ke bar3e varNita lakSaNa AdinAtha ke hone ke kAraNa, avadhAraNA spaSTa ho jinAlaya meM bhI sthAnAMtarita kI jA sakatI hai| kSati kA prazna hI skii| yoM bhI paramparA se bar3e bAbA prathama tIrthaMkara AdinAtha ko nahIM utthtaa| bundelakhaNDa kI saMskRti para varSoM se kAma karate huye kahA jAtA rahA hai| hAMlAki aba adhikAMza tIrthoM para bar3I mUrti mujhe "bundela kesarI" chatrasAla ke race nirmANa ko naSTa hote huye ko hI bar3e bAbA kahane kA pracalana cala par3A hai| dekhakara AtmIya pIr3A ho rahI thI para jaba jJAta huA ki bhUkaMpa se tIrtha vandana bacAne aura bhaviSya kI surakSA ke liye yaha Avazyaka hai| vizAla bhUbhAga ke adhipatya vAle isa jaina tIrtha kI garbha gRha ko Agata kI dRSTi se vyApaka vistArita karane vaMdanA yahA~ sthita sarovara meM snAna karake hI prAraMbha karane kI ke liye hI Adhunikatama maMdira kA nirmANa kiyA jA rahA hai| bar3e paramparA hai paraMtu aba sarovara ko svaccha rakhane kI dRSTi se yaha bAbA ko kSati bhI nahIM hogI aura 108 munivara AcArya zrI pratibaMdhita hai| apane Thaharane ke sthAnoM yathA dharmazAlA yA vizrAma vidyAsAgara jI kA AzIrvAda prApta ho gayA hai| taba vaha pIr3A usa gRhoM se hI nahA-dhokara pahAr3a kI vaMdanA karane bhaktagaNa nikalate mA~ ke prasava pIr3A jaisI pratIta huI jisase eka honahAra mahAn jIva haiN| yahA~ parvata kI car3hAI kaThina na hokara bahuta AsAna aura kA navAgamana hotA hai| hama Apa kyA apane pUrvajoM ke banAye kacce utsAha vardhaka hai| sarvaprathama sabase UMce chahayariyA maMdira ke darzana miTTI ke ghara miTAkara baMgale yA bahumaMjilA bhavana nahIM banAte haiM? se hI vaMdanA prAraMbha hotI hai aura "sasura-dAmAda" nAmaka maMdira to phira bhagavAna ke liye hamAre pUrvAgraha kyoM ? hamAre pUrvajoM ke Adi ke darzana paMktibaddha karate huye pahAr3I aura talahaTI ke prAkRtika banAye kacce ghara, hamArI sAMskRtika dharohara nahIM the? unameM raMgolI. paryAvaraNa kA prAMjala pariveza dekhate hI banatA hai| vardhamAna sarovara' nakkAzI, TikAupana aura kalAkRtiyA~ nahIM thI ? jaba usakI meM maMdiroM ke vizAla bimba tairate se pratIta hote haiM / sUrya kI sunaharI jagaha naye nirmANoM ne le lI hai to hamAre ArAdhya pIche kyoM raheM? AbhA se yaha dRzya aura adhika lubhAvanA ho, mana mohatA hai| phira bar3e bAbA to bar3e bAbA haiN| aneka atizaya unhoMne dikhAye subaha kI madamasta havA, vaMdanA (darzanayAtrA) ko aura adhika haiM, prAsaMgika aura Adhunika parivartana ke liye yaha camatkAra bhI AnaMdita kara sphUrtamaya banAtI hai| "jayakArA" bolate hue darzanArthI | dikhaayeNge| jaise hI bar3e bAbA ke sAmane pahu~catA hai to hataprabha ho uThatA hai kahate haiM sadiyoM pahale auraMgajeba ne jaba butoM ke vidhvaMsa aisI mUrata kabhI na dekhI jaisI Aja lakhI hai, kI havaza meM "bar3e bAbA" ko naSTa karane ke liye senA bhejI thI sacamuca bar3e-bar3e bAbA haiM sUrata bar3I bhalI hai| taba "jaba jaba hoya dharama kI hAni" ke anurUpa "bar3e bAbA" "bar3e bAbA" ke donoM aura samAna U~cAI kI teisaveM kI siddhatA ne hI rakSA kI aura AkramaNakAriyoM dvArA aMgUThe para tIrthaMkara pArzvanAtha kI pratimAyeM kAyotsarga mudrA meM avasthita haiN| prathama coTa karate hI dUdha kI dhArA vahA~ vaha nikalI thii| jaba bhittiyoM para anya prAcIna pratimAyeM bhI jar3I haiN| AdinAtha svAmI zahaMzAha svayaM bhaMjana karane Aye aura madhumakkhiyoM kA jo prAkRtika kI mUrti ke Upara vidyAdharoM kI zrImAla liye ur3atI huI mudrA meM, AkramaNa mugaloM para huA to AtatAiyoM ko prANoM kI bhIkha harSollAsa vyakta karate huye camarendra Adi bhI aMkita haiN| lAla mAMgakara hI bhAganA par3A thaa| yadi isa atizaya para hamArI AsthA baluA patthara se nirmita divya mUrti kA siMhAsana do hissoM ko hai to "bar3e bAbA" ke liye hamArI cintA karanA, nAdAnI hogii| jor3akara banAyA gayA sA lagatA hai| kahate haiM kabhI bhUkampa ke Ane tIrtha kI talahaTI ke maMdira bhI prAcIna, vizAla, bhavya aura se hI kadAcita "bar3e bAbA" kA siMhAsana eka ora thor3A daba vaMdanIya haiN| jala maMdira meM eka caumukhI (sarvatobhadra) pratimA gayA hai / mUrti meM Upara kI ora eka darAra AI dikhatI hai| vigata mahatvapUrNa hai jo ullekhanIya hai |"bdd'e bAbA" ko hamAre anantAnanta varSa mujhe jaba apane jyeSTha putra manISa ke saMbaMdha karane ke liye paTerA namana aura sAtha hI sadprayAsoM ke liye azeSa zubha mNglkaamnaaeN| jAne para varSoM bAda kuNDalapura darzana kA saubhAgya milA to yaha jAnakara Azcarya huA ki purAne maMdiroM ko tor3akara ekadama nayA maDabaiyA sadana, 75, citragupta nagara, koTarA, bhopAla-3 aura vizAla jinAlaya banAyA jA rahA hai| vahA~ kAryarata iMjIniyara -agasta 2003 jinabhASita 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturvidha saMgha zAMti-samRddhi-sAdhanA paddhati meM sahAyaka hai : vAstuvijJAna jaina sudhIra kAsalIvAla kisI bhI kArya kI siddhi ke liye dravya, kSetra, kAla, bhava / nirdhArita karanA cAhiye ? aura bhAva ina pAMca samavAyoM kI AvazyakatA hotI hai, inameM se uttara - naiRtya yA dakSiNa yA pazcima dizAoM meN| kSetra ko vyavasthita karanA hI 'vAstu' kahalAtA hai| vartamAna meM hIna prazna - jahA~ saMgha rukatA hai (vasatikA) usase zauca evaM saMhanana evaM sAkSAt tIrthaMkara bhagavAn jese nimittoM ke abhAva meM | laghuzaMkA kA sthAna kisa dizA meM honA cAhiye? kamajora upAdAna lar3akhar3A jAtA hai| saMvara, nirjarA .... sAdhanA uttara - vAyavya yA naiRtya (pazcima ke bIca meM) kI mArga meM upayogitA mahasUsa huI mokSamArga ke kAraNa-kA-kAraNa trph| vAstu-vijJAna kI 'pahalA sukha nirogI kAyA' 'kAyA rAkhe dharma' prazna - zauca evaM laghuzaMkA karate samaya sAdhaka kA muMha 'na dharmo dhArmikairvinA' Adi kucha sUktiyA~ mere liye preraNAdAyI | kisa dizA meM honA cAhiye ? banI aura likhane baiTha gyaa| uttara - uttara yA dakSiNa meN| zramaNa saMskRti ke anuyAyiyoM ke liye, dharmAtmAoM ke prazna - AhAra karate samaya sAdhaka kA muMha kisa dizA meM liye yAni caturvidha saMgha ko dRSTi meM rakhakara niSkAma bhAvanAoM se | honA cAhiye? . bharakara vAstu sambandhI tathyAtmaka evaM prAmANika sAmagrI prastuta uttara - sarvazreSTha pUrva dizA, uttara bhI ho sakatI hai, dhyAna karane kA merA mana bnaa| sAdhakoM kA svAsthya, sAdhanA, svAdhyAya | rakheM mukhyadvAra kI ora AhAra karate samaya pITha nahIM honI caahiye| evaM jamakara dharmaprabhAvanA ho, svayaM ke AtmotthAna kA mArga prazasta prazna - rAtri vizrAma ke samaya sAdhaka ke paira kisa dizA ho tathA samAja hamAre AdarzoM se samyagdarzana-samyagjJAna- | meM hone cAhiye? samyakcAritra kA pATha sIkhe aura svayaM "gRhastho mokSa mArgastho" | uttara - pUrva kI tarapha paira ho / uttara kI tarapha bhI kiye jA ke sUtra para caleM, aisI anta:karaNa kI bhAvanA se preraNA milii| | sakate haiN| __ adhikAMza janoM kI eka hI dhAraNA hai ki karmodaya hI saba prazna - saMgha ke asvastha sAdhaka kisa sthAna para rukeM? kucha hai, kintu Agama graMthoM meM karmoM kI udIraNA, apakarSaNa, uttara - pUrva, pazcima athavA uttara dizAoM meM rukeM, saMkramaNa jaisI anekoM dazAyeM varNita haiM yAni mAtra karmodaya kahakara | vidizAoM vAle kamaroM meM na rukeN| hama jIvana ke bahumUlya evaM svarNima kSaNoM ko yUM hI na jAne deM | prazna - pravacana va svAdhyAya karate samaya vaktA kA muMha varana racanAtmaka dizA meM AhUta kreN| kisa dizA meM ho? jaina siddhAnta meM AcArya vIrasena svAmI ne vAstu kA ullekha uttara - pravacana karate samaya uttara meM yA pUrva meM tathA karate huye kahA hai- "thala gayA NAma... vatthu-vijja bhUmi ... svAdhyAya karate samaya pUrva kI ora muMha honA caahiye| saMbaMdha maNNaM pi suhAsuha - kAraNaM vaNNedi artha-sthala gatA, cUlikA prazna - AryikAjI, kSullikAjI evaM brahmacAriNI bahaneM vAstu vidyA aura bhUmi saMbaMdhI dUsare zubha-azubha kAraNoM kA varNana azuddha avasthA meM kisa dizA vAle kamare meM raheM? karatI hai" uttara - vAyavya dizA vAle kamare meM, sote samaya paira uttara dhavalA pustaka 1, pRSTha 114 | dizA kI tarapha hoN| AIye hama vAstu vijJAna se sambandhita kucha jAnakAriyA~ prazna - vastradhArI sAdhaka vastra badalate evaM dhote samaya hAsila kareM apanA muMha kisa dizA meM kareM? prazna - saMgha ke pramukha sAdhaka ko kisa dizA meM dina evaM uttara - pUrva dizA meM sarvazreSTha hai, uttara meM bhI muMha kara rAtrikAlIna sthAna kA cayana karanA cAhiye aura usa kamare meM bhI kamara ma bhA | sakate haiM kiMtu dhote vakta pUrva dizA hI uttama hai| kahA~ baiThe? prazna - jisa bhavana meM sAdhaka ruke hoM yadi vaha tirachA uttara - naiRtya dizA meM / dakSiNa meM baiThe uttara kI ora muMha | banA hai yA dizA tirachI paDatI hai taba dizA kA nirdhAraNa kaise karake / pazcima meM baiThe pUrva kI ora muMha krke| kareM? prazna - jahA~ saMgha ruke vaha sthAna nagara kI kisa dizA meM uttara - vidizA vAle bhavanoM meM dizA kA nirdhAraNa sIdhA 18 agasta 2003 jinabhASita - - Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI kareM arthAt svayaM tirache nA baitthe| IzAna dizA kI ora muMha | nayA nirmANa kiyA jAegA to usakA phala viparIta milegA, ariSTa karake adhyayana Adi kArya kreN| hogA, asamaya Ayu kA nAza hogA, putra kSaya, kula kSaya aura prazna - vasatikA kI chata dakSiNa aura pazcima kI ora | manasaMtApa hogaa| lobha ke vazIbhUta hokara maMdiroM ke bAhya bhAgoM, DhalAna para hai to kyA kareM? dharmazAlAoM ke Age pIche (suvidhAnusAra) aura makAnoM ke kamaroM uttara - r3halAna dakSiNa meM ho to pazcima meM baiThe, yadi r3halAna | kI dIvAreM tor3akara dukAneM banAI jA rahI haiN| kirAyedAra rakhane ke pazcima meM ho to dakSiNa meM baiNtthe| lobha se yA bhAIyoM ke ApasI vaimanasya se makAna Adi ke bIca prazna - vasatikA meM sAdhaka kisa krama meM baiThe ? | yadvA-tadvA icchAnusAra kahIM bhI dIvAra khar3I karake vibhAjana uttara - yadi naiRtya se dakSiNa dizA meM kamare, Agneya | kiye jA rahe haiN| prAcIna mandiroM ke staMbha tor3akara usakI jagaha koNa taka bane hoM to bar3e sAdhaka se kramaza: choTe sAdhaka baiThe, | lohe kI gArDara DAlakara apane ko dhanya mAnA jA rahA hai| lohA ThIka isI taraha naiRtya se pazcima hote huye vAyavya kI ora ke | aura sImenTa kI anukampA se navIna maMdira (gumbaja yukta) godAma kamaroM meM uparokta krama hI jaaneN| sadRza banAe jA rahe haiN| vidhAna ke viparIta kArya karane ke phalasvarUpa prazna - sallekhanA meM sthita kSapaka ko vasatikA meM kisa | hI cAroM ora mAra-kATa vaimanasya, durghaTanAe~ aura Aga lagAkara dizA meM rahanA cAhiye, kisa dizA meM muMha karake baiThanA cAhiye athavA goliyA~ khAkara Atma hatyAeM ho rahIM haiN| jahA~ sukha-caina evaM kisa dizA meM sira karake leTanA cAhie? kI baMzI bajanI cAhie thI vahA~ parivAra apanI putravadhuoM ko uttara - a. sallekhanA meM sthita kSapaka ko vasatikA meM | Aga lagAkara unakI hatyAe~ kara rahe haiN| ThIka pUrva dizA kI tarapha vAle kamare meM rahanA caahie| aisA saMbhava vatthuvijA, pRSTha cAra-pAMca nahIM ho to uttara evaM vAyavya ke bIca meM yadi koI kamarA ho to | kucha bAteM..... jinakA dhyAna avazya rakhA jAnA cAhie vahA~ bhI rahA jA sakatA hai| 1. bhavana athavA kamare ke praveza dvAra ke ThIka sAmane na baiThe, na ba."pAcI NAbhi muho vA udIci hutto va tattha so ddhiccaa|" soveN| 2031 bhagavatI ArAdhanA 2. lohe kI gArDara yA Ara.sI.sI. bIma, TAMDa ke nIce na kabhI artha- pUrva yA uttara kI ora muMha karake kSapaka saMstara para baiThe, na soveN| baiThatA hai| 3. Apa yadi maMdira parisara meM ruke haiM to jina pratimA kI pITha sa. "uttara sira madhava puvvasira" jidhara par3atI ho aise kamare meM kadApi na rukeN| 2030 bhagavatI ArAdhanA |4. gaira picchikA dhArI (jinakI bhUmikA hai) aise sAdhaka jo artha - kSapaka kA sira pUrva dizA yA uttara dizA kI ora vidyuta ke yaMtroM kA prayoga karate haiM vo yaMtra (balba, TyUba, rhe| paMkhA Adi) unake ThIka Upara nahIM honA caahie| prazna- vasatikA se niSIdhikA kisa dizA meM honI cAhiye? aisA parisara jahA~ talaghara ho agara vahA~ rukate haiM to talaghara uttara- jA avaradakkhiNAe va dakkhiNAe va ahava avraay| sampUrNa parisara ke pUrva-uttara (IzAna) dizA meM honA caahie| vasadhIdo virajjar3a NisIdhiyA sA pssthti| jApya, dhyAna athavA pUjana jinapratimA ke sammukha karane se 1964 bhagavatI ArAdhanA | artha - niSIdhikA kSapaka ke sthAna se pazcima-dakSiNa dizAoM kA doSa nahIM hotA hai, lekina vasatikA/ghara meM pUrva dizA (naiRtya) meM yA dakSiNa dizA meM yA pazcima dizA meM ho to athavA uttara meM hI karanA caahiye| uttama hotI hai| 7. guru jo vartamAna meM maujUda haiM unakI tasvIra IzAna meM kintu prazna - snAna karate samaya muMha kisa dizA kI ora honA jo samAdhistha athavA nirvANa ko prApta ho cuke haiM unakI cAhiye? tasvIra naiRtya yA dakSiNa meM lgaaeN| uttara - snAna karate samaya muMha pUrva dizA kI ora sarvazreSTha | 8. jhUThe bartana makAna parisara se bAhara aura bAuNDrI vAla ke mAnA jAtA hai| bhItara athavA rasoI ke bAhara hI rakhanA va sApha karanA caahie| padmapurANa, parva 80 zloka 73 | dizAe~ kaise jJAta kareM: prazna - Ara.sI.sI. ke maMdira nirmANa, mandiroM ke jIrNoddhAra uttara athavA sAmAjika sampatti meM parivartana hetu ApakI preraNA evaM sAnnidhya, yadi kisI vAstu vizeSajJa ke nirdeza meM nahIM ho to kyA vAyavya IzAna hAni ho sakatI hai? pazcima uttara- zAstra pramANa ke binA yadi devAlaya, maMDapa, naiRtya Agneya dharmazAlAoM, gRha, dukAna aura talabhAga Adi kA vibhAjana evaM dakSiNa -agasta 2003 jinabhASita 19 -pUrva Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vastra parivartana karane kA muhUrta : pazcima evaM maMgala tathA budhavAra ko u. phAlgunI nakSatra meM uttara nakSatra -- revatI, u. phAlguni, uttarASAr3hA, u.bhAdrapada, rohiNI, | dizA kI ora nahIM jAnA caahiye| puSya, punarvasu, azvinI, hasta, citrA, svAti, vizAkhA, anurAdhA, zubha nakSatra - azvinI, punarvasu, anurAdhA, mRgazirA, puSya, dhnisstthaa| revatI, hasta, zravaNa, dhaniSThA uttama haiM / tithi 2/3/5/7/10/11/13 vAra- budha, guru, zukra, ravi kevalajJAnapraznacUr3AmaNi pRSTha 175 tithi - 2/3/5/6/7/8/10/11/12/13/15 - uparokta binduoM ke mAdhyama se koziza kI gaI hai ki kevala jJAna praznacUr3AmaNi (pRSTha 178 para) yAtrA muhUrta : Apake dainandinI jIvana meM vAstu sambandhI sabhI jijJAsAoM kA saba dizAoM meM yAtrA ke liye nakSatra-hasta, puSya, azvinI, samAdhAna ho| mujhe atyanta harSa hogA jaba Apa uparokta vAstu anurAdhA cAroM dizAoM ke liye zubha hote haiM parantu maMgala, budha, | vijJAna se sambandhita niyamoM kI anupAlanA kara bodhi aura samAdhi zukravAra ko dakSiNa meM nahIM jAnA caahiye| kI prApti kreN| isa akiMcana ko vijJajana sujhAva deN| vAra zUla aura nakSatra zUla "namana vAstukalA" ___ jyeSThA nakSatra - somavAra aura zanivAra ko pUrva, pUrvAbhAdrapada 835, mohana vATikA ke pIche nakSatra aura guruvAra ko dakSiNa zukravAra ko aura rohiNI nakSatra ko mahAvIra nagara, jayapura 302018 (rAja.) bodha kathA kapaTa kA phala __eka bAra koI gIdar3a rAta ke samaya jaMgala meM se bhAgakara | AjJA kA pAlana karanA hogaa| jo merI AjJA na mAnegA, vaha | kisI gA~va meM A gayA, aura jaba use kahIM bAhara jAne kA rAstA daNDa kA bhAgI hogaa|' na milA to eka ghara meM ghusa gyaa| gIdar3a ko ghara meM dekhakara saba jAnavaroM ne socA- bAta to ThIka mAlUma hotI hai| isakA loga use mArane daudd'e| gIdar3a bhAgatA bhAgatA ghara ke bAhara AyA, | raMga-DhaMga hama logoM se bhinna hai, isake Upara koI daivI kRpA jAna parantu vahA~ kutte usake pIche laga gaye, aura vaha eka nIla ke | par3atI hai| kuNDa meM gira pdd'aa| jAnavaroM ne kahA, 'mahArAja, Apane bar3I kRpA kI jo | nIla kuNDa meM par3A huA gIdar3a bAra-bAra Upara car3hane | yahA~ pdhaare| hama saba Apake naukara haiM, kahie kyA AjJA hai?' kA prayatna karatA, magara phira nIce gira pdd'taa| anta meM eka z2ora | khasadruma ne uttara diyA, 'tuma loga mere lie faurana hI kI chalA~ga mArakara vaha kuNDa ke bAhara nikala aayaa| kuNDa se | hAthI kA prabandha kro|' bAhara nikalate hI gIdar3a jaMgala kI ora bhaagaa| jAnavara eka hAthI ko pakar3a laaye| khasadruma bar3I zAna nIla kuNDa meM par3e rahane ke kAraNa usakA sArA zarIra | se hAthI para baiThakara jaMgala meM ghUmane lgaa| nIle raMga meM raMga gayA thaa| isalie mArga meM use rIcha, gIdar3a Adi / eka dina rAta ke samaya saba gIdar3a ro rahe the| khasadruma jo jAnavara milate, usase pUchate, 'yaha terA rUpa-raMga kaise badala bhI unake svara meM svara milAkara rone lgaa| hAthI ko jaba gayA hai?' mAlUma huA ki kapaTI gIdar3a usakI pITha para car3hA phiratA hai gIdar3a javAba detA, 'jaMgala ke samasta prANiyoM ne milakara | to usane use apanI sUMDa meM lapeTa, nIce girAkara mAra ddaalaa| mujhe khasadruma nAmaka rAjA banAyA hai| aba tuma saba logoM ko merI "do hajAra varSa purAnI kahAniyA~"DaoN. jagadIzacandra jI 20 agasta 2003 jinabhASita - Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAgvara kSetra kA sundara sRjana: vAgvara sammeda zikhara parvata racanA rAjasthAna ke bAMsavAr3A-DUMgarapura jile meM banA vAgvara kSetra prAcInakAla se dharma se yukta prAcIna jinAlayoM se vibhUSita pAMDavoM kI jogasthalI mAhI, anAsa nadiyoM kI raMga sthalI, cartuvidha saMghoM kI cAturmAsa sthalI, snehIjanoM kI AvAsa sthalI ke rUpa meM prasiddha hai| isI vAgvara kSetra ke bAMsavAr3A jile ke naugAmA grAma meM suka nadI va nAlA kI saMgama sthalI para prAcIna pASANa nirmita nasiyAjI maMdira hai| maMdira meM zyAma pASANa kA prAcIna stUpa darzanIya hai, jisake UrdhabhAga para siddha parameSThI, madhya bhAga meM arahaMta parameSThI va adhobhAga meM AcArya, upAdhyAya va sAdhu parameSThI ke AkAra aMkita haiN| stUpa para saM. 1591 ke lekha va jainAcAryoM ke nAma aMkita haiN| nikaTa hI solaha pagI chatarI ke solaha khambhoM para jainAcAryoM ke AkAra aMkita haiN| naugAmA digambara jaina samAja dvArA isa prAcIna kSetra para vAgvara sammeda zikhara parvata racanA karane kA nirNaya kiyA gyaa| kSetra para kRtrima rUpa se 25 ToMkeM U~cI nIcI pahAr3iyoM para banAye gye| inhIM pahAr3iyoM meM hI gandharva nAlA, zItala nAlA kI racanA kI gii| sammeda zikhara kI taraha hI jalamaMdira va mAnatuMgAcArya, guNabhadrAcArya, bhadrabAhu AcArya va pArzvanAtha guphA kA nirmANa huaa| isa kSetra para vaMdanA karate hue yAtrI kaI bAra bhrama meM par3a jAtA hai ki kahIM vaha vAstavika rUpa se zikharajI kI yAtrA kara rahA hai| zItala jala ke phubbAre se sajjita jala maMdira hiraNa, zera, sUkhe per3a para baiThe vAnara kI pratikRti, zItala chA~va se yukta guphAe~ Adi dekhakara yAtrI bhAva-vibhora ho jAte haiM aura una kArIgaroM kI bhUrI-bhUrI narendra jaina prazaMsA karane lagate haiM, jinhoMne apane hAthoM se patthara ko bhI moma banA diyA hai| eka kivadantI ke anusAra yahA~ jo bhakta apanI manokAmanA mAMgatA thA vaha pUrI ho jAtI thI jisase yaha kSetra AsapAsa ke jaina jainetara samAja meM agAdha zraddhA kA kendra bana gayA hai| kSetra parisara meM AsapAsa chitarAI huI kAlI caTTAneM, jalamaMdira ke pIche kI ora kala-kala bahatI sarItA dvaya, AsTreliyana ghAsa yukta puSpapATikA, zItala jala yukta gaMdharva nAlA, zItala nAlA, gulAba, juhI, mogarA puSpoM ke suvAsita mahaka, ToMkoM ke zikhara se gUMjatI ghaNTiyoM kI madhura khanaka, kSetra parisara meM bahatI zItala bayAra, pahAr3iyoM ke AsapAsa ugI latAkuMja, vRkSa Adi se aisA lagatA hai mAno prakRti yahA~ para TUTa par3I ho| bhagavAn mahAvIra kI zyAmavarNa pratimA, mAnastambha, kalAtmaka rUpa se banA cuggAdAnA, stambha Adi isa kSetra kI suMdaratA meM cAra cA~da lagA dete haiN| prakRti kI goda meM basA nasIbAjI atizaya kSetra "vAgvara sammeda zikhara parvata racanA" ke nAma se jaina tIrtha ke nakzoM meM apanI amiTa chApa chor3a rahA hai| Agraha hai pUjya saMtagaNa, zraddheya vidvatjana va zrImaMta zreSThI varga se ki ve ' vAgvara sammeda zikhara racanA' ke vikAsa meM sArthaka pahala kara evaM ise puSpita, pazcivita karane meM apanI sArthaka bhUmikA kA nirvahana kreN| kSetra para dharmazAlA, saMta nivAsa, pravacana hAla ke nirmANa kI yojanAe~ prastAvita haiM / nasIyA TelikAma seMTara, naugAmA sadasyoM se vinamra nivedana apanA vartamAna patA 'pina koDa' sahita svaccha lipi meM nimnalikhita pate para bhejane kA kaSTa kareM, tAki Apako "jinabhASita" patrikA niyamita rUpa se ThIka samaya para pahu~ca ske| sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI harIparvata, AgarA (u.pra.) pina koDa 282 002 * agasta 2003 jinabhASita 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A praznakartA - eca.DI.bopalakara, usmAnAbAda zrI dhavalA pustaka-9 gAthA 120 meM isa prakAra kahA haijijJAsA - kisI tIrthaMkara kA tIrthakAla kaba se mAnA chAsaTThidivasAvaNayaNaM kevalakAlammi kimaTheM kriye| jAnA cAhie? kevalaNANe samuppaNNe vi tattha titthaannuppttiido|| samAdhAna - uparokta viSaya para zrI tiloyapaNNatti gAthA artha - kevalajJAna kI utpatti ho jAne para bhI 66 dina 1285 meM isa prakAra kahA hai taka unameM tIrtha kI utpatti nahIM huI thI, isalie unake kevalIkAla igavIsa-sahassANiM, dudAla vIrassa so kaalo||1285|| meM 66 dina kama kie jAte haiN| artha- vIra bhagavAn kA tIrthakAla ikkIsa hajAra vyAlIsa uparokta zrI dhavalA va zrI kaSAyapAhur3a ke matAnusAra tIrtha varSa pramANa hai / / 1285 / / arthAt bhagavAn mahAvIra kA chadamasthakAla | kI utpatti athavA tIrthakAla kA prAraMbha divyadhvani ke AraMbha se 12 varSa aura kevalajJAna kAla 30 varSa hai (dekheM zrI tiloyapaNNatti hai| bahuta se AcAryoM evaM vidvAnoM ke mukha se bhI bhagavAn mahAvIra gAthA naM. 685) arthAt caturthakAla ke 42 varSa + 3 varSa sAr3he 8 ke tIrtha kI utpatti zrAvaNa vadI ekama hI sunate Ae haiN| tIrtha kI mAha zeSa rahane para bhagavAn kI dIkSA huI thI aura paMcamakAla ke | | utpatti dIkSAkAla se hotI hai aisA kabhI sunane meM nahIM aayaa| phira tIna varSa sAr3he 8 mAha zeSa rahane para dharma kI vyucchittI huI thii|| bhI zrI tiloyapaNNattikAra kA uparokta mata vidvAnoM ke dvArA dhyAna ataH uparokta gAthA se spaSTa hotA hai ki tIrthakAla kA prAraMbha dIkSA | meM rakhane yogya hai| lete hI mAnanA caahie| jijJAsA- hIMga bhakSa hai yA abhakSa ? parantu zrI dhavalAkAra evaM zrI kaSAyapAhur3akAra kA mata samAdhAna - IrAna, kAbula Adi sthAnoM meM eka vRkSoM kI isase bhinna hai| jainendra siddhAnta koSa bhAga-3, pRSTha 291 para tIrtha / jAti aisI hai, jinameM cIrA lagAne se dUdha kI taraha eka vastu utpatti ke saMbaMdha meM zrIdhavalA pustaka-1 kA pramANa isa prakAra TapakatI hai| nIce gaThThA kara diyA jAtA hai, jisameM yaha dUdha-sA diyA hai padArtha ikaTThA hotA rahatA hai, isI padArtha ko hIMga kahate haiN| isa immisse vasippiNIe cauttha-samayasya picchame bhaae| vastu ko jaba gaDDhe se nikAlA jAtA hai taba yaha livalive kI cottIsavAsasese kiMcivisesUNae saMte // 55 // | zakla meM hotA hai| IrAna ke loga isa padArtha ko bakare kI khAla meM vAsassa paDhamamAse paDhame pakkhamhi sAvaNe bhule|| paika karate haiM aura kAbula ke loga plAsTika yA TATa kI paikiMga meM pADivadapuvvadivase titthuppattI da abhijimhi / / 56 // | paika karate haiN| kAbula yA IrAna se bhArata Ane taka yaha padArtha sAvaNa bahulapaDivade ruddamuhutte suhodaye rvinno| sUkhatA nahIM hai balki livalive kI zakla meM banA rahatA hai| yahA~ abhijissa paDhamajoe jattha jugAdI munneyvvo|| 75 / / Ane para una boroM yA bakare kI khAla ko bar3e-bar3e cAkuoM se artha- isa avasarpiNI kalpakAla ke duHSamA suSamA nAma kATakara isa livalive padArtha ko sukhAyA jAtA hai| hAtharasa Adi ke cauthe kAla ke pichale bhAga meM kucha kama 34 varSa bAkI rahane sthAnoM para isa gIlI hIMga ko sukhAne kI bahuta sArI phaikTriyA~ haiN| para, varSa ke prathama mAsa arthAt zrAvaNa mAsa meM prathama arthAt kRSNapakSa | isako sukhAkara phira isakI paikiMga kI jAtI hai| pratipadA ke dina prAta:kAla ke samaya AkAza meM abhijita nakSatra bAjAra meM hIMga do prakAra kI bikatI hai| eka to vaha hai jo ke udita hote rahane para tIrtha kI utpatti huii| 55-56 // zrAvaNa | eka iMcI-Der3ha iMcI ke Tukar3oM meM AtI hai aura jise uttara pradeza kRSNa pratipadA ke dina rudramuhUrta meM sUrya kA zubha udaya hone para aura | meM haDDA hIMga kahA jAtA hai| isakA raMga katthe jaisA gaharA hotA hai abhijit nakSatra ke prathama yoga meM jaba yuga kI Adi huI tabhI tIrtha | yaha IrAna se AI huI bakare kI khAla vAlI hIMga hai| yadi isako kI utpatti samajhanA cAhie (zrI dhavalA pustaka-9 gAthA 29/120, | sUMghA jAe to isameM khAla kI badabU bhI AtI hai aura yadAkadA tathA zrI kaSAya pAhur3a pustaka-1, gAthA 20/74 para bhI isI prakAra | bakare ke bAla bhI dikhAI dete haiN| dUsarI hIMga vaha hai jo cUre kI kahA hai)| zakla meM bikatI hai aura jise hIMgar3A ke nAma se pukArA jAtA hai| 22 agasta 2003 jinabhASita Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha dAne ke rUpa meM bikatI hai isakA raMga harA hotA hai yaha vaha hai | Ayu bayAlIsa hajAra varSa pramANa hotI hai| zeSa tirthayoM kI utkRSTa jo kAbula se plAsTika yA TATa kI paikiMga meM AtI hai isakA | Ayu eka pUrvakoTi pramANa hai| 285 // bhAva vartamAna meM 240 rupayA prati sau grAma hai| zrI rAjavArtika meM adhyAya-3 ke aMtima sUtra 'tiryagyoniuparokta donoM prakAra kI hIMgoM meM se IrAna vAlI hIMga to | jAnAM ca' / / 39 // kI TIkA karate hue zrI akalaMka deva ne isa abhakSa hI hai vaha hamako nahIM khAnI caahie| parantu jo cUrA hIMga | prakAra kahA haiAtI hai usameM koI doSa dikhAI nahIM pdd'taa| yaha cUrA hIMga bhakSa paJcendriyANAM pUrvakoTinavapUrvAGagAni dvicatvAriMzad hai| pU. muni zrI pramANasAgara jI mahArAja se jaba ve bihAra karate | dvAsaptativarSa= sahastraNi tripalyopamA ca / / / paJcendriyAH tairyagyonAH hue hAtharasa padhAre the taba maiMne svayaM hAtharasa jAkara, vahA~ kI kaI | paJcavidhA: jalacarAH, parisarpAH, uragAH, pakSiNaH, catuHpAdazceti / phaikTriyoM ke mAlikoM se svayaM milakara uparokta jAnakArI prApta tatra jalacarANamutkRSTA sthiti: matsyAdInAM puurvkottii| parisarpANAM karake unako btaaii| pUjya munizrI kA kahanA thA ki yaha padArtha godhAnakulAdInAM nava pUrvADagAni / uragANAM dvicatvAriMzadvarSasahastrANi / kaI mAha taka gIlA sA rahatA hai, isameM bhI to trasa jIvoM kI | pakSiNAM dvAsatativarSasahastrANi / catuH padAM trINi plyopmaani| sarveSAM utpatti ho jAtI hogii| isa saMbaMdha meM jAnakArI karane hetu AgarA teSAM jaghanyA sthitirntrmuuhrtaa| ke eka prasiddha DaoN. anila kumAra jaina kI maiMne sahAyatA lii| DaoN. / artha- paMcendriya tiryaMcoM kI utkRSTa Ayu eka pUrvakoTi, sAhaba ne gIlI hIMga kA paitholojI laiba meM jAkara mAikroskopa | nau pUrvAMga, 42000 varSa, 72000 varSa aura tIna palya hai / / 5 / / dvArA acchI prakAra TaisTa kiyA aura batAyA ki yaha hIMga to vaikTIriyA | | paMcendriya tiryaMca pA~ca prakAra ke haiM- jalacara, parisarpa, sarpa, ko naSTa karane vAlI vastu hai| isameM mAikroskopa se dekhane para eka | pakSI aura catuSpada (cAra paira vAle pazu) inameM jalacaroM kI utkRSTa bhI vaikTIriyA dikhAI nahIM par3atA hai| kalcara karake dekhane para bhI | Ayu maccha Adi kI eka karor3a pUrva hai| parisarpa, goha, nakula eka bhI vaikTIriyA dikhAI nahIM par3atA hai| ataH yaha cUrA hIMga Adi kI nau pUrvAMga hai, so kI 42000 varSa, pakSiyoM kI 72000 (apanI buddhi se dekhane para to) bhakSa pratIta hotI hai| yadi sUkSma varSa aura catuSpadoM kI tIna palya hai| sabakI jaghanya sthiti antarmuhUrta dRSTi se koI doSa ho to vaha hamAre indriya jJAna se atIta hai| hai| niSkarSa yaha hai ki haDDA hIMga jo katthe jaise raMga vAlI hai, uparokta pramANa se yaha spaSTa hotA hai ki uttama bhogabhUmi meM vaha abhakSa hai aura cUrA hIMga jo hare raMga vAlI hai, use bhakSa mAnanA pAye jAne vAle hAthI Adi pazuoM kI Ayu tIna palya aura caahie| pakSiyoM kI Ayu 72000 varSa mAnanI caahie| kinhIM vidvAnoM ke noTa - isa saMbaMdha meM koI aura vizeSa bAta ho to pAThakagaNa mukha se aisA sunA jAtA hai ki uttama bhogabhUmi ke sabhI tiryaMcoM kI mujhe likhane kA kaSTa kreN| Ayu tIna palya hotI hai parantu vaha kathana Agama sammata pratIta nahIM jijJAsA - bhogabhUmi meM jalacara jIva to pAye nahIM jAte | hotaa| uparokta rAjavArtika ke kathanAnusAra pakSiyoM kI Ayu 72000 kevala thalacara va nabhacara jIva pAe jAte haiN| to ina thalacara va | varSa se adhika nahIM hotii| zlokavArtika ke mahAna TIkAkAra paM. nabhacara jIvoM kI utkRSTa Ayu kitanI mAnanI cAhie? mANikacaMda jI koMdeya ne zlokavArtika paMcama khaNDa, pRSTha 395 samAdhAna- zrImUlAcAra gAthA 1113 meM isa prakAra kahA para likhA hai "pakSiyoM kI utkRSTa Ayu 72000 varSa hai, bhogabhUmi meM pAye jA rahe pakSiyoM meM yaha Ayu saMbhavatI hai|" ataH uttama pakkhINaM ukkassaM vAsasahassA bisattarI hoti| bhogabhUmi ke catuSpada pazuoM kI Ayu tIna palya aura pakSiyoM kI ' egA yapuvakoDI asaNNINaMtaha ykmmbhuumiinnN||1113|| Ayu 72000 varSa mAnanA ucita hai| artha- pakSiyoM kI utkRSTa Ayu bahattara hajAra varSa hai tathA jijJAsA - kevalI bhagavAn ke nau bheda kisa prakAra haiM, asaMjJI jIva aura karmabhUmi jIvoM kI utkRSTa Ayu eka koTipUrva | samajhAiye? varSa hai| 1113 // samAdhAna - Agama meM kevalI bhagavAn ke nau bheda isa zrI tiloyapaNNatti adhikAra-5, gAthA 285 meM isa prakAra | prakAra kahe haiMkahA hai 1. pA~ca kalyANaka vAle tIrthaMkara bAhattari bAdAlaM vAsa-sahassANi pkkhi-urgaannN| 2. tIna kalyANaka vAle tIrthaMkara avasesA-tiriyANaM, ukkassaM puvv-koddiio||285| 3. do kalyANa vAle tIrthaMkara artha- pakSiyoM kI Ayu bahattara hajAra varSa aura sarpo kI / 4. antaH kRta kevalI -agasta 2003 jinabhASita 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. upasarga kevalI bhojana karatA hai to doSa kA bhAgI hotA hai| 6. samudghAta kevalI vyAkhyA - sAdhu ke hAtha meM par3A huA Agama se aviruddha 7. mUka kevalI yogya AhAra (bhojana kA grAsa) kisI dUsare ko dene ke yogya nahIM 8. sAmAnya kevalo hotaa| yadi vaha sAdhu apanI ruci tathA pasanda na hone ke kAraNa 9. ayoga kevalI use svayaM na khAkara kisI ko detA hai yA kisI anya ko khAne ke jijJAsA - kyA mithyAdRSTi jIva saudharma svarga kI utkRSTa nimitta kahIM rakha detA hai to usa sAdhu ko phira aura bhojana nahIM Ayu prApta kara sakatA hai? karanA cAhie, yadi vaha dUsarA bhojana karatA hai to doSa kA bhAgI samAdhAna - uparokta prazna ke samAdhAna meM zrI dhavalA hotA hai sambhavataH 'yathAlabdha' zuddha bhojana na lene Adi kA use pustaka-4 meM kahA hai ki saudharma kalpa meM utpanna hone vAle mithyAdRSTi | doSa lagatA hai| jIva, utkRSTa Ayu DhAI sAgara prApta nahIM kara skte| pramANa isa (vyAkhyAkAra-paM. jugalakizora jI mukhtAra "yugavIra") prakAra haiM jijJAsA- tiryaMcoM meM kitane saMsthAna pAye jAte haiM ? kyA ___ "micchAdiTTI jadi suha mahaMtaM kredi| to palidovamassa koI tiryaMca samacaturastra saMsthAna vAle bhI ho sakate haiN| asaMkhejjadibhAgeNabbhadhiyavesAgarovamANi kredi| sohamme samAdhAna - uparokta viSaya para zrImUlAcAra gAthA 1091 upajjamANamicchAdiTThINaM edamhAdo ahiyAuTThavaNe sattIe abhaavaa| kI TIkA meM isa prakAra kahA hai..... aMtomuhuttUNaDDAijjasAgarovamesu uppaNNasammAdiTThissa haritatrasAH pratyekasAdhAraNavAdarasUkSma vanaspati dvIndriya so hammaNivAsissa miccha tagamaNe saMbhavAbhAvo..... trIndriya caturindrayAH, bhavaNAdisahassAraMtadevesu micchAiTThissa duvihAuTThidiparuvaNNA NegasaMThANA-anekasaMsthAnA naikamanekamaneka saMsthAnaM yeSAM haannubvttiido|" te'nekasaMsthAnA aneka huMDasaMsthAnavikalpA anekazarIrAkArAH / artha - mithyAdRSTi jIva yadi acchI taraha khUba bar3I bhI artha - pratyeka, sAdhAraNa, vAdara, sUkSma vanaspati, dvindriya, sthiti kare, to palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga se abhyadhika do trIndriya, caturindraya jIva ke zarIra kA AkAra eka prakAra kA nahIM sAgaropama karatA hai, kyoMki saudharma kalpa meM utpanna hone vAle hai, aneka AkAra rUpa hai arthAt ye saba aneka bheda rUpa huNDaka mithyAdRSTi jIvoM ke isa utkRSTa sthiti se adhika Ayu kI sthiti saMsthAna vAle haiN| pacendriya tiryaMcoM ke bAre meM gAthA naM. 1092 meM sthApana karane kI zakti kA abhAva hai| ..... antarmuhUrta kama DhAI kahA hai ki paMcendriya tiryaMca chahoM saMsthAna vAle hote haiN| sAgaropama kI sthiti vAle devoM meM utpanna hue saudharma nivAsI zrI siddhAMtasAgara dIpaka meM bhI isa prakAra kahA haisamyagdRSTi deva ke mithyAtva meM jAne kI sambhAvanA kA abhAva hai| manuSyANAM ca paJcAkSatira zvAM santi tAni SaT / ...... anyathA bhavanavAsiyoM se lekara sahastrAra taka ke devoM meM devAnAmAdisaMsthAna nArakANAM hi hunnddkm|| 116 / / mithyAdRSTi jIvoM ke do prakAra kI Ayu sthiti kI prarUpaNA ho dvitrituryendriyANAM ca sarveSAM haritAGginAm / nahIM sakatI thii| anekAkArasaMsthAnaM huNDAkhyaM syAd viruupkm||117 // jijJAsA - vartamAna meM kucha munirAja apane hAtha meM Ae artha- manuSyoM aura paMcendriya tiryaMcoM ke chahoM saMsthAna hote kisI miSThAna ko, kisI apane bhakta ke lie prasAda rUpa meM dene haiN| devoM ke samacaturastra evaM nArakiyoM ke huNDaka saMsthAna hI hote lage haiN| kyA unakA isa taraha denA Agama sammata hai? haiM / / 116 // dvindriya, trIndriya aura caturindriya jIvoM ke tathA sampUrNa samAdhAna - zrI yogasAra prAbhRta (jJAnapITha prakAzana, pRSTha vanaspatikAyika jIvoM ke vividha AkAroM ko lie hue virUpa 183) meM AcArya amitagati mahArAja ne isa prakAra kahA hai- | AkAra vAlA huNDaka saMsthAna hotA hai / 117 / / piNDaH pANi-gato'nyasmai dAtuM yogyo na yujyte| uparokta pramANoM ke anusAra ekendriya aura vikalendriya dIyate cenna bhoktvyaM bhuGkte ced dossbhaagytiH||64|| | tiryaMcoM ke aneka AkAra vAlA huNDaka saMsthAna evaM paMcendriya artha- sAdhu ke hAtha meM par3A huA AhAra dUsare ko dene ke | tiryaMcoM meM chahoM saMsthAna pAe jAte haiN| yogya nahIM hotA (aura isalie nahIM diyA jAtA) yadi diyA jAtA hai to sAdhu ko phira bhojana nahIM lenA cAhie, yadi vaha sAdhu anya | 1/205, prophesara kaoNlonI, AgarA-282 002 24 agasta 2003 jinabhASita - Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMgAnera kA saca nirmala kAsalIvAla, jayapura pichale kaI mAha se zrI digambara jaina atizaya kSetra maMdira | kAphI kAma huA hai para yaha nahIM lagatA ki prAcInatA kA koI saMghIjI ke bAre meM aneka patra-patrikAoM meM nikale lekhoM ke vinAza yahA~ huA ho'| kAraNa samAja bhramita huii| vAstava meM saca kyA hai ? use prakAzita ukta hastalikhita TippaNI kramAMka 2 para saMlagna hai| isI taraha zrImatI bhAvanA devarAja cikhaliyA, kendriya nahIM kiyA gyaa| aise kucha vyakti haiM jo samAja ke vikAsa meM bAdhaka bana gaye aura samAja ko bAMTane para tula gye| saMghIjI maMdira rAjyamaMtrI, saMskRti evaM paryaTana vibhAga ne bhI jIrNoddhAra ke kArya ke jIrNoddhAra aura saMvarddhana ko purAtatva se cher3achAr3a karanA batA rahe ko dekhakara kahA ki - 'purAtatva ko dekhakara / dhyAna meM rakhakara haiM, jo asatya hai| purAtatva evaM saMgrahAlaya vibhAga rAjasthAna, jayapura hI jIrNoddhAra kArya kiyA jA rahA hai, ina nirmANa kAryoM se purAtatva ke nidezaka ne kameTI dvArA jIrNoddhAra kI sahamati mAMge jAne para kI hAni nahIM huI hai| prAcIna zikhara yathAsthiti meM hai'| ukta hastalikhita TippaNI kramAMka 3 para saMlagna hai| patra kramAMka 882 dinAMka 24 janavarI 2001 ko likhita patra meM isa sandarbha meM virodha ke svara ko purAtatva kI riporTa spaSTa sahamati jIrNoddhAra kI dii| dekhanA cAhiye riporTa meM maMdira ke jIrNoddhAra kI prazaMsA kI gaI hai| sahamati patra kramAMka 882/24.1.20011 para saMlagna hai kameTI ne apane samayAnukUla jaba kArya prArambha kiyA to aise kucha bindu hai jisase samAja satya kyA hai ? asatya kyA hai ? kucha prabuddha logoM ne patra - patrikAoM meM purAtatva kA vinAza ho parakha sakatI hai aura durvicAra phailAne vAle virodha svara kI asatyatA rahA hai aisA batAkara kArya ko rUkavAnA caahaa| yaha jo maMdira samajha sakatI hai| sAMgAnera vAle bAbA ke nAma se prasiddha hai jisameM virAjamAna zrI 1. purAtatva vibhAga kI jAMca riporTa jo kI jilAdhIza AdinAtha bhagavAn kI pratimA caturthakAlIna sAtizaya camatkArI mahodaya ko bhejI gaI thI jisameM spaSTa likhA huA hai ki yaha maMdira hai, Aja taka kaI rAjAoM ne isake vidhvaMza kI socI para ve apane | purAtatva evaM saMgrahAlaya vibhAga dvArA saMrakSita smAraka nahIM hai| zastra DAlakara bAbA se kSamAyAcanA kara maMdira kA saMrakSaNa kiyA ataH yaha maMdira digambara jaina samAja kA nijI maMdira hai isake aura saMvarddhana bhI kiyaa| jaba Aja punaH jIrNoddhAra kI bAta calI vikAsa kAryoM meM sarakAra dakhala kare yaha vidhi sammata nahIM hai| ukta jAMca riporTa kramAMka 4 para saMlagna hai| to usakA virodha kyoM ? kyA vAstava meM jIrNoddhAra karanA purAtatva 2. virodha kisa bAta kA, jIrNoddhAra kA yA purAtatva kaa| se cher3achAr3a karanA hai? isakA uttara Age diyA jAyegA abhI to virodha karane vAloM ko socanA cAhiye ki unakI isa nAsamajhAI maMdira kI bhavyatA aura atizayatA kI bAta cala rahI hai| yahA~ kI se samAja badanAma huI hai| pratimAoM ke darzana karane mAtra se hI Atma santuSTi milatI hai, | 3. purAtatva evaM saMgrahAlaya vibhAga ke dakhala kI yahA~ jarA caturthakAlIna pratimAoM kA darzana karane se hI hamAre aneka saMtApa | bhI guMjAIza nahIM hai phira bhI purAtatva vibhAga ke takanIkI miTa rahe haiM aura lagatA hai ki Aja sAkSAta jinendradeva ke darzana adhikAriyoM ne yahA~ ke jIrNoddhAra kArya kA avalokana kara apane kiye haiN| isa sAtizaya maMdira ke darzana cAritra cakravartI AcArya patra kramAMka pu.saM. / taka / 2000/1235 dinAMka 31.1.2001 ke zAntisAgara jI mahArAja, AcArya dezabhUSaNajI mahArAja, AcArya dvArA jIrNoddhAra kArya ko ucita tthhraayaa| vIrasAgarajI mahArAja, AcAryazrI vidyAsAgarajI mahArAja Adi ukta jAMca riporTa kramAMka 5 para saMlagna hai| aneka saMtoM ne, vidvAnoM ne, vaijJAnikoM ne kiye aura guNa gAye haiN| 4. jIrNoddhAra kI AvazyakatA kyoM huI - cUMki maMdira zrI milApacandajI jaina 'lokAyukta' rAjasthAna sarakAra | kAphI prAcIna hai, jisakI ghumaTiyA~ cUne Adi se banI huI haiN| Apane bhI sAMgAnera saMghIjI maMdira ke darzana kara kahA ki 'mUlanAyaka | barasAta ke dinoM meM ina jIrNazIrNa ghumaTiyoM se risa-risa kara pAnI bhagavAn AdinAtha kI pratimA ke darzana kara mujhe bar3I zAMti milI, | pratimAoM ke Upara girane lagA aura divAroM para sIlana A gaI. maMdira kI prAcInatA bhI hRdaya ko prabhAvita karane vAlI hai| maMdira meM | Adi aneka kAraNoM se maMdira ke jIrNoddhAra kI atiAvazyakatA -agasta 2003 jinabhASita 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kii| aba sthiti sAmAnya hai, samAja ne bhI pahacAna kara lI ki satya 5. yahA~ jo nirmANa kArya huA hai vaha prAcIna zailI kA | kyA hai ? asatya kyA hai? anusaraNa karake huA hai jisase maMdira kI bhavyatA meM cAra cAMda lage haiM, isase darzanArthiyoM kI saMkhyA bar3hI hai| zrI nirmala kAsalIvAla, 6. virodha svara jarA soce yadi kisI aise smAraka jo mAnada maMtrI, prabandha kAriNI kameTI, ati prAcIna hai, unakA jIrNoddhAra na kiyA jAye to usakA astitva zrI digambara jaina atizaya kSetra maMdira saMghIjI, sAMgAnera kaba taka? jIrNoddhAra se saMskRti aura sabhyatA kI rakSA huI hai, jaina maMdira roDa, sAMgAnera (jayapura) varanA samaya ke bahAva meM yaha maMdira bhI guma ho jaataa| viSaya - zrI digambara jaina maMdira saMghIjI, sAMgAnera zikhara 7. purAtatva vibhAga ke adhikAriyoM ne bhI yahA~ ke kAryoM | jIrNoddhAra/marammata kI anumati / kA avalokana kiyA to unhoMne mukta kaMTha se jIrNoddhAra kI prazaMsA prasaMga -ApakA patrAMka je.esa.esa. /2427 dinAMka 1.1.2001 8. phira kina kAraNoM se virodha svara 'jIrNoddhAra ko virAsata mahodaya, se cher3achAr3a' kaha rahA hai? IrSyAvaza kyA ? uparokta prasaMgokta patra ke sandarbha meM zrI digambara jana saMghIjI 9. vibhinna patra-patrikAoM meM jo lekha Aye vaha apUrNa | maMdira meM jIrNoddhAra / saMrakSaNa /marammata kArya purAtatva zailI /mUla jAnakArI aura rAjanIti pahuMca, prabhAva ke kAraNa anargala Aye svarUpa ko banAye rakhate hue karAye jAne meM vibhAga ko koI jisase samAja bhramita huI hai, badanAma huI hai| Apatti nahIM hai| 10. jaba virodha kA svara mukharita huA nisaMdeha jIrNoddhAra AvazyakatAnusAra Apa maNDalIya adhIkSaka, purAtatva evaM meM rUkAvaTa aaii| lekina prazAsana, purAtatva, jAMcadala Adi ne | saMgrahAlaya vibhAga, jayapura vRta, jayapura se rAya prApta kara sakate haiN| jIrNoddhAra ko kataI galata nahIM tthhraayaa| kAryAlaya nidezaka purAtatva bhavadIya evaM saMgrahAlaya vibhAga ke patra kramAMka 6228 dinAMka 26.4.2003 hastAkSara ke dvArA jIrNoddhAra kI likhita sahamati dii| nidezaka ukta patra kramAMka 6 para saMlagna hai| 11. kisI ne saca hI kahA hai ki krAnti ke binA parivartana sAMgAnera saMghIjI ke maMdira ke darzanoM kA mujhe Aja saubhAgya nahIM, ata: virodha svara se jIrNoddhAra ko bala hI milA hai| prApta huaa| mUlanAyaka bhagavAn AdinAtha kI pratimA ke darzana yaha virodhI svara eka aparAdhika kisma ke evaM ajaina | karake mujhe bar3I zAMti milii| maMdira kI prAcInatA bhI hRdaya ko vyakti gulAbacanda zarmA se, jo ki pulisa upanirIkSaka pada se | prabhAvita karane vAlI hai| maMdira meM kAphI kAma huA hai, mujhe yaha Disamisa aura apanI aparAdhika pravRttiyoM ke liye mazahUra hai, | nahIM jJAta hotA ki prAcInatA kA koI vinAza yA vidhvaMsa huA hai| aise vyakti se sahayoga lekara tathA gaira paMjIkRta saMsthA zivA jana | yahA~ para darzanArthiyoM kI saMkhyA nirantara bar3hatI rahI hai| vyavasthA samasyA nivAraNa samiti ke mAdhyama se nyAyAlaya meM jIrNoddhAra ke | bhI acchI hai / darzanoM kA lAbha pAkara jIvana meM sabhI ko sukha va virodha meM janahita yAcikA lagAkara vighna DAlane kA kuprayAsa zAMti milatI hai| jIvana saphala hotA hai| kiyA hai| jo ki isa alpasaMkhyaka jaina samAja ke liye bahuta hI hastAkSara lokAyukta rAjasthAna gambhIra aura socanIya viSaya hai ki isake AgAmI pariNAma kitane bhayAnaka ho sakate haiN| Aja dinAMka 4.6.2003 ko zrI digambara jaina atizaya hamArA virodha svara karane vAloM se koI dveSa nahIM hai|| kSetra maMdira saMghIjI sAMgAnera meM virAjita pratimA ke darzana kara unakI mahatvakAMkSA kI ApUrti na hone para ye svara udghoSita huA | Atma zAMti milI / bhagavAn AdinAtha ke darzana kara abhibhRta huI isase samAja ko asahanIya hAni uThAnI par3I, samAja bhramita huii| | huuN| aura isa avasara para darzana kara yahI kAmanA karatI hU~ ki vizva 26 agasta 2003 jinabhASita Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM zAMti ho| yahA~ para hue jIrNoddhAra ke kArya ko bhI dekhA jo ki purAtatva ko dhyAna meM rakhakara kiyA jA rahA hai| ina nirmANa kAryoM se purAtatva kI hAni nahIM huI hai| prAcIna zikhara yathA sthiti meM hai, purAtatva vibhAga kI riporTa ko bhI dekhA usa riporTa meM bhI maMdira ke jIrNoddhAra kI prazaMsA kI gaI hai| hama bhI isa jIrNoddhAra kI prazaMsA karate haiM purAtatva saMrakSaNa ke liye jo kArya maMdira samiti ke dvArA karavAye jA rahe haiM isakA vAstava meM jIvanta svarUpa dekhanA ho to sAMgAnera digambara jaina maMdira saMghIjI meM dekhA jA sakatA hai / yahA~ mukhya mUrti AdinAtha bhagavAn kI purA mahattva kI hai| aura lagabhaga 4000 varSa se bhI pUrva kI batAI gaI hai aisA mujhe bhI pratIta hotA hai| prabandhakAriNI ke padAdhikAriyoM ko mauke para batalA diyA gayA hai ki devAlaya ke jIrNoddhAra meM devAlaya ke mUla svarUpa meM kisI prakAra parivartana nahIM kiyA jAve tathA jo kArya maMdira ke mUla bhAga se saMbaMdhita ho usake bAre meM purAtatva vibhAga se rAya prApta kI jAve, jisake bAre meM prabaMdhakAriNI ke sadasya sahamata haiN| hastAkSara zrImatI bhAvanA cikhalIyA kendrIya rAjyamaMtrI saMskRti evam paryaTana tathA saMsadIya kArya bhArata sarakAra, naI dillI kRpayA vastusthiti avalokanArtha evaM agrima kAryavAhI hetu prastuta hai| - zrI nirmala kAsalIvAla, mAnada maMtrI, prabandhakAriNI kameTI, zrI digambara jaina atizaya kSetra maMdira saMbhIjI, sAMgAnera viSaya zrI digambara jaina maMdira saMghIjI, sAMgAnera ke zikhara va anya jIrNoddhAra marammata kI anumati / mahodaya, uparokta viSaya meM adhIkSaka, purAtatva evaM saMgrahAlaya vibhAga, jayapura vrata jayapura ke sujhAvAnusAra Apa nirmANa kArya karA sakate haiN| hastAkSara nidezaka bhavadIya hastAkSara nidezaka maMtrI, zrI digambara jaina atizaya kSetra maMdira saMghIjI, saaNgaaner| viSaya : zrI digambara jaina maMdira saMpIjI, sAMgAnera ke saMrakSaNa kArya baavt| prasaMga : ApakA patra kramAMka 9136 dinAMka 21.06.2003 mahodaya, uparyukta viSayAntargata Apake prasaMgokta patra ke sAtha prastuta pariyojanA ke peja saMkhyA 19 se 22 para prastAvita saMrakSaNa kAryoM kI sahamati isa kAryAlaya ke pUrva patra kramAMka 882 dinAMka 24.01.2001 tathA 1235 dinAMka 31.01.2001 ke krama meM, nimnAMkita zartoM para dI jAtI hai 1. smAraka kA saMrakSaNa kArya prArambha karane se pUrva vartamAna sthiti ke phoTogrAphsa upalabdha karAne hoMge, usake pazcAt hI vyavahArika rUpa meM saMrakSaNa kArya prArambha karAyA jAyegA / 2. smAraka ke saMrakSaNa kArya meM lAI jAne vAlI sAmagrI smAraka meM mUla prayukta nirmANa sAmagrI ke anurUpa hI kAma meM lI jaavegii| 3. smAraka ke mUla svarUpa ke sthApatya ke anurUpa saMrakSaNa kArya karAnA hogaa| 4. ukta kArya vibhAga kI takanIkI samiti ke adhikAriyoM kI dekharekha meM / nirdezAnusAra karAnA hogA aura kAryoM kI guNavattA saMtoSaprada nahIM hone yA nirmANa sAmagrI sahI nahIM hone para vibhAgIya pratinidhi dvArA kabhI bhI kArya rUkavAyA jA skegaa| 5. karAye jAne vAle saMrakSaNa kAryoM kA samasta vyaya pranyAsa ko vahana karanA hogaa| uparyukta sahamati mAnanIya maMtrI, kalA, saMskRti evaM purAtattva kI anumati AI.DI. saMkhyA 219/ema./e. eNDa sI./ 03 dinAMka 26.06.2003 ke anusaraNa meM jArI kI jAtI hai| hastAkSara nidezaka rAjasthAna sarakAra purAtatva evaM saMgrahAlaya vibhAga, jayapura * agasta 2003 jinabhASita 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nidezaka, gumaTiyoM se UMcAI meM adhika hai| sAre maMdira meM jahA~-jahA~ bhI nayA purAtatva evaM saMgrahAlaya vibhAga, nirmANa karAyA huA hai usameM lAla patthara kA hai usako pake raMga se rAjasthAna, jypur| potA huA hai| viSaya : zrI digambara jaina maMdira saMghIjI sAMgAnera zikhara ukta sthiti vibhAga se rAya lene se pahale kI hai| aba Age va anya ke jIrNoddhAra / marammata kI anumti| karAye jAne vAle kAryoM meM maMdira TrasTa se kArya karAne ke sujhAva mahodaya, nimna prakAra haiM, jinakA mauke para vicAra-vimarza kiyA gayAzrI digambara jaina atizaya kSetra maMdira zrI saMghIjI sAMgAnera 1. TrasTa dvArA cauka meM pattharoM ko (koTAsTona) haTAkara vibhAgIya rAya se pUrva nirmANa kI sthiti isa prakAra hai :- nayA AMgana karAne kI icchA jAhira kI hai| ataH unheM aDaMgA maMdira para pravezadvAra ke jagatI bhAga para se Upara taka AdinAtha | mArbala ke patthara pUrva paramparAnusAra kama se kama tIna iMca (cAra ke jIvana citraNa lAla patthara meM utkIrNa nayA karAyA jAkara pleTe | aMgula) moTAI meM vibhinna sAIjoM meM purAne tarIke se lagavAne ke maya lekha paTTikAe~ (devanAgarI lipi) meM sImeMTa se cipakAkara lie sujhAva diyA gayA hai| jisa para unhoMne sahamati prakaTa kI hai| nirmANa kiyA gayA hai| yaha kArya pravezadvAra ke bAI tarapha karavA | isa kArya se maMdira ke purAne kArya ke svarUpa se mela banA rhegaa| rakhA hai dUsarI tarapha kI dIvAra ko bhI isa kArya ke lie taiyAra 2. sabhI patthara jo lAla haiM unakA lAla raMga va saphedI kiyA jA rahA hai| maMdira ke pravezadvAra para aDaMgA patthara (| haTAyA jAkara mUla svarUpa banAyA jAye / mUla svarUpa hetu sahamati mArbala) se utkIrNa caukhaTa dvArA banA huA hai jo purAnA yathAvata | prakaTa kI gii| hai| andara cauka meM praveza karane para bAIM tarapha sIr3hiyA~ lAla patthara 3. maMdira ke andara ke mArga meM kAle patthara vAle bhAgoM para ke kaTahare kI kaTiMga ke sAtha naI banAkara Upara jAne kA rAstA | pUrvAnusAra ArAizI kArya karAyA jAnA pUrvAnusAra kI sahamati banAyA gayA hai| prakaTa kI gaI hai| isase mUlasvarUpa yathAvata rhegaa| devakulikAoM ___dAhinI tarapha eka grenAiTa lagAkara glAsa phiTa karake | meM banI cipsa saphedI sImenTa haTA dI jaayegii| kAunTara banAyA gayA hai| cauka meM jaina pratimAe~ (caubIsI) vibhinna | 4. mukhya parisara kA bar3A kivAr3a va maMdira ke sabhI kivAr3a tAkoM meM elyUmIniyama dhAtu ke phremoM meM kAMca ke glAsayukta kivADa lakar3I-pItala ke kAma ke (mugalI jor3iyoM) meM banavAyA jAya lagAye hue haiN| cauka meM AMgana meM koTA sTona lagA huA hai| maMdira | tathA vartamAna elyUmIniyama kA jyAdA bar3hAvA nahIM deNge| cUMki ke mukhya bhAga cauka ke bIca meM maMdira kA mUla DhAMcA hai| pUrvAnusAra | elyUmIniyama dhAtu pUjA meM varjita hai| isa para sahamati prakaTa kI maujUda hai, jo aDaMgA mArbala se kalAtmaka DhaMga se banA huA hai gii| lekina isake cAroM tarapha ke barAmade saleTI patthara rAjagar3ha (bAr3A | mUla maMdira ke purAne ATha zikhara haiN| unake bIca-bIca meM bar3akola) khAna kA hai jisameM deva kulikAoM kI tAkeM barAmade 2 gumaTI haTAkara naye 12 zikhara aura pUrva zikharoM ke anurUpa ke khambhe Adi samasta bhAga isa patthara kA banA huA hai| barAmade banAyeMge jisakA eka namUnA (zrI haraphUlasiMha va zrI paMkaja dhIrendra meM lAla patthara ke naye toraNa banAye gaye haiN| pIche ke bhAga meM tAkoM | kI riporTa meM varNita ucita hai) kA nirmANa karAyA jaayegaa| sahamati ko baMda kara jaina pratimAe~ virAjamAna kara cipsa Adi kI huI hai| prakaTa kI gaI hai| ata: kArya mauke para cAlU rakhane kI va kArya maMdira kI dvitIya maMjila chata para lAla patthara se naye barAmade | karAne ke sujhAva prastuta haiN| banAkara unameM jaina pratimAe~ saMgamaramara kI elyUmIniyama ke glAsa / ukta kAryoM ke sambandha meM samaya-samaya para AvazyakatAnusAra phiTeDa daravAjoM ke aMdara rakhI gaI hai| AMgana meM prathama cauka ke | maMdira TrasTa ko nimnahastAkSarakartA kI rAya upalabdha karAne kA kaha barAmade nirmANa meM aDaMgA mArbala kI pharza banAI gaI hai| mUla maMdira | diyA gayA hai| kI chata para cAroM konoM para cAra va cAra anya zikhara baMda bane hue sUcanArtha evaM Avazyaka kAryavAhI hetu prastuta hai| haiM, jo kAle patthara ke bane hue haiN| unakA arAizI kAma kharAba ho bhavadIya gayA hai| ina zikharoM ke bIca choTI-choTI cUne patthara kI zikhara hastAkSara namUne bAda meM bane hue haiN| inameM se eka gumaTI bAIM tarapha purAne adhIkSaka, zikharoM se mela khAtI huI namUne bataura banAI huI hai| jo cUne vAlI purAtatva evaM saMgrahAlaya vibhAga, jayapura vRtta, jayapura 28 agasta 2003 jinabhASita - Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcAra jaba / pahu~ca kara maiM apanA saubhAgya manAtA huuN| unakI bhautika-deha se aneka mArgadarzana mila rahe haiM, Atmatatva ke ujAsa se to sIdhI, pa.pU. AcArya ziromaNi vidyAsAgara mahArAja kA | mokSa mArga kI, dizA mila skegii| unake pUjanIya guru AcArya 36 vA~ dIkSA-divasa vidyAsAgara jI kA Aja 36 vA~ dIkSA-divasa-samAroha ke avasara jaMgala vAle bAbA ke nAma se sampUrNa deza meM prakhyAta pU. | para mujhe bhI AmaMtrita kiyA gayA, ataH upasthita munizreSTha zrI cinmayasAgarajI mahArAja ne bar3e phuhAre ke samIpa bhAratabhUSaNa jaina vizAla dharma sabhA ko sambodhita karate hue batalAyA ki sampUrNa a.bhA. zAkAhAra krAMti pariSada vizva meM bhArata ko dharma pradhAna pramukha rASTra mAnA jAtA hai, yahA~ bar3e-- 293, sarala kaoNlonI, gar3hAphATaka, jabalapura bar3e saMta aura sAhityakAra hue haiN| munivara ne prAtaH smaraNIya zrI zrI a.bhA.di. jaina vidvatpariSad kI kAryakAriNI tulasI dAsa jI kI do paMktiyAM sunAte hue kahA- 'sukha, dArA aura lakSmI pApI ke bhI hoy| saMta-samAgama, harikathA tulasI durlabha baiThaka sampanna doy|' saMta samAgama isaliye mahatvapUrNa hai ki saMta satya ko nahIM | burhaanpur| zrI akhila bhAratavarSIya digambara jaina vidvatpariSad chor3atA aura satya ke binA koI saMta nahIM kahalA sktaa| Apa | kI kAryakAriNI kI baiThaka zrI di. jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, sabhI ne saMta ziromaNi AcArya vidyAsAgara jI ke darzana kiye haiM, | sAMgAnera (jayapura), rAjasthAna meM di. 25 ko zrImAn DaoN. phUlacanda parantu satya yaha hai ki Apa unake vAstavika darzana nahIM kara pAye | jaina premI (vArANasI) kI adhyakSatA meM sampanna huii| baiThaka meM vitta haiM, yadi kiye hote to Apa bhI unakI taraha ho lie hote| maiMne kiye varSa 2003-04 ke liye naye bajaTa kA nirdhAraNa evaM vigata varSa ke haiM. ata: maiM unake patha para cala rahA hU~, Apane kiye hote to Apa Aya-vyaya kA vivaraNa prastuta kiyA gayA hai| baiThaka meM anekAnta bhI isa patha para dikha rahe hote| manISI DaoN. ramezacaMda jaina, DaoN. zItalacanda jaina, DaoN. nemicanda jaina, saMsArI-AdamI makAna dekhane kI taraha saMtoM ko dekhane DaoN. jayakumAra jaina, DaoN. vimalA jaina, DaoN. supArzvakumAra jaina, DaoN. lagA hai vaha raMga, rUpa, kada para bhara dhyAna detA hai, saMta ke aMtara meM urmilA jaina, paM. arUNakumAra jaina, DaoN. azoka kumAra jaina, premacanda samAye hue sUrya ko dekhane kA prayAsa nahIM krtaa| Aja rASTra saMta pR. AcArya zrI ke isa dIkSA-divasa-samAroha para Apa saba jana jaina, DaoN. vijayakumAra jaina, DaoN. sanatakumAra jaina, paM. kailAzacaMda saMtoM ke aMtaraMga ke sUrya kA darzana karane kA prayAsa kareM aura unake malaiyA, zrImatI indrA jaina Adi vidvAnoM evaM viduSiyoM ne bhAga lekara darzana ko lekara jIvana-yAtrA para cleN| samAja evaM dharma viSayaka sArthaka vicAra-vimarza meM bhAga liyaa| muni cinmaya sAgara se pUrva muni zrI pAvana sAgara jI mahArAja baiThaka ke uparAnta vidvatpariSad ke vidvAnoM ne zrI di. jaina ne kahA ki pUjya zrI ko dIkSA grahaNa kiye 35 varSa pUrNa ho gaye, vaha | maMdira saMghIjI meM virAjamAna parama jinadharma prabhAvaka, tIrthodhdAraka. zabda 'dIkSA' unheM adhyAtma kI ora le gyaa| isa zabda meM pAMca purAtatvIya virAsata ke parama saMrakSaka, munipuMgava zrI sudhAsAgara jI akSara aura mAtrAe~ gumphita haiM jo aneka loga nahIM jAnate, ye pAMcoM mahArAja, pU. kSu. zrI gambhIrasAgara jI mahArAja, pR. kSu. zrI dhairyasAgara paMca parameSThI ke dyotaka haiN| dIkSA ko dhAraNa kara AtmA meM ramaNa jI mahArAja ke darzana kara unase AzIrvAda prApta kiyaa| isa avasara karanA hI usakI sArthakatA hai| isalie 'dIkSA' prApta vyakti hI | para bra. saMjaya bhaiyA evaM bra. jineza bhaiyA bhI upasthita the| vidvatpariSada sAdhu kahalAtA hai| ise krodha, mAyA, mAna, lobha Adi vikArI tatvoM ke vidvAnoM ke sAtha eka sAkSAtkAra meM munipuMgava zrI sudhAsAgara jI kA tyAga kara, tapazcaryA dhAraNa karanI hotI hai| baMdelakhaNDa kA mahArAja ne kahA ki jinadharma, jinAgama evaM jina caityoM ke saMrakSaNa saubhAgya hai ki pU. AcArya zrI ne apane saMgha ko yahA~ hI vizAla hetu vidvAnoM ko samAja kA mArgadarzana karanA caahie| unhoMne jaina rUpa diyA thaa| dIkSA ke kSaNa hara saMta ko jIvana bhara, hara samaya, yAda maMdiroM meM banda hotI jA rahI zAstra svAdhyAya/vacanikA kI paramparA rahate haiM phalataH vaha apanI caryA bar3hAtA jAtA hai| samAroha ke mukhya atithi ke rUpa meM AmaMtrita vidvAna-- para cintA vyakta kI aura kahA ki jo vidvAna jisa sthAna para rahate lekhaka evaM variSTha patrakAra zrI suzIla tivArI ne apane udbodhana meM | haiM, unheM vahA~ ke maMdiroM meM pratidina rAtrikAlIna zAstra svAdhyAya kI kahA ki gatavarSa maMDalA ke jaMgaloM meM saMyama aura tapa kI kahAnI paramparA prAraMbha karanA chie| likhane vAle mahAn saMta zrI cinmaya sAgara jI ke vicAra jAnane jaba baiThaka se pUrva digambara jaina vAnaprastha Azrama ke udghATana unake pAsa bhAskara-sampAdaka ke rUpa meM paha~cA, to unakI dainika- ke avasara para munizrI saMgha ke sAnnidhya meM zrI a.bhA.di. jaina caryA se bahuta prabhAvita huA aura unake vAtsalya meM baMdha gyaa| vidvatpariSad ke mukhapatra vidvada-vimarza kA vimocana zrI madanalAla yadyapi bAra-bAra unase milanA na ho sakA kintu Aja unake samIpa / jaina ne kiyaa| -agasta 2003 jinabhASita 2) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (nAgaura) kI bhAvaiziSya DaoN. azoka kumAra jaina puraskRta jainadharma sambandhI kRtiyA~ ma~gavAyeM jaina vizvabhAratI saMsthAna (mAnya vi.vi.), lADanUM (nAgaura) | prAcya vidyA ahiMsA zodha saMsthAna dvArA prakAzita jaina dharma rAja, ke jaina vidyA evaM tulanAtmaka dharma-darzana vibhAgAdhyakSa tathA kI maulika vizeSatAe~ (mUlya 60 rupaye) jalagAlana vidhi aura a.bhA.di. jaina zAstri pariSad ke upAdhyakSa, prakhyAta jaina darzana | usakA vaiziSya (mUlya 12 rupaye), zrAvaka dharma (mUlya 12 rupaye) manISI, zAstrIya pravacanakAra zrImAn DaoN. azoka kumAra jaina ema.e., pAsaNAhacariu eka samIkSAtmaka adhyayana (mUlya 50 rupaye) tathA jainadarzanAcArya,(variSTha sampAdaka-pArzva jyoti) ko zrI syAdvAda jaina parva (mUlya 30 rupaye) Adi kRtiyA~ / samparka sUtra mahAvidyAlaya, vArANasI kI ora se unakI mahattvapUrNa zodhakRti DaoN. surendra kumAra jaina, 'AcArya zrI jJAna sAgara jI mahArAja kA dArzanika avadAna' para saciva pArzvajyoti maMca, ela-65. 5101/- rupaye ke puraskAra se muni zrI sudhAsAgara jI mahArAja, kSu. nyU indirA nagara, e, burahAnapura (ma.pra.) zrI gambhIra sAgara jI mahArAja, kSu. zrI dhairyasAgara jI mahArAja, bra. saMjaya bhaiyA, zrI a.bhA.di. jaina vidvatpariSad kAryakAriNI samiti paMcama Atma-sAdhanA zikSaNa zivira ke vidvAna- sadasyoM evaM mahatI dharmasabhA ke madhya puraskRta kiyA atyanta harSa kA viSaya hai ki dinAMka 30.11.2003 se gyaa| 14.12.2003 taka paramapUjya AcArya 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke AzIrvAda se siddhakSetra zrI sammeda zikharajI ke pAdamUla DaoN. ramezacanda jaina kI kRti kA rAjyapAla dvArA vimocana | meM sthita, prAkRtika chaTA se vibhUSita, parama pUjya kSullaka 105 zrI lalitapura / (u.pra.) meM paramapUjya AcArya zrI virAga sAgara gaNeza prasAda jI varNI kI sAdhanA sthalI udAsIna Azrama, isarI jI mahArAja dvArA pradatta 21 dIkSAoM ke dIkSAmaNDapa meM rAjasthAna bAjAra meM paM. zrI mUlacandajI luhAr3iyA, madanagaMja (kizanagar3ha) ke rAjyapAla mahAmahima zrI nirmala canda jaina ne anekAnta manISI bAla bra. pavana bhaiyA, kamala bhaiyA, bra. paMkajajI, bra. cakrezajI, bra. DaoN. ramezacanda jaina, (pUrva adhyakSa zrI a.bhA.di. jaina vidvatpariSad) ravindrajI Adi ke sAnnidhya meM paMcama Atma-sAdhanA zikSaNa zivira bijanaura (u.pra.) kI prakAzita kRti 'jainadharma kI maulika vizeSatAe~' kA Ayojana hone jA rahA hai| kA vimocana kiyaa| samasta icchuka dharmAnurAgI bhAI bahanoM se anurodha hai ki 15.11.2003 taka Azrama meM likhita Avedana bhejeM tAki AvAsa, vidvatsaMgoSThiyA~ Ayojita kareM bhojana Adi kI samucita vyavasthAeM kI jA skeN| digambara jaina saMtoM ke cAturmAsa kAla meM jainadharma darzana evaM nivedaka sAhitya ke vividha pakSoM para saMgoSThiyA~ evaM pravacana, vidhAna, zikSaNa adhiSThAtA - zrI omaprakAza jaina (revAr3IvAle) zrI pArzvanAtha digambara jaina zAMti niketana udAsIna Azrama zivira Adi Ayojita karane hetu zrI a.bhA.di. jaina vidvatpariSad isarI bAjAra-(giriDIha) jhArakhaMDa-825107 ke maMtrI DaoN. surendra kumAra jaina, ke pate para samparka kareM tAki 'vidvatpariSad' ke vidvAnoM kI sahabhAgitA sunizcita kI jA ske| jaina santa 108 zrI samAdhi sAgarajI mahArAja dvArA cAturmAsa kA samaya dharmaprabhAvanA ke lie vizeSa avasara hotA hai, | anizcita kAlIna nirjala mauna anazana AMdolana jisakA lAbha samAja ko uThAnA caahie| abhI taka bemudata mauna nirjala anazana AMdolana mahArAja pratiSThAcArya prakoSTha kA gaThana jI ne pAMca bAra kie| pAMcavI bAra meM kAphI hada taka saphalatA zrI a.bhA.di. jaina vidvatpariSad ke zatAdhika pratiSThAcArya milii| mahArASTra meM sadA-sadA ke lie rAmanavamI ko katlakhAne, vidvAn vidhi-vidhAna, paMcakalyANaka pratiSThA Adi AyojanoM meM mAMsa brikI baMda kA adhyAdeza muMbaI zAsana ne nikaalaa| mahArASTra atyadhika sakriya, sArthaka bhUmikA kA nirvAha karate A rahe haiN| (apane apane rAjya) tathA saMpUrNa bhArata deza meM punazca gauvaMza samAja ke vyApaka samparka hetu zrI a.bhA.di. jaina vidvatpariSad hatyA, dArUbaMdI Adi kI pUrtI hetu muni zrI dvArA mauna nirjala pratiSThAcArya prakoSTha kA gaThana kiyA jA rahA hai, philahAla isake anazana 31 Agasta 2003 gaNeza caturthI dopahara se karane kI saMyojaka zrI paM. vinodakumAra jaina, pratiSThAcArya, rajabAMsa evaM | saMbhAvanA hai| usake samarthanArtha munizrI ne AvhAna kiyA hai ki sahasaMyojaka paM. pavanakumAra 'dIvAna' murainA banAye gaye haiN| prakoSTha 12/8/2003 rakSA baMdhana se sAmUhika muMDana jana-jAgRti tathA sarakAra hetu apanI sevAeM dene ke icchuka vidvAna apanA nAma, yogyatA, | ko jagAne hetu kreN| vizeSa abhiruci kA kSetra, anubhava Adi ke vivaraNa shit| bra. cAMdamala jaina Avedana patra maMtrI kAryAlaya meM bhijavAyeM / bhAratIya saMskRtI bacAo maMca, jAlanA mahArASTra 30 agasta 2003 jinabhASita Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinamra nivedana (navanirmANAdhIna) bhI hai, jise bhavya svarUpa pradAna karanA hai| hama deza videza ke loga jisa paryaTana sthala ko pasaMda karate hai, | gvArIghATavAsI sakala digambara jaina samAja ke alpa saMkhyaka vaha svarNa bhUmi hai govaa| govA eka aisA rAjya hai, jahA~ sAlabhara nivAsI, jaina samAja, jabalapura se zrI jina maMdira nirmANa ko pUrA paryaTakoM kA AnA-jAnA rahatA hai| karane meM sahayoga hetu guhAra karate haiM / hindU samAja ke bhavya maMdiroM govA ke itihAsa meM jaina dharma ko bahuta bar3A sthAna diyA ke bIca hamArA jina maMdira bhI apanA bhavya svarUpa lie hamAre jaina gayA hai| kadaMba rAjA ke kAryakAla meM jaina dharma ko svarNakAla prApta samAja ko gauravAnvita kare, aisI hamArI abhilASA hai| zrI pisanahArI . huA thA, lekina portugIja ke AkramaNa aura atyAcAra kI vajaha mar3hiyA jI, nandIzvara dIpa jinAlaya evaM dayodaya tIrtha ke pazcAt se govA meM jaina dharma kA hrAsa ho gyaa| zrI jina maMdira darzana gvArIghATa, narmadA taTa kA naukA vihAra evaM govA meM digambara jaina samAja ne saMghaTita hokara nava nirmANa svaccha paryAvaraNa se paripUrNa kSetra kA AnaMda avakAza ke kSaNoM meM digambara jaina maMDala kI sthApanA kI hai| isa maMDala kA mukhya jaina samAja jabalapura ke lie AkarSaNa kA kendra hogaa| hama uddezya govA meM aisA digambara jaina maMdira banAnA hai, jo sabhI gvArIghATa vAsI jaina samAja ke nAgarika gaNa "jabalapura jaina suvidhAoM se paripUrNa ho| rdhamazAlA, vizrAMtIgRha, samAja maMdira, samAja" jaina sAmAjika saMsthAyeM evaM pratiSThita dAnavIra parivAroM tyAgI nivAsa Adi suvidhAe~ upalabdha hoN| ke TrasToM se vinamra nivedana karate haiM ki zrI pArzvanAtha digambara jaina govA Ane vAle jaina dharma ke yAtriyoM ke lie, jaina maMdira | navanirmANAdhIna jinAlaya ke nirmANa meM tana, mana, dhana se bhAva tathA dharmazAlA kI kamI mahasUsa hotI hai| isa kamI ko dUra karane sahita sahayoga, dAna pradAna kara nIMva se zikhara taka kI yAtrA ke kI hamArI koziza hai| parantu isake lie ApakI sahAyatA kI sAkSI bneN| saparka sUtra evaM nivedaka jarUrata hai, maMdira sabhI digambara jaina samAja kA hogaa| govA meM zrI pArzvanAtha digambara jaina rahanevAle digambara jaina samAja kI saMkhyA bahuta kama hai| isalie navanirmANAdhIna jinAlaya samiti, yaha jarUrI hai ki isa dhArmika aura sAmAjika kArya ke liye Apa gvArIghATa, jabalapura apanA yogadAna deN| ApakI jo bhI svIkRti ho, yA Apa isa ke bAre meM sUcanA saMparka karanA cAhate hoM, to kRpayA nIce diye hue pate para saMparka zrI digambara siddhodaya siddhakSetra nemAvara kI dAna rasIda kareM aura svIkRti bheja sakate haiN| buka, rasIda nambara 1501 se 1550 taka kI eka haiNDa bega ke sAtha damoha se kuNDalapura ke bIca meM guma ho gaI hai, jisa kisI sajana navanirmANa digambara jaina maMDala, maDagAMva, govA, TrasTa dvArA ko mile, kRpayA najadIka ke jaina maMdira meM jamA karane kI kRpA zrI bhArata rAmacaMda dozI, ghara naM. 233, mAlabhATa, maDagAMva kreN| pina -403602, athavA ratnAkara baiMka limiTeDa, maDagAMva zAkhA, sUcita kiyA jAtA hai ki rasIda nambara 1505 se 1550 bacata khAte kra.1591 meM jamA kara sakate haiN| taka kI korI rasIdeM TrasTa dvArA kensila kara dI gaI haiM, ukta rasIda Apake dharmapremI zrI bhArata rAmacaMda dozI, phalaTaNa (adhyakSa) ko vaidha nahIM mAnA jaavegaa| zrI vijaya rAmagauDA pATIla, sAMgalI (saciva) / uparokta rasIda nambara kI buka ke dvArA Apase koI dAna - zrI mahAvIra kAppA jagadeva, beDakihAla (khajinadAra) | prApta karane Aye to use dhokhA samajheM, dAna nahIM deveN| ramezacandra kAlA, koSAdhyakSa zrI digambara jaina samAja se eka nivedana zrI digambara jaina revAtaTa siddhodaya siddhakSetra, nemAvara parama pUjya 108 saMta ziromaNi jainAcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke AzIrvAda se gvArIghATa jabalapura meM narmadA ke bAla saMskAra zivira kA Ayojana suramya taTa ke samIpa 50-60 varSa pUrva ke zrI pArzvanAtha digambara zrI maksI pArzvanAtha - digambara jaina pArzvanAtha gurukula meM jaina maMdira ke navanirmANAdhIna jIrNoddhAra jinAlaya kA nirmANa dinAMka 26.7.03 se dinAMka 2.8.03 taka zrI kundakunda pravacana kArya vigata Der3ha varSa se cala rahA hai| pravacana haoNla, vedI haoNla prasAraNa saMsthAna ujjaina dvArA 7 divasIya bAla saMskAra zivira kA nirmANa ke pazcAt zrI jina maMdira "gumbaja zikhara" nirmANa kI Ayojana kiyA gyaa| bATa joha rahA hai| isa nirmANa kArya ko jabalapura ke jaina samAja dineza jaina adhiSThAtA ko saMkalpita hokara pUrNa karanA hai| Aja jabalapura meM 38 jinAlaya zrI pArzvanAtha digambara jaina gurukula, maksI haiM, unameM gvArIghATa kA zrI pArzvanAtha digambara jaina jinAlaya | -agasta 2003 jinabhASita 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 32 varSAyoga : cAturmAsa 2003 sAhityamanISI jJAnavAridhi digambara jainAcArya pravara zrI 108 jJAnasAgara jI mahArAja ke dvArA dIkSitazikSita jaina zramaNa paramparA ke Adarza santaziromaNi jainAcArya zrI vidyAsAgarajI mahArAja tathA unake dvArA dIkSita ziSyoM kA vIra nirvANa saMvat 2529 vikrama saMvat 2060, san 2003 kA varSAyoga cAturmAsa vivaraNa : saMtaziromaNi AcArya 108 zrI vidyAsAgarajI mahArAja, munizrI samayasAgarajI mahArAja munizrI yogasAgarajI mahArAja, munizrI pavitrasAgarajI mahArAja, munizrI vinItasAgarajI mahArAja, munizrI nirNayasAgarajI mahArAja, munizrI pravacanasAgarajI mahArAja, munizrI prasAdasAgarajI mahArAja, munizrI abhayasAgarajI mahArAja munizrI akSayasAgarajI mahArAja, munizrI prazastasAgarajI mahArAja, munizrI purANasAgarajI mahArAja, munizrI prayogasAgarajI mahArAja munizrI prabodhasAgarajI mahArAja, munizrI praNamyasAgarajI mahArAja, munizrI prabhAtasAgarajI mahArAja, munizrI candrasAgarajI mahArAja, munizrI sambhavasAgarajI mahArAja, munizrI abhinandanasAgarajI mahArAja munizrI sumatisAgarajI mahArAja, munizrI padmasAgarajI mahArAja, munizrI candraprabhasAgarajI mahArAja, munizrI puSpadantasAgarajI mahArAja, munizrI zreyAMsasAgarajI mahArAja, munizrI pUjyasAgarajI mahArAja munizrI vimalasAgarajI mahArAja, munizrI anantagaH rajI mahArAja munizrI dharmasAgarajI mahArAja, munizrI zAntisAgarajI mahArAja, munizrI kunthusAgarajI mahArAja, munizrI arahasAgarajI mahArAja, munizrI mahisAgarajI mahArAja munizrI suvratasAgarajI mahArAja, munizrI namisAgarajI mahArAja, munizrI nemIsAgarajI mahArAja, , kula : 35 (1 AcArya zrI 34 munirAja ) evaM 30 brahmacArIgaNa / AcArya zrI vidyAsAgarajI mahArAja ke dvArA dIkSita prAyaH sabhI sAdhugaNa bAla brahmacArI haiN| jaina zramaNa paramparA ke jJAta itihAsa/jAnakArI meM yaha prathama zramaNa saMgha ho sakatA hai jisameM vartamAna dIkSita 180 sAdhu evaM AryikAe~ bhI prAyaH bAla brahmacAriNI haiM 1 AcArya zrI dvArA brahmacarya vrata grahaNa karane vAle deza ke vibhinna nagaroM meM lagabhaga 100 bAla brahmacArI bhAI evaM 300 bAla brahmacAriNI bahaneM bhI cAturmAsa kara rahI haiN| AcArya zrI pratidina prAtaH kAla 'kararAvapAr3a' pustaka dvitIya saMghastha sAdhuoM ke lie evaM aparAhna kAla 'ratnakaraNDaka zrAvakAcAra' kA svAdhyAya zrAvakoM ko karAte haiN| agasta 2003 jinabhASita * // // 2 pratyeka ravivAra evaM viziSTa parva ke dinoM meM AcArya zrI jI kA sArvajanika pravacana madhyAhna meM 3 baje se hotA hai| kaTanI bilAsapura relakhaNDa para amarakaNTaka ke lie nikaTavartI relave sTezana peNDrAroDa 45 ki.mI. hai| bilAsapura se 101 ki.mI., DiNDorI se 80 ki.mI., buDhAra se 85 ki.mI. para amarakaNTaka hai| dakSiNa bhArata se Ane vAleyAtrI nAgapura bilAsapura peNDrAroDa, uttarabhArata/dillI Adi kI ora se Ane vAle yAtrI bInA-kaTanI peNDrAroDa hokara amarakaNTaka pahu~ca sakate haiN| bhopAla se amarakaNTaka eksapresa sAyaM 4 baje chUTatI hai / amarakaNTaka naisargika sauMdarya, prAkRtika manorama dRzya harItimA ke sAtha hI suprasiddha narmadA, sona evaM juhilA nadiyoM kI udgama sthalI tathA hila sTezana bhI hai| cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina sarvodaya tIrtha, amarakaNTaka 484886 jilA zahaDola (madhyapradeza ) 8:07629-269450, 269550 cetana esa.TI.DI. 269612, 269619, 269620 samparka sUtra (1) kAryakArI adhyakSa pramoda jaina, aMkura iMTaraprAijeja, vinobAnagara, bilAsapura (chattIsagar3ha) 2: 07752-220076 (ni.) 220075 (kA.) pheksa 231422 (2) mahAmaMtrI pI. sI. jaina 223688 (3) dharmeza jaina, peNDrA 07751-254308 (4) vedacandra jaina patrakAra peNDrAroDa 250680 (5) DaoN. sunIla jaina DiNDorI - 07644-234149 (6) manISa jaina buDhAra 07652250110, 251120 munizrI niyamasAgarajI mahArAja munizrI apUrvasAgarajI mahArAja, munizrI puNyasAgarajI mahArAja, munizrI vRSabhasAgarajI mahArAja, munizrI supArzvasAgarajI mahArAja kula : 5 munirAja, brahmacArIgaNa / cAturmAsa sthalI : zrI nemInAtha digambara jaina maMdira, mu.po. teradAla - 587315 tAlukA- jamakhaMDI jilA bIjApura (karnATaka) saMparkasUtra : (1) bAlagoMDA ema.pI. (2) candrakAnta jaina, sadalagA : 08353-3355091 : 0831-651006 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. munizrI kSamAsAgarajI mahArAja : muni zrI bhavyasAgara jI mahArAja, (dIkSA guru-ailAcArya zrI nemIsAgara jI mahArAja) 8. kula : 2 munirAja, brhmcaariignn| cAturmAsa sthalI: zrI zAMtinAtha digambara jaina maMdira bAjAra naM. 1, relave sTezana ke pAsa, rAmagaMja maNDI, koTA (rAjasthAna) 3265193: kAryA. 07459-221769 saMparka sUtra - (1) adhyakSa rAjamala lohADiyA (2) kevalacaMda luhADiyA - 2:220171, 220571 (3) ajita jaina seThI - 220022 munizrI guptisAgarajI mahArAja : kula : 1 munirAja, brhmcaariignn| cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina dharmazAlA, gAMdhI ror3a, deharAdUna - 248001 (uttarAMcala) sapaMrka sUtra : (1) adhyakSa candrasena jaina : 01352654506 (2) sureza caMda jaina 2625823 mo. 98370 88002 munizrI sudhAsAgara jI mahArAja : zulaka zrI gambhIrasAgarajI mahArAja, kSullaka zrI dhairyasAgarajI mhaaraaj| kula : 3 (1 munirAja, 2 kSullaka, brahmacArIgaNa) cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina candraprabhu caityAlaya kekar3I- 305404 jilA ajamera (rAjasthAna) saMparka sUtra : (1) zrIpAla kaTAriyA, sarAvagI mohallA | 11. kekar3I : 01467-220114, 220414(2) zItala kumAra kaTAriyA, gaNeza pyAU ke pAsa, kekar3I: 220060 munizrI samatAsAgarajI mahArAja : munizrI pramANasAgarajI mahArAja, ailakazrI nizcayasAgarajI mhaaraaj| kula : 3 (2 munirAja, 1 ailaka, brahmacArIgaNa) cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina atizaya kSetra bahorIbaMda 483330 jilA kaTanI (madhyapradeza) : 07624261736 12. saMparka sUtra : (1) adhyakSa siMghaI kevalacaMda jI, siMghaI pepara mArTa kamAniyA geTa jabalapura :0761-2345931 (2) maMtrI - narendra jaina, bAkala 07624-261010 (3) mahAvIra jaina, sihorA-07624-230460 (4) senakumAra khitaulA sTezana 07624-231141 (5) kamala kRSi vikAsa, kaTanI 07622-231023 munizrI svabhAvasAgarajI mahArAja : kula : 1munirAja, brhmcaariignn| cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira kuravAI - 464224 jilA vidizA (m.pr.)| | 13. samparka sUtra (1) cAMdamala jaina 3:07593-247256 (2) DaoN. cAMdamala jaina kaTharayA (3) zivakumAra guDA247252 (4) saMtoSa kumAra guDA - 244252 (5) | 244250 munizrI samAdhisAgarajI mahArAja : kula : 1 munirAja, brhmcaariignn| cAturmAsa sthalI : zrI pArzvanAtha digambara jaina maMdira 308, javAhara nagara, roDa naM. 16, goregA~va pazcima, mumbaI-400 062 (mahArASTra) : 022-28730249 samparka sUtra : (1) azoka bhAI esa. zAha phona : 022-28727192 (2) mayaMka jaina mo. 9820382158 munizrI saralasAgarajI mahArAja : kula : 1 munirAja, brhmcaariignn| cAturmAsa sthalI: zrI nAbhinaMdana digambara jaina maMdira bar3I bajariyA, bInA-470113 jilA sAgara (ma.pra.) saMparka sUtra :(1)adhyakSa-abhaya siMghaI : 222459, 222759 (2) maMtrI- vibhava koThiyA- 220333 (3) iMjI. subhASa jaina - 221038, 220056 munizrI ArjavasAgarajI mahArAja : kula : 1 munirAja, brhmcaariignn| cAturmAsa sthalI: zrI digambara jaina pArzvanAtha maMdira, kapar3A bAjAra, koparagA~va-423601 jilA ahamadanagara (mahArASTra) samparka sUtra : (1) pradIpa gaMgavAla : 02423-225505 (2) nitina kAsalIvAla - 223303 munizrI uttamasAgarajI mahArAja : munizrI pAyasAgarajI mahArAja, munizrI supArzvasAgarajI mahArAja kula : 3 munirAja, brhmcaariignn| cAturmAsa sthalI - zrI nemInAtha digambara jaina maMdira mu.po.- abdula lalATa - 416 103 tAlukA zirola jilA kolhApura (mahArASTra) samparka sUtra : (1) kallappA giramala : 02322254360 (2) candrakAnta jaina, sadalagA-0831-651006 munizrI cinmayasAgarajI mahArAja : munizrI pAvanasAgarajI mhaaraaj| kula : 2 munirAja, brhmcaariignn| cAturmAsa sthalI : paMcAyatI digambara jaina maMdira zahapurA bhiTaunI - 483119 jilA jabalapura (ma.pra.) saMparka sUtra : (1) adhyakSa - kailAza caMda gumAstA phona 3:07621-230207, 230607 (2) maMtrI- rAjendra kumAra jaina, saMtoSa kumAra jaina-230326 (3) satendra jaina - 230264 (4) narendra jaina- 230307 (ni.), 230543 (du.) (5) suzIla jaina lamheTA- 230307 munizrI sukhasAgarajI mahArAja : kula : 1 munirAja, brhmcaariignn| cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira ciparI - 416103 tAlukA - zirola jilA kolhApura (mahArASTra) - -agasta 2003 jinabhASita 33 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. 15. 16. 17. saMparka sUtra (1) araviMda majalekara : 02322255007 (2) 224503 (3) candrakAnta jaina sadalagA 0831-651006 34 munizrI mArdavasAgarajI mahArAja: kula : 1 munirAja, brahmacArIgaNa / : cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina zahara maMdira, yasa sTeNDa ke pAsa, devarI kalA~ - 464774 jilA sAgara (ma.pra.) samparka sUtra : pUranacaMda bajAja- : 07586-250457 (2) rAjakumAra bajAja 220136 (3) prakAzacaMda gaMjavAle 250320 (4) sureza pANDe - 250445 munizrI prazAntasAgarajI mahArAja : munizrI nirvegasAgarajI mahArAja / kula : 2 munirAja, brahmacArIgaNa / cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina prAcIna maMdira khuraI 417117 jilA sAgara (madhyapradeza) - saMparka sUtra (1) adhyakSa jinendra kumAra gurahA, gurahA bhavana, khuraI : 07581-240480 241958 (ni.) 240306, 240457 dukAna (2) hemacandra bajAja 232045, 32135 (3) sunIla jaina sAikila vAle - 240912 (ni.) 240580 (dukAna) munizrI prabuddhasAgarajI mahArAja : kula 1 munirAja brahmacArIgaNa / : cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina ahiMsA bhavana, mena roDa buDhAra 484 110 jilA zahaDola (madhyapradeza) saMparka sUtra : adhyakSa rAjendra baisAkhiyA : 07652260190 (2) upAdhyakSa- sa. siM. vimala jaina - 260108 (3) maMtrI - dhanyakumAra bar3akula (4) AzISa jaina 260773 munizrI ajitasAgarajI mahArAja : ailaka zrI nirbhayasAgarajI mahArAja / kula 1 munirAja 1 ailaka, brahmacArIgaNa / cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina dharmazAlA, zAradA vidyApITha ke bAjU meM, saMjaya cauka, pathariyA 470666 jilA damoha (madhyapradeza) - saMparka sUtra (1) adhyakSa padamacaMda phaTTA- 2: 242262 (2) narendra jaina karabanA vAle 242279 (3) RSabha siMghaI -0760-242375 (4) tArAcaMda jaina 242286 18. ka AryikA zrI gurumatijI AryikA zrI ujjavalamatijI. AryikA zrI cintanamatijI, ArthikAzrI sUtramatijI AryikA zrI zItalamatijI, AryikA zrI sAramatijI, AryikA zrI sAkAramatijI, ArthikAzrI saumyamatijI AryikA zrI sUkSmamatijI, AryikA zrI zAMtimatijI, AryikA zrI suzAntamatijI / agasta 2003 jinabhASita : -- (kha) AryikA zrI dRr3hamatijI AryikA zrI pAvanamati jI, AryikA zrI sAdhanAmatijI, AryikA zrI vilakSaNAmatijI, AryikA zrI vairAgyamatijI, AryikA zrI akalaMkamatijI, AryikA zrI nikalaMkamati jI, AryikA zrI AgamamatijI. AryikA zrI svAdhyAyamatijI, AryikA zrI prazamamatijI, AryikA zrI muditamati jI, AryikA zrI sahajamatijI, AryikA zrI saMyamamatijI AryikA zrI satyArthamatijI, AryikA zrI samunnatamatijI, AryikA zrI zAstramatijI, AryikA zrI siddhamatijI / , (ga) AryikA zrI Rjumati jI : AryikA zrI saralamatijI. AryikA zrI zIlamatijI / 19. : (gha) AryikA zrI tapomatijI AryikA zrI siddhAntamatijI AryikA zrI namramatijI, AryikA zrI purANamatijI, AryikA zrI ucitamatijI / (Ga) AryikA zrI anantamatijI AryikA zrI vimalamatijo AryikA zrI nirmalamatijI, AryikA zrI zuklamatijI, AryikA zrI atulamatijI, AryikA zrI nirvegamatijI. AryikA zrI savinayamatijI, AryikA zrI samayamatajI AryikA zrI zodhamatijI, AryikA zrI zAzvatamatijI, AryikA zrI suzIlamatijI, AryikA zrI siddhamatijI ArthikA zrI sudhAramatijI / (ca) AryikA zrI upazAntamatijI AryikA zrI U~kAramatijI / (cha) AryikA zrI akampamatijI AryikA zrI amUlyamatajI, AryikA zrI ArAdhyamatijI, AryikA zrI acintyamatijI, AryikA alolyamati jI AryikA zrI anamolamatijI, AryikA zrI AjAmati jI. AryikA zrI acalamatijI AryikA zrI avagatamatijI / " kula 60 AryikAe~ 55 bAla brahmacAriNI bhneN| cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina caMdraprabha jinAlaya, bhaNDAra vasadi, jaina maTha zravaNa belagolA hAsana (karnATaka) :573135 samparka sUtra : (1) jinadattarAya 08176-657235, (2) 657276, 557170, 657176, 657274, 657270 AryikA zrI mRdumatijI : AryikA zrI nirNayamatijI. AryikA zrI prasannamatijI : : : : kula : 3 AryikAe~, brahmacAriNI bahaneM / cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina atizaya kSetra kSetrapAla jI sivila lAinsa, sTezana roDa, lalitapura 284403 (3. .): 05176-276508 saMparka sUtra : (1) AnaMdakumAra jaina simarAvAle phonaH : 05176 272587, 275261, 275262 (2) anila jaina presavAle 273945 (3) anurAga jaina annU Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. 273348 (4) manoja kumAra ghIvAle - 274885 AryikAzrI antaramati jI, AryikAzrI anunayamatijI, AryikAzrI satyamatijI : AryikA zrI sakalamati jI AryikAzrI anugrahamatijI, AryikAzrI akSayamatijI, kula : 2 AryikAe~ , brahmacAriNI bhneN| AryikAzrI amUrtamatijI, AryikAzrI akhaNDamatijI, cAturmAsa sthalI: zrI digambara jaina atizaya kSetra AryikAzrI anupamamatijI, AryikAzrI anarghamatijI, AdIzvaragiri, nohaTA 477204 jilA damoha (ma.pra.) AryikAzrI atizayamatijI, AryikAzrI anubhavamatijI, saMparka sUtra : (1) DaoN. saMtoSa goyala,: 07606 AryikAzrI AnandamatijI, AryikAzrI adhigamamatijI, 257224, 257222 (2) bhATiyA jI - 257261 AryikAzrI amandamatijI, AryikA zrIabhedamatijI, AryikAzrI guNamatijI : AryikAzrI kuzalamatijI , AryikAzrI udyotmtijii| AryikAzrI dhAraNAmatijI, AryikAzrI unnatamatijI kula 17 AryikAe~ , brahmacAriNI bahaneM, 80 pratibhA kula : 4 AryikAe~ , brahmacAriNI bhneN| maNDala kI brahmacAriNI bhneN| cAturmAsa sthalI: zrI digambara jaina maMdira zivanagara cAturmAsa sthalI : zrI zAntinAtha digambara jaina maMdira, kaoNlonI, damoha nAkA, jabalapura - 462002, phona : sadalagA - 591 239 jilA belagAMva (karnATaka) : 2640064 0831-2651006 saMparka sUtra : (1) sunIla jaina maMgalAhAra : 0761- saMparka sUtra : surendra e. pradhAne,:: 0831-651678(ni.) 2645697 (ni.), 265847 0(du.),bra. maNibena, brAhmI 651730 (kA.) 651730 pheksa (2) mahAvIra prasAda vidyA Azrama, mar3hiyAjI, phona: 5018312 (3) amita aSTage 662244 (3) ravIndra pradhAne 651102, 651618 jaina par3ariyA - phona 2341948, 2342661, mo 9425 (4) mahAvIra prasAda jaina mAcisavAle, naI dillI: 151695 011-3973893, 39935682 mo. 9810053632 AryikAzrI prazAMtamatijI : AryikAzrI vinamramatijI, | 25. AryikA zrI prabhAvanAmati jI : AryikA zrI bhAvanAmati AryikAzrI vinayamatijI, AryikAzrI anugamamatijI, jI, AryikA zrI sadayamati jii| AryikAzrI saMvegamatijI, AryikAzrI zailamatijI, kula: 3 AryikAe~ , brahmacAriNI bhneN| AryikAzrI vishuddhmtijii| cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina choTA maMdira, siroMja kula : 7 AryikAe~ , brahmacAriNI bhneN| -464 228 jilA vidizA (madhyapredaza) cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira bAjAra muhallA saMparka sUtra : zIlacandra jaina bagaraudA vAle, kirAnA vyApArI, panAgara - 483220 jilA jabalapura (ma.pra.) choTA bAjAra, .. phona : 253068(du), 253328 (ni.) saMparka sUtra : (1) adhyakSa - surendra jaina kaTaMgahA : (2) jitendra kumAra jaina koThAvAle, kaThAlI bAjAra : 0761-2350074, 2350086, 2350335 (2) maMtrI - 07591-252881 (ni.), 253293 (du.) (3) bhUpendra ravi bar3akula - 2350055 (3) phattI jaina halavAI - kumAra jaina, cA~danI cauka, javAhara bAjAra phona: 253050 2350086 (4) saMtoSa caudharI - 2350022, 2350005 (ni.), 253850 (du.) (4) ravIndra jaina vijayarAjaAryikAzrI pUrNamatijI : AryikAzrI zubhramatijI, 252696(ni.), 253237(du.) AryikAzrI sAdhumatijI, AryikAzrI vizadamatijI, | 25. AryikAzrI AlokamatijI: AryikAzrI sunayamatijI AryikAzrI vipulamatijI, AryikAzrI madhuramatijI, kula: 2 AryikAe~ , bAla brahmacAriNI bhneN| AryikAzrI kaivalyamatijI, AryikAzrI satarkamatijI cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina mukhya maMdira bAjAra kala : 8 AryikAe~ , brahmacAriNI bhneN| muhallA, DhAnA - 470228 jilA sAgara (ma.pra.) cAturmAsa sthalI: zrI digambara jaina dharmazAlA, mena mArkeTa, samparka sUtra : (1) adhyakSa - DaoN. rameza jaina phona :: kotavAlI ke pAsa, chattarapura - 471001 (ma.pra.) : 07582-285258, 285238 (2) mukeza jaina, patrakAra - 07682-248824 mo. 94251 71196 saMparka sUtra : (1) adhyakSa - zikharacaMda jaina-2: | 27. AryikAzrI apUrvamatijI : AryikAzrI anuttaramatijI 07682-241314 (2) maMtrI - azoka kumAra jaina (3) kula : 2 AryikAe~ , brahmacAriNI bhneN| devarAja jaina - 244741, 241741 (4) rAjeza jaina, cAturmAsa sthalI: zrI candraprabhu digambara jaina maMdira bilahArA 248715 (5) sunIla jaina- 245926 (6) pradIpa jaina - rAjA- 470051 jilA sAgara (ma.pra.) 241703 saMparka sUtra : (1) prakAzacandra nIleza kumAra jaina, kapar3A 24. AryikAzrI AdarzamatijI : AryikA zrI durlabhamatijI, vyApArI : 07584-248344 (2) zItalacaMdra bar3akula -agasta 2003 jinabhASita 35 in Education International Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. 29. 30. 31. 32. 33. 36 248329 (3) adhyakSa AryikA zrI zvetamatijI: - kula : 1 AryikA, brahmacAriNI bahaneM / cAturmAsa sthala : zrI digambara jaina brAhamI vidyA Azrama, pisanahArI kI mar3hiyA, jabalapura 482003 (ma.pra.) samparka sUtra : bra. maNibena : 0761-5018312 saMtoSa bhAI jI (ni.) 2312509 (kA.) 2311384 ailaka zrI dayAsAgarajI mahArAja: kula : 1 ailaka, brahmacArIgaNa / cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina tyAgI bhavana, moThe jaina maMdira ke nikaTa, itavArI, nAgapura 440002 RSabha bajAja (mahArASTra ) : 0712-2769237 saMparka sUtra (1) zrI kumAra jaina DaoNnagAMvakara (0712) 2770566 (2) rAjeza jejAnI, 2765472 ailaka zrI niHzaMkarasAgarajI mahArAja: kula : 1 ailaka, brahmacArIgaNa / cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina maMdira, chatrapati nagara indaura - 452011 (ma. pra. ) saMparka sUtra (1) adhyakSa DaoN. jinendra jaina (2) cAtumAMsa samiti, devendra jaina : 0731-2530792 (3)2410503 (4) saMjaya jaina meksa 2537522 f. 2539160 ailaka zrI udArasAgarajI mahArAja : kula : 1 ailaka, brahmacArIgaNa / : cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina khaNDelavAla maMdira, basaMta TaoNkIja ke pAsa, akolA 444001 (mahA.) saMparka sUtra : (1) sohanalAla bilAlA (2) mahAvIra bilAlA 2437630 (3) saMdIpa jaina mo. 94221-64211 2437254 ailaka zrI siddhAntasAgarajI mahArAja : kula 1 ailaka, brahmacArIgaNa / cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira, baDodiyA 327604 jilA bAMsavAr3A (rAjasthAna) saMparka sUtra (1) jayaMtIlAla jaina : 02962261019 (2) kAMtilAla jaina 261047 ailaka zrI sampUrNasAgarajI mahArAja : kula : 1 ailaka, brahmacArIgaNa / cAturmAsa sthalI - zrI digambara jaina maMdira, sarAya muhallA, sivila roDa, rohataka 124004 (hariyANA) agasta 2003 jinabhASita 34. 35. 36. 37. saMparka sUtra : (1) pradhAna vijaya kumAra jaina : 012622242529 (ni) 2248098 (kAryA.) (2) maMtrI - bavalI jaina (3) piMkI jaina, uSA ilekTrikalsa, sivila roDa, rohataka - 2243408 (hariyANA) ailaka zrI namrasAgarajI mahArAja : kula : 1 ailaka, brahmacArIgaNa / : cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina pArzvanAtha maMdira, bar3I bAmaura - 473990 taha. khaniyAdhAnA jilA zivapurI (ma.pra.) saMparka sUtra : (1) adhyakSa sudeza kumAra jaina : 07497254144 (2) vinodakumAra jaina bisanapurA vAle phona: 254169 kSullaka zrI dhyAnasAgarajI mahArAja : kula : 1 AryikA brahmacArIgaNa / cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina bAhubalI vyAyAma zAlA bhagavAn mahAvIra ahiMsA TrasTa sekTara- 25, nigar3I, pUnA 411044: 020-7656451 saMparka sUtra (1) zAMtinAtha ema. madunnAvada Ara. eca. 95/3, zAhUnagara, ciMcavaDa, pUnA 9 mahArASTra : 0207493244 (2) esa. ena. patajala 7655428 (3) adhyakSa ajita pATila - - - 7656451 kSullaka zrI navasAgarajI mahArAja kula : 1 kSullaka, brahmacArIgaNa / cAturmAsa sthalI : zrI pArzvanAtha digambara jaina maMdira, gotagaMja, chiMdavAr3A (ma.pra.) 480001 saMparka sUtra : (1) sunIla goyala : 07162-242268 (2) azoka bAkalIvAla 241726 (ni.) mo. 98270 61926 kSullaka zrI pUrNasAgarajI mahArAja : kula : 1 kSullaka, brahmacArIgaNa / cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira lakalakA taha.teMdUkher3A jilA damoha (madhyapradeza ) saMparka sUtra (1) adhyakSa kaDorIlAla : 07603204247 (2) zIlacaMda 204255 (3) sumeracaMda siMghaI teMdUkher3A 07603-263816 (ni.) 263723 (dukAna) vartamAna meM AcAryazrI vidyAsAgarajI mahArAja se dIkSita 58 muni mahArAja, 109 AryikAe~ 8 ailaka mahArAja tathA 5 kSullaka mahArAja jii| kula 180 = Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jApAna meM pracalita yena mata aura jainadharma 'dinamAna' ke 1.10.77 ke aMka meM 'dharma-darzana' khaMDa meM prakAzita 'AtmAnukUla patha' nAmaka zIrSaka meM batAyA gayA hai ki jIna kArapeMtiyarane apane eka bhASaNa meM yena matako bauddha dharmakI eka zAkhA batAyA hai| paraMtu yaha kucha bAtoM meM bauddha dharma se bilakula bhinna hai| | yena mata pUrNata: AtmAnubhUti para AdhArita hai| isameM guru ke upadeza tathA pravacana ko koI sthAna nahIM hai| ise sabhI apanA sakate haiN| yaha eka prakAra kA stra- anuzAsana hai| isa mata meM sabhI dharmoM ke mizraNa kI abhUtapUrva saMbhAvanAyeM haiN| yoga vijJAna tathA anuzAsanakA itanA sundara samanvaya anyatra dekhane ko nahIM miltaa| yaha mata itanA vyApaka hai ki rUr3hivAdI arthoM meM bauddha dharma kI zreNI meM nahIM aataa| yaha mukhyataH dhyAna mulaka dharma hai| isameM dhyAna ke kendrIyakaraNa ko eka nizcita bindu taka pahucAne kI AvazyakatA hai| yaha manovijJAna se jur3A huA hai aura rahasyamaya hai / yaha dharma aura samAja meM santulana lAtA hai| yaha mata upaniSad dharma ke adhika samIpa lagatA hai| DaoN. kArapeMtiyarane aneka prAcIna dharma granthoM ke AdhAra para yaha bhI pramANita kiyA hai ki bauddha dharma para hI yenamatakI papar3I hai|hrnnaarth, yoga meM cita nirodha, AtmAnubhUti samaya aura dhArmika kriyAyeM yenamata kI ho vizeSatAyeM haiM, bauddha dhamakI nhiiN| mujhe pandraha varSa pUrva yenamata ke viSaya meM jAnakArI prApta huI thii| maiMne aneka videzamantAoM se isake viSaya meM vizeSa jAnakArI cAhI thI, para unakA vizvAsa thA ki jApAna meM to bauddha dharma ho hai, yena jaisA koI pRthaka dharma nahIM hai| apane zodhakoM ke prasAda se maiM isa viSaya para vistRta vicAra nahIM kara paayaa| lekina DaoN. kArapaMtiyara ke vivaraNa se isa viSaya meM jo tathya sAmane Ate haiN| ve merI dRSTi se nimna hai: yenamata jainadharma kI zAkhA sambhAvita hai kyoMki isameM varNita svAnubhUti hI samyagdarzana hai aura sva anuzAsana hI nizraya cAritra hai| ina donoM kA saMbaMdha AtmAzrayI hai vAhAsotI nhiiN| isameM aneka dharmoM ke mizraNa kI saMbhAvanAyeM isake anekAntavAdI dRSTikoNa ko vyakta karatI haiN| isakA dhyAna jainadharma meM mokSa yA nirvANa yA AtmAnubhUtikA sAdhana batAyA gayA hai| jainadharma bhI AtmA ko zuddha, buddha mAnatA hai aura paM. jaganmohana lAla zAstrI kaTanI nirvANa ko Izvara kRpA para nirbhara nahIM maantaa| yenake samAna hI jainadharma bhI darabArI dharma nahIM rahA / yaha bauddhadharma se pUrvavartI bhagavAn pArzvanAtha ke samaya meM bhI pracalita thaa| isameM vItarAgatA aura AtmAnubhUtiko ucca sthAna prApta hai| jainadharma meM samaya para bhI bala diyA gayA hai| isa prakAra yena aura jainadharma meM na kevala nAma sAmya hai. apitu usake siddhAnta bhI samAna haiN| kyA aisA mAnA jA sakatA hai ki sahasroM varSa pUrva jaba boddha cintaka eziyAI dezoM meM dharma pracAra hetu gaye the, taba jaina cintaka bhI gaye hoM ? usa samaya jahA~ jainadharma kA adhika prabhAva par3A ho, ve Aja bhI yena kahalAte hoM ? yaha vicAra mAtra bhAvanAtmaka nahIM ho sakatA, isa viSaya meM zodhakoM ko vicAra karanA cAhiye / jainadhamAMnuyAyI vANijyika rahe haiM aura Aja bhI unakA isI ora jhukAva hai| isaliye unase isa prakAra kI khoja kI kyA AzA kI jAve ? inakI aneka saMsthAoM ko to apane deza meM hI apane dharma aura samAja para vAtsalya nahIM hai, phira videzoM kI to bAta ho kyA? kyA sarAka jAti saMbaMdhI zodha se hamArI samAja yA saMsthAyeM prabhAvita huI haiM? saMskRtajJa vidvAnoM ko bhI pArasparika zAstrArtha meM hI vizvAsa hai| maiM isa lekha dvArA samAja ke prabuddha varga tathA dhArmika varga kA dhyAna isa prakAra kI zodhoM kI ora AkarSita karanA cAhatA huuN| unheM Aja kI AvazyakatA ko samajhane tathA anudAra vRtti ko chor3ane kA Agraha karanA cAhatA huuN| isake binA dharma kI unnati prabhAvanA pracAra-prasAra va kAlAntara sthAyitva kucha bhI nahIM ho sktaa| mere dhyAna meM hamAre pramAda ke aneka udAharaNa haiN| eka bAra eka prabhAvI rAjanItika netA ne bhUtapUrva sindha prAnta meM jainadharma aura usake tIrthakaroM ke viSaya meM eka lekha likhA thaa| vaha bar3A hI rocaka evaM aitihAsika viSaya thaa| lekina usapara bhI hamArA dhyAna nahIM gyaa| yahI nahIM, kabhI-kabhI to hama zodhakoM ko hatotsAha bhI karate haiN| eka bAra ilAhAbAda ke suprasiddha ajaina vidvAna ne hukumacandra abhinandana grantha ke lie eka jaina itihAsa se sambandhita gaveSaNApUrNa lekha bhejA thaa| vaha lekha prakAzita to nahIM hI kiyA gayA, use lauTAyA bhI nahIM gyaa| isIlie eka bAra jaba maiMne unheM mahAvIra jayantI para kaTanI Amantrita kiyA, to unhoMne nakArAtmaka uttara dete hue likhA, "mujhe jainoM se jugupsA ho gaI hai|" . Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji.naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003 S bindhyagiri, zravaNabelagola kA vihaMgama dRzya svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-1, mahArANA pratApa nagara, JAINE bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM sarvodaya jaina vidyApITha,1/2058 prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita | Mainelibrary.oral