Book Title: Adhyatmagyan Praveshika
Author(s): Atmanandji Maharaj
Publisher: Shrimad Rajchandra Sadhna Kendra Koba
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001292/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmajJAna-pravezikA lekhaka pUjyazrI AtmAnandajI prakAzaka jicandra AdhyAtmika sAdhanA kendra kobA- 382007 (ji. gAMdhInagara) gujarAta l ehaFor Privals HTTE www.janela Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmajJAna-pravezikA mUla lekhaka : pUjya saMta zrI AtmAnaMdajI hindI anuvAdaka : 'Atmapriya' sAdhanA Patel 21 BISHRSCR. vAmadae 2006 prakAzaka : zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika sAdhanA kendra, (zrI satzruta-sevA-sAdhanA kendra saMcAlita) kobA - 382 007 (ji. gAMdhInagara) gujarAta Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika sAdhanA kendra jayaMtabhAI ema. zAha, pramukha kobA - 382007 (ji. gAMdhInagara) phona : (079) 23276219/483 pheksa : (079) 2327 6142 E-mail : srask@rediffmail.com prathamAvRtti : 1000 dvitIyAvRtti : 1000 mUlya : ATha rupaye mudraka : mANibhadra prinTarsa 1991 2005 12, zAyonA esTeTa, zAhIbAga, amahadAbAda - 380004 phona : (079) 25626996 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya nivedana. manuSya zAzvata AnaMdakI prApti cAhatA hai; aura yaha bAta bhI sarvadharma sammata hai ki aise AnaMdakI prApti kevala AtmajJAnase hI ho sakatI hai / vaha AtmajJAna satya tattvake parijJAnase, vairAgyase aura abhyAsase kramazaH pragaTa ho sakatA hai / tattvajJAnakI prApti isa kAlameM pratyakSa sadguru-bodhake anupama lAbha dvArA kinhIM virala puruSoMko hIM ho sakatI hai / isalie vartamAnameM jJAnaprAptikA mukhya AdhAra pUrvAcAryoM aura saMtoMkI anubhavavANI evaM unake dvArA likhe gaye siddhAntazAstra haiN| isa prakArake siddhAntazAstra aura unakI gUr3ha anubhavavANIko vAstavika rUpase samajhanekI pAtratA Aneke prayojanase, adhyAtmakA alpa aura prAthamika kakSAkA jJAna pU. zrI AtmAnaMdajIne isa pustikAmeM avatarita kiyA hai| bilkula sarala bhASAmeM, mokSasAdhanAmeM upayogI hoM aise kevala thor3e mukhya viSayoMko yahA~ praznottarIke rUpameM rakhA gayA hai, jisase paThanakI saralatA ho, jijJAsumeM vicAradazA utpanna ho aura aisA hone para unheM adhyAtmajJAnarUpI samudrameM praveza pAnekI yogyatA prApta ho / isa prakAzanakA yahI prazasta hetu honese isakA nAma 'adhyAtmajJAna- pravezikA rakhA gayA hai / tattvajijJAsuko isa pustikAke vAMcana mananase mahAjJAniyoM aura pUrvAcAryoMke grantha par3hanekA saccA bhAva jage aura una bhAvoMke anusAra use zuddhAtma tattvakI pratIti, lakSa aura anubhavakI prApti ho aisI bhAvanA karate haiM / - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindI anuvAdameM jo jo truTiyA~ raha gaIM thI, unheM sudhArakara zuddha karanemeM hameM zrI bAbUlAla siddhasena jainakI niSkAma sevA upalabdha huI hai, isake lie hama unake atyanta AbhArI haiN| sAtha hI, pustakakA suMdara mudraNakArya samayapara kara deneke lie caMdrikA prinTarIko bhI dhanyavAda dete haiM / nivedaka - sAhitya prakAzana samiti Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala bhAva sAdhakoMko prAthamika tattvajJAna honemeM upakArI isa laghu-pustikAkA lAbha hindI bhASI janatAko mile isalie usake hindI anuvAdameM prema-parizrama karanevAle saMsthAke yuvA kAryakara zrI haranIzabhAI zAha aura usako AdyopAnta dekhakara yogya parimArjana karake chapAI AdimeM sahayoga denevAle paM. zrI bAbUlAlajI jaina - donoM dhanyavAdake pAtra haiM / iti zubham maMgalam / AtmAnaMda samarpaNa adhyAtmavidyA meM praveza karAnevAlI isa racanAkA AtmalakSapUrvaka anuvAda karanemeM preraNAspa, kAryakI sampannatAmeM jinakI preraNAse cittasmRti para vividha bhAva utpanna hokara avarNanIya AnandakA anubhava huA aise, aura hara zvAsakI Dora jinake hAthoMmeM ho aise adhyAtmayogI pUjya saMtazrI AtmAnandajIke karakamaloMmeM isa anuvAdako samarpita karake Ananda - zAntikA anubhava karatA huA.... - Atmapriya Jain Equcation International For Private & Personal Use Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 2. 3. 4. dAnadharma manuSyabhava sukhakA svarUpa aura usakI prApti sadgRhastha 5. gurukA svarUpa 6. satzAstroMkA paricaya 7. 8. 9. 10. samAdhimaraNa anukrama saccA jJAna aura saccI zraddhA sadAcAra tapa aura usakI ArAdhanA tU cAhe jisa dharmako mAnatA ho, mujhe usakA pakSapAta nahIM hai / mAtra kahanekA tAtparya yaha hai ki jisa mArgase saMsAramalakA nAza ho, usa bhakti, usa dharma aura usa sadAcArakA ta sevana kara / tU - zrImad rAjacandra ~ x u x 2 0 m w a 4 8 11 14 17 20 23 26 29 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. 1 : u. 1 : pra. 3 : pra. 2: manuSyabhavako uttama kyoM kahate haiM ? u. 2 : u. 3 : pra. 4 u. 4 : 1. manuSyabhava manuSyabhava kise kahate haiM ? dIrgha kAlase saMsArameM bhramaNa kara rahI apanI AtmA ko, pAMca indriyA~ aura mana sahita isa uttama zarIrameM amuka nizcita kAla taka rahanekA jo 'lAyasaMsa' prApta huA hai vahI apaneko milA huA manuSyabhava hai | u. 5 : anya zarIroMkI apekSA isa zarIrameM rahanevAlI AtmAomeM vizeSa prakArase satya - viveka pAnekI suvidhA hai isalie use uttama kahate haiM / kyA manuSyabhavako prApta sabhI AtmAoMkA kalyANa hotA hI hai ? ho athavA na bhI ho / kina manuSya AtmAoMkA kalyANa hotA hai ? jo satya - puruSArtha dvArA sadguru satzAstra Adise apanA saccA svarUpa jAnanekA udyama kareM aura saccI zraddhA, sacce jJAna aura sacce AcaraNakA sevana kareM, unakA kalyANa hotA hai / pra. 5 : kina manuSya - AtmAoMkA kalyANa nahIM hotA ? jo manuSya Alasya, nidrA, paraniMdA aura hiMsAdi pApabhAvoM meM hI tanmaya rahate haiM aura satsaMga - sadvicArakA sevana Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmajJAna-pravezikA nahIM karate unakA kalyANa nahIM hotA / pra. 6 : una manuSyoMkA kalyANa nahIM hotA to kyA hotA hai? u. 6 : aise manuSya isa jagatameM aneka prakArakI ciMtA upAdhiyoseM ghira jAte haiM, mRtyu kAla taka lobhAdike vaza hokara AkulavyAkula rahate haiM aura kugatimaraNa pAkara parabhavameM bhI durgatike aneka duHkhoMko pAte haiM / pra. 7 : manuSyabhava durlabha hai yaha kaise jAnA jA sakatA hai? u. 7 : sarva saMtoMkI vANIse aura satzAstroMse yaha bAta jAnakara dharmAtmA jIva ise satya mAnate haiM / taduparAMta pratyakSameM bhI eka-iMdriyavAle vanaspati Adi yA tIna-iMdriyavAle kIr3I (cIMTI) AdikI saMkhyAkI apekSA manuSyoMkI saMkhyA bilkula kama hai aisA dekha sakate haiM / isa prakAra zAstroMse, saMtoMke upadezase aura pratyakSa pramANase manuSyabhavako durlabhatA jAnI jA sakatI hai / pra. 8 : pUrvAcAryo aura saMtoMne manuSyabhavako durlabha ratnaciM tAmaNi jaisA kahA hai isakA kyA kAraNa hai ? u. 8 : (a) AtmAke sAmAnya vikAsakramameM bhI manuSya- jitanA AtmAkA vikAsa anya kisI bhI prANImeM dikhAI nahIM detA, yaha to isa yugameM hue vijJAna aura kalAke vikAsa para se hama spaSTarUpase jAna sakate (ba) jaise kAryakI vizeSatAse kAraNakI vizeSatAkA nizcaya ho sakatA hai, vaise anAdi kAlase aneka Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyabhava nIca yoniyomeM bhaTakatI isa AtmAko pA~ca iMdriyA~ aura vivekayukta aise isa manuSyabhavakI prApti bhI viziSTa puNyake phalasvarUpa hI huI hai, aisA nizcaya ho sakatA hai| (ka) sarva AtmAoMkI apekSA kevala manuSya hI sarvotkRSTa kArya kara sakatA hai, aura vaha kArya hai - pUrNa jJAna aura pUrNa AnaMda pragaTa honerUpa mokSa / isa prakAra nija svabhAvako paripUrNarUpase pragaTa karanevAle uttama mokSarUpI kAryakI prApti kevala isa manuSyabhavameM hI ho sakatI hai, anya kisI bhI bhavameM nahIM / isaliye isa uttama kAryakI prApti ke (bAhya) kAraNarUpa aise isa manuSyabhavakI zreSThatA hai aisA mAnanA yukti-yukta hai / pra. 9 : isa manuSyabhavako saphala karaneke liye hameM kyA karanA cAhiye ? u. 9 : 'bhalA vicAro aura bhalA karoM -yaha saMkSepameM tumhAre prazna kA uttara hai / manuSyabhavakI saphalatAke lie tIna zreSTha avalaMbana jJAnIjanone kahe haiM inakA ArAdhana karo / ve tIna avalaMbana haiM - satsaMga, satzAstra aura sadAcAra / vizeSa to AtmAnubhavI guruke pratyakSa samAgamase kramazaH samajhameM AyegA / kalyANa ho ! Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhakA svaspa aura usakI prApti pra. 1H sukha kyA hai ? u. 1 : iMdriyoMko jo rucikara haiM aisI vastuoMko grahaNa karake jagatake jIva jisa bhAvakA anubhava karate haiM use sAmAnyarUpase sukha kahA jAtA hai / pra. 2 : kyA yaha saccA sukha hai ? u. 2 : nhiiN| pra. 3 : vaha saccA sukha kyoM nahIM hai ? u. 3 : prathama to vaha kSaNabhaMgura- alpakAlIna hai aura dUsarA ki vaha parAdhIna hai / jagatake manacAhe padArthoMkA saMyoga kisIko bhI kAyama nahIM rahatA balki bhAgyAdhIna hone se badalatA rahatA hai / jaba una saMyogoMkA viyoga hotA hai taba jagatake jIva duHkhakA anubhava karate haiM / pra. 4 : kisIko manacAhe padArtha milate hI raheM to utane samaya to vaha sukhI hai ki nahIM ? u. 4 : vAstavameM vaha sukhI nahIM hai, balki kalpanAse apaneko sukhI mAnatA hai; kyoMki eka icchita vastu prApta huI ki zIghra hI dUsarI vastu prApta karanekI icchA utpanna ho jAtI hai / isa prakAra jaba taka icchAe~ hotI rahatI haiM taba taka jIva icchAoMse AkulavyAkula rahA karatA hai aura saccA sukha - nirAkula sukha prApta nahIM kara pAtA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhakA svaspa aura usakI prApti pra. 5 : hamako to AkulatAmeM bhI duHkha nahIM lagatA, sukha hI lagatA hai| u. 5 : jaise kisIne suvarNa kabhI dekhA hI na ho, to vaha pItalako hI sonA mAne; parantu pItala so pItala hai aura sonA so sonA hI hai / usI prakAra iMdriyasukha vaha iMdriyasukha hai aura atIndiya (Atmika) sukha so atIndriya sukha hai / jahA~ Atmika sukhakA anubhava nahIM hai vahA~ iMdriya sukhako saccA sukha mAnanekI ajJAnajanaka pravRtti nahIM miTatI / aMtameM deha aura iMdriyA~ kSINaM hotI haiM taba iMdriyasukhakI prApti nahIM honese vRddhAvasthA aura mRtyuke samaya jagatake jIva paravazatA aura atyaMta khedakhinnatAkA hI anubhava karate haiN| pra. 6 : to saccA sukha kyA hai ? u. 6 : jo apUrva hai, Atmika hai, viSaya-nirapekSa hai, anupama hai, anaMta hai aura hAnivRddhirahita hai vaha sukha saccA hai, aisA nizcaya vivekI puruSoMko karane yogya hai / pra. 7 : aisA nizcaya karanese kyA lAbha ? u. 7 : aisA nizcaya karanese zAzvata AnaMdake mArgakI ora jhukanekI yogyatA AtI hai aura kramazaH zAzvata AnaMda kI prApti ho sakatI hai| pra. 8 : hameM isa bAtakI pratyakSa pratIti kaise ho sakatI hai? u. 8 : zAzvata AnaMdakI prAptikA Arambha Atmika guNoMke Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmajJAna-pravezikA kramika vikAsase hotA hai / vyavahArajIvanameM bhI jitane pramANameM kSamA, saMtoSa, saralatA, satya Adi guNa vAstavikarUpase pragaTa hue hoM utane pramANameM AnaMda aura zAMtikA anubhava hotA hai / yadi yaha bAta samajhameM na AtI ho to krodha aura kSamAke bhAvoMke samaya apanI avasthAkA pRthakkaraNa karake dekho aura niSpakSatAse kaho ki Apa kaunase samaya adhika svastha, prasanna aura Anandita hote haiM ? pra. 9 : kSamA Adi Atmika guNa sukharUpa haiM aisA to lagatA hai parantu sacamuca jaisA AtmAke AnandakA varNana kiyA gayA hai vaisA kyA hameM isa yugameM prApta ho sakatA hai ? u. 9 : isa yugameM bhI AtmAkA AnaMda apane satpuruSArthake pramANameM avazya prApta ho sakatA hai / yaha bAta zAstra se, yuktise aura svAnubhavase siddha huI kahate haiM / pra. 10 : aise AnaMdakI prAptikA vyAvahArika mArga kyA hai yaha btaaiye| u. 10 : ati saMkSepameM zAzvata AnandakA upAya isa prakAra hai : (a) sadgurukI zodha karake, bAra bAra yA niraMtara unakA satsaMga krnaa| (ba) jahA~ aisA sarvottama yoga na bana sake, vahA~ satsaMgakA Azraya karake, satzAstroMke adhyayana dvArA, AtmasvarUpakA yathArtha nirNaya karanA / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhakA svarUpa aura usakI prApti (ka) vyasanarahita, zAMta, saMtoSI, sAdA, vinayavAna, paropakArI aura dayAlu banakara saccI mumukSutAko apane jIvana meM pragaTAnA / (Da) mumukSutA sahita, sadguruke aura paramAtmAke guNoMkA, mudrAkA aura caritrakA bArabAra smaraNa karake cittavRttiko nirmala aura ekAgra karanekA abhyAsa krnaa| (i) aMtameM, zuddha-saccidAnaMda - paramajJAnavAna - akhaMDa, ekAkAra, abheda AtmasvarUpakI bhAvanA karake bArabAra usameM lIna honA / saccI zraddhAse, satata abhyAsase, vairAgyase, satsamAgamase aura aDiga nizcayase Atmika AnaMdakI prApti ho sakatI hai, avazya ho sakatI hai / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. sadgRhastha pra. 1 : sadgRhastha kise kahanA cAhie ? u. 1 : jo gRhasthAzramI manuSya 'sat' kA anusaraNa karanevAlA ho, use sAmAnya rUpase sadgRhastha kahate haiM / pra. 2: sat kA anusaraNa karanevAlA isakA artha kyA ? 'sat' kA vizAla artha aise samajhanA ki vaha manuSya u. 2 : (a) apane lenadena, vacana vyavahAra athavA anya laukika kArya karate samaya jitanA sambhava ho satyarUpase cale | Mond (ba) apane jIvanavikAsake liye sat-deva- guru-dharma kI zaraNa svIkAre / - (ka) paramArthase 'sat-svarUpa aisI apanI AtmA kI pahacAnakA prayatna karatA ho / u. 3 : pra. 3 : apane jIvanameM vaha kaunase nyAyako anusaratA hai ? dharma, artha, kAma aura mokSa aise cAra prakArake puruSArtha ko avirodharUpase sAdhate hue bhI, dharmapUrvakake arthopArjanako aura nyAyapUrvakakI jIvana icchAoMkoM anusaratA hai / aisA honese usakA jIvana sahajarUpase dharmaniSThAmaya bana jAtA hai / pra. 4 : usakI dainika jIvanacaryAmeM dharmake kauna kaunase mukhya aMga hote haiM ? Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadgRhastha 9 u. 4 : lagabhaga DeDha ghaMTA prabhukI bhakti-pUjA, eka-DeDha ghaMTA satzAstroMkA adhyayana aura lagabhaga pauna ghaMTA tattvakA ciMtana; itanI dharmasAdhanA vaha nitya utsAha aura ekAgratA karatA hai / satpAtrako dAna denA aura prasaMgopAtta satsamAgamakA lAbha lenA vaha kabhI bhI nahIM cUkatA | pra. 5 : usakA gRhavyavahAra aura arthopArjana kisa prakArakA hotA hai ? 1 u. 5 : parivAra meM saMgaThanakI vRddhi karatA hai / kisIkI bhUla ho jAya to mIThA upAlambha dekara kSamA kara detA hai / apanI vicakSaNatAse parivArako vinayI banAtA hai / svacchatA, kartavya, Arogya aura mahattAmeM sAvadhAnI rakhatA hai / vyApAra-dhaMdhekI lenadenameM yathAsambhava satyaniSThA rakhatA hai| kahe hue vacanakA avazya pAlana karatA hai / usake gharameM saMskArapoSaka sAhitya aura lalita kalAoMko protsAhana milatA hai aura atithiyoMko yogya satkAra prApta hotA hai| AryapuruSoMkA aisA gRhasthAzrama isa lokameM sukhazAMti, suyaza aura paralokameM uttama gatikA kAraNa hotA hai / pra. 6 : pUrvAcAryoMne buddhimAna puruSoMke gRhasthAzramako kaisA kahA hai ? u. 6 : nimnalikhita guNoMse jo vibhUSita ho vaha buddhimAna puruSoM kA gRhasthAzrama hai; aura jahA~ usase viparIta pravartana ho vahA~ moharUpI kaidameM pha~se huai kaidIke rUpameM usa gRhasthako jAnanA, aisA AcAryoMkA upadeza hai : Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmajJAna-pravezikA (1) paramAtmA (jina) kI bhakti / (2) guruoMkA vinaya / (3) sadguNasaMpanna dharmI jIvoM para prIti / . (4) satpAtrako bhaktipUrvaka dAna aura anyatra anukaM pAdAna / (5) tattvajJAnakA abhyAsa / (6) liye hue vratoMkA dRDhatAse pAlana / (7) zuddha zraddhAkA aMgIkAra karanA / pra. 7 : sadgRhasthake saMyamadharmakA vaijJAnika svaspa kyA hai? u. 7 : (a) pAMca aNuvrata ina bAraha vratoMko gRhasthakA tIna guNavrata ekadezasaMyama kahate haiM / cAra zikSAvrata (ba) indriyoMke, manake aura prANIghAtake vizeSa vizeSa saMyamako sAdhanevAlI gyAraha pratimAe~ yA paDimAe~ bhI gRhasthake saMyamakA zreNIbaddha nirUpaNa karatI haiN| AcAryoMke likhe hue zrAvakAcArake graMthoMke AdhAra para Ageke varNanameM hama unheM dekheMge / pra. 8 : gRhasthadharmake samyak pAlanakA aMtima phala kyA u. 8 : gRhasthadharmakI ArAdhanA karate hue jaba saMyamake prati atyanta ruci bar3ha jAtI hai taba munipadake mahAvratoMko aMgIkAra karake mokSapadakI ugra ArAdhanAse mokSakI prApti hotI hai| For Private & P onal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. 1 : u. 1 : 8. dAna dharma dAnakA kyA artha hai svayaMke aura anyake kalyANake liye apanI dhanAdi saMpattiko de denA use dAna kahate hai / pra. 2 : dAnase kalyANa kaise hotA hai ? u. 2 : dAna denese svayaMkA lobha ghaTe, pAtratA bar3he, svayaM puNyasaMcaya ho aura sAdhakoMko suvidhA upalabdha honese ve bhI dharma-ArAdhanAmeM nizcita hokara pravRtta ho skeN| pra. 3 : dAnase samAjakalyANa hotA hai ? u. 3 : yogya sthAna para dAna denese, evaM usakA sadupayoga honese samAjopayogI kArya bhI hote haiM / anAthAlaya, vanitAvizrAma, koleja, zAlAe~, hosTela, vRddhAzrama, pustakAlaya, TAunahola, vyAyAmazAlAe~ aura nirAdhAra manuSyoM evaM pazuoMke rahaneke sthAnoMkA nirmANa honese samAjasukhakI vRddhi hotI hai / pra. 4 : dAnake kitane prakAra kahe haiM ? u. 4 : dAnake mukhya pAMca prakAra kahe haiM : AhAradAna, vidyAdAna, auSadhadAna, abhayadAna ( kisIko apanese bhaya na pahu~cAnA) aura vasatidAna (tyAgI puruSoM ko rahaneko sthAna denA) | pra. 5 : dAtA puruSameM kaunase lakSaNa hone cAhie~ ? - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 adhyAtmajJAna-pravezikA u. 5 : dAtAke mukhya sAta lakSaNa haiM : 1 zraddhAna, 2 saMtoSa, 3 bhakti, 4 vijJAna, 5 alubdhatA, 6 kSamA aura 7 zakti / pra. 6 : dAna kisako denA cAhie ? u. 6 : dAna supAtrako denA cAhie / pra. 7 : supAtra kise samajhanA ? u. 7 : jJAna aura sayamakI ArAdhanAmeM udyamI AtmAoMko supAtra samajhanA / pra. 8 : supAtrako dAna kisa tarahase. denA cAhie ? u. 8 : aMtarameM bhaktibhAva sahita, vinayapUrvaka, jJAna aura saMyamakI ArAdhanAkI vRddhi ho aisI yogya vastuoMkA dAna denA caahie| pra. 9: supAtra na mile to dAna denA cAhie yA nahIM ? u. 9 : supAtra na mile to bhI karuNAse dAna avazya denA hI cAhie / garIbako, bhUkheko, pyAseko yA anya duHkhoMse pIr3itoMko prItipUrvaka dAna denA use karuNAdAna yA anukaMpAdAna kahate haiN| pra. 10 : sabase zreSTha dAna kaunasA hai ? u. 10 : sabase zreSTha dAna jJAnadAna hai, jisako kabhI vidyAdAna yA dharmadAna bhI kahA jAtA hai / pra. 11 : vaha kyoM zreSTha hai ? u. 11 : anya dAnoMse jagatake jIvoMko thor3e samayake lie Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 dAna dharma sukhazAMti milatI hai, parantu jJAnadAnakI sacamuca prApti ho jAya to sadAkAlake lie parama AnaMdakI prApti hokara saMsAraparibhramaNase hamezAke lie chuTakArA ho jAtA hai| pra. 12 : jJAnadAna kauna kara sakatA hai ? u. 12 : uttama AtmajJAna aura saccAritrake dhAraka sadguru - saMtomeM hI aise mahAna kArya karanekI yogyatA hai / pra. 13 : dAnakI mahimA kaisI hai ? / u. 13 : isa lokameM aura paralokameM aneka prakArakI kalyANa - paraMparAoMko prApta karAkara, mokSakI bhI prApti karAnevAlA aisA yaha vivekapUrvakakA dAna gRhasthoMkA eka zreSTha dharma hai / isaliye usameM avazya pravRtta honA cAhie aisA AcAryoMkA upadeza hai| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 gurukA svarUpa pra. 1 : guruke mukhya kitane prakAra haiM ? u. 1 : guruke mukhya tIna prakAra haiM : (a) svayaM tarai aura apane AzritokoM bhI tAre, vaha uttama kASTha samAna guru jAnanA / (ba) dUsare kAgaja svarUpa - jo puNyasaMcaya kareM lekina svayaM taira nahIM sakate aura anyako tAra nahIM sakate! (ka) tIsare patthara svarUpa - jo svayaM DUbe aura apane AzritoMkoM bhI DubAveM / pra. 2 : sadgurukA kyA artha hai ? u. 2 : jo mahAtmA, jijJAsuoMko adhyAtmasAdhanAmeM viziSTa . mArgadarzana denekI yogyatAvAle hoM, unheM sadguru kahate pra. 3 : ve yogyatAdarzaka lakSaNa kaunase haiM ? u. 3 : (1) AtmajJAna - AtmasAkSAtkAra / (2) samadarzitA - samatA, samAdhi / (3) AtmArthapreraka bodhako denevAle hote haiN| (4) samasta satzAstroMke rahasyake adbhuta jJAtA hote haiN| pra. 4 : sadguru aura satpuruSa eka hI haiM ? u. 4 : ina donoMmeM amuka samAnatA hone para bhI sadgurukA pada Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurukA svarUpa pra. 5 : u. 5 : 15 bahuta UMcA hai| AtmAkI saccI pahacAnase satpuruSa banA jA sakatA hai parantu sadguru honeke lie isake atirikta, Upara batAye vaise aneka guNoMkI AvazyakatA hotI hai| Upara batAye vaise samasta lakSaNa na hoM to sadguru kaha sakate haiM ? Upara batAye ve mArgaprabhAvaka viziSTa sadguruke lakSaNa haiM aura ve hI mahAna gurupadako suzobhita kara sakate haiN| guNoMmeM jitanI nyUnatA (kamI) hotI hai utanI sadgurumeM bhI nyUnatA samajhanA / u. 6 : pra. 6 : sadguruke upadeza binA jJAna prApta ho sakatA hai ? sadguruke upadeza binA jJAna prApta nahIM ho sakatA / koI pUrvabhavake ArAdhaka svayaM jJAna prApta kareM aisA kaha sakate haiM, parantu unako bhI pUrva bhavameM sadgurukA upadeza milA hotA hai / u. 7 : pra. 7: sadguru AtmajJAnaprAptimeM kaise upakArI haiM ? (a) prathama to svayaM AtmajJAna prApta kiyA hai, isalie unheM sAdhanAmArgakA svayaM anubhava hotA hai / 1 (ba) viziSTa prajJAvAna honese mokSa mArgakA sarvatomukhI jJAna unheM hotA hai / jaise sUrya aMdhakArako naSTa kara detA hai, vaise sadgurukI apUrva anubhavavANI dvArA sAdhaka - ziSyake ajJAna- aMdhakArakA aura sarva prakAra ke saMzayoMkA vyuccheda ho jAtA hai / (ka) divyatvase vyApta aise zrI sadgurukA samasta vyaktitva alaukika hotA hai / unakI saumya mudrA, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ina vividha prakAroMse sadguru sAdhaka- ziSyoMko upakArI hote haiM / unake upakArakA varNana karanemeM vANI asamartha hai, isaliye bhavya jIvoMko unake sAnnidhyake lAbhakA svayaM anubhava karanekA anurodha hai / pra. 8 : sadguru na mileM to kyA karanA ? u. 8 pra. 9: u. 9 : adhyAtmajJAna- pravezikA nirdoSa svabhAva, premapUrNa vyavahAra, niHspRhatA, sahajavANI, kaThina nijacaryA, prasannatA, parahitaniratatA aura apramatta Atmakhoja, upadeza na dete samaya bhI niraMtara sAdhaka - ziSyoMko eka adbhuta preraka bala aura dhyeyaniSThA pradAna karate haiM / satyakI prAptike lie niraMtara khoja cAlU rakhakara, yathAsaMbhava mumukSuoMke saMgameM rahakara, sadAcArapUrvaka tattvakA abhyAsa karanA / tIrthayAtrA Adike samaya vizeSarUpase sadgurukI khoja karanI cAhie, kyoMki isa yugameM AtmajJAnI mahAtmA vizeSakara ekAMtasthAnameM rahakara apanI AtmasAdhanA Age bar3hAte rahate haiN| ekaniSThAse sadgurukI khoja kI jAya to zIghra yA derIse avazya gurukI bheMTa hotI hai aura sAdhaka, satpuruSArtha dvArA uttama jJAnasaMyamarUpa samAdhike AnaMdako prApta karatA hai / sadgurukI bhakti kyoM karanI cAhie ? sadgurukI bhakti karanese unakI AtmAkI ceSTAke prati vRtti rahatI hai, apUrva guNa dRzyamAna hokara anya svacchaMda miTatA hai aura sahajameM Atmabodha hotA hai / isa prakAra sarvatomukhI kalyANakA kAraNa honese sadgurukI bhakti avazya karanI cAhie / For Private & Pernal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satzAstrAkApAracaya pra. 1: satzAstra kyA haiM ? u. 1: AtmajJAnAdi pavitra aura AnaMdamaya bhAvoMko prApta hue mahAtmAoMke vacana hI satzAstra haiM / una satzAstroMke mUla srota zrIsarvajJa paramAtmA haiM, kyoMki unake paripUrNa jJAnase udbhUta jJAnake AdhAra para hI prajJAvaMta pUrvAcAryone aura jJAnI mahAtmAoMne zAstrAdikakI racanA kI hai| pra. 2 : satzAstroMkA paricaya kyA hai ? u. 2 : zAMtarasakI jisameM mukhyatA hai, zAMtarasake prayojanarUpa jisakA samasta upadeza hai, sarvarasa zAMtarasagarbhita jisameM varNita haiM, aise zAstroMkA paricaya hI satzAstroMkA paricaya pra. 3 : jJAnI aura sarvajJa paramAtmAkA jJAna samAna hai ? u. 3 : jAtikI apekSAse dekheM to, donoMkA jJAna samyagjJAna hai / jJAnIkA jJAna alpa aura parokSa hai jabaki sarvajJakA jJAna to paripUrNa aura sakalapratyakSa hai / aisA hone para bhI donoMke vacana kevala vItarAgatAkA hI upadeza dete haiM, aura tatva samajhAte haiM - satyasvarUpa isa apekSAse samAna pra. 4 : kaise zAstroMkA paricaya karanA cAhie ? u. 4 : (1) jisameM vItarAgatAkA upadeza diyA ho| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmajJAna-pravezikA (2) jisake par3hanese upazama-vairAgyakI vRddhi ho| (3) jisameM matamatAMtarakI carcA dvArA vAdavivAda aura saMpradAyavAdarUpI pakSapAtakA poSaNa karanevAlA kathana na ho| (4) jisameM spaSTarUpase vastukA svarUpa pratyakSa-parokSa pramANoMse siddha kiyA ho / (5) jisameM pUrvApara virodha na ho aura ekAMtakA haThAgraha na ho| (6) jisameM zuddha AtmajJAna aura sadAcArakA upadeza ho| (7) vividha kakSAke sAdhakoMke doSa batAkara, ve doSa kisa prakArase dUra hoM isake upAyoMkA jisameM spaSTarUpase nirUpaNa karake Atmazuddhike mArgakA prakAza kiyA ho| pra. 5 : satzAstroMkA paricaya kisa taraha karanA ? u. 5 : zAstroMko par3hanA aura samajhanA / jahA~ samajhameM na Ave vahA~ vizeSa jJAnIse pUchanA / jo artha samajhameM AyA ho usakA bArabAra smaraNa-ciMtana karanA / adhika upayogIbodhako noMdhapothImeM avazya likhanA / zAstrakA pArAyaNa karanA aura usakA upadeza karanA / ye saba zAstrasvAdhyAyake hI prakAra haiM / uttama stutiyoMko - padoMko bhI kaMThastha krnaa| pra. 6 : vaisA paricaya karaneke liye niyama lenA cAhie ? Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satzAstroMkA paricaya u. 6 : hA~ / niyamapUrvaka aura niyamita rUpase, satsaMgakA avalaMbana lekara jJAnakI prApti karanA sAdhakake liye atizaya kalyANakArI hai / kucha zAstra idhara-udharase par3ha lenese kalyANa nahIM hai, apitu dharmake mukhya tattvoMko acchI tarahase jAnanA aura unakA zraddhAna karanA caahie| taba isake phalasvarUpa viveka utpanna honese sAdhakakA avazya kalyANa hotA hai| pra. 7 : satzAstroMke paricayakA phala kyA hai ? u. 7 : sadguru yA satsaMgakA Azraya karake satzAstrakA paricaya karanese alpa kAlameM mahAna phalakI prApti hotI hai / jaba sadgurukA yoga na ho taba satzAstroMkA avazya avalaMbana lenA, ki jisase paramArthamArgameM citta lagA rhe| zAstroMkA mAhAtmya apAra hai / parokSa vastuoMkA jJAna karAnevAle, aneka saMzayoMkA cheda karanevAle, satya tattvoMkoM dikhAnevAle ye zAstra hI haiM / vizeSameM, ve anubhavI puruSoMke vacana honese sAdhakako mokSamArgameM parama kalyANarUpa aura pratyakSa mArgadarzaka jaisA kArya karane meM bhI samartha haiN| isa prakAra, prAthamika mumukSutAko pragaTatAse lekara aMtameM pUrNa AtmasamAdhi prApta karAnemeM uttama preraNA denekI zakti jinameM hai aise zAstra, sAdhakako mokSamArgameM eka adbhuta aura anivArya avalaMbana haiN|' Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saccA jJAna aura saccI zraddhA pra..1 : sacce jJAnakA kyA artha hai ? u. 1 : jagatake padArtha sacamuca jaise haiM usI svarUpameM unheM yathArtharUpase jAnanA vaha saccA jJAna hai; aura vaisI hI aMtaraMga mAnyatA karanA vaha saccI zraddhA hai| praH 2 : hama loheko lohA, soneko sonA Adi prakArase jAnate haiM to hamArA jJAna saccA hai kyA ? u. 2 : yahA~ paramArthakA prayojana hai, isaliye una padArthoko jAnate hue unameM agara moha utpanna ho jAya to vaha jJAna, rAgamizrita honese ajJAna hai (jise kujJAna bhI kahate haiN)| AtmajJAna honese pahale, kisI bhI jIvakA anya padArthokA jJAna paramArthase saccA nahIM hotaa| pra. 3 : jJAnIko bhI rAga hotA hai to usake jJAnako Apa saccA kyoM kahate haiM ? u. 3 : jJAnIne AtmAko yathArtharUpase jAnA hai aura anubhava kiyA hai, isaliye jagatake jIvoMke samAna rAga unako hotA hI nahIM hai / jJAna aura rAgako ve alaga alaga svabhAva jAnate haiM isaliye aise bhedajJAnakI vidyamAnatAmeM unake jJAnako saccA jJAna kahate haiM / aisA honepara bhI jaba taka jitanA rAga hai taba taka utanI mAtrAmeM ajJAnake aMza haiM aisA sApekSarUpase jAnanA / pra. 4 : adhyAtmaparibhASAmeM saccA jJAna kise kahate haiM ? Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saccA jJAna aura saccI zraddhA usakI sAdhanA kyA hai ? u. 4 : 'dehAdi jar3a padArthose, maiM zuddha caitanyasvarUpI AtmA sacamuca bhinna hU~ - aisA sadguruke upadezase yathArtharUpameM jAnane aura abhyAsa karanese usakA jJAna kramazaH samyak ho jAtA hai / isa prakAra sva-parakA viveka, AtmAanAtmAkA viveka, sArAsArakA viveka jisake aMtarameM pragaTa hotA hai use saccA jJAna hotA hai| . jaise talavAra aura myAna alaga haiM, dUdha aura pAnI alaga haiM, gaMde pAnIkI malinatA aura pAnI- alaga haiM aura suvarNarajameM sonA aura miTTI alaga haiM, vaise deha aura AtmAko bhinnatA, lakSaNa dvArA jAnanI cAhie / aura jAnakara abhyAsa karanA cAhie / dehAdhyAsa kama karanA aura AtmAbhyAsa bar3hAnA isa prakArakI satata tattvAbhyAsarUpa sAdhanA kalyANakArI hai| jo jJAna karmabaMdhake kAraNoMko kevala jAnatA hai, parantu usase nivRtta nahIM hotA vaha jJAna bhI ajJAna hI hai / jisake par3hanese, samajhanese aura vicAranese AtmA vibhAvase, vibhAvake kAryoMse aura vibhAvake pariNAmase virakta na huA, vibhAvakA tyAgI na huA, vibhAvake kAryoMkA aura vibhAvake phalakA tyAgI na huA; vaha par3hanA, vaha vicAranA aura vaha samajhanA ajJAna hai / vicAravRttike sAtha tyAgavRtti utpanna karanA vahI vicAra saphala hai, aisA jJAnIkA paramArtha kathana hai / isa prakArase, jaise jaise sacce jJAnakI sAdhanA kI jAya, vaise vaise AtmAkI zuddhi bar3he aura yahI saccA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmajJAna-pravezikA jJAna (jJAnamArga) hai aisA jAno / pra. 5 : saccA jJAna huA hai yaha kaise jJAta ho ? u. 5 : jise saccA jJAna pragaTa huA ho usakI vRtti bAhyameM jAtI huI ruke, saMsArakI prIti sacamuca kama ho, satya ko satya jAne, jisake dvArA AtmAmeM guNa pragaTa hoM usakA nAma jJAna / aisA jIvana bane to samajhanA ki jJAna pragaTa huA hai| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcAra pra. 1 : sadAcAra kise kahate haiM ? u. . : uttama AcAra aura vicAravAle puruSoMkA vaha AcaraNa ki jo sat svarUpa aise AtpA kI prAptimeM sahayogI kAraNa bane use sadAcAra kahate haiM / usakA dUsarA nAma sAmAnya nIti bhI hai| pra. 2 : isa bAtako vizeSa rUpase spaSTa samajhAkara usakA vyAvahArika svarUpa batAiye / u. 2 jahA~ bar3e durguNa hoM, jahA~ asatyake prati ruci ho, jahA~ aMtarameM tIvra pApabhAva vidyamAna hoM aura jahA~ indriyoM aura manakI pravRttikA svacchaMdarUpase anyAyapUrvaka pravartana ho, vahA~ zItala Atmika sukha pragaTa nahIM hotA aura isalie AtmajJAna bhI nahIM hotA / nimnalikhita jIvanacaryA banAnese sAmAnya sadAcArakA pAlana ho sakatA hai / isaliye mumukSuko atyaMta prayatnapUrvaka use siddha karanA Avazyaka hai : (1) kisI bhI manuSyake sAtha vizvAsaghAta karanA nhiiN| (2) kisI para jhUThA doSa lagAnA nahIM / (3) lenadenameM bure Azayase kama- adhika denA nahIM; mizrita karake denA nahIM / (4) chalakapaTase buddhipUrvaka kisIke sAtha dhokhA karanA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmajJAna-pravezikA nahIM / (5) juA, mAMsAhAra, madyapAna, vezyAsaMga, zikAra (saMkalpapUrvaka trasajIvakI hiMsA), baDI corI aura parastrIgamana; ina sAta vastuoMkA sarvathA tyAga krnaa| (6) sarakArake niyamAnusAra kara Adi bharane meM niyamita aura prAmANika honaa| pra. 3 : nIti aura sAmAnya sadAcArameM antara hai ? nItike pAlanase kyA lAbha ? u. 3 : notike mukhya chaha prakAra zAstroMmeM kahe gaye hai / unameM yahA~ jo prakAra batAyA hai use sAmAnya nIti kahate haiM / isa nItike Azrayase pAtratA arthAt yogyatA pragaTa hone para usa jIvako sadguruke upadezase vizeSa satpuruSArtha karane para Atmika dharma pragaTa hotA hai / pra. 4 : yogyatA denevAlI isa nItike binA kyA satya dharma pragaTa nahIM ho sakatA ? u. 4 : yogyatAke binA dharma pragaTa nahIM ho sakatA, isIliye kahA dazA na evI jyAM sudhI, jIva lahe nahi joga, mokSamArga pAme nahIM, maTe na aMtara roga / (AtmasiddhizAstra : 39) pra. 5 : gRhasthavyavahArameM prarvatamAna mumukSu jIvako isa nItidharma ke pAlanameM kaisI dRSTi rakhanI cAhie ? Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcAra u. 5 : 'jo mumukSujIva gRhasthavyavahArameM pravartamAna ho use to akhaMDa nItikA mUla prathama AtmAmeM sthApita karanA cAhiye, nahIM to upadezAdikI niSphalatA hotI hai / dravyAdi utpanna karane AdimeM sAMgopAMga nyAyasaMpanna rahanA usakA nAma nIti hai / isa nItike chor3ate hue prANa-tyAga jaisI dazA Anepara tyAga vairAgya sacce svarUpameM pragaTa hote haiM aura usI jIvako satpuruSake vacanoMkA tathA AjJAdharmakA adbhuta sAmarthya, mAhAtmya aura rahasya samajhameM AtA hai / jo jIva kalyANakI AkAMkSA rakhatA hai, aura pratyakSa satpuruSakA nizcaya hai, use prathama bhUmikAmeM yaha nIti mukhya AdhAra hai / kaThina bAta hai isaliye nahIM bana sakatI, yaha kalpanA. mumukSuko ahitakArI hai aura tyAgane yogya hai / pra. 6 : sadAcArameM kaise sthira huA jAya yaha saMkSepameM btaaiye| u. 6 : sabhyatA, sajjanatA, sadbhAvanA, sAhasa aura satkRtyoMmeM tatpara rahanese sadAcArI banA jA sakatA hai, jo satata kartavyarUpa hai, aisI mahAjJAniyoMkI AjJA hai / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. 1 : u. 1 : pra. 2 : tapake kitane prakAra haiM ? u. 2 : pra. 3 : u. 3 : tapa aura usakI ArAdhanA tapa kise kahate haiM ? icchAkA nirodha karaneko tapa kahate haiM / pra. 4 : u. 4 : tapake bAraha prakAra haiN| chaha prakArake bAhya tapa aura chaha prakArake aMtara tapa / bAhya tapa kauna-kauna se hai ? upavAsa, UNodarI (bhUkhase kama khAnA) vRttikA saMkSepa, rasakA tyAga, ekAMtasthAnasevana aura kAyakleza / aMtaratapa kauna-kaunase haiM ? prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRttya (rogI sAdharmIoMkI sevAzuzrUSA) svAdhyAya, dhyAna aura vyutsarga (mamatAkA tyAga ) / pra. 5 : kisa tapake prati vizeSa lakSa denA cAhie ? u. 5 : sabhI prakArake tapa aMgIkAra karane yogya haiM, parantu svAdhyAyarUpI tapameM pravartana karanese sabase adhika lAbha hai aura kaSTa bilkula kama hai / isa tapameM udyamazIla honese AtmAkA, baMdhakA, mokSamArgakA, mokSakA, bhakSyaabhakSyakA, evaM tyAgane yogya, aMgIkAra karane yogya aura jAnane yogya tattvoMkA jJAna hotA hai, jisase mokSamArgameM acchI tarahase pravartana ho sakatA hai / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa aura usakI ArAdhanA aise aneka kAraNoMse AcAryoMne svAdhyAyako zreSTha tapa kahA hai aura usameM pravartana karanekA gRhastha aura tyAgI donoMko upadeza diyA hai / pra. 6 : svAdhyAyake atirikta anya tapa karane cAhie~ yA nahIM ? u. 6 : tapa to sabhI prakArake karane yogya haiM / apanI jitanI zakti ho utanA tapa karanA cAhie / phirabhI tapakA anuSThAna karate samaya apanI zakti nahIM chipAnA / kauna kisa prakArakA tapa kare vaha mahattvapUrNa nahIM hai, kintu samajha lenA cAhie ki mukhya tapa to aMtara-tapa hai / aura jo bAhya tapa haiM ve aMtara-tapake sahakArI haiM / aMtara-tapa AtmAkI pariNatike sAtha sIdhA saMbaMdha rakhatA hai, isaliye cittakI (upayogakI) zuddhike lie aMtaratapakI mukhyatA hai / upayogakI zuddhike anurUpa mokSa hotA hai, kevala bAhya dehAdikI ceSTAke anusAra mokSa nahIM hotA - aisA spaSTa jAnanese dRSTi vivekasaMpanna hotI hai aura samyak tapameM pravartana hotA hai / pra. 7 : tapakI kyA mahattA hai ? u. 7 : pUrvAcAryone cAra prakArakI ArAdhanAko mokSakA kAraNa kahA hai - saccI zraddhA, saccA jJAna, saccA AcaraNa aura saccA tapa / isa caturvidha ArAdhanAse cAra gati kA nAza hokara paMcamagati (siddha-avasthA) prApta kara sakate haiN| isa prakAra mokSakI ArAdhanAmeM tapa eka mahattva Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmajJAna-pravezikA kA aMga hai| pra. 8 : kisa prakAra tapa karanese AtmAkA kalyANa hotA u. 8 : "jaba jaba tapazcaryA kI jAya taba taba svacchaMdase nahIM . karanI, ahaMkArase nahIM karanI, logoke lie nahIM karanI, jIvako jo kucha bhI karanA vaha svacchaMdase nahIM karanA / yahA~ to lokasaMjJA (laukika dRSTi) se, oghasaMjJAse (samajhe binA), mAnakI puSTike lie, apanI pUjAke lie, padakI mahattAke lie (padakA mahattva batAneke lie) zrAvakAdiko apanI ora AkRSTa karaneke lie yA aise hI dUsare kAraNoMse japa-tapAdi, vyAkhyAnAdi karanekI pravRtti bana gaI hai, usameM kisI prakArakA AtmArtha nahIM hai, apitu vaha AtmArthameM pratibandharUpa hai / . koI bhI kriyA, japa, tapa aura zAstraadhyayana karake eka hI kArya siddha karanA hai, vaha yaha ki jagatakI vismRti karanI aura satke caraNameM rahanA, aura yaha eka hI lakSa rakhakara pravRtti karanese jIvako svaMya kyA karanA yogya hai, aura kyA karanA ayogya hai, yaha samajhameM AtA hai, samajhameM AtA jAtA hai / isa lakSyako mukhya kiye binA japa, tapa, dhyAna yA dAna kisIkI bhI yathAyogya siddhi nahIM hai aura taba taka dhyAnAdika nahivat kAmake BG Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. samAdhimaraNa pra. 1H samAdhimaraNakA kyA artha hai ? u. 1 : AtmajJAnAdiko pragaTa karanA usakA nAma bodhi aura prApta kiye hue AtmajJAnAdiko AtmajAgRtipUrvaka puruSArtha dvArA mRtyuke samaya bhavAMtarameM sAtha le jAnA use samAdhimaraNa kahate haiN| pra. 2 : samAdhimaraNa kisako hotA hai ? u. 2 : saccA samAdhimaraNa kevala jJAnIpuruSako hI ho sakatA hai| pra. 3 : mumukSako prabhusmaraNapUrvaka jo maraNa hotA hai vaha samAdhimaraNa hai yA nahIM ? u. 3 : aise maraNako sugatimaraNa kahate haiM / vaha mumukSu sAdhanA ke saMskAra sAthameM le jAtA hai, parantu AtmajJAnAdi pragaTa hI nahIM hue haiM to unhe anya bhavameM kaise sAthameM le jAya? ataH mumukSuko sugatimaraNa hotA hai aisA paramArthase jaannaa| pra. 4 : samAdhimaraNake kitane prakAra haiM ? u. 4 : pUrvAcAryoMne mukhya 17 prakArake maraNa kahe haiM, unhe saMkSepameM vicAranese nimnalikhita pA~ca prakAra mAne gaye haiM : (a) paMDita-paMDita maraNa : paramAtmA (arihaMta) ko hotA hai| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmajJAna-pravezikA (ba) paMDita-maraNa : AtmajJAna sahita saMyamIko prApta hotA hai| (ka) bAla-paMDita-maraNa : jJAnI, parantu saMyamI na ho aise samyagdRSTiko prApta hotA hai / ye tIna samAdhimaraNake prakAra haiM / anya do prakArake maraNa nimnalikhita haiN| bAla maraNa : satpuruSakI aura tattvakI vyAvahArika zraddhA kare, parantu pAramArthika zraddhA na kare aura tattvakA bhAvabhAsana na huA ho to oghasaMjJA yA lokasaMjJAse ArAdhanA kiyA kare, aise puruSake maraNako bAlamaraNa kahate haiN| (i) bAla-bAla maraNa : paramArthase sarvathA vimukha aise jagatake dharmarahita jIvoMke maraNako bAla-bAlamaraNa kahA gayA hai| pra. 5 : sallekhanA kaba lenI cAhie ? u. 5 : atyanta vRddhAvasthA, asAdhya roga, duSkAla yA ghora upasarga ke kAraNa jaba mRtyu samIpa lage, taba dharmako rakSAke lie zarIrakA tyAga karanA cAhie / isa sAdhanAko sallekhanA kahate haiN| pra. 6 : sallekhanA dvArA samAdhimaraNakI kyA vidhi hai ? u. 6 : samAdhimaraNameM kaSAyako kSINa karanA hai aura sAtha hI sAtha zarIrako bhI kRza karanA hai / jaba samAdhimaraNakA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa nirNaya kare taba mumukSu zuddha manase sneha, vaira, saMga aura parigrahakA tyAga kare aura isake lie sabhI svajanamitrAdiko sacce manase kSamA deve aura apane sarva doSoM aura aparAdhoMkI kSamA maaNge| ___ yadi munijanoMkA samAgama ho sake to gharakA tyAga karake, sAdhusamAgamameM rahe aura upacArase mahAvratoMko aMgIkAra kare / utanI zakti aura saMyoga na ho to gharameM rahakara eka niyata sthAna grahaNa karake prathama mAtra dUdha, bAdameM kevala pAnI aura aMtameM cAroM prakArake AhArakA tyAga kare / ___ apanI saMpattimeMse kucha niyata aMzako dharmakAryoMmeM upayoga karanekA Adeza de / zeSa saMpattikA svajanaparivArameM vivekapUrvaka dAna kare / paMca-paramaguru (paramAtmA aura sadguru)kA smaraNa karake unakA zaraNa grahaNa kare aura svajanoMse kahe ki jaba maiM prabhunAmakA raTanA baMda kara, taba Apa mujhe paramAtmAkI vANI sunAnA / dhIrajase, dRDhatAse, sahanazIlatAse aura vIratAse dhIre dhIre zarIra bilkula kRza honepara vaha mahApuruSa isa zarIrako chor3akara bhavAMtarako prApta hotA hai / isa prakAra zAMtabhAva sahita, AtmA-paramAtmAke smaraNapUrvaka deha chor3anekI sAmAnya vidhi hai, vizeSa satzAstroMse jAnanI * / * bhagavatI-ArAdhanA, bhagavatIsUtra, ratnakaraMDazrAvakAcAra, mRtyumahotsava Adi / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmajJAna-pravezikA pra. 7 : samAdhimaraNakA phala kyA hai ? u. 7 : maraNa sAdhakakI vAstavika parIkSA hai / yadi samAdhimaraNa na huA to, sAdhanA mukhyarUpase niSphala gaI - aisA jaannaa| samAdhimaraNase ratnatrayako anya bhavameM bhI sAtha le jAyA jAtA hai, jisase sadgati sahita alpakAlameM mokSakI prApti hotI hai / aise samAdhimaraNake lie yogya pUrvataiyAriyA~ aura satata satpuruSArtha kartavya hai / ** Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmajJAna AtmA mukhyataH AtmasvabhAvase vartana kare vaha 'adhyAtmajJAna' / mukhyataH jisameM AtmAkA varNana kiyA ho vaha 'adhyAtmazAstraM / bhAva -adhyAtmake binA akSara (zabda) adhyAtmIkA mokSa nahIM hotA / jo guNa akSaroMmeM kahe gaye haiM ve guNa yadi AtmAmeM raheM to mokSa hotA hai| satpuruSameM bhAva -adhyAtma pragaTa hai| satpuruSakI vANI jo sunatA hai vaha dravya-adhyAtmI, zabda-adhyAtmI kahA jAtA hai / zabda - adhyAtmI adhyAtmakI bAteM kahate haiM; aura mahA anarthakAraka pravartana karate haiM; isa kAraNase unheM jJAnadagdha kaheM / aise adhyAtmiyoMko zuSka aura ajJAnI samajheM / jJAnI puruSarUpI sUryake pragaTa honeke bAda sacce adhyAtmI zuSka rItise pravRtti nahIM karate, bhAvaadhyAtmameM pragaTarUpase rahate haiM / AtmAmeM sacce guNa utpanna honeke bAda mokSa hotA hai| isa kAlameM dravya adhyAtmI, jJAnadagdha bahuta haiM / dravya-adhyAtmI maMdirake kalazake dRSTAMta se mUla paramArthako nahIM samajhate / . moha Adi vikAra aise haiM ki samyagdRSTiko bhI calAyamAna kara dete haiM; isaliye Apa to samajheM ki mokSamArga prApta karanemeM vaise aneka vighna haiM / Ayu thor3I hai, aura kArya mahAbhArata karanA hai / jisa taraha nAva choTI ho aura bar3A mahAsAgara pAra karanA ho, usI taraha Ayu to thor3I hai, aura saMsArarUpI mahAsAgara pAra karanA hai / jo puruSa prabhuke nAmase pAra hue haiM una puruSoMko dhanya hai ! ajJAnI jIvako patA nahIM hai ki amuka giranekI jagaha hai, paraMtu jJAniyoMne use dekhA huA hai / ajJAnI, dravya - adhyAtmI kahate haiM ki mujhameM kaSAya nahIM hai / samyakadRSTi caitanyasaMyukta hai / 1 (upadezachAyA-6) zrImad rAjacandra Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkhanivRttikA upAya duHkhakI nivRttiko sabhI jIva cAhate hai, aura duHkhakI nivRtti, jinase duHkha utpanna hotA hai aise rAga, dveSa aura ajJAna Adi doSoMkI nivRtti hue binA, honA saMbhava nahIM hai / ina rAga AdikI nivRtti eka AtmajJAnake sivAya dUsare kisI prakArase bhUtakAlameM huI nahIM hai, vartamAnakAlameM hotI nahIM hai, bhaviSyakAlameM ho nahIM sktii| aisA sarva jJAnI puruSoMko bhAsita huA hai / isaliye vaha AtmajJAna jIvake liye prayojanarUpa hai / usakA sarvazreSTha upAya sadguruvacanakA zravaNa karanA yA saMtzAstrakA vicAra karanA hai / jo koI jIva duHkhakI nivRtti cAhatA ho, jise duHkhase sarvathA mukti pAnI ho use isI eka mArgakI ArAdhanA kiye binA anya dUsarA koI upAya nahIM hai / isaliye jIvako sarva prakArake matamatAMtarase, kuladharmase, lokasaMjJArUpa dharmase aura odhasaMjJArUpa dharmase udAsIna hokara eka AtmavicAra kartavyarUpa dharmakI upAsanA karanA yogya hai / eka bar3I nizcayakI bAta to mumukSu jIvako yahI karanA yogya hai ki satsaMga jaisA kalyANakA koI balavAna kAraNa nahIM hai, aura usa satsaMgameM nirantara prati samaya nivAsa cAhanA, asatsaMgakA pratikSaNa vipariNAma vicAranA, yaha zreyarUpa hai / bahuta bahuta karake yaha bAta anubhavameM lAne jaisI hai| - zrImad rAjacandra (patrAMza-375) - Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ g 2ndhg 2manm Au , mo ." parama zra bhAnaMdajI jaya ma sAtha rAdhya 1018-5.8 Preis artaina manti Noid 812346 Al-382007 zrI satzruta sevA sAdhanA kendra saMcAlita zrImad rAjacandra AdhyAtmika sAdhanA kendra kobA- 382007 (ji. gAMdhInagara) gujarAta phona : 23276219, 23276483-4 pheksa : 23276142