Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI yazovijayajI jaina graMthamALA che dAdAsAheba, bhAvanagara, ee She%e-20eo : [p[2 300484s |2 82_ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ (202 3011 AtmatattvaprakAzaH nyAyavizArada-nyAyatIrthamunizrInyAyavijaya viracitaH vi. saM. 2010-mArgazIrSaH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AUTHURA WATARA upakramaH / jagat kisvarUpamiti vicAryamANaM jar3a-cetanarUpatattvadayamAnaM pratIyate / nAstyetadvayAtiriktaM tattvam / vizvavizvavizvapadArthA asmin dvaye'ntarbhavanti / jaDarUpaM ca cetanarUpaM ceti dvidhA vibhajyate dravyam / yatra caitanyaM nAsti tajjaDatattvam / tadviparItaM caitanyarUpaM cetanatattvam / cetano jIva AtmA ityanAntaram / jJAnazaktistalakSaNam / jovH| ____ jIvo'nyapadArthavana, dRzyate pratyakSam / parantu svAnubhavapramANena zakyate jJAtum / 'ahaM sukhI,' 'ahaM duHkhI' ityAdirUpaM saMvedanaM zarIrasya pRthivyAdibhUtamUrtitvena jaDatvAnna bhavitumarhati / icchA-bhAvanAdayo guNA mRtakazarIre na santIti sarvapratItam, ataste guNA na zarIrasya, kintu tattvAntarasyeti pratIyate / taba tattvAntaramAtmA / ghaTapaTAdyanyabhautikajaDapadArtheSviva bhautikajaDazarIre zAnecchAbhAvanAdidharmadharmitvaM na bhavitumarhati / atastadAdhAra aatmaa| amUrta jJAna mUrtAnAM bhUtAnAM guNo bhavituM nArhati, tat kathaM bhautikazarIrasya guNaH syAt ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ :2: zarIre paJcendriyANi santi, parantu tAni sAdhanatayopayuJjAna AtmA tebhyo bhinna eva / AtmA hi tai rUparasAdiviSayAn gRhNAti / cakSuSA rUpaM pazyati, rasanayA rasaM rasayati, ghrANena gandhaM jighrati, zravaNena zabdaM zaNoti, tvacA ca spRzati / yathA lekhanIchurikayA (Pen-knife ) lekhanI nirmimIte maNilAlaH, tatra lekhanIchurikA nirmAtA ca bhinnAveva; dAtreNa lunAti sahadevaH, tatra dAnaM lavitA ca minne eva; dIpena pazyati kAntilAlaH, tatra dIpo draSTA ca pRthageva; tathA indriyai rUparasAdiviSayagrahaNeSu indriyagrAmo, viSayagrahItA ca minnAveva / sAdhakaH svakAryasAdhane sAdhanamapekSate, upayukte ca, parantu etAvatA sAdhakasAdhanayorekatvaM na syAt / te bhinne eva bhavataH / indriyANyAtmano jJAnaprAptau sAdhanabhUtAni, ato viSayagrahaNa- . sAdhanabhUtebhyastebhyo viSayagrAhaka AtmA bhinna eva bhavati / ____ mRtazarIre satsvapi karaNeSu mRtakasya taddvArA na kimapyupajAyate jJAnam , ato jJAyate indriyANi taddvArA ca rUpAdiviSayagrAhaka AtmA pRthageveti / indriyANAmAtmatve'bhyupagamyamAne tAni paJce. tyekasmin dehe pazcAtmAnaH prasajyeran , taccAghaTitam / __ yasya cakSurupahataM so'ndhIbhUto'pi prAk cakSuHsadbhAvadazAyAM dRSTAn bhAvAn smarati-dRSTapUrvAH padArthAstasya smRtimupatiSThante / idaM kaH karoti smaraNam ? cakSuH ? tat tu nAsti / kiM tIndriyAntaram ? na / ekena hyanubhUtaM dRSTaM vA nAnyaH zaknoti smartum / atazcakSuSA dRSTaM tadanyakaraNena na zakyate smartum / ya eva yasya anubhavitA draSTA vA sa eva tasya smartA iti hi nyaayH| evaM ca cakSuSA dRSTAnAM tadvirahe'pi smaraNaM yad bhavati tadevendriyAtiriktarUpeNAtmano'stitvaM gamayati / AtmA hi cakSuHsadbhAvadazAyAM tad Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvArA svadRSTAnAM vastUnAM tadvirahe'pi tadbhUtapUrvadarzanAnubhavasthApitasaMskArasamudbodhanabalena smaraNaM kartuM zaknoti / itthamanubhavasmaraNayoH parasparaghaniSThasAmAnAdhikaraNyasambandhabalenApi caitanyarUpa svatantramAtmatattvamupapadyate / 'ahamamukaM vastu dRSTvA aspAkSam , tato'ghAsiSam, tatazcArarasam' ityevambhUto'nubhavo yadA-tadA'smAkaM bhavan spaSTamavagamayati tasya vastuno draSTA, spI, ghAtA, rasayitA ca bhinnA na santi, kintu eka eveti / kaH khalvekaH saH ? cakSuH ? na, tasya hi kArya kevalaM darzanamasti, na sparzanAdi / evameva sparzanamAtrapravaNaM tvagindriya, ghANamAtraparAyaNaM ghrANaM, rasanamAtraniyataM rasanaM ca n| sarvapratItAd asmAdanubhavAd draSTA, spraSTA, ghrAtA, rasayitA ca ya eko'sti sa indriyAtirikta AtmA iti samavasIyate / AdhunikavaijJAnikAnveSaNasiddheSu dvAnavatau tattveSu naikatamamapi tattvaM svasaMvedanakSamam / ataH svasaMvedanAtmakaM tatvaM tadbhinnamupapadyate, tasya ca saGgacchamAnaM sthemAnamAzritya punrjnmaapi| AtmA varNarahita iti bAhyabhautikavastuvanna bhavati pratyakSaH / etAvatA sa nAstIti vaktumasAmpratam / paramANavazcarmacakSuSA na dRzyante, tathApi svIkriyante / sthUlakAryotpattiH paramANusaMghAtamapekSate ityanumayA tatsavamupapadyate / paramANavo mUrtA [rUpiNaH-] api santaH pratyakSA na bhavanti, tarhi amUrto'rUpyAtmA sutarAmapratyakSo bhavedevAsmadAdInAmityatra kimAzcaryam ? kAryadvArA paramANavo yadi pratyakSAyamANA. zakyante vaktum , tadA AtmApi tasya pratyakSeNa jJAnarUpakAryeNa zakyate vaktuM pratyakSa iti / yasya dharmAH pratyakSAH sa pratyakSa iti hi nyAyaH / ata eva zabdo nAkAzaguNo bhavitumarhati / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdasya hi pratyakSatvenAkAzasya pratyakSaviSayatvamApadyeta; athavA AkAzasyApratyakSatvena zabdasya (zrAvaNa ) pratyakSatvaM vihanyeta / zabdasya bhautikadravyarUpatvaM cedAnIntanena 'svaravAhaka' [Phonograph] yantreNa spaSTaM sthApitam / vAyustatsparzapratyakSAnubhavadvArA ucyate pratyakSaH / kiJca kazcid dhImAn-kazcinmUrkhaH, kazcit svAmI-kazcit sevakaH, kazcicchreSThI-kazcana karmakaraH, kazcid dhanI-kazcid daridraH, kazcit svastha-surUpaH-kazcidasvastha-virUpaH, kazcidAmayAvI-kazcinnirAmayaH, evaM kazcana sukhI-kazcana duHkhI, ityAdayo'nantavaicitryo vizve vilokyante, nAmUrakAraNaM bhavitumarhanti / pracuraprayatnato'pi prajJAvato'pi' na nirvartate svamIhitam , anyasya ca tadanAyAsena sampadyate'lpAyAsena vaa| IdRzo'nekaghaTanA asmadRSTisamakSamupajAyamAnA uplbhynte| ekasyA eva yoSitaH kukSitaH sahajAtayugalasya jIvanayAtre ativibhinne, ativiparIte api pravartamAne dRzyate / samAnatayA pAlitapoSitAnAmapi mahAn buddhibhedo dRzyate, jIvanavahanaM ca parasparaviruddharUpam / tejasvinastanayo nistejAH, nistejasazca sutejA bhavati / kimatra kAraNam ? na tat kAraNaM kevalapArzvavartiparisthitiSveva paryAptaM syAt / sAvadhAnaM gacchatyapi vartamAne'pi vA vAnarAdyAkasmikopadravasamuttheSTakAdiprapatanasambhUtamanyavidhaM vA''kasmikamatyAhitamApatati, kimatra kAraNam ? niraparAdhenApi mithyAbhiyuktIbhUya ghorayAtanAtmakaH prANAntarUpo vA daNDo bhoktavyo bhavati, vAstavAparAdhI ca tirobhUtyA zAThyapUrNavAgjAlabalena vA aparAdhadaNDamabhukta evAvatiSThate, kimatra kAraNam ? garbhArambhata Arabhya janmaparyantaM kaSTaM yadanubhavati bhrUNastat Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ svakRtihetukaM vA tanmAtarapitarakRtihetukaM vA ? ityapi vicArAspadamupatiSThate / tatra na tAvadAdyo vikalpaH samarthaH, garbhAvasthAyAM hi na kimapi tena kRtamasti zubhAzubham / nApi dvitIyaH, na hi anyakarmaphalamanyo bhuJjIta / akAraNaM tu tanna bhavitumarhati / kimatra kAraNam ? IdRzaM prANijagato bahubahuvidhavaicitryaM dRzyamAnaM nihatukamaniyAmakaM vA tu kathaM syAt ? kiJcit mUlaprayojakatattvaM tu tatpRSThabhUmAvavazyaM syAt / IgavicArasaraNimAzritya bahuzrutamedhAvino'numimate pUrvajanmAnusaMhita-karmasattAm / samarthitAyAM ca tasyAM tadAvRtamAtmatattvaM siddhameva / AtmA hi sukhaduHkhadakarmapujena anAdisamabhisambaddho'sti / tanninnameva ca tasya [Atmano] bhavabhramaNaM nAnAvidhadazAparivartanacakra vaa| itthaM karmaNyAtmani copapadyamAne paraloka ( punarjanma )siddhAntaH svatastatsaMyukta eva samupatiSThate / prANibhiH kriyamANAH sadasatyaH kriyA nahi niSphalA bhavitumarhanti / yadyapIha janmani dRzyante kAzcidaphalegrahayastAH, tathApi janmAntare tAH (svasthApitasaMskAreNa) svaphalamupanayeran / prANinAM svakriyottaradAyitvata eva karmaNastatsambaddhAtmanaH, paralokasya ca siddhAntaH samarthito bhavati / yadvidhAni hi sadasanti kAryANi prANI karoti tadanurUpaM phalaM tadanurUpaphalAnusAriNI vA punarjanmagatimavApnoti / yathA bhojana-pAnaM zarIrAntargatvA svocitapariNAmamupajanayati, tathA kSaNikA api kriyAH svasaMskAramAdadhate [jIve ] / AdhAya coparamanti / eSa saMskAro'thavA vAsanA eva 'krm'| taccaikavibhinnaprakArakaparamANudravyasaMghAtAtmakameke samAmananti maharSayaH / evaMvidhAni navanavAni karmANi AtmakriyAvazAdAtmanA saMyujyante, purANAni ca svAvadhisamAptau vizIryante / sadasatkAryato baddhAni sadasanti karmANi paralokaparyantam , aneka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ janmaparyantamapi vAtmani phalAnubhAvanamantareNa'sattA' rUpeNAvatiSThante; phalavipAkodayasamaye coditya miSTAni kaTUni vA svaphalAni jIvamanubhAvayanti / phalavipAkabhogAvadhiM yAvat tAni phalAni jIvo'nubhavati / bhuktAni ca tAni karmANi jIvAd vighaTante / etAdRzapramANAvaSTambhena tathA 'sukhyaham ', 'duHkhyaham ' ityAdyAkArakeNa-nahi zarIre, na cendriyeSu, kintvantarAtmani spaSTamanubhUyamAnena-pratyakSarUpeNa saMvedanenApi dehendriyAdivibhinnaM svatantramAtmatattvamupapadyamAnamavasIyate / jiivbhedaaH| ___ jIvA dvidhA-saMsAriNo muktAzca / saMsAre-bhave [bhavacakre ] bhramaNakartAraH saMsAriNa ucyante / 'saMsAra' zabdaH 'sam '-. pUrvaka 's' dhAtuto nisspnnH| 'sR' dhAtoroM gamanaM-bhramaNam / 'sam' upasargastamevArtha puSNAti / itthaM saMsArasyArthoM niSpanno, bhramaNam / caturazItau lakSeSu yonInAm , catasRSu vA gatiSu [ manuSyatiryak-svarga-narakagatiSu ] paribhramaNaM saMsAraH, paribhramaNakartArazca sNsaarinno'bhidhiiynte| prakArAntareNa 'saMsAra' zabdasyArthoM bhramaNabhUmayo yonayo gatayo vA'pi bhavanti / 'saMsAra' zabdena zarIramapi gRhyate / evaMrItyA saMsAramAsthitAH prANinaH saMsAriNa ucyante / 'saMsAra' zabdasya mUlabhUto'rtha AtmanaH krmbddhaavsthaa| tadeva ca saMsArijIvatya lakSaNam / * AcAryaharibhadreNa zAstravArtAsamuccaye caturthastabake buddhodgArarUpeNopanyasto'yaM zlokaH"ita ekanavate kalpe zaktyA meM puruSo htH| tena karmavipAkena pAde viddho'smi bhikSayaH ! // 12 // " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsArijIvAnAM bhinnabhinnarItyA anekavidhA bhedA nirdizyante / parantu mukhyatayA sUkSmAH sthUlAzceti te dvidhA / sUkSmAH pRthvIjala-tejo vAyu-vanaspatikAyAH paJcadhA / te 'sthAvarA' apyucyante / te sparzanalakSaNaikendriyAH santa ekendriyaaH| te adRzyA dRzyAzceti dvedhA / asmatkaraNAgamyairatyantasUkSmairadRzyaistaiH samagraloko ghana-sAndraM saMvyApto vartate / dRzyAH pRthvI-jala-tejo-vAyu-vanaspatikAyAstu pratyakSamupalabhyante, upayujyante, upabhujyante ca / gharSaNacchedanAdiprahAramaprAptA mRtprastarAdiH pRthvI yeSAMjIvAnAM zarIrapiNDaste dRzyapRthvIkAyAH / analAdyAghAtamanupagatA vApI-kUpA-''pagA-taDAgAdyApo yeSAM jIvAnAM kAyapiNDaste dRzyajalakAyAH / dIpa-dahana-vidyudAdi tejo yeSAM jIvAnAM pudgalapiNDaste dRzyatejaskAyAH / anubhUyamAno vaayuyessaaN jIvAnAM dehapiNDaste dRshyvaayukaayaaH| vRkSa-zAkhA-prazAkhA-patrapallava-puSpa-phala-kandAdivanaspatayo yeSAM jIvAnAM vapuSpiNDaste dRzyavanaspatikAyAH / * uktasacetanapRthvI yadA chedana-bhedanAdyAghAtatastadgatajIvAstatacyavante, tadA acetanA bhavati / evamApa uSNIkaraNena, zarkarAdimizrIkriyayA vA acetanA bhavanti / vanaspatayo'pyetayA rItyA acetanIbhavanti / tvaga-jihye dve indriye dadhato dvIndriyAH / te kRmi-zaGkakaparda ___ * vanaspatiSu sacetanatvaM vijJAnavizAradazrIjagadIzacandravasumahAzayena vijJAnaprayogataH pramANitamasti / samagrAkAzodaraM sUkSmajIvarghana-khacitamastItyAdhunikavaijJAnikamatam / vaijJAnikAnveSaNAnusAreNa " theksas " nAmA janturiyallaghurasti yat te jantava ekasUcyagrakoTAvekalakSamapyanAbAdhamavatiSTheran / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ shuktikaa-gnndduupd-jluukaadyH| yuukaa-mtkunn-mtkottk-likssaa-pipiilikaakunthu-ghRtelyaadystvm-jihvaa-ghraanntstriindriyaaH| tvagU-jihvA-ghrANanetraizcaturindriyAH pataGga-makSikA-bhramara-daMza-mazaka-vRzcikAdayaH / tvaga-jihvA-ghrANa-netra-zrotrANi paJcendriyANi dhArayantaH pnycendriyaaH| te caturdhA / matsyoragabhujagapakSicatuSpadAstiryagyonijAH, sarve ca manuSyAH, svargabhUmayo devAH, narakabhUmayo nArakAzca / ___ sthUleSu dvIndriya-trIndriya-caturindriya-paJcendriyA gRhyante / te 'sA' apyucyante / itthaM sUkSma-sthUleSu [ sthAvara-traseSu vA] jIveSu samagrasaMsArijIvarAzayaH samAvizanti / mokssH| __ atha muktjiivaaH| te mukti praaptaaH| muktizca samaprakarmAvaraNebhyastadutthazarIrAdibhyazcAtyantikI muktiH / sA ca kevalazuddhAsmAvasthA / ata eva sA kaivlympyucyte| na santi yatra dehendriyANi vanitA-vibhavAzca tatra kiM sukhaM bhavet ? ityArekamANaH kathaM vismarati ete viSayA [viSayavAsanA] eva duHkhamUlam ? sA vAsanA khalu santApasvabhAvA / tasyAM satyAM kutaH sukham ? tadUrahitaprazamAvasthaiva yathArthasukham / sarasAzanapAnasamAsvAdane'nubhUyamAna aanndo'shnaayaanibndhnH| pUrNodarAya na rocate pIyUSadezIyamapyazana-pAnam / zItAti-parihArAya gRhyamANamaMzukaM nidAghe kaSTAyamAnaM bhavati / bahvAsita uttiSThAsati, aTiTiSati ca / cAcalyamAnazcopavivikSati, vizizramiSati ca / AdAvanukUlAyamAnA kAmakriyA ante pratikUlAyate / IdazaH khalvimA vaiSayikasthitayaH / sukhasAdhanatvena pratIyamAnA bhaGgurapadArthA bhagurazAnti vihAya kimupajanayanti sukham ? / pakvaH sphoTo yadA sphuTati tadA "hA...za" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpato yat saMvedyate sukhaM tad vedanopazamavyatiriktamasti kizcit ? tathaiva viSayAnuSaGge pratIyamAnaM sukhaM vedanopazAntimantareNa nAsti kizcit / zAntirapyasau kiyacciramavasthAsnuH ? sadya eva alpakSaNAntare vA vilIyate; uttiSThati ca punarAkramamANamazAntavAtAvaraNam / alpakSaNApyasau zAntiAnivimuktA nAsti, alpaivAsti / kiyadulbaNAzca jagati rAgadveSotpAtAH kAmakrodhajvAlAzca ? kiyaduddAmAni ca rogazokAkramaNAni ? eSA sthitiH kiM sukhAtmA ? zAnti-tRptimAtrApekSayA azAntyatRptimAtrA na santi kimvatyadhikatarAH? viSayasamparko'zakya eva khalu dUrIkartum , tathApi tadAsaktimatA na bhAvyam ; bhAvyaM cAkarSaka-pralobhakebhyaH, 'pAtanakAritayA ca sambhAvyamAnebhyo bhAsamAnebhyo vA viSaye bhyaH sAvadhAnIbhUya dUravartinA, ityeva prmaarthH| jIvananirvAhA dehavatAM nisargA''patito vidheya eva bhavati / yathA svasthamacAdivAhanaM dUra-sudUraM netumalakarmINaM bhavati, tathA svastha zarIramAtmana Urdhvapragataye upayogi bhavati / ataH samapekSitamasti tadIyasvAsthyam / .AhAravihArapramAdasambhUtarogAkrAntaM viSayabhogAsaktisamutyanaivalyaparAhataM vA zarIraM jIvanayAtriNAM mahadaniSTamabhadram / "dharmArthakAmamokSANA * yadAha vairAgyazatake bhartRhariHtRSA zuSyatyAsye pibati salila svAdu surabhi kSudhAtaH san zAlona karalayati zAkAdivalitAn / pradIpte kAmAgnau sudRDhataramAzliSyati vadhU pratIkAraM vyAdheH sukhamiti viparyasthati janaH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArogyaM mUlamuttamam" iti hi agadaGkAradhaureyamahadanuzAsanam / ato nyAyyavyavasAyazramopArjitazucidravyataH samucitajIvananihiM samucitasaMyamasahakRtamavalambya paramAdarzapathavihAraparAyaNena bhavitavyamityanuzAsati jIvanazikSAM dharmazAstAraH / zarIrayogo'vazyamalpAdhikaduHkhasahacaraH, tathApi ahiMsAsatyarUpakuzalakartavyaparAyaNaH kalyANIbuddhistAttvikakalyANasamabhilASukaH paramAdarzabaddhalakSaH sajano'ntaHprazamasukhamanubobhUyamAno bAhyAntaraprAtikUlyaduHkhasamApatanaprabhAvAviSTamanA na bhavati / sudRDhadhairyataH zreyovarmanA'dhikAdhika saJcaramANo'dhikAdhikamAtmajIvanavikAsaM nivrtyti| krameNa ca samunnatakalyANabhUmimadhiruhya ihaiva dehe muktadazAmavApnoti, mRtvA ca paramanirvANam / kaNDUmAneva kaNDUyane'bhimanyate Anandasukham , anyasya tatra rucirbhavedeva kutaH ? tathaiva mohavAsanAkrAntasyaiva mohaceSTA miSTA bhAsate, anyeSAM vItarAgAtmanAM kathamasau roceta ? vaiSayikamohavRttiH kaNDUvad Adau kazcidAnandaM darzayantyapi pariNAme paritApajananI / IdRzI kaNDUH sujJa-dhIrANAmuparamati / uparatatAdRzakaNDUyA mahAnubhAvA Atmayogapathe uttarottaramunnamanto'nte pUrNavItarAgA bhavanti / idameva paramotkarSazAli kalyANapadaM paramadhAma / pUrNAtmanarmalyasambhUtametadavasthAsukhameva vAstavaM pUrNa ca sukham / mAnavajIvanamahimA / mokSaprAptizca manuSyazarIradvArA bhavati / manuSyabhUmireva AtmavikAsasya paramamutkarSamadhirodumupayoginI / uktaM ca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ " Man is the master of the whole cosmos. If you are not man, be man; if you are an angel, descend to manhood; if you are an animal, ascend to manhood." arthAt-manuSyaH khalu samagravizvasvAmI / yadi tvaM nA'si mAnavaH, bhava mAnavaH / yadi tvaM svargasad, mAnavabhUmimavatara / yadi tvaM pazuH, mAnavabhUmImadhiroha / __paramatapasvinaH, paramayoginaH, paramajJAnino vA manuSyagatAveva (manuSyA eva) bhavanti, ye hi sakalalokamUrdhanyairmahadbhirapi abhinatA aminutA abhyarcitAzca bhavanti / mahAkavi 'zeksapiyar ' mahAzayaH sva 'hemleTa' nATake prAha "What a piece of work is man ! How noble in reason ! How infinite in faculty ! In form and moving how express and admirable ! In action how like an angel ! The beauty of the world......the paragon of animals." arthAt-manuSyaH kIdRzI karmamayI kRtiH ! vicArabuddhisampattAvasau kIhaG mahAn ! zakto kohagapAraH ! AkAre vihAre ca kIham viziSTaH stutyazca ! karmaNi kIDag devopamaH ! asau vizvasaundaryam prANiSvAdarzapratimA ca / manuSyAtmA muktimArge viharamANa uccaiHkramamANo yadA vItarAgacAritrasya parAM kASThAmadhiSThito bhavati tadA tatkarmAvaraNAnAmucchedena nirAvaraNIbhUya pUrNaprakAzaH pUrNAtmA bhavati / sadehAvasthAyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 12: masau jIvanmukta ucyate, mRtyanantaraM videhadazAmApanno nirAkArapUrNaparabrahmAtmA bhavati / mokSasyAnantyam / na khalu mokSaH kizcidutpadiSNu vastu / karmAvaraNabandhato hi muktireva mokssH| abhrApasaraNe yathA jyotirmaya AdityaH prakAzamAnaH prakaTIbhavati, tathA karmAvaraNApasaraNe saJcijjyotissvarUpa AtmA sakalasvarUpeNa prakAzamAnaH prakaTIbhavati / eSa eva -svasvarUpAvirbhAva eva mokSaH / eSa nitya-sthAsnurananta iti.dArzanikavRndArakANAM mtm| yadAha maharSiH zrIumAsvAtistattvArthAdhigamazAstre " dagdhe bIje yathA'tyantaM prAdurbhavati naangkurH| karmabIje tathA dagdhe na rohati bhavAGkuraH // " chAndogyopaniSadAha " na sa punarAvartate na sa punarAvartate / " "kSIrAt samuddhRtaM tvA'yaM na punaH kSIratAM vrajet / pRthakkRtastu karmabhyo nAtmA syAt karmavAn punH||" " yathA nItA rasendreNa dhAtavaH zAtakumbhatAm / punarAvRttaye na syustadvadAtmApi yoginAm // " ityAdayo'pi santi vipazcidvAcaH / karmarUpANAM rAga-dveSa-mohamalAnAM tatpravartitanavanavakarmabandhAdi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 13: santatInAM cAnAdiyogo vartate jIvasya / ucchinneSu teSu maleSu karmabandhA viramanti, vidravanti ca baddhapUrvANi karmANi / iyaM hi mokSasiddhiH / ___ svarUpeNa saccidAnandamayazuddhamAtmAnaM rAga-dveSa-mohamalAH kathaM lageyuH ? iti praznodbhavanaM sambhavati / parantu te malA Atmaniamukasamaye lagnA iti tu vaktumazakyameva / evaM hyucyamAne, yadA te AtmAnamAzliSTAstataH pUrvamAtmA nirmala eva sidhyati, tatazca nirmalAtmani tallaganaM nopapadyate / nirmale'pyAtmani yadi tadAzleSaH syAt, tadA bhaviSyatkAle pUrNaprayatnato mukteH prApteH pazcAdapi punastadAzleSa Apadyeta / arthAt nirmala-vizuddha-muktAtmanAmapi punarapi tatsaMzleSa upatiSTheta / yadi caivaM syAt tarhi muktinAma tattvamucchidyeta / ata Atmano mohamalo ( rAga-dveSa-mohamalAH) yujyate'nAdireva pratipattum / / anAdimRtsambaddhasuvarNasyojjvalacAkacikyasvabhAvo yathA''vRto'sti, tathA Atmano'pi zuddhacaitanyasvarUpamanAdisaMyuktakarmapravAhAvaraNenA''vRtamasti / ata eva tasya bhavacakre'nekAnekaduHkhaviDambanAspadaM bhramaNaM pravartate / mRnmalImasaM suvarNa yathA viziSTaprayogeNa mRvimuktIbhUyojjvalitaM bhavati, yathA vA malinadarpaNo nirNekenojjvalo bhavati, tathA Atmalagnasakalakarmamalasamucchedena AtmA ujjvalo bhavati, svavizuddhasvarUpe prakAzamAno bhavati / nanu yadyanAdirAtma-karmasaMyogaH, tarhi tasya nAzo na syAt, anAdernAzAbhAvAt / na / AtmanA saha navanavAni karmANi saMyujyante, prAzci ca vizIryante, ato na kAcidapi karmadravyavyakti rAtmasaMyogamanAdirUpamAbibharti / karma badhyate-saMyujyate iti tatsaMyoga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdimAneva, atastenA'vazyamapasartavyam / pratyekaM karmadravyavyaktisaMyogA AdimantaH, atha ca tatpravAho'vicchinnaM vahamAno'nAdireva / anAdirapyasau pratyekamAdimatAM vizarArUNAM ca karmasaMyogAnAmasti, ataH zuklasamAdhipUtavizuddhacAritrabalena navakarmabandhanirodhasametaprAkarmapravilApanaM zaknoti bhavitum / itthaM sarvakarmAvaraNAnAM samUlaghAtaM hananaM kRtsnakarmamuktIbhavanaM vopapadyate AtmanaH / kizca manuSyasthitimutpazyanto jAnImahe teSAM rAga-dveSA na samAnamAtrAH, kintu tAratamyabhAja iti / ekasyApi janasya rAgadveSau kadAcit tIvrau bhavataH, kadAcicca mndau| etau cotkarSA-'pakarSoM rAga-dveSayorna bhavetAM nirhetuko / ataH, utkarSApakarSagAmi vastu yena virodhinA'pakRSyate tasya bale pUrNarUpeNa prAdurbhavati tad vastu pUrNatayA nazyati, yathA pauSamAsazItaM bAlaravarmandamandatApenApacIyamAnamadhikatApopanipAtena sampUrNa vilIyate, iti niyamAnusAreNa rAgadveSau yenA''dhyAtmikazubhabhAvenApacIyete tasya utkarSe pUrNatAmAgacchati sampUrNamahato vinazitum / zubhabhAvanAbalena mandIbhavantau rAgadveSau AtmayogavikAsAnusAreNottarottaramapacIyamAnau tasmin vikAse parAM kASThAmadhitiSThati samUlaghAtaM hatau bhavataH / hatayozca tayorvItarAganirmohIbhUtassapadyeva sarvA'vidyAtaH samagrajJAnAvaraNato vA vimuktIbhUya paramatattvAlokasampanno bhavati / itthamAtmA kRtsnAvaraNavimuktIbhUya paramojjvalasvarUpamadhiSThitaH paramAtmA bhavati / sa eva hIzvaraH / svarUpato hi pratiprANi AtmA paramAtmA Izvara eva / yadabhyadhiSi kalyANamArgamImAMsAyAm - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraM tattvaM brahma praNigadati vAcopaniSadAM ___ tadAtmA, no anyat sa ca paramacidvIryamuditaH / svarUpAdetasmAt prakRtisaha nAt so'sti bhagavAn , avidyAsammohAvaraNabharitaH saMsarati tu // bhagavadupAstiH / paramAtmA Izvaro vA vItarAgo jagadanubandhikriyAvyApAravirahitaH sannapyarhatyupAsanAm / na ca tadupAsanA taM prINayitum , kintu svamano vizodhayitum / samagraduHkhamUlabhUtau rAgadveSAvutsArayituM tadrahitasya paramAtmano bhagavata upayogyeva hyavalambanam / yadavocaM bhaktabhAratI-stotre.pUrNAtmodaya-daivatasya paramaM zuddhojjvalaM jIvanaM smRtvA tadguNarAzitaH svayamupAdAtuM kimapyAtmani / mlAni mAnasikImapAsitumayo AdhyAtmikI preraNA prAptuM sAdhayituM zamaM samucitaM bhaktyAtmakAlambanam // cittapariNAmAH khalu nimittayogAnusAreNa bhavanti, parivartante cAsmadAdInAm / satsaGge hi cittaM zuklaM bhavati, viparIte ca viparItarUpam / rUpavatI ramaNIM pazyato'nyo bhAvo bhavati, snehAspadaM ca putraM mitraM vA'nyaH, prasannAtmani munau cA'valokanapathamupagacchati prAdurbhavati prasannatA zAntimayI, iti nikhilajanapratItisiddham / .. sajjanasaMgatiH susaMskAramupajanayati, durjanasaMgatizca viparItam / ata eva satsaGgasyAvazyakatvamAtiSThante dhiiraaH| pravartate ca laukikI zrutirapi-" sobata asara" [ yathA saGgastathA raGgaH / evaM sati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ vItarAga-bhagavataH satsaGgaH kiyAn kSemaGkaraH syAt ! tatsaGgazca tasya smaraNaM stavanaM bhajana-cintanaM vaa| tadabhyAsabalamAtmani rAgadveSavRttyupazamarUpapariNAmAya sampadyate paramaprasAdarUpAya / paramaizvayoM vItarAgo bhagavAn pUjakasya sakAzAnna kimapyamikAGkSati, nApi tena kimapyupakriyamANo bhavati / pUjakaH kevalasvahitAya pUjyaM paramAtmAnaM pUjayati, AsAdayati ca svasamIhitaM tadavalambanayogamahimnA / abhaNiSaM ca bhaktabhAratyAmprabho! rAgAd roSAt tvamasi bahireva dhruvatayA tathApi tvdbhktstvdnugmnsvaadrsikH-| upaiti svAbhISTa vizaditamanassatvabalato mano'dhInaM santo hyabhidadhati puNyaM ca duritam // na kiJcit kurvANastvamasi na dadAnaH kimapi vA tathApi tvopAsyA'calabalamanAH punnycritH| nija preyaH zreyaH samupalabhate tat khalu vibho! svadekAgropAsyAprabhavasukRtotkarSavihitiH // yathA'gnisAmIpyaM bhajamAnasya zItaM svata uDDIyate, parantu nAsau tadartha kamapyAkArayati, na vA prasadya auSNyaM dadAti; tathA vItarAga-bhagavataH sadguNa-praNidhAnena rAgAdidoSarUpaM zItaM svataH palAyituM pravartate, AtmavikAsarUpaM ca phalaM sampadyamAnaM bhavati / itthaM bhagavadupAstiphalametat svAdhyAtmikaprayatnatejasA samupalabhate upAsakaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-bhakti-karmANi / __ sukha-duHkhAnAM kAraNabhUtaM karma manovRttyadhInam, iti hi sarvapArSadam / atastavRttInAM zubhIkaraNasya, taddvArA cAtmavikAsasya sukhazAntisampAdanasya ca sAdhanamasti bhagavadupAstiH / bhagavanniSThayA uttamottamAdarzaniSThayA vA saccaritIbhavane'smAmiH prayatitavyamasti / bhaktipAtravaiziSTyAvabodhAnantaraM tadguNavibhUtyAkarSaNodbhUtapUjyatvabhAvo bhaktiH / atazcAsau jJAnAzritA / kSIre yat sthAnaM sitAyAstad bhakterasti jnyaaneN| sujJo bhakto bhagavantamanusarati, tadAjJAmanupAlayati, tanmArge viharati, tasmiMzcArpito bhavati / asau svopAsyapAdAnusArIbhUya tadvad bhavituM prayatate-tadvat sadguNI, saccAritrI, satkarmA / prayatamAnazcottarottaramabhyudgacchannAtmavikAsasya paramakalyANarUpaM caramazikharamadhiSThAya bhagavAn bhavati / itthaM bhakto bhagavAn bhavati / samarpaNaM jJAnamAtreNa na bhavati, kintu jJAnopabaMhitena jJAnavIryarUpeNa bhaktitejasA / itthaM jJAnasaMyuktabhaktiH, bhaktisaMyuktajJAnaM vA karmaNo [cAritrasya jIvanavidhervA] nirmAt bhavati / itthaM jJAna-bhakti-karmANi sambhUya, ekarasIbhUya bhagavadbhAvamAviSkurvanti / samyagdarzana-jJAna-cAritrANi / darzana-jJAna-cAritratrayaM samyag bhaved ydaa| tadA bhavatyasau mArgoM muktaH prmnihteH|| iha darzanaM zraddhA / sA samyagavabodhapUrvikaiva kalyANAGgam / idaM samyagdarzanam, arthAt samyaksaddhAnaM yadA''tmatattvaviSayaM cAritra[cAritrakSemakaratva ] viSaya vA'bhyudeti tadA''tmavikAsasAdhana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Elchille Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com