Vyutpattivada Shastrarthakala Tika

Author(s): Venimadhava Shastri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 220

२१२
व्युत्पत्तिवादः। यायाः संयोगादिवाचकत्वमते आधेयत्वे तस्या लक्षणैव न तु शक्तिरिति वाच्यम ? आधेयतात्वस्याखण्डतया संयोगत्वादिसमशरोरत्वात् संयोगस्वाद्यवच्छिन्ने तदच्छिन्ने वा शक्तिः कल्प्यते इत्यत्र विनिगमकासम्भबात् । अस्तु वा ममाप्याघेयत्वे लक्षणैव शक्तिस्तु संख्यायामेव ।
यदि च द्वितीयादेः फल बोधकतामते फलेऽपि तस्या लक्षणैव न तु शक्तिः, शक्तिस्तु संख्यायामेव--संयोगविभागादिरूपप्रत्येकफलापेक्षया संख्यायां सत्प्रयोगप्राचुरस्य विनिगम करवादित्युच्यते ? तथापि तन्मते धातुजन्यशुद्धव्यापारोपस्थितेः शाब्दबोधतुताफरूपनधिकं, द्वितीयाद्यसमभिठयाहारस्थलानुरोधेन फलविशेषावच्छिन्न व्यापारे धातोर्लक्षणया भवसामप्यावश्यकत्वाद्धातुजन्यतादृशव्यापारोपस्थिति हेतुताया उभयसि. द्धत्वात्।
यदि च स्पन्दत इत्यादित इव शक्तिभ्रमाद्गच्छतीत्यादितोऽपि शुद्धव्यापार बोध आनुभविक इति मारते ? तथापि तन्मते शादबुद्धौ द्वितोयादिजन्रफलोपस्थितेः कारणताया: कल्पनाधिक्य तज्जन्याधेयत्वोपस्थितिहेतुत्वकल्पनस्य चोत्त स्थल !नुरोधेन उभयमत्त एवावश्यकत्वादिति चेत् ?
अन्तु तम् ते ताश कारण ताया आधिक्यम् । नहर मते तु ग्राम गरछ. तीत्यादिवाव यज्ञानघाट शादसामन्याः समाविषयकानुमित्यादिप्रतिबन्धकतायां फलप्रकार तानिरूपित व्यापारविशेष्यताशालिवेन धातुजन्योपस्थितेनिवेशनीयतया तस्यास्ताविशेष्यताशालित्वेन व्यापारविशेब्यतानिरूपित्तफलप्रकारताशालित्वेन वा निवेश इत्यत्र विनिगमनाविरहात् सामग्रीप्रतिबन्धकताधिक्यमवच्छेदकगौरवं च ।
_प्राचीनमते द्वितीयाजन्य फलोपस्थितेः सामनयन्तनिवेशस्तु नव्यमतसिद्धसज्जन्याधेयत्वोपस्थितिनिवेशस्थलोय इति । .
नव्यमते तादशरथले शाब्दबोधस्याधिविषयतया तात्पर्यज्ञानादिकमप्यधिविषयकमेव शाब्दधीहेतुर्भविष्यति प्रतिबन्धकसामन्यामप्यन्तर्भविव्यतीति गौरवम् ।
तन्मते इति-प्राचीनमते इत्यर्थः । भवतामपि = प्राचामपि । उभयसिद्धत्वा. दिति-उभयवादिसिद्धत्त्वादिति तात्पर्यम् । एवञ्च प्राचीनमते ग्रामं गच्छतीत्यादौ व्यापारोपस्थितेः कारणत्वमधिकम् ।।
उक्तस्थलानुरोधेनेति-- ग्राममध्यास्ते ग्राममधिशेत इत्युक्तस्थलानुरोधेनेत्यर्थः ।
अवच्छेदकगौरवञ्चेति-प्रतिबन्धकतावच्छेदकगौरवमित्याशयः ।