Vyutpattivada Adarsha Vyakhya

Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai

Page 632

(६२०)
सादर्श:
[ आख्यातप्रकरणेइत्यमेव चेष्टतावच्छेदकधर्माणामुपलक्षणीभूतेनेष्टतावच्छेदकत्वेन व्यापकताघटकाभावप्रतियोगितावच्छेदककोट्यप्रविष्टेनापीष्टतावच्छेदकधर्माणां सर्वसाधारणशक्तिग्रहे भानमुपपद्यते इति ।।
एतेन- नियतोत्तरवर्तितावच्छेदकधर्मवत्स्वर्गकत्वस्य विध्यर्थतामते यागादिधर्मिकतादृशकारणताग्रहस्य प्रवृत्तिहेतुता वाच्या तदपेक्षया च स्वर्गादिधर्मिकचह्नित्यावच्छिन्नव्यापकतावच्छेदकत्वं तस्य प्रकारतया मानसंमवादेव तादृशोपलक्षणीभूतं यद् वह्नित्वावच्छिन्नव्यापकतावच्छेदकत्वं तेनोपलक्षितो यो धर्मों वह्नित्वं तदवच्छिन्नाभावत्वेन= तादृश ( व्यापकतावच्छेदकत्वोपलक्षित ) वह्नित्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकाभावत्वेन रूपेण वहित्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकामावस्य ( वह्नित्वावच्छिनप्रतियोगिताप्रकारकाभावस्य ) लक्षणे प्रवेशः संभवति, अत्र चाभावज्ञाने उपलक्षणीभूतस्य वह्नित्वावच्छिन्नयापकतावच्छेदकत्वस्य वह्नित्वप्रकारतया भानं भवत्येव- व्यापकताघटकाभावज्ञाने हि वह्नित्वं व्यापकता च वहौ वर्तते इति व्यापकता वह्नित्वावच्छिन्ना जाता तादृशं वह्नित्वावच्छिन्न व्यापकतावच्छेदकत्वं च वह्नित्वे प्राप्त सच्च पतित्वावच्छिनव्यापकतावच्छेदकत्वं वह्नित्वस्योपलक्षण मेवेति तस्य वह्नित्वप्रकारतया भानं संभवत्येव, यदि च प्रतियोगिताप्रकारकाभावज्ञानेप्युपलक्षणीभूतधर्मस्य प्रकारतया मानं न स्यात्तदात्राप्युक्तलक्षणे व्याप्तिलक्षणे स्वरूपतो वह्नित्वावच्छिन्न प्रतियोगिताकाभावज्ञाने उपलक्षणस्य वद्धित्वावच्छिन्नव्यापकतावच्छेदकत्वस्य वह्नित्वप्रकारतया भानं न स्यादिति पहिवामस्टिनप्रतियोगिताकामावस्य पहित्वावच्छिन्नव्यापकतावच्छेदकत्वोपलक्षितधर्मावच्छिन्नाभावत्वेन रूपेण लक्षणे प्रवेशो न स्यादेव न चैवमस्तीति प्रतियोगिताप्रकारकाभावज्ञाने उपलक्षणस्यापि प्रकारतया भानं भवत्येव तथा च स्वर्गनिष्ठवैजात्योपलक्षणस्यापि स्वर्गधर्मत्वस्य वेजात्यप्रकारतया भानं संभवतीति तादृशवैजात्यस्य स्वर्गधर्मत्वेन भाने न किंचिद्बाधकमिति । लक्षणप्रघेशेत्युक्तलक्षणं तु व्याप्तिवादे गवेषणीयम् । किं चात्र दैशिकव्यापकतोक्तास्तीति स्वर्गत्वेन यागजन्यापूर्वत्वेनापि च कार्यकारणभाव उपपादयितुं शक्यते-यद्यदात्मनि स्वर्गादिसुखमु. पद्यते तत्तदात्मनि यागजन्यापूर्वस्यापि सत्त्वाद् देशिकव्यापकतास्त्येव ।। ' उक्तमन्यत्रातिदिशति- इत्थमिति, यथोक्तस्थले स्वर्गनिष्ठवैजात्यस्य स्वर्गधर्मवादिना भानमु. प्रपन्नं तथेष्टतावच्छेदकधर्माणाम् स्वर्गवादीनामुपलक्षगीभूतं यदिष्टतावच्छेदकत्वं तस्य व्यापकताघटकाभावप्रतियोगितावच्छेदककोटौ यद्यपि प्रवेशो नास्ति- तादृशकोटाविष्टतावच्छेदकस्वर्गस्वादीनामेव प्रवेशात् तथापि तेनोपलक्षणीभूतेनेष्टतावच्छेदकत्वेन रूपेणेष्टतावच्छेदकधर्माण सर्वसाधारणशक्तिप्रहे भानमुपपद्यते एव यथा हि तत्पदेन घटत्वादीनामुपलक्षणीभूतेन बुद्धिविषयतावच्छेदकत्वोपलक्षितधर्मत्वेन भानं भवति तयेत्यर्थः ।
एतेनेति-यागाधपेक्षया नियनोतरवर्तितावच्छेदको यः स्वर्गस्वादिर्वा वैजात्यादिर्वा धर्मस्तद्वान् यः स्वर्गस्तादृशस्वर्गकत्वम्-वर्गजनकत्वम् ( जनकतासंबन्धेन स्वर्गविशिष्टत्वं हि स्वर्गक
"Aho Shrutgyanam"