Uttaradhyan Sutrano Ark

Author(s): Shobhna Kamdar
Publisher: Nima Kamdar

Page 7

આજ્ઞાનો અર્થ ગુરુવચન અને નિર્દેશનો અર્થ શિષ્ય દ્વારા તેનો સ્વીકાર. આજ્ઞા આદેશરૂપ હોય છે, નિર્દેશ સૂચનરૂપ હોય છે. બન્નેનું પાલન કરવું એ વિનીતનું લક્ષણ છે.
ઇંગિત એટલે શરીર અને હાથ, પગ, મસ્તક, આંખ વિ. અંગો વડે હાવભાવ કે ઇશારા દ્વારા બોલ્યા વિના જ પોતાના મનોભાવને પ્રગટ કરવા. આકાર એટલે ઇશારા કર્યા વિના માત્ર મુખના (ચહેરાના) હાવભાવથી જ પોતાના મનોભાવને
પ્રગટ કરવા.
વિનયવાને દશ ગુણ કેળવવા જોઇએઃ ૧) ગુરુજનોની સમક્ષ હંમેશા પ્રશાંત રહે ૨) વાચાળ ન બને ૩) નિરર્થક વાત છોડીને સાર્થક પદને શીખે ૪) શિક્ષા આપે ત્યારે ક્રોધ ન કરે ૫) ક્ષમા ધારણ કરે ૬) ક્ષુદ્રજનોની સાથે સંપર્ક, હાસ્ય, ક્રીડા ન કરે ૭) દુષ્ટ કાર્ય કરે નહિં ૮) સ્વાધ્યાય કાળમાં સ્વાધ્યાય કર્યા પછી ધ્યાન કરે ૯) મિતભાષી બને ૧૦) દોષ સેવન કર્યુ હોય તો છુપાવ્યા વગર સ્વીકારી લે.
વિનીતનો વાણી વિવેકઃ વિનીત શિષ્ય ગુરુને પૂછ્યા વિના કાંઇ પણ બોલે નહિં. પૂછવાથી અસત્ય ન બોલે. ક્રોધ આવી જાય તો ક્ષમાથી નિષ્ફળ કરી દે. ગુરુની ગમતી-અણગમતી દરેક શિક્ષાના સ્વીકાર કરે.
આત્મદમનની પ્રરેણાઃ પોતાના આત્માને દમવો જોઇએ કારણકે આત્મા જ દુદમ્ય છે. અહીં આત્મા શબ્દ ઇન્દ્રિયો અને મનના અર્થમાં નિરૂપિત થયો છે અર્થાત્ મનોજ્ઞ-અમનોજ્ઞ વિષયોમાં રાગ અને દ્વેષને વશીભૂત થઇ, ઉન્માર્ગ ગામી બનેલી ઇન્દ્રિયો અને મનનું સ્વયં વિવેકરૂપી અંકુશ દ્વારા ઉપશમન કરવું, દમન કરવું, નિગ્રહ કરવો. કષાય રૂપ આત્માનો પણ નિગ્રહ કરવો.
આચાર્ય-ગુરુ પ્રત્યેનો વિવેકઃ ૧) મન, વચન અને કાયાથી આચાર્યની સામે પ્રતિકૂળ આચરણ કરવું નહિં ૨) તેમની બાજુમાં લગોલગ બેસવું નહિ ૩) ગુરુની આગળ, પાછળ અડીને કે પીઠ કે વાંસો દઇને બેસવું નહિં ૪) શય્યા પર બેઠા બેઠા જ તેમનો આદેશ સ્વીકારવો નહિં પ) પગ લાંબા કરીને બેસવું નહિં ૬) પ્રશ્ન
૨