________________
૩૮
ઉપરાંત શ્રી મહાવીર સ્વામીનું અને શ્રી શાન્તિનાથ ભગવાનનું એમ બીજાં બે દેરાસરો છે. ગૌમુખી કુંડ પાસે પાર્શ્વનાથ ભગવાનનું દેરાસર છે. ચૌદમી સદીમાં નિર્માણ થયેલા સાત માળના જૈન કીર્તિસ્થંભમાં શ્રી આદિનાથ ભગવાન અને અનેક જિનપ્રતિમાઓ ઉત્કીર્ણ છે. આ સ્થાન ધાર્મિક અને ઐતિહાસિક રીતે ખૂબ જ ભવ્ય, સુંદર છે. મુસલમાનો દ્વારા અસંખ્ય હુમલાઓ થવાથી મંદિરો તથા કિલ્લાને ઘણી જ ક્ષતિઓ પહોંચેલી છે. ઘણાં મંદિરોનાં શિખરો, પ્રતિમાઓ, કલાસૌંદર્ય ખંડિત થયાનું જોવા મળે છે. ઘણી જગ્યાએ જીર્ણોદ્ધારનું કામકાજ શરૂ થયેલ છે. મંદિરો અને જૈન કીર્તિસ્તંભ ઉપરાંત રાજા જ્યસિંહનો મહેલ (ખંડેર), રાણી પદ્મીનીનો મહેલ, વિજ્ય કીર્તિસ્થંભ વગેરે જરૂર જોવા જેવા છે. ચિતોડનો કિલ્લો આખા ભારતમાં પ્રખ્યાત છે. કહેવાય છે કે ગઢ તો ચિતોડગઢ, બાકી સબ ગઢયા'. આટલો વિશાળ અને ભવ્ય કિલ્લો બીજે ક્યાંય નથી. ગાઇડની મદદ મળી શકે તો ઘણો ઇતિહાસ જાણવા જેવો છે. વિ. સં. ૧૫૮૭માં શ્રી શેત્રુંજયનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવનાર મંત્રી શ્રી કર્મચંદ્ર બચ્છાવત અહીંના નિવાસી હતા. ઉદેપુરથી ૧૧૫ કિ.મી.ના અંતરે છે. અહીં રહેવા ધર્મશાળાઓ, જમવા લોજ વગેરેની વ્યવસ્થા છે.
66
૭. નાગેશ્વર તીર્થ
મૂળનાયક : શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાન, કાયોત્સર્ગ મુદ્રા, હરિત વર્ણ,
નીર્થસ્થળ : ઉન્હેલ ગામે એક ઝરણાના કિનારે. રતલામ કોટા લાઇન ઉપર આવેલા ચોમહલા ગામથી ૧૫ કિ.મી. દૂર. કલા ઉપરથી આ મંદિર ૧૧૦૦ વર્ષ પ્રાચીન હોવાનું અનુમાન છે. ભગવાન શ્રી પાર્શ્વનાથની ૪ મીટર ઊંચી કાયોત્સર્ગ મુદ્રાધારી આટલી વિશાળ અને પ્રાચીન શ્વેતાંબર પ્રતિમાનાં દર્શન બીજે દુર્લભ છે. પહેલાં જીર્ણ અવસ્થામાં રહેલા આ મંદિરની દેખભાળ એક સંન્યાસી બાબા કરી રહ્યા હતા. પ્રતિમા હમેશાં અપૂર્જીત રહેતી હોવાનું દૃશ્ય જૈનસંઘના ખ્યાલમાં આવતાં જૈન સંઘે યોગ્ય સરકારી કાર્યવાહી કરી મંદિરનો કારભાર લઈ જીર્ણોદ્ધાર કરાવેલ છે. પ્રતિમાજી અત્યંત ભવ્ય, સુંદર અને ચમત્કારિક છે. મંદિર પાસે રહેવાની, અને મવાની સગવડો છે. ચૌમહલા ગામથી સડક કાચી છે. આ સ્થળ રાજસ્થાનમાં આવેલું છે. પરંતુ મધ્યપ્રદેશની સરહદ નજીક જ છે. ચિતોડગઢથી આ સ્થળ દક્ષિણપૂર્વ દિશામાં ૧૭૦ કિ.મી.ના અંતરે અને રતલામથી ઉત્તર-પૂર્વ દિશામાં ૧૦૦ કિ.મી.ના અંતરે આવેલું છે. નજીકનું ગામ આલોટ ૮ કિ.મી. દૂર છે.
૮. શ્રી નાગહદ તીર્થ મૂળનાયક : શ્રી શાન્તિનાથ ભગવાન, શ્યામ વર્ણ, પદ્માસનસ્થ.
