________________
૩૧
જ
જ
સૂત્રોના રહસ્યો
ગુરુભગવંતના છત્રીસ ગુણો સ્થાપના સ્થાપતી વખતે આચાર્યભગવંતના જે છત્રીસગુણોની * સ્થાપના કરવામાં આવે છે, તે નીચે પ્રમાણે છે.
+ પાંચ ઈન્દ્રિયોને કાબૂમાં રાખવી. ' જ બ્રહ્મચર્યની નવ વાડને ધારણ કરવી.
* ચાર કષાયનો ત્યાગ કરવો. * પાંચ મહાવ્રતનું પાલન કરવું.
આચારનું પાલન કરવું. - આ પાંચ સમિતિનું પાલન કરવું
છે. આ ત્રણ ગુપ્તિનું પાલન કરવું. (૧ થી ૫) પાંચ ઈન્દ્રિયોને કાબૂમાં રાખવી તે પાંચ ગુણ :
ઈન્દ્રિય પાંચ છે (૧) સ્પર્શનેન્દ્રિય (સ્પર્શ કરવાની શક્તિવાળી ચામડી) (૨) રસનેન્દ્રિય (સ્વાદ ચાખવાની શક્તિવાળી જીભ) (૩) ઘ્રાણેન્દ્રિય ગંધ પારખવાની શક્તિવાળું નાક) (૪) ચક્ષુરિન્દ્રિય (રૂપ જોવાની શક્તિવાળી આંખ) અને (૫) શ્રોત્રેન્દ્રિય અથવા કન્દ્રિય (સાંભળવાની શક્તિવાળા કાન). આ પાંચેય ઈન્દ્રિયોના ત્રેવીસ વિષયોમાં આસક્ત ન બનવું. આ પાંચ ઈન્દ્રિયોના જેવીસ વિષયો છે તે આ પ્રમાણેઃ
* સ્પર્શનેન્દ્રિય દ્વારા આઠ પ્રકારના સ્પર્શના અનુભવ થઈ શકે છે. (૧) ઠંડો (શીત) (૨) ગરમ (ઉષ્ણ) (૩) ચીકણો (સ્નિગ્ધ) (૪) લુખો (રૂક્ષ) (૫) લીસો મૃદુ) (૬) ખરબચડો (કર્કશ) (૭) ભારે (ગુરુ) અને (૮) હલકો (લઘુ)
* રસનેન્દ્રિય દ્વારા પાંચ પ્રકારના રસ (સ્વાદ)નો અનુભવ થઈ શકે છે. (૧) ખાટો (આમ્ય) (૨) કડવો (કટુ) (૩) તિખો (તિત) (૪) તુરો (કષાય) અને (૫) મીઠો (મધુર)
* ધ્રાણેન્દ્રિય દ્વારા બે પ્રકારની ગંધ પારખી શકાય. (૧) સુગંધ (સુરભી) અને (૨) દુર્ગધ (દુરભી).
* ચક્ષુરિન્દ્રિય દ્વારા પાંચ પ્રકારના રૂપને જોઈ શકાય છે. (૧) લાલ (રક્ત) (૨) લીલો (નીલ) (૩) પીળો (પતિ) (૪) કાળો (રયામ) અને (૫) સફેદ (ત).
* શ્રોત્રેન્દ્રિય દ્વારા ત્રણ પ્રકારના શબ્દો સાંભળી શકાય છે. (૧) સચિત્ત : જીવ વડે ઉત્પન્ન થયેલો (૨) અચિત્ત : અજીવ વડે ઉત્પન્ન થયેલો તથા (૩) મિશ્ર : જીવઅજીવના સહ્યોગ વડે ઉત્પન્ન થયેલો.
આ ૮+૫+૨+૫+૩=૨૩ પ્રકારના વિષયો પાંચ ઈન્દ્રિયોના થયા. તે ત્રેવીસ પ્રકારના વિષયોમાંથી અનુકૂળ (મનગમતા) વિષયો મળે તો રાજી ન થાય અને પ્રતિકૂળ (અણગમતા) વિષયો મળે તો દુઃખી ન થાય. એટલું જ નહિ પણ અનુકૂળ વિષયો
