________________
સૂત્રોના રહસ્યો
૧૧૯ 'વાગવા યોગ્ય વચના દસ દાપા (૧) કુવચન દોષ : સામાયિક દરમ્યાન અસત્ય, કડવું કે અપ્રિય વચન બોલવું તે
કુવચન દોષ છે. (૨) સહસાકાર દોષઃ વિચાર્યા વિના ઉતાવળિયા થઈને એકાએક ગમે તે વચનો
બોલવા તે સહસાકાર દોષ છે. સ્વચ્છંદ દોષ શાસ્ત્રીની દરકાર રાખ્યા વિના પોતાની ઇચ્છા પ્રમાણે મન ફાવે તેમ ગમે તે બોલ્યા કરીએ તો આ સ્વચ્છેદ દોષ લાગે. સંક્ષેપ દોષ : સામાયિક લેતી પારતી વખતે કે સ્વાધ્યાયાદિ કરતી વખતે સૂત્રોસિદ્ધાંતના પાઠો સ્પષ્ટપણે બોલવા જોઈએ. તેના બદલે ટૂંકાણમાં જેમ તેમ બોલી જવાથી આ સંક્ષેપદોષ લાગે છે. કલહ દોષ સામાયિક દરમ્યાન કોઈની સાથે ઝઘડો કરીએ, બોલાચાલી કરીએ, અપશબ્દો બોલીએ તો આ કલહદોષ લાગે. વિકથા દોષ : ચાર પ્રકારની વિકથા છે. (૧) સ્ત્રી-કથા : સ્ત્રીના રૂપલાવણ્ય સૌંદર્ય વગેરેની વાતો કરવી તે સ્ત્રી-કથા કહેવાય (૨) ભક્તકથા : ખાવાપીવાની કે તેના સ્વાદ વગેરે સંબંધિત વાતો કરવી તે ભક્તકથા કહેવાય (૩) દેશકથા : કોઈપણ દેશની ગામ-નગરની વાતો કરવી, તેમાં રહેલા બાગબંગલા-કાનો વગેરેની વાત કરવી તે દેશકથા કહેવાય (૪) રાજકથા : દેશના રાજા, વડાપ્રધાન, વગેરે બાબતમાં વાતો કરવી, ચૂંટણીમાં કોણ જીતશે-હારશે વગેરે વાતો કરવી તે રાજકથા કહેવાય. આ ચારમાંથી કોઈપણ પ્રકારની વાતો.
સામાયિકમાં કરીએ તો વિકાદોષ લાગે. (૭) હાસ્ય દોષઃ સામાયિકમાં હસાહસ કરીએ કે કોઈની ઠઠ્ઠા-મકરી કરીએ તો
આ હાસ્યદોષ લાગે. (૮) અશુદ્ધ દોષ: સામાયિક લેતા-પારતા સૂત્રો અશુદ્ધ બોલીએ, કાનો-માત્રા કે મીંડું
ઓછું કે વધારે બોલીએ, જોડાક્ષરો બરોબર ન બોલીએ તો આ અશુદ્ધ દોષ લાગે. નિરપેક્ષ દોષ : સાવદ્ય વચન બોલીએ તો આ દોષ લાગે. અપેક્ષા વિનાનું વાક્ય બોલવું કે જનાર પૂર્વકની ભાષાનો પ્રયોગ કરવો તે આ દોષ છે. આવો, બેસો, જાઓ, તમારું કાર્ય થશે જ. આ કામ હું ચોક્કસ કરીશ જ” વગેરે વાક્યો નિરપેક્ષ કહેવાય. તે ન બોલાય. તેના બદલે આ કાર્ય માટે હું બનતો પ્રયત્ન કરીશ, તમારું કાર્ય થવાનો સંભવ છે. વગેરે સાપેક્ષ વાક્યપ્રયોગ કરી શકાય. તેમ કરવાથી જૂઠા પડવાનો સંભવ નથી. જો સામાયિકમાં નિરપેક્ષ વાક્ય બોલાય તો
આ દોષ લાગે. (૧૦) મુણમુણદોષ : સામાયિકના સમય દરમ્યાન ગણગણાટ કરવો, બબડવું. સૂત્ર
પાઠમાં ગરબડ ગોટા વાળવા તે મુગપુણદોષ કહેવાય. વચનના આ દસ દોષોને દૂર કરવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
