________________
સનત કુમાર.
કુળમાં લગ્ન કરવા માટે બધો વાંક પિતાના પુત્રને જ જાણવામાં આવ્યો; અને તેનું કોઈપણ સાંભ
ળ્યા વિના તેને સદાને માટે ત્યાગ કર્યો. થોડા વખતમાં સનતૂને સસરાની ભલામણથી સરકારી નોકરી મળી. પણ પંજાબના નિર્દોષ લોકો ઉપર સરકારે ગોળી છોડી એ બનાવે તેનાં હૃદયને કમકમાવ્યું. ગુજરાતના બનાવે તેના કોમળ હૈયામાં ઘા કર્યો. નોકરીને લીધે તેને ઘણીવાર અંતઃકરણ વિરૂદ્ધ કામ કરવું પડતું. નોકરીને લીધે પોતાની સગર્ભા પત્નીને પીયર મૂકવા જાતે જઈ શકશે નહીં, તેમજ સુવાવડમાં રોગગ્રસ્ત પત્નીને નોકરીને લીધે જોવા જઈ શકે નહીં. એવાં કેટલાંક કારણથી તેને સરકારની નોકરી ઉપર તિરસ્કાર ઉત્પન્ન થયો, અને જગતભૂષણ મહાત્મા ગાંધીજીએ અસહકારની શરૂ કરેલી હીલચાલને માન્ય રાખી. પરાધીનતાનાં હેમકંકુને ત્યાગ કરી નોકરીનું રાજીનામું આપી તે સાસરે આવ્યો. જ્યારે તે આવ્યા ત્યારે તેના મનમાં શશી અભિલાષાએ હતી ? તેણે ધાર્યું હતું કે પ્રિયાની સમીપમાં રહેવાથી એને પોતે શરૂ કરેલાં નવજીવનથી સર્વ દુઃખો ભૂલાશે. પોતાની સ્વદેશભક્તિ જોઈ સસરાજી પ્રસન્ન થશે. પરંતુ મનુષ્ય ધારે છે કંઈ અને પ્રભુ કરે છે કંઇ એ સત્યજ ઠર્યું નહીં તે રામચંદ્રજી જેવાને સવારે યુવરાજ પદને બદલે વનવાસ મળે!
સનતને પણ તેજ પ્રમાણે થયું. સસરાજીએ પૂરેપૂરી જાત બતાવી. સનતુ વ્યથીત મને સસરાના ઘર તરફ જોતો જોતો બહાર નીકળે.
નિરૂપમાની તબીયત સુધરી હતી એ વાત ખરી છે; પણ હજુ તેનામાં જોઈએ તેવી શસિત • આવી નહોતી. પ્રથમ જ્યારે સનતું આવતો ત્યારે તે દોડી જતી, તેમ હમણાં તે દેતી નથી, છતાં તેનું મન હમેશ સનની સેવામાં જ પરોવાયેલું રહેતું. તે સારી રીતે જાણતી હતી કે દર પહેલી તારીખે સનતને ત્રણ રૂપિઆ મળતા હતા, પરંતુ બીજી તારીખે - રૂપિમાં પિતાને ત્યાં, સો રૂપિઆ સાસરે અને કેટલાક ગરીબોને મદદ કરવામાં ખરચાતા, અને તેથી બહુ કરકસરથી ગૃહસંસાર ચલાવો પડતો. સનત કુમાર, આ જ નિરૂપમાને આનંદ થયો; પરતુ દાસીએ આવી ખબર આપી કે “ સનત કુમાર શેઠ સાથે તકરાર કરી ઘર બહાર ચાલ્યા ગયા છે. ત્યારે તેનાં હૃદયની વિચિત્ર સ્થિતિ થઈ. તેણે નાકરને સ્ટેશન ઉપર મોકલ્યો. અને શહેરમાં માણસે મોકલી તપાસ કરવી;- પશુ કાંઈ પણ પત્તો લાગ્યો નહીં. થોડીવાર પછી સ્ટેશન ઉપર ગયેલે નોકર પાછો આવ્યો. તેણે કહ્યું કે મેં સનત કુમારને ગાડીમાં બેઠેલા જોયા. હું ગયો ત્યારે ગાડી ઉપડવાની તૈયારીમાં હતી. મેં તેમને પાછા આવવા બહુ કહ્યું, પણ તેમણે માન્યું નહીં. અને મને કહ્યું કે “ હું હવે સ્વદેશ સેવક બન્યો છું. હવે મને એક ઘડીની પણ ફુરસદ નથી. આજ સુધીનું મારું જીવન મેં પશુ માફક ગાવ્યું છે. હવે મારે કુટુંબ, પિતા, પત્ની, કે સસરાનું પણ નથી પણ અખિલ ભારત વર્ષ એજ મારું કુટુંબ છે. તમને આપવા માટે મને એક પત્ર આપે છે તે . ” પત્ર વાંચતાં જ નિરૂપમા હાય કરીને ભાયંપર ઢળી પડી! પત્રમાં નોકરી છોડવાનું કારણ સ્પષ્ટ રીતે લખ્યું હતું અને કેટલાક અનિવાર્ય સંજોગોને લીધે તે પ્રથમથી કોઈને ખબર આપી શકો નહોતે.
- નિરૂપમાના દુઃખનું વર્ણન થઈ શકે તેમ નથી. ધીમે ધીમે તે ચિન્તાના સાગરમાં ડુબતી ગઈ. સનત સરલ હૃદયને હતું, પરંતુ જ્યારે તે દ્રઢ નિશ્ચય કરતે, ત્યારે કદીપણ તેમાંથી ડગતા નહીં. એ વાત નિરૂપમાં સારી રીતે જાણતી હતી. નિરૂપમાની સખી સરલા તેના દિલનું સાંવન
