________________
શ્રી સુખદર્પણ શ્રાવિકા,
વસ્તુ ભલે પરદેશી માલ કરતાં ઉતરતી હોય, અને માંઘી હાય તા પણ તેથી ચલાવી લેવુ જેઇએ. શુ માતૃભૂમિના ઉદ્ધાર માટે એટલા પણ ભાગ ન આપી શકાય ? દેશનાં દુઃખા દૂર કરવા દરેક જાતના ભાગ આપવા આપણે તૈયાર થવુ જોઇએ, અને જો આપણે ભાગ આપીએ તા દેશનાં દર્દી સહેલાઇથી અને સત્વર વિદારી શકીએ. શું આપણે ભીક્ષુકની માફ્ક બીજાના ઘરે રોટલાના ટૂકડા માગવા ? આપણે એકજ દેશના વતની છીએ તે આપણે તૈયાર થઈ સ્વદેશી વ્રત લખએ અને દેશના કારીગરાને ઉત્તેજન આપી આપણે પ્રાચીન કાળનુ ગૌરવ પાછુ આણીએ. વિ ન્હાનાલાલ કહે છે તેમ હવે તાઃ—
*
દેશ સેવાના દિનકર ઉગે છે, માતૃપૃાનેા યુગ મડાયા છે: તે યુગના પ્રાચેતક મહિમા, દામ ઠામ ઝળહળે છે. ’
આપણે ખેલીને મેસી રહેવાનુ નથી; પણ કાર્ય કરી બતાવવાનું છે. ‘યાહામ કરીને પડા ફત્તેહ છે આગે. ’· એ કવિ નર્મદના વચનમાં વિશ્વાસ રાખી ઉઠે, નમ્રત થા અને ક યનુ પાલન કરો...
રમણલાલના આગ્રહથી દેશભક્ત સન્યાસી અને કળાચન્દ્ર તેને ઘેર ગયા. રમણુલાલે તેને એક આસનપર બેસાડી સર્વને મેલાવ્યાં. દાસીએ સન્યાસીને ઓળખ્યા. જે મહાત્માની કૃપાથી નિરૂપમાને આરામ થયેા તે આજ છે એમ દાસીએ આશ્ચર્ય ચકિત થઈને કહ્યું. દાસીનુ મસ્તક નમ્યું. નિરૂપમાનું મસ્તક ભાવપૂર્વક સન્યાસીના ચરણામાં ઢળ્યું. સરલા એક ખૂણામાં મ્હાં છૂપાવીને ઉભી હતી. નિરૂપમાની સાસુની આંખનું તેજ ઘટી ગયેલું હતું; તે વધારે જોઇ શકતી નહાતી; છતાં એ ચાર વાર સન્યાસીના મુખ સામું જોઇને કહ્યું “આજ મારા સન.” માધવલાલે પણ પુત્રને ઓળખ્યા, અને પોતે તેના પરિત્યાગ કરેલા હતા; છતાં પુત્રની માતાપિતા પ્રત્યેની ભક્તિ જોઇને તે અત્યંત પ્રસન્ન થયા અને તદ્દન અજાણ્યા હેાવા છતાં પેાતાની તથા પેાતાની પત્નીની જે સેવા નિરૂપમાએ કરી હતી તે યાદ આવતાં પુત્ર કરતાં પુત્રવધુપર તે વધુ પ્રસન્ન થયા.
રાવબહાદૂર પ્રમાદરાયે કહ્યું “ ક્ષમા કરો, ક્ષમા કરી. હું પોલિસની નોકરીમાં મારાં હૃદયને વેચી બેઠા હતા, મને ક્ષમા આપી ધાર પાપમાંથી મુક્ત નહી કરી ? ” નિરૂપમાએ રડી રડીને અશ્રુઓથી સનનાં ચરણા ભીંજવી નાંખ્યા. તેનાથી એક પણું શબ્દ લાતા નહોતા. રમણલાલની પત્ની સરાજિની ક્રૂર ઉભી ઉભી વિચાર કરતી હતી કે એમને શું કહીને મેલાવું ? સનત્કુમાર તેજ સન્યાસી છે એ જાણીને કળાચન્દ્ર અતિશય આશ્ચર્ય પામ્યા. રમણલાલે કહ્યું “ વૃદ્ધ માતા, પિતા, સસરાજી અને મૃતપ્રાયઃ નિરૂપમા દેવીને હજી ક્યાં સુધી રડાવવાં છે ? ’
સનત્કુમાર તણે નિદ્રામાંથી જાગૃત થયા હોય તેમ સજળ નયને માતાપિતા અને સસરાના ચરણામાં તેણે શીશ નમાવ્યું. રમલાલે હર્ષાનદમાં વન્દેમાતરમનો પોકાર કર્યો.
વાચકાને જણાવવાની જરૂર રહેતી નથી કે રમણુલાલે પોતાની સરકારી કરી તથા પ્રમેાદરાયે રાવબહાદુરના કામનો ત્યાગ કરી સ્વરાજ્યની ચળવળમાં જોડાઈ પોતાનું તન, મન અને ધન સમર્પણ કર્યું.
