________________
સામા છે. ત્યારે કેટલીક એવી પણ રીયો છે કે પતિ પાસેથી સન્માન મેળવવા કટર અને વેદની દવા હમેશ ચાલુજ રાખે છે. કેટલીક તે માત્ર નામનીજ પાનું કારણ બત્ત 'બાળસમાં નકામો વખત ગુમાવે છે. આ સંસારમાં જે સ્ત્રીઓને દરેક જાતનું સુખ છે : જેના સ્વામી પ્રેમી અને સ્ત્રી–ભક્ત છે તેમને રાતદિવસ રોગની ભ્રમિત કલ્પના સતાવ્યા કરે છે... ?
નિરૂપમાના જીવનમાં કાંઈપણ રહ્યું હોય એમ તેને લાગતું નથી. એના જીવનનું સાર્થક એને હવે જણાતું નથી, તે પછી શામાટે તે દવા કરે ? તેના જીવનથી કોને લાભ થવાનો છે ? પણ વિધિના અણઉકલ્યા ભાવો કેણ જાણી શકે તેમ છે ?
નિરૂપમાની તબીયત વધારે બગડેલી જણાતાં અને તેને અંતકાળ દવા વિના નજીક આવશે એમ સરલાને લાગવાથી તેણે સર્વ બીના સ્મણલાલને જણાવી. રમણલાલે ડાકટરને તેડાવ્યો. ડૉકટરે આશા છોડી, નિરૂપમાની આજુબાજુ બેઠેલાનાં હૈયાં ઉભરાયાં, અને કરમુજનક રૂદન શરૂ થયું. સરલા નિરૂપમાંના માં ઉપરની માખી ઉડાડવા લાગી. જ્યારે નિરૂપમાં હોય કરીને હાં ઉઘાડતી ત્યારે સરલા તેમાં પાણી કે દૂધ રેડતી. પ્રમોદરાયને તાર કરી બોલાવ્યા હતા. તેનું કંઠાર હૈયું પણ આ છેવટની ઘડી જઈ પત્યું. તેણે કહ્યું “ નિરૂપમા ! તારે વજ હૃદયને પિતાજ તારા નાશનું કારણ છે. હું નરાધમ પૈસા અને સત્તાના મદથી છકી ગયો હતો, અને પાપી પૈસામાં જ સર્વ સુખ જોતો હતો. સમાજ અને દેશના હિતને નહીં ગણુકારનાર માટે પાપી દહ આવે છે. એ જાણીને તે આ જગતની મુસાફરી પૂરી કરી ? સનત કુમાર ! ખરેખર તમે તે સ્વર્ગમાંના કોઈ દેવજ છે. હું ઘેર પિશાચ છું, નરકને કીડો છું, સેતાન છું. હું તમારા દેવી હૃદયની વાત કલ્પી શકશે નહીં. વિશ્વાસઘાત કરી તમારા માતપિતાથી તમને દૂર કરાવ્યા. મારાં આ સર્વ પાપનું પ્રાયશ્ચિત દુનીયામાં છે જ નહીં.”
એટલામાં ગંગાજળ વિગેરે લઈ દાસી આવી પહોંચી. તે એક સંન્યાસીએ આપેલી ભસ્મ પણ સાથે લાવી હતી. સરલાને સંન્યાસીમાં શ્રદ્ધા હોવાથી તેણે તે ક્ષ્મ નિરૂપમાની છાતીએ પેળી તેથી જરા તેનામાં ચૈતન્ય આવ્યું અને બધાને આશા બંધાઈ.
આજે મહાન કર્મવીર સંન્યાસીની પધરામણ થઈ હતી. લે કે તેનું ભાષણ સાંભળવાને હજારોની સંખ્યામાં ગયાં હતાં. પ્રમોદરાય પણ રમણલાલ સાથે દર્શનાર્થે ગયા હતા. પરંતુ દર્શન થયાં નહીં. નિરૂપમાને રોગ ધીમે ધીમે અજાણ્યા સંન્યાસીની ભસ્મથી અને સરલાની સેવા-સુશ્રષાથી સાર થવા લાગ્યો. તેને પણ દેશભક્ત સંન્યાસીનાં દર્શન કરવાની ઈચ્છા થઈ. રમણલાલે પોલિસની મદદથી સંન્યાસી મહારાજની પાસે બીજે દિવસે આસન મેળવ્યું. સંન્યાસી મહારાજે સસ્ત ભાષામાં દેશની સેવા કરી તેને ઉદ્ધાર શી રીતે કરી શકાય તેને પહેલે ઉપાય બતાવતાં જણાવ્યું કે
“જે આજે હિન્દનું એકેએક માણસ સ્વદેશ વ્રતની પ્રતિજ્ઞા લે અને તે પરિપૂર્ણ પાળે, તેમજ દરેક જણ રેંટીયો ફેરવી કપડાં વણવાનું શરૂ કરે, તો તુર્તજ દેશનાં સર્વ દુઃખ દૂર થઈ શકે તેમ છે. દેશસેવા માટે ભેગ આપવાની જરૂર છે. લેહી રેડવાથીજ દેશની સેવા થાય છે એમ નથી. હાલમાં કેટલાકને હિન્દમાં બનતે માલ સારો લાગતો નહીં હોય, પણ તેથી શું થયું ? જે માતા સારી રીતે રાંધી શકતી ન હોય તે શું કરો બીજે જમવા જશે ? માતા ભાવપૂર્વક જે આપે તે સહણ કરી તેમાં સંતોષ માનવે એ સંતતિની પવિત્ર ફરજ છે. હિન્દમાં બનતી દેશી
