________________
મે, ૨૦૧૭ પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૫ હતો, ત્યારે એમણે એમની ગ્રંથરચનાઓ દ્વારા આધ્યાત્મિકતાનો વર્ષે પણ અપનાવવા કેટલા જરૂરી છે તેનો ખ્યાલ તો ઈ. સ. ૧૯૧૫ની શંખનાદ ફૂંક્યો. સમય જતાં કેટલીક પરંપરાઓ ઝાંખી પડે છે અને નવમી જાન્યુઆરીએ એમની અપ્રસિદ્ધ ડાયરીમાં પ્રમાણિકતાના વિસ્મૃત થાય છે, એ રીતે યોગસાધનાની પરંપરા વિસરાતી જતી હતી મહિમા વિશે લખેલા નિબંધના કેટલાક અંશ જોઈએ. ત્યારે યોગનિષ્ઠ આચાર્યશ્રીએ પોતાના ધ્યાનપૂર્ણ જીવનથી અને યોગવિષયક “આર્યાવર્તની અવનતિ થવાનું મુખ્ય કારણ ખરેખર પ્રમાણિક ઉત્કૃષ્ટ ગ્રંથરચના કરીને યોગમાર્ગનું મહિમાગાન કર્યું. બાહ્યાચારોમાં ગુણથી વિમુખતા થવી એ જ છે. પ્રમાણિકતામાં ખામી આવતાં ડૂબેલા સમાજને આત્માના ઊર્ધ્વ માર્ગનો પરિચય આપ્યો અને અલૌકિક આત્મબળ ઘટે છે અને જગતના સત્ય-વ્યવહારનો નાશ થાય છે. આનંદ આપતી અધ્યાત્મ-સાધનાની ઓળખ આપી.
પ્રમાણિકપણામાં ખામી આવતાં કુસંપ, કલેશ, અવ્યવસ્થા, યુદ્ધ, એ અઢારે આલમના અવધૂત હતા. જૈન અને બ્રાહ્મણ, પિંજારા વિશ્વાસઘાત વગેરે દુર્ગુણો ઉત્પન્ન થાય છે અને તેથી આત્માની અને અને પાટીદાર, મુસલમાન અને ઠાકરડા સહુ કોઈ એક સંત તરીકે અન્ય મનુષ્યોની અવનતિની સાથે સંઘ, સમાજ, નાત વ્યાપારવિદ્યા, સૂરિજીને આદરભાવ આપતા હતા. એમણે સમાજમાં કરેલા સુધારા રાજ્ય, દેશ, ધર્મ વગેરેની અવનતિ થાય છે. જોઈને કોઈ સમાજસુધારક તરીકે યાદ કરે છે, તો કોઈ એમના “પ્રમાણિક ગુણસંબંધી ભાષણ કરનારાઓ લાખો મનુષ્યો મળી રાજકીય વિચારો જોઈને દીર્ઘદ્રષ્ટા તરીકે ઓળખાવે છે.
આવશે, પણ પ્રમાણિકપણે વર્તનારા તો લાખોમાંથી પાંચ મનુષ્યો કર્મયોગી, ધ્યાનયોગી અને જ્ઞાનયોગી આચાર્યશ્રી બુદ્ધિસાગરસૂરિજીની પણ મળે અથવા ન મળે તેનો નિશ્ચય કરી શકાય નહીં. પ્રમાણિકપણે પ્રતિભા એવી હતી કે તેઓ વર્તમાન પરિસ્થિતિનો તાગ મેળવી શકતા વર્તનારા માર્ગાનુસારિ ગુણને પ્રાપ્ત કરીને સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ કરી અને ભવિષ્યનું દર્શન કરી શકતા હતા. જેમકે એમણે ધાર્મિક કર્મયોગી શકે છે અને સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થયા બાદ ચારિત્ર્યની પ્રાપ્તિ કરીને અને વ્યવહારિક કર્મયોગિની કલ્પના કરી. એવી જ રીતે ધાર્મિક કર્મયોગિની તે મોક્ષપદની પ્રાપ્તિ કરી શકે છે. અને વ્યવહારિક કર્મયોગિની હોવાની વાત કરી અને પછી ‘કર્મયોગીની ‘આર્યાવર્ત વગેરે દેશોમાં પ્રમાણિકતાનો જો ફેલાવો થાય તો બનો' એવી હાકલ કરતાં તેઓ લખે છે,
લૂંટફાટ, ક્લેશ, યુદ્ધ, મારામારી-ગાળાગાળી, કોર્ટોમાં અનેક ‘જૈન કોમમાં શ્વેતાંબર અને દિગંબર એમ બે સંપ્રદાય છે, સ્ત્રીની પ્રકારના કેસો, કુસંપ અને અશાંતિ વગેરેનો નાશ થાય, એમાં જરા મુક્તિ, સવસમુક્તિ અને કેવલી મુક્તિની માન્યતા વગેરે કેટલીક માત્ર સંશય નથી. પ્રમાણિકપણે વર્તવાથી અને બોલવાથી ખરેખરી ઉપયોગી નહિ એવી બાબતોની ચર્ચામાં જૈન કોમના આગેવાનો સ્વની અને અન્ય મનુષ્યોની ઉન્નતિ કરી શકાય છે. પ્રમાણિક મનુષ્ય શક્તિઓનો નકામો દુરુપયોગ કરે છે. જૈન સ્થાવર તીર્થોના ઝઘડામાં પોતાના વિચારો અને આચારોથી પ્રમાણિક ગુણનું વાતાવરણ બંને કોમોના ગૃહસ્થો લાખો રૂપિયાનો નિરર્થક વ્યય કરે છે. જે વિશ્વમાં ફેલાવે છે અને તે પ્રમાણિક ગુણના વાતાવરણમાં સંબંધમાં જે જે મતભેદો, તકરારો વગેરે હાલની જૈન કોમની વ્યાવહારિક તથા મનુષ્યો આવે છે, તે તે મનુષ્યોને પ્રમાણિક ગુણની અસર થાય છે. ધાર્મિક પ્રગતિમાં આડે આવતી હોય તેનો ઉપશમ તથા ઉપેક્ષા આજે ય જૈન એકતાનો પ્રશ્ન ચર્ચાય છે ત્યારે યોગનિષ્ઠ આચાર્ય કરવી જોઈએ. જેન કોમ જો નકામી તકરારો વગેરેની મુર્બાઈનો બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજીએ વ્યક્ત કરેલા એ વિચારો જોઈએ. ત્યાગ નહિ કરે તો તેઓની પ્રગતિના ભોગી બીજી કોમવાળા થવાના ‘સાધુઓ અને શ્રાવકો હવે વર્તમાન સમયનો વિચાર કરીને ચાલશે એમાં લેશમાત્ર શંકા નથી.
તો તેઓ દુનિયામાં પોતાની હયાતી રાખી શકશે. શ્વેતાંબરોએ યા ‘હિંદુ કોમ, પારસી વગેરે કોમો ધાર્મિક વિચારોમાં ઉદાર છે દિગંબરોએ પરસ્પર અવિરુદ્ધ એવાં ધર્મકાર્યોને ભેગાં મળીને કરવા અને તે કોમના કર્મયોગીઓનાં કર્તવ્યોનાં ક્ષેત્રો વિશાળ છે. જૈન જોઈએ. રાજ્ય વહીવટમાં જેમ ભિન્ન ભિન્ન જાતિઓ ભેગી થઈને કોમના કર્મયોગીઓનાં ઉદાર વિચારાચાર પ્રવૃત્તિથી કાર્ય કરે એવા એક મતથી કામ ચલાવે છે તેમ સામાન્ય ધર્મકાર્યોમાં જુદા જુદા વિશાલ ક્ષેત્રો થવા જોઈએ.
ફીરકાવાળા જેનોએ ભેગા મળીને અને સંપીને પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ.' ‘ત્યાગી જેન કર્મયોગીઓ ઘણી છૂટથી સર્વ ધર્મે કર્તવ્ય કર્મોને “જે જૈનો દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવને જોઈ શકતા નથી તે જૈનો જૈન કરે તે માટે તેઓના ઉદાર વિચારાચારના માર્ગમાં કાંટાઓ જે હોય શાસનનો વિજય વાવટો ફરકાવવાને શક્તિમાન થતા નથી. જૈન શાસનની તે સાફ કરવા જોઈએ. વિદ્યાબળ, ક્ષેત્રબળ, વૈશ્યવ્યાપારાદિ બળ જેઓના હૃદયમાં ઊંડી દાઝ છે તેઓ હઠ કદાગ્રહનો ત્યાગ કરીને જૈનોનું અને સેવાબળ વગેરે બળોથી જૈન કોમને વિભૂષિત કરવા અનેક ભલું કરવા અને સંઘ વધારવા સદાકાળ પ્રયત્ન કરે છે.” જાતના જૈન કર્મયોગીઓને પ્રગટાવવાની ઘણી જરૂર છે. સ્વતંત્ર એક સદી પૂર્વે વ્યક્ત કરેલાં આ વિચારો આજે પણ અપનાવવા યોગ્ય વિચારાચારવાળા વિશાળ કર્મયોગીઓની ઘણી જરૂર છે.' લાગે છે. આવા જ્ઞાનયોગી, કર્મયોગી અને ધ્યાનયોગી યોગનિષ્ઠ આચાર્ય
‘વિદ્યમાન જૈન સાધુઓ જો ધર્માચાર રૂઢિની સાંકડી દૃષ્ટિવાળા બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજના જીવનની રસપ્રદ ઘટનાઓ, એમનું રહેશે તો તેઓ જૈન સાધુઓનું વિશ્વમાંથી અસ્તિત્વ જ ગુમાવી દેશે, ગ્રંથસર્જન, એમની વિચારધારા અને એમની ઉત્કૃષ્ટ યોગસાધનાની ‘શ્રી માટે હાલના કર્મયોગી જૈન સાધુઓએ સમાજના ઉદય માટે બુદ્ધિસાગરસૂરિ કથા'માં પ્રસ્તુતિ કરવામાં આવશે. * * * સર્વસ્વાર્પણ કરીને આગળ વધવું જોઈએ.'
૧૩ બી, ચંદ્રનગર સોસાયટી, જયભિખ્ખું માર્ગ, પાલડી, અમદાવાદ-૩૮૦ યોગનિષ્ઠ આચાર્ય શ્રી બુદ્ધિસાગરસૂરિજીના વિચારો આજે એકસો ૦૦૭. ફોન ૦૭૯ ૨૬૬૦ ૨૬૭૫. મો. ૦૯૮૨૪૦ ૧૯૯૨૫
