________________
મે, ૨૦૧૭
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨૫
આપણે જાણીએ છીએ. મનગમતો ધ્વનિ પણ કાયમ ટકતો નથી. વાસ્તવિકતા જે કાંઈ છે તે સહજભાવે સ્વીકારી લઈ આપણા આંતરિક કદાચ એવું બને કે આપણને મનગમતો સ્વાદ અથવા ધ્વનિનો જે પ્રવાહો જે છે તેને કોઈપણ પ્રકારનું પરિવર્તન આપ્યા સિવાય આનંદ છે તે ક્ષણિકનો બદલે શાશ્વત થાય તો એનો કેટલો આનંદ માનસિક રીતે સ્થિરતા કેળવી કાયમ નિજાનંદમાં મસ્ત રહેવું એટલું થાય એની આપણે કલ્પના કરી શકીએ છીએ-એટલે એવો કોઈક જો સમજાય અને જીવનમાં ઊતારીએ તો ક્ષણભંગુરુતાનું સુખ-દુઃખ માર્ગ હોય કે જે આવી વાતોને શાશ્વત કરે અને તેનો આનંદ કાયમ કાંઈ થાય નહીં. ક્ષણભંગુર શબ્દ આપણને શું સૂચવે છે તે સાચી ટકી રહે તો તે માર્ગ માટે દરેક મનુષ્યની આંતરિક ઇચ્છા હોય છે. રીતે સમજી અને દરેક ક્ષણ જે આવે છે તે જવાની છે અને તેવી જ
ક્ષણભંગુરતાને શાશ્વતતામાં ફેરવવી હોય તો તેને માટે સાચી બીજી ક્ષણ આવવાની નથી એટલે આવેલી ક્ષણને યથાર્થ રીતે જીવી સમજણની ખૂબ જરૂરી છે. કોઈ વસ્તુ કાયમી નથી. દુ:ખ હોય કે લઈએ તે જ જીવનની સાચી દિશામાં આપણને લઈ જાય છે. ઈશ્વર સુખ હોય, શોક હોય કે આનંદ હોય, ક્રોધ હોય કે પ્રેમ હોય. આ આપણને સૌને આ સમજણ આપે અને આપણું જીવન સાર્થક થાય દરેક ભાવ ક્ષણિક હોય છે એટલે તેમાં ખૂબ આનંદિત થવું કે નિરાશ તેવી પ્રભુ પ્રાર્થના. થવું બિલકુલ જરૂરી નથી. આ બાબતમાં આપણે આપણી જાતને
* * * તટસ્થ રાખી સાક્ષીભાવથી જોવાની દૃષ્ટિ કેળવવાની છે. જીવનની મોબાઈલ : ૯૩૨૧૪૨૧૧૯૨
ગાંધીવાચનયાત્રા
ગાંધીજી : સંક્ષિપ્ત પરિચય - અદભુત પુસ્તકનો અદભુત અનુવાદ
| સોનલ પરીખ
મહાત્મા ગાંધીના જન્મને દોઢસો વર્ષ પૂરા થવાની તૈયારી છે નામ છે “ગાંધીજી : સંક્ષિપ્ત પરિચય'. આ પુસ્તક, પ્રા. ભીખુ અને તેમના મૃત્યુને પણ દાયકાઓ વીત્યા છે. આ દરમ્યાન તેમણે પારેખના ‘ગાંધી - અ વેરી શૉર્ટ ઇન્ટ્રોડક્શન' એ અદ્ભુત પુસ્તકનો પોતે ઘણું લખ્યું અને તેમના વિશે પણ ઘણું બધું લખાયું. પણ શું પ્રા. હસમુખ પંડ્યાએ કરેલો ખૂબ સુંદર અનુવાદ છે. આમાંનું કોઇ પુસ્તક કે કોઈ વ્યક્તિ તેમને પૂરા અર્થમાં સમજવા કે મહાત્મા ગાંધીએ એક સાથે રાજકીય, સામાજિક, આધ્યાત્મિક, વર્ણવવાનો દાવો કરી શકે તેમ છે? નહીં. કેમ કે મહાત્મા ગાંધીની ધાર્મિક, નૈતિક અને સાંસ્કૃતિક મોરચે સતત કાર્ય કર્યું હતું, પોતાની પ્રતિભા સતત પરિવર્તનશીલ, સતત વિકસતી અને અનેક વિચાર-પ્રતિબદ્ધતાથી. આ તમામ ક્ષેત્રમાં તેઓ ઝઝૂમ્યા હતા અને વિરોધાભાસોથી ભરેલી હતી. દરેકે પોતાની બુદ્ધિમત્તા, વલણ અને આખી માનવજાત પર ચિરસ્થાયી પ્રભાવ પાડ્યો હતો. ભારતમાં કે ગ્રહણશક્તિ પ્રમાણે મહાત્મા ગાંધીને પિછાણ્યા, પ્રમાણ્યા અને ભારત બહાર આ કક્ષાની પ્રતિભા મળવી દુર્લભ છે. આવા વ્યક્તિત્વ વર્ણવ્યા. આ યાત્રા સતત ચાલુ છે અને બહુ જલદી તેનો અંત આવે અને નેતૃત્વની વિશ્વદૃષ્ટિએ સમજ આપવી અને એ પણ માત્ર દોઢસો તેમ લાગતું નથી.
જેટલાં પાનામાં એ સહેલું કામ નથી. બહુ કઠિન પરિશ્રમ અને વિરાટ ગાંધીસ્કૉલરોમાં એક જુદું તરી આવે તેવું નામ છે લૉર્ડ ભીખુ બોદ્ધિકતા જોઈએ. પારેખ. બ્રિટિશ સરકાર દ્વારા “લૉર્ડ' અને ભારત સરકાર દ્વારા આ નાના પુસ્તકમાં પહેલા પ્રકરણમાં મહાત્મા ગાંધીના જીવન ‘પદ્મવિભૂષણ' સન્માનપ્રાપ્ત, અનેક પદ-અનેક પદવીઓ, અને કાર્યની રૂપરેખા દોરી આપીને પછી લેખકે નૈતિક અને જાહેર પોલિટિકલ ફિલોસોફી- સોશ્યલ થિયરી-ફિલોસોફી ઑફ એથનિક જીવનમાં ગાંધીજીના પ્રદાન અને ભૂમિકાની મૂલવણી કરી છે. ત્યાર રિલેશન્સ જેવા વિષયો પર અનેક પુસ્તકો, લંડન સ્કૂલ ઓફ પછી તેમનું ધર્મ, માનવપ્રકૃતિ અને સત્યાગ્રહ વિશેનું ચિંતન, તેમની ઇકૉનોમિક્સમાંથી ‘ઇક્વિલિટી’ પર મહાનિબંધ, પંદર જેટલી વિદેશી આધુનિકતાની સમીક્ષા અને અહિંસક સમાજની કલ્પના અંગેના યુનિવર્સિટીએ આપેલાં ડૉક્ટરેટ અને અત્યારે હલ અને વૅસ્ટમિન્સ્ટ૨ પ્રકરણો છે અને અંતે વીસેક પાનામાં તેમનું વિવેચનાત્મક મૂલ્યાંકન છે. યુનિવર્સિટીઓમાં ઈમેરિટ્સ પ્રોફેસર તરીકે કાર્યરત વ્યક્તિ જ્યારે મહાત્મા ગાંધીના ટીકાકારો કહે છે કે તેમની ખામીવાળી મહાત્મા ગાંધી પર પુસ્તક લખે ત્યારે તે કેવું બને? અને આ પુસ્તકનો યૂહરચનાને લીધે રાષ્ટ્રીય પુનરુત્થાનમાં વિનો આવ્યાં. દલિત અને અનુવાદ હસમુખ પંડ્યા જેવા રાજ્યશાસ્ત્રના આજીવન અભ્યાસી, મુસ્લિમો અંગેના તેમના વિચારો બરાબર ન હતા, તેમના રૂઢિચુસ્ત પ્રાધ્યાપક, સંશોધક, અનુવાદક અને વિદ્યાવ્યાસંગી શિક્ષણશાસ્ત્રી અને નીતિચુસ્ત ચિંતને ઉદ્દામવાદી રાજકીય આંદોલનોના વેગને રુંધ્યો, કરે ત્યારે તે કેવો થાય? આજે જેની વાત કરવાના છીએ એ પુસ્તકનું ભારતના વિભાજનને શક્ય બનાવ્યું અને સ્વતંત્ર ભારતને જેની જરૂર
