________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
ડિસેમ્બર, ૨૦૧૫ .
ગાંધી વાચનયાત્રા |
‘બિલવેડ બાપુ’ એક અનન્ય મૈત્રી-મહાત્મા અને મીરા
n સોનલ પરીખ
(૩)
સંઘર્ષ : દિલનો પણ, દેશનો પણ (નવેમ્બર ૨૦૧૫ના અંકથી આગળ)
બીજી તરફ બાપુના સૌથી નાના પુત્ર દેવદાસ અને રાજાજીની પુત્રી ભારતનાં ઘણાં ગામડાઓમાં સ્વચ્છતા કાંતણ અને પીંજણ લક્ષ્મી વચ્ચે શાંત પ્રણય વિકસી રહ્યો હતો. કડક શિસ્તપાલક શીખવવા માટે મીરાબહેનને મોકલવામાં આવ્યા હતાં, એટલે પિતાઓએ સંતાનોને પોતાના પ્રેમની સ્થિરતા ચકાસવા પાંચ વર્ષ મીરાબહેન આશ્રમ બહાર હોય તેવું ઘણી વાર બનતું. પણ ૧૯૩૦માં સુધી જુદા રહી ત્યાર પછી પરણવું તેવું સૂચવ્યું. સંતાનોએ તે સ્વીકાર્યું. દાંડીકૂચ થઈ ત્યારે મીરાબહેન સાબરમતી આશ્રમમાં હતા. બાપુ મંત્રણા પૂરી થઈ, કરાર થયા અને બાપુ અને મીરાબહેન તેમ જ મીઠાનો કાયદો તોડવાના હતા અને અસહકારની મોટી ચળવળ અન્ય સાથીઓ ગોળમેજી પરિષદ માટે લંડન ગયાં, જ્યાં ભારતના ઉપાડવાના હતા. આશ્રમને આ મોટા બનાવ માટે તેઓ તેયાર ભાવિનો નિર્ણય લેવાનો હતો. મહાન બનાવો વચ્ચેના ગાળામાં કરી રહ્યા હતા. તેમનો ઉત્સાહ અને શક્તિ પરાકાષ્ઠાએ હતાં. મીરાબહેને વખતોવખત એ જ જૂના મનોસંઘર્ષને પણ સહ્યો. સવારસાંજની પ્રાર્થનામાં બાપુ ખૂબ પ્રેરણાદાયક વાતો કરતા.
1. XXX મીરાબહેનને દાંડીયાત્રામાં સામેલ થવું હતું. પણ સ્ત્રીઓને આ આ ગાળામાં ગાંધીજી ભારતમાં ને લંડનમાં ખૂબ જાણીતા થઈ યાત્રામાં લેવી નહીં તેવું બાપુએ નક્કી કર્યું. મીરાબહેન નિરાશ થયાં. ગયા હતા. મીરાબહેન પણ ખૂબ જાણીતા બન્યા હતાં. લંડનમાં તેમના તેમાં બાપુએ પ્રતિજ્ઞા લીધી કે “સ્વરાજ્ય મેળવ્યા વિના આશ્રમમાં ઈન્ટરવ્યુ લેવાતા, સમાચારો-તસ્વીરો પ્રગટ થતાં. સમારંભોમાં યુરોપીય પાછો નહીં આવું.” બાપુ વિનાનો આશ્રમ મીરાબહેનને ખાલી ખાલી, દેખાવ અને ખાદીનાં વસ્ત્રોથી મીરાબહેન જુદા તરી આવતાં. સૂનો સૂનો લાગતો હતો.
પેરિસ-ઇંગ્લેન્ડમાં ગાંધીજીને મળવા લોકોનો ધસારો થતો. ૧૯૩૦ની પાંચમી મેએ બ્રિટીશ સરકારે ગાંધીજીની ધરપકડ કિંગ્સલી હૉલની અગાશી પરના ઓરડાઓમાં બાપુ અને સાથીઓને કરી. વિયોગ વધુ ઘેરો બન્યો. ૧૯૩૧ની શરૂઆતમાં બાપુને ઉતારો અપાયો હતો. બાપુ અત્યંત વ્યસ્ત રહેતા. વ્યક્તિગત અને છોડવામાં આવ્યા. ત્યાર પછી વાઈસરોય લોર્ડ ઈરવિન સાથે સામુદાયિક વાટાઘાટો સતત ચાલતી. પરિષદનું સ્થળ ઉતારાથી શાંતિમંત્રણા થઈ, ત્યારે મીરાબહેન બાપુ સાથે હતાં. લોર્ડ ઈરવિન દૂર હતું એટલે નાઈસ બ્રિજ પાસે મકાન ભાડે રાખ્યું. મીરાબહેન બાપુ પ્રત્યે આદર ધરાવતા. બાપુ ગોળમેજી પરિષદમાં લંડન જઈ બપોરનું જમવાનું લઈ જાય. બાપુ થોડી મિનિટો માટે બહાર આવી હાજરી આપે તેમ તેઓ ઈચ્છતા હતા. બાપુને પણ લોર્ડ ઇરવિન ખાઈ લે. રાત્રે બાપુ કિંગ્સલી હૉલ પાછા આવે. મીરાબહેન બાપુનું પ્રત્યે માન હતું. ઘણી અપેક્ષા સાથે તેમણે વાટાઘાટ ચલાવી હતી. ખાવાનું બનાવે, ઓરડા-અગાશી સાફ કરે, બપોરનું ટીફિન લઈ રોજ સવારે બંને વચ્ચે લાંબી મંત્રણા થાય, સાંજે કોંગ્રેસ વર્કિંગ જાય, પાછા આવી કપડાં ધૂએ. સાંજનું ખાવાનું બનાવે. રાત્રે બાપુના કમિટીને બાપુ વિગતો કહે. કલાકો સુધી ગરમાગરમ વાદવિવાદ પગના તળિયે ઘી ઘસી આપે. સવારે ત્રણ વાગ્યે બાપુને જગાડે. થાય. બાપુની અખૂટ શક્તિ અને
પ્રાર્થના કરી ચાર વાગ્યે બાપુ સૂઈ ૌર્ય જો ઈ મીરાબહેન આશ્ચર્ય
‘બીલવેડ બાપુ’
જાય. પોણા પાંચ વાગ્યે બાપુ માટે અનુભવે અને તેમના ખોરાક, ઊંઘધી ગાંધી-મીરાબેન કોરસપોન્ડન્સ
મધલીંબુનું પાણી બનાવી આરામ અને અન્ય કાર્યોનો સમય પરિચય અને સંકલન – ત્રિદીપ સુહૃદ, થોમસ બેબર
મીરાબહેન બાપુને ઉઠાડે. તે પીને બરાબર સાચવે. પ્રકાશક : ઓરિએન્ટલ બ્લેક સ્થાન પ્રા. લિ.
બાપુ ફરવા જાય. મીરાબહેન પણ એક તરફ આ વાટાઘાટો ચાલી ૧/૨૪, અસફઅલી રોડ, ન્યૂ દિલ્હી-૧૧૦૦૦૨.
સાથે જાય. પાછા આવે ત્યારે રહી હતી. એક મહાન રાજકીય Email: delhi@orientalblackswan.com
લંડનના આકાશમાં સૂર્ય ઊગતો આંદોલન આકાર લઈ રહ્યું હતું, | પ્રથમ આવૃત્તિ-૨૦૧૪, પૃષ્ઠ પ૩૫. કિંમત રૂા. ૯૫૦.
હોય.
