________________
૨૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
ડિસેમ્બર, ૨૦૧૫) મીરાબહેન શાંતિથી, સંયમથી બોલતાં. ‘મારી નહીં, મારા આદર્શોની સેવા કર.'
અને સરોજિની નાયડુ પણ જેલમાં આવ્યા લોકો ખૂબ ઉત્સાહથી સાથ આપતા. ઘણા
હતાં. યરવડા જેલમાં બાપુ પાસે એક બિલાડી અનુભવ થયા. બાપુએ લખ્યું, ‘સત્યનો શોધક તો આવા આવતી. મીરાબહેન પાસે અહીં એક બિલાડો આવતો. રાજકીય અનુભવોમાંથી ફાયદો જ ઉઠાવે.”
ઊથલપાથલ વચ્ચે થઈ રહેલા પત્રવ્યવહારમાં બંને પોતપોતાના આ XXX
મિત્રોનો ઉલ્લેખ પણ કરી લેતાં! મોતીલાલ નહેરુનું મૃત્યુ થયું. ભગતસિંહને ફાંસી થઈ. ગાંધી
XXX ઇરવિન કરાર માટે લોકો જેટલા ખુશ હતા તેટલા જ ભગતસિંહની ઘટનાઓ ઝડપથી બનતી હતી. અંગ્રેજો બાપુને જેલમાં મૂકતા, ફાંસી ન અટકાવવા બદલ બાપુ પર ગુસ્સે થયા. વિરોધના જુવાળને છોડતા, ફરી પકડતા. બાપુ હરિજન મતદાર મંડળની વિરુદ્ધ આમરણ બાપુએ શાંતિથી સહ્યો. બાપુ જેલમાંથી છૂટીને મુંબઈ આવ્યા હતા. ઉપવાસ પર ઊતર્યા. મીરાબહેન પર લખ્યું, ‘તારા અને બાના મીરાબહેન ત્યાં ગયાં. સરકાર કરાર પ્રમાણે વર્તતી ન હતી. વિચારથી હું ઘડીભર ડગી ગયો હતો, પણ આમાં ઝંપલાવનારે મીરાબહેનને બાપુ પાસે રહેવું હતું પણ બાપુ બહુ અકળાતા. નાની માયામમતા છોડવી જ રહી.” એવું પણ બનતું કે મીરાબહેન જેલમાં વાતમાં ખિજાઈ જતા. ‘મારી નહીં. મારા આદર્શોની સેવા કર.” હોય, બાપુ બહાર. બાપુની કસોટી થઈ રહી છે, બાપુ હરિજનોના બાપુ ત્યારે મણિભવનમાં હતા. તેમને ફરી પકડડ્યા. દેશ ખળભળી ઉદ્ધાર માટે તનતોડ મહેનત કરી રહ્યા છે, સત્યાગ્રહ શરૂ કરવાના ઊઠ્યો હતો. છાપાં સરકારના હાથમાં હતાં. મીરાબહેનને થયું છે અને આશ્રમ વિખેરવાના છે તેવા સમાચાર મળ્યા ત્યારે મીરાબહેન દેશના ખૂણે ખૂણે સમાચાર પહોંચાડવા જોઈએ. ટાઈપરાઈટર, સાબરમતી જેલમાં હતાં. આટલી મહેનત અને પ્રેમથી ઊભા કરેલા સાઈક્લોસ્ટાઈલ મશીન અને ટાઈપીસ્ટની વ્યવસ્થા થઈ. સમાચાર આશ્રમનું બલિદાન આપવાનો અર્થ એ છે કે બાપુ ખૂબ કઠોર મેળવવાનો પ્રબંધ થયો. અનેક અફવા, ગપગોળા ને ખબરો વચ્ચેથી સત્યાગ્રહની કલ્પના કરી રહ્યા છે તે મીરાબહેન સમજતા હતાં. કામનું-નકામું તારવવાનું. વિશ્વાસપાત્ર ખબરો પસંદ કરી બાપુ ઉપવાસ પર ઊતરતા, ખૂબ નખાઈ જતા. તેમને જોઈ સાપ્તાહિક નોંધ બનાવી મીરાબહેન યુરોપ-અમેરિકા મોકલે. સરકારી મીરાબહેનનું હૃદય ચૂપચાપ રડતું. તપાસમાંથી બચવા ટાઈપીસ્ટને એરપોસ્ટ નીકળવાની હોય ત્યારે
1. XXX જ મોકલે. થેલા બંધ થતા હોય ત્યારે જ લેટ ફી ભરી ટપાલ નાખી એક વર્ષ પછી મીરાબહેન જેલમાંથી છૂટી વર્ધા આશ્રમમાં બાપુને
મળ્યાં. બાપુ પાસે એક જર્મન અને એક અમેરિકન મહિલા પરિચારક યુરોપ-અમેરિકામાં બધા સમાચાર ફેલાતાં સરકાર ચિડાઈ. હતાં, તે જોઈ મીરાબહેન બાપુના વિચારો પશ્ચિમમાં પહોંચાડવા મીરાબહેનને મુંબઈ છોડવાનો હુકમ કર્યો. મીરાબહેને માન્યું નહીં લંડન અને અમેરિકા ચાલ્યા ગયાં. સભાઓ કરતાં, મુલાકાતો ને પકડાયાં. બચાવ કરવાનો તો હતો નહીં. આર્થર રોડ જેલમાં આપતાં, રેડિયો પર ભાષણ આપતાં. લોકો બાપુ અને ભારત વિશે મીરાબહેનને પૂર્યા. ત્યાં બીજી રાજકીય મહિલા કેદીઓ પણ હતી. જાણવા ઉત્સુક હતા. તેને માટે મીરાબહેનથી યોગ્ય વ્યક્તિ બીજી મીરાબહેન જતાં બધી જમીન પર તેમની આજુબાજુ બેસી ગઈ અને કઈ હોઈ શકે ? મીરાબહેન લોર્ડ ઈરવિન, જનરલ સ્મર્સ અને બાપુના ખબર પૂછવા લાગી. બાપુની હાકલથી સ્ત્રીઓ પણ જેલમાં ચર્ચિલને પણ મળ્યાં. જવા નીકળી આવી હતી તે જોઈ સરકારને નવાઈ લાગતી.
બાપુનો પત્ર આવ્યો, “મીરા, હું કોંગ્રેસમાંથી નીકળી જવાના જેલમાંથી લખેલા પહેલા પત્રમાં મીરાબહેન બાપુને પૂછે છે, નિર્ણય પર આવ્યો છું. કોંગ્રેસમાં પેઠેલા સડાથી મન પર ભાર રહે છે. હું કયું પુસ્તક વાંચું?' બાપુએ લખ્યું, ‘રામાયણ, મહાભારત, વેદ વ્યગ્ર છું. કોંગ્રેસને છોડી તેના જ આદર્શોને બહાર રહી સાધવાનું સલાહભર્યું વાંચ. સાથે કુરાન પણ વાંચવું, સંતુલન માટે.’ બાપુ સાથે મહાદેવ છે કે કેમ તેની ચર્ચા મિત્રો સાથે કરી રહ્યો છું.” પણ જેલમાં હતા તે જાણી મીરાબહેનને આનંદ થયો. મહાદેવ પણ ૧૯૩૪ના ઑક્ટોબર મહિનામાં મીરાબહેન ભારત આવી ગયા. બાપુ વગર રહી શકતા નહીં.
તેમણે કલ્પી પણ ન હતી તેવી ઘટનાઓ તેમની રાહ જોઈ રહી હતી. મીરાબહેને સમયપત્રક બનાવ્યું ને તેને ચુસ્તપણે પાળવા માડ્યું.
(ક્રમશઃ વધુ આવતા અંકે) હિંદી, કાંતણ, કસરત, વાચન બધા માટે સમય ઠરાવ્યો. કસ્તુરબા મોબાઈલ નં. 09221400688. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન” કોર્પસ ફંડમાં ત્રણ લાખનું અનુદાન આપી પંદર વર્ષ સુધી કોઈ પણ એક મહિનાનું સૌજન્ય પ્રાપ્ત કરો
સ્વજનને શબ્દાંજલિ જ્ઞાનકર્મથી અર્પજ્ઞાનપુણ્ય પ્રાપ્ત કરો
