Nayopadesha Part 1

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad

Page 173

नयामृततरङ्गिणी-तरङ्गिणीतरणिभ्यां समलकृतो नयोपदेशः ।
इत्यर्थो वाच्य इत्यसाम्मुख्यम् । न च मम मते द्रव्यार्थिकपक्षे द्रव्य-गुणपदयोराभेदेन पर्याय. स्वापत्या द्रव्यं गुणो वेत्येकतरनिर्धारणानुपपत्तिः, तव मते द्रव्यार्थिकपक्षे गुणस्येव मम मते द्रव्यार्थिकपक्षे द्रव्य-गुणयोरभेदस्य वास्तवत्वेऽपि गुणे द्रव्यभेदस्योत्प्रेक्षिकस्याङ्गीकारेण तमादाय द्रव्य-गुणपदयोः पर्यायत्वापत्युद्धारसम्भवादित्यपि परेण वक्तुं शक्यमित्याद्यधिकमनेकान्तव्यवस्थायाम् ॥ १७ ॥ ____तदेवमुक्तौ द्रव्यार्थिक-पर्यायार्थिक लक्षणो मूलनयभेदी, अनयो गमादिषु मतभेदेन यथान्तर्भावस्तथाह
तार्किकाणां त्रयो भेदा, आद्या द्रव्यार्थतो मताः ।
सैद्धान्तिकानां चत्वारः, पर्यायार्थगताः परे ॥ १८ ॥ नयामृत०-तार्किकाणामिति । तार्किकाणां-वादिसिद्धसेनमतानुसारिणाम् , आद्यालयो भेदाःनेगम-सङ्ग्रह व्यवहारलक्षणाः, द्रव्यार्थतो मता:- द्रव्यमेवार्थ विषयीकृत्याभिप्रेताः, आद्यालयो भेदास्तार्किकमते द्रव्याथिका इति सम्मुखोऽर्थः, सैद्धान्तिकानां- जिनभद्रगणिक्षमाश्रमणवचनानुसारिणाम् , चत्वारः-आया ऋजुसूत्रसहिता द्रव्यार्थिका इति शेषः, परे तु- उक्तशेषा उभयेषामपि पर्यायार्थगुणशब्दोऽपि, तथा च तयोरेकार्थकत्वेन पर्यायत्वमेवापतितम् , इत्थं च द्रव्यं सामायिकमित्युक्तेऽपि गुणस्य सामायिकत्वं प्राप्तम् , तथा गुण: सामयिकमित्युक्तेऽपि द्रव्यस्य सामायिकत्वमागतम् तथा च द्रव्य गुणयोरुभयोरपि सामायिकले 'द्रव्यं सामायिकम्' इत्युक्त्या द्रव्यस्यैव · गुणः सामायिकम् ' इत्युक्त्या गुणस्यैव सामायिकत्वामेति यदेकतानिर्धारण तस्यानुस्पत्तिः
त्याशङ्का प्रतिक्षिति-न चेति । मम मते द्रव्यपर्यायोभयग्राहकनयद्याभ्युपगन्तुर्मते । प्रतिक्षेपहेतुमुपदर्शयति - तव मत इति- नययोः प्रत्येकमे कैकविषयत्वमित्यभ्युपगन्तुमते इत्यर्थः । गुणस्येव वास्तविकस्य गुणस्थाभावेऽप्यौप्रक्षिकस्य गणस्याङ्गीकार इव, मम मते इत्यस्य पूर्वोक्त एवार्थः। तमादाय औत्प्रेक्षिकगुणगतद्रव्यभेदमादाय ! परेण द्रव्यपर्यायो भयग्राहकनयवादिना । निरुक्तविचारविशेषाधिमतये विशेषजिज्ञासुभिरने कान्तव्यवस्था परिशीजनोयेत्युपदशाभिप्रायेणाह अधिकमनेकन्तव्यवस्थायामिति ॥ १७ ॥
अष्टादशपद्यमवतारयन्नाह- तदेवमिति । अनयोः द्रव्यर्थिक-पर्यायाथिकन ययोः । विवृणोति-तार्किकाणामि तीति। के चत्वारः किमात्मकाओत्युभयविधजिज्ञासासम्भवात् तन्निवृत्तये पूरयति- आद्या ऋजुसूत्रसहिता द्वार्थिका इति शेष इति-ननु' मताः' इत्यस्यानुवनिं यथा तथैव आद्याः' इत्यस्य द्रव्यार्थतः' इत्यस्य चानुत्तिः , · ऋजुपूत्र सहिताः' इत्येतावन्मात्रस्यैव शेषः कर्तव्य इति चेत् ? सत्यम् - किन्तु द्रव्यार्थत आद्या स्त्रयो भेदास्तार्किकाण मताः, परे पर्यायार्थ. गताश्चत्वारो भेदाः सैद्धान्तिकानां मता इत्येवमन्वयभ्रान्त्या द्रव्याथिका आधास्त्रयो नयास्तार्किकाणां मता इत्युक्त्या द्रव्यार्थिकनयाभ्युपगन्तार एवं तार्किका न तु पर्यायाथिकनयाभ्युगगन्तारः, परे पर्यायार्थगताश्चत्वारः सैद्धान्तिकानां मता इत्युक्त्या पर्यायाथिकन याभ्युपगन्तार एव सैद्धान्तिका न तु द्रव्यार्थिकन याभ्युपगन्तार इत्येवं कस्यचिद् भ्रान्तिः स्यात् सन्निवृत्तये स्पष्टप्रतिपत्तये 'आद्या ऋजुसूत्रसहिता द्रव्यार्थिका इति शेषः' इत्युक्तम्, अन्यथा “ नेगमः सङ्ग्रहश्चैव व्यवहार सूत्रको। शब्दः समभिरूढाख्य एवम्भूतश्च सप्त ते"॥ इत्यग्रिमपद्योक्तसप्तनयकमाधिगती सत्यामेवाद्यालयो भेदा इत्यनेन नैगमसङ्घहव्यवहाराणां प्रतिपत्तिस्तथा आद्या इत्यनुवृत्तिमात्रेणाद्याश्चत्वार इत्यनेन नैगम-सङ्गह-व्यवहारर्जु. सत्राणां प्रतिपत्तिसम्भवात् , ' ऋजुसूत्रसहिता' इत्यपि पूरणमनावश्यकं स्यादिति विभावनीयम् । परे विति-दुशब्दो मूलेऽनुक्तोऽपि विशेषावगमाय पूरितः, 'परे इत्यस्य 'उक्तशेषाः' इति विवरणम् , मता इत्यस्यानुवृश्या लामेऽपि केवामित्याकाङ्क्षानिवृत्तये 'उभयेषाम्' इत्युक्तम्, यदा नगमादयस्त्रयो द्रव्यार्थिका वादिसिद्धसेनमतानुसारिणां मते तदा ततोऽवशिष्ट ऋजुसूत्र-शब्द सममिहदैवम्भूताश्चत्वारः पर्यायार्थिकास्तेषां मते, नैगम-सङ्ग्रह-व्यवहार सूत्राश्चत्वारो द्रव्यार्थिकाः क्षमाश्रमणानां मते, तहि ततोऽवशिष्टाः शब्द-समभिरूदैवम्भूतात्रयो नयाः पर्यायार्थिका क्षमाश्रमणानां