Book Title: Naishkarmya Siddhi
Author(s): Prevallabh Tripathi, Krushnapant Shastri
Publisher: Achyut Granthmala Karyalaya

View full book text
Previous | Next

Page 135
________________ भाषानुवादसहिता १०७ चूँकि शोधित तत्-त्वम् पदार्थ के ज्ञानमें प्रमाणान्तरसे विरोध नहीं है, इसलिए हीयमान अर्थात् त्यागने योग्य और उपादीयमान अर्थात् ग्रहण करने योग्य प्रमाता, प्रमाण और प्रमेय अन्वयव्यतिरेक द्वारा, जिस प्रकार मुज ( मूँज ) नामक तृणसे उसके भीतर रहनेवाले सूक्ष्म तृणको बड़ी सावधानीसे पृथक् करते हैं, उसी प्रकार आत्माको सम्पूर्ण बुद्धि-विकारोंका यह साक्षी है, इस रूपसे पृथकू जानकर तत्त्वमस्यादि वाक्यों से, अज्ञात सच्चिदानन्दरूप आत्माको जानना चाहिए । इसी बात को कहते हैं अहं दुःख सुखी चेति येनाऽयं प्रत्ययो ध्रुवः । अवगत्यन्त आभाति स म आत्मेति वाक्यधीः ॥ ४६ ॥ 'मैं दु:खी हूँ, सुखी हूँ' इत्यादि ज्ञान अध्रुव अर्थात् क्षणिक हैं । इन सत्र वृत्तियों तथा इनकी प्रमितियोंका भी प्रकाश जिससे होता है, वही मेरा श्रात्मा है, ऐसी बुद्धि वाक्यके द्वारा होती है ॥ ४६ ॥ प्रमाणान्तराऽनवष्टब्धं निरस्ताऽशेषकार्यकारणात्मकद्वैतप्रपञ्च सत्यज्ञानानन्दलक्षणमात्मानं तत्त्वमस्यहं ब्रह्मास्मीत्यादिवाक्यं संशयित - मिथ्याज्ञानाऽज्ञानप्रध्वंसमुखेन साक्षादपरोक्षात्करतलन्यस्ताऽमलकवत्प्रतिपादयत्येवेत्यसकृदभिहितम् । तत्र केचिदाहुः- तत्त्वमस्यादिवाक्यैर्यथाव स्थित 'वस्तुयाथात्म्यान्वाख्याननिष्ठैर्न यथोक्तोऽर्थः प्रतिपत्तुं शक्यतेऽभिधाश्रुतित्वात्तेषाम् । न हि लोकेऽभिधाश्रुतेः प्रमाणान्तरनिरपेक्षाया नद्यास्तीरे फलानि सन्तीत्यादिकायाः प्रामाण्यमभ्युपगतम् । अतो नियोगमुखेनैवाभिधाश्रुतेः प्रामाण्यं युक्तं प्रमाणान्तरनिरपेक्षत्वान्नियोगस्य । अस्य परिहारार्थमशेषप्रत्यक्षादिप्रमेयत्व निराकरणद्वारेणाऽ`तीन्द्रियार्थविषयत्वाद - · भिधाश्रुतेः प्रामाण्यं सुप्तपुरुषप्रबोधकवाक्यस्येव वक्तव्यमित्ययमारम्भःप्रमाणान्तर से अज्ञात, कार्यकारणात्मक द्वैतप्रपञ्चसे रहित, अखण्ड, सत्य ज्ञान, आनन्द स्वरूप श्रात्माका - सन्देह, मिथ्याज्ञान, भ्रान्ति, तथा अज्ञानका नाश करके प्रत्यक्षरूप से हस्तस्थित आमलक ( आँवले ) के सदृश - प्रत्यक्षात्मक ज्ञान तत्त्वमस्यादि वाक्य से उत्पन्न होता है । इस बातका अनेक बार प्रतिपादन किया । इसपर कोई ऐसा कहते हैं कि “सिद्धार्थं वस्तुपर अर्थात् जो वस्तु जैसी है उसका यथार्थरूपसे बोध १ याथात्म्यव्याख्यान, ऐसा भी पाठ है । २ श्रनिन्द्रियार्थविषयत्वात्, ऐसा पाठ भी है।

Loading...

Page Navigation
1 ... 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205