________________
મળ્યો બોધ સુખસાજ
કેટલાક એમ માને છે કે અન્યને કહેવાથી-સમજાવવાથી શું લાભ? જાતે જ સમજીને સમાઈ જવું! એક અભ્યાસી ભાઈએ એક વાર કહ્યું, ‘વર્ષો સુધી ધર્મની ચર્ચા કરતો રહ્યો પણ હવે લાગે છે કે એમાં સમય વ્યર્થ ગુમાવ્યો, ખાલી ભાર જ વધાર્યો, કરવા જેવું કર્યું નહીં. બસ! હવે ભગવત્તાને જ ઇચ્છું છું.”
અન્યને સમજાવવાથી થતા લાભ
જ્ઞાની પુરુષો આનો ઉત્તર આપતાં કહે છે કે ના, ધર્મચર્ચા કરવી એ ખોટું નથી. એ તો સ્વાધ્યાયનું એક અંગ છે. તમે પોતે વાંચો, વિચારો અને માનો પણ જ્યારે ચર્ચા દરમ્યાન અન્યને એ સિદ્ધ કરવાનું આવે ત્યારે તમારી દષ્ટિ વૈજ્ઞાનિક બને છે, તમારો તર્ક શુદ્ધ થાય છે. અન્યના વિરોધ સામે, અન્યના તર્ક સામે, અન્યની વિચારધારા સામે યથાર્થ રીતે પોતાની રજૂઆત કરવી પડે છે. તેના તર્ક તોડ્યામાં ખૂબ સાવધાન રહેવું પડે છે. આ કાર્યથી ખૂબ ઊંડાણ વધે છે. તમારી પોતાની શ્રદ્ધા મજબૂત બને છે. તમારામાં નિખાર આવે છે. માત્ર લાગણીશીલતાથી કામ નહીં ચાલે. માત્ર ઋણાનુબંધનું કારણ નહીં ચાલે. અન્યની સાથે વિચારોની આપ-લે, ચર્ચા કરતાં પોતે કેવો છે, પોતાની અંદર કેટલું ઊંડાણ છે એ સમજાય છે. ચર્ચા તો એક દર્પણનું કામ કરે છે. એમાં પોતાનો જ ચહેરો દેખાય છે. બીજાને જવાબ આપતાં પોતાની જ પરીક્ષા થઈ જાય છે. અન્યને સમજાવવા જતાં પોતે કેટલો સમજુ છે એ સમજાઈ જાય છે.
૧૪૬
