________________
મળ્યો બોધ સુખસાજ
અંતર્મુખ થાઓ
સંતો કહે છે કે તમે કાચબા જેવા બની જાઓ. કાચબાની એક ખૂબી છે. તે પોતાની બધી ઇન્દ્રિયોને ભીતર સંકોચી લે છે. ઇન્દ્રિયો એટલે બહાર જવાનો દ્વાર. ઇન્દ્રિયો દ્વારા ઉપયોગ બહાર જાય છે. આંખ ખૂલી તો ઉપયોગ બહારનું જોશે, કાન બહારનું સાંભળશે, હાથ બહારના પદાર્થોને સ્પર્શશે. ઇન્દ્રિયો દ્વારા ઉપયોગ બહાર જ જાય છે. હાથ ભીતર નહીં જાય. આંખ ભીતર નહીં જુએ., જે આંખ ભીતર જુએ છે, તે આ આંખો નહીં. તે આનાથી ભિન્ન છે - ત્રીજું નેત્ર!
બહાર જોવાવાળાં નેત્રો છે અને અંદર જોવાવાળું નેત્ર એક! આ પણ પ્રતીકાત્મક છે. બહાર દ્વન્દ્ર છે, વૈત છે; ભીતર અદ્વૈત છે, એક છે. ભીતર જોવા માટે બે આંખો નહીં જોઈએ. બે આંખો હશે તો દૈત ઉત્પન થશે, સંસાર ઉત્પન્ન થશે. બહાર જોવા માટે બે પણ ભીતર જોવા માટે નેત્ર એક.
ભીતર જવાનું દ્વાર એક છે, બહાર જવાનાં દ્વાર બે છે. બહાર જવા માટે ઇન્દ્રિયો ઘણી છે - આંખ, કાન, નાક વગેરે જ્ઞાનેન્દ્રિયો; હાથ, પગ ઇત્યાદિ કર્મેન્દ્રિય. ભીતર જવા માટે આ બધી ઇન્દ્રિયોમાં પ્રવર્તતો ઉપયોગ ભેગો થઈ એક બને છે, ત્યાર પછી તે ભીતર પ્રવેશ પામે છે. અર્થાત્ ઉપયોગ એક હતો, જે અનેક દ્વારથી બહાર જતો હતો. અનેક દ્વારથી વહેતો ઉપયોગ જ્યારે પાછો ખેંચવામાં આવે. છે, ત્યારે જ તે ભીતર જઈ શકે છે. બધી ઇન્દ્રિયો એકમાં લીન થઈ જાય છે.
